Karol Wielki był najwybitniejszym władcą Franków, pochodzącym z dynastii Karolingów. Od 768 roku był królem a od 800 roku cesarzem. Toczył wojny z Sasami, których w konsekwencji podbił i zmusił do przyjęcia wiary chrześcijańskiej; z Longobardami (podbił ich około roku 774, co przyczyniło się do umocnienienia jego autorytetu w Rzymie); z Arabami na terenie Hiszpanii (778 - 801), w wyniku których poszerzył swe posiadłości po rzekę Ebro; z Bawarami (podbici w 788 roku); z Awarami (podbici w 795 roku); ze Słowianami połabskimi (narzucił im swoje zwierzchnictwo, jednocześnie umacniając granice państwa na Łabie i Dunaju). Uwieńczeniem jego sukcesów była koronacja na cesarza, która odbyła się w Rzymie, w roku 800 i miała świadczyć o odrodzeniu się jedności chrześcijan na Zachodzie.
Na dworze Karola Wielkiego powstała szkoła pałacowa. Jej założenie było dużym przedsięwzięciem. Władca sprowadził w tym celu z odległych stron wykształconych ludzi duchownych i świeckich. Pomagali mu oni w tworzeniu owej szkoły i byli doradcami Karola w sprawach związanych ze szkolnictwem i nauką. W 774 r. przybyli na jego dwór gramatycy Paulin z Akwilei wraz z Piotrem z Pizy. W 782 r. na dworze Karola pojawili się diakoni z Włoch Alkuin i Paweł. Najważniejszą rolę odegrał Alkuin, który później prowadził szkołę pałacową. W szkole tej naukę pobierali synowie Karola Wielkiego, jego córki oraz żona; wielu krewnych monarchy, a także potomkowie ważnych urzędników w państwie, którzy mieli zagwarantowane już urzędy zarówno kościelne, jak i świeckie. Program, jaki realizowano w tej szkole stał się wzorem dla programu innych ówczesnych szkół. Zawierał on następujące przedmioty - sztuki wyzwolone w liczbie siedmiu, nauka pisania dokumentów i zarządzeń o charakterze państwowym. Szczególny nacisk kładziono na matematykę i astronomię oraz medycynę i architekturę. Zakres przedmiotów nauczanych w szkole pałacowej był zbliżony do tego, co reprezentowały ówczesne uniwersytety. Wysoki poziom nauczania miał na celu wykształcenie dużej liczby wykształconych i światłych ludzi, którzy mieli służyć państwu. Obok szkoły pałacowej, funkcjonowała na dworze Karola Wielkiego również szkoła elementarna.
Szkoła pałacowa była nie tylko placówką oświatową, ale stanowiła także rodzaj pewnego środowiska naukowego. Dawni jej uczniowie powołali do życia pewien rodzaj towarzystwa o charakterze naukowym, które określano mianem akademii. Członkiem tej akademii był sam cesarz oraz nauczyciele wykładający w szkole, żona władcy, jego dzieci i krewni, urzędnicy państwowi, ludzie nauki pochodzący z innych krajów, w tym z Anglii, Irlandii, Włoch oraz Saksonii. W akademii obowiązywały specyficzne zwyczaje i ceremoniał. Wszyscy jej członkowie posiadali te same prawa, nosili różne imiona zaczerpnięte za starożytności lub Biblii. Odbywały się co jakiś czas spotkania, podczas których słuchano referatów poświęconych różnym zagadnieniom z filozofii, prawa i przyrody. Artyści recytowali swe wiersze albo śpiewali dawne frankońskie pieśni.
Zasadniczym celem tej inicjatywy Karola Wielkiego było szerzenie oświaty wśród szerszych kręgów ludności. Podobne motywy kierowały Karolem Wielkim, kiedy podjął decyzję o tym, by także klasztory i kościoły wzięły na siebie obowiązek prowadzenia szkół. Szkoły prowadzone przez duchowieństwo miały nie tylko kształcić sam kler, ale także oddziaływać na ludność świecką.
Zarówno szkoły pałacowej jak i akademi była próba zorganizowania po raz pierwszy w Europie szkolnictwa dostępnego dla szerokich kół społecznych. K. Wielki postanowił istniejące w jego państwie kościoły i klasztory uczynić ogniskiem oświaty, a tym samym ośrodkami ideologii założonego przez niego cesarstwa. Postanowił podnieść poziom życia moralnego kleru i mnichów klasztornych, gdy jego działania wydawać rezultaty, przystąpił do pierwszych prób organizowania szkół przy kościołach.
Alkuin, Alchwine, Albinus Flaccus (ok. 730-804), uczony, teolog i filozof anglosaski. Prawdopodobnie benedyktyn. Jeden z twórców renesansu karolińskiego. Doradca Karola Wielkiego. Od 782 kierował szkołą pałacową w Akwizgranie, czyniąc z niej główny ośrodek kulturalny i naukowy monarchii. 796 osiadł w nadanym mu przez króla opactwie Św. Marcina w Tours, gdzie zorganizował szkołę klasztorną i skryptorium. Rozpowszechnił nowy typ pisma, zwany minuskułą karolińską. Autor m.in. podręczników 7 sztuk wyzwolonych, dzieł liturgicznych i polemicznych, komentarzy biblijnych, traktatów z zakresu etyki i psychologii, utworów poetyckich. Przygotował wzorowe opracowanie tekstu Wulgaty (tzw. Biblia Alkuina), którym w Kościele katolickim posługiwano się od Soboru Trydenckiego (1545-1563) do czasów współczesnych. Pozostawił ok. 300 listów stanowiących ważne źródło historyczne do czasów karolińskich.
Od 782 Alkuin przebywał w Akwizgranie, gdzie na dworze Karola Wielkiego kierował założoną przez władcę szkołą pałacową. Stał się doradcą władcy w sprawach nauki i wychowania, a akwizgrańska szkoła pałacowa stała się centrum kulturalnym państwa Karolingów przyczyniając się do odrodzenia życia kulturalnego kontynentalnej Europy, tzw. renesansu karolińskiego. Program nauczania w szkole oparł na klasycznym podziale nauk na 7 sztuk wyzwolonych, do których dodał naukę o piśmie świętym. Alkuin nazywał szkołę akwizgrańską "Akademią", chcąc nawiązać w ten sposób do wzorów klasycznych, sam nazywany był "liberarium artium sacrarium" ze względu na znaczny udział w jej organizacji. Inne osiągnięcia Alkuina stanowiące o odrodzeniu kultury Zachodu to podjęta przy współpracy z Karolem Wielkim szeroko zakrojona reforma szkolna, przywrócenie starożytnych metod nauczania, zastąpienie trudnej w czytaniu majuskuły merowińskiej bardziej czytelną minuskułą karolińską, z której powstały dzisiejsze czcionki. Alkuin był osobistym nauczycielem Karola Wielkiego i jego doradcą w sprawach kościelnych i politycznych, zyskując sobie wielkie uznanie wiedzą i zdolnościami organizacyjnymi. W Akwizgranie humanistycznym zwyczajem zmienił swoje imię na łacińskie Albinus Flaccus.
Kwintylian (Marcus Fabius Quintilianus) - rzymski retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki.
Kwintylian urodził się w Calagurris (obecnie Calahorra w Hiszpanii) i z zawodu był adwokatem. Najprawdopodobniej także jego ojciec był retorem. Został kierownikiem pierwszej państwowej szkoły retorycznej, założonej przez Wespazjana. Natomiast cesarz Domicjan zaangażował Kwintyliana na nauczyciela synów swojej siostrzenicy, Domitilli.
Jego najważniejsze dzieło w 12 księgach O kształceniu mówcy zawiera nie tylko teorię wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz ideał nauczyciela. Według Kwintyliana, mowa powinna uczyć, bawić i motywować. Aby poprawnie zbudować mowę, należy uwzględnić następujące elementy:
inventio - zebranie materiału;
dispositio - skomponowanie materiału;
elocutio - nadanie odpowiedniej formy stylistycznej;
memoria - zapamiętanie mowy;
actio - wygłoszenie mowy.
Dobry mówca powinien być dobrze wykształcony, znać teorię wymowy, a także mieć nieposzlakowane zasady moralne. Za wzór wymowy stawiał Cycerona (który był też najsławniejszym rzymskim teoretykiem wymowy)
Marek Fabiusz Kwintylian był przede wszystkim stanowczym zwolennikiem wychowania publicznego. Przyznawał nauczaniu domowemu pewne zalety, które stwarzały większą możliwość uwzględniania indywidualnych cech dziecka oraz ochronę
przed złymi wpływami otoczenia. Otwarcie jednak twierdził, że w szkole
publicznej dzieci uczą się zasad współżycia społecznego, rozwija się w nich
ambicja, która w wieku dojrzałym zaowocować może pięknymi czynami i cnotami
moralnymi. Praca w grupie działa także motywująco na nauczyciela. Kwintylian
nie zalecał tworzenia szkół ze zbyt dużą liczebnością dzieci. Miało to na celu
uniknięcie anonimowości uczniów. Marek Fabiusz nie był także zwolennikiem kar
cielesnych. Uważał, że dzieci trzymane w zbyt dużej dyscyplinie tracą wiarę we
własne siły. Stosowanie kar może być również powodem nienawiści uczniów do
wychowawców. Chciał, aby węzłem łączącym obie strony była miłość. Te i inne jego wywody przyczyniły się do upowszechnienia idei zbiorowego nauczania w Rzymie.
Przedstawiona przez niego pierwsza teoria szkoły publicznej powinna spełniać następujące warunki:
odpowiednio dostosowany do wieku uczniów program nauczania
dobry nauczyciel
stosowanie przemienności lekcji
robienie przerw między lekcjami
zapewnienie uczniom wypoczynku
Kwintylian stawiał również wymagania nauczycielom. Wymagał od nich umiejętności zniżania się do poziomu intelektualnego uczniów. Cechować ich miała jasność i zrozumiałość. Nauczyciel - wychowawca miał zawsze pamiętać, że jest zastępcą rodziców
powierzonych mu dzieci. Dla Kwintyliana ideałem wychowawcy był człowiek moralny
z doskonałą sztuką wymowy, posiadający znajomość literatury, duży zasób
słownictwa, historii, prawa oraz posiadać dobrą dykcję i pamięć. Preferował
naukę języka greckiego w pierwszej kolejności, gdyż język łaciński był językiem
codziennym, łatwiejszym do opanowania.
Św. Augustyn - urodził się w 354 r w numidyjskim mieście, Tagaście. Studiował pisma Cycerona, które zainspirowały jego filozoficzne rozważania. Chociaż jego matka była chrześcijanka, początkowy stosunek Augustyna do religii był dość sceptyczny. W młodości był wyznawcą manicheizmu charakteryzującym się skrajnym dualizmem zła i oraz dobra. Szybko uświadomił sobie jednak braki takiej doktryny i przeszedł na stronę sceptycyzmu akademickiego. Potem powrócił do filozofii platońskiej, z której czerpał. Augustyn dużo podróżował, poznawał różne teorie filozoficzne, religie, kultury. W końcu nawrócił się na wiarę chrześcijańską, odtąd jego filozofia miała w niej oparcie. Dużo pisał, jego najsławniejszym dziełem są: "Wyznania". Zmarł w 430 roku.
Źródłem filozofii św. Augusta stała się filozofia Platona. W metafizyce Augustyn odwoływał się do platońskiego idealizmu, w teorii poznania przejawiał absolutyzm, za greckim filozofem uznawał odrębność ducha, dualizm ciała i ducha, życia ziemskiego i idealnego życia wiecznego.
Twórca podstaw pedagogicznych całej pedagogiki chrześcijańskiej - św. Augustyn twierdził, iż poznanie jest możliwe tylko dzięki oświeceniu duszy przez Boga. Zadaniem nauczyciela było zatem stworzenie w klasie takiej atmosfery, która ułatwiłaby szybsze pojawienie się w duszach uczniów oświecenia Bożego. Te wywody św. Augustyna miały olbrzymie znaczenie dla dalszego rozwoju wychowania chrześcijańskiego. Uświadomiły one przywódcom Kościoła, że wszystkie czynności wychowawcze musza być przepojone dokładnie przemyślaną ideologią religijną. Na poglądach św. Augustyna opierała się nie tylko współczesna mu epoka, ale był on również twórcą podstaw ideologicznych całej pedagogiki chrześcijańskiej wieków średnich.
Kasjodor (Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus), (ur. ok. 485, zm. 583) - uczony, mąż stanu, kanclerz na dworze królów ostrogockich, założyciel rzymskiej biblioteki, rzymski polityk, historyk i filozof. Miał duże zasługi dla wychowania i szkolnictwa. W celu podniesienia poziomu wykształcenia duchowieństwa postanowił dać w specjalnym kompendium pt.”Nauki boskie i ludzkie” zarys wiedzy niezbędnej dla kleru. W drugim rozdziale tego dzieła pt.”O sztukach i naukach wyzwolonych”, nawiązując do Marcjana Capelli dał opis siedmiu sztuk wyzwolonych, dzieląc je po raz pierwszy na dwie grupy: triwium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i guadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka). Podobnie jak św. Augustyn, wychodził z założenia, że nie można wyjaśnić wielu fragmentów Pisma Św. Bez gruntownej znajomości sztuk wyzwolonych. Kasjodor po raz pierwszy połączył, więc kształcenie teologiczne i naukami świeckimi. Od tego czasu sztuki wyzwolone zostały przyjęte przez szkoły chrześcijańskie.
1