KAROL WIELKI I JEGO PANOWANIE

 

Karol Wielki był najwybitniejszym władcą Franków, pochodzącym z dynastii Karolingów. Od 768 roku był królem a od 800 roku cesarzem. Toczył wojny z Sasami, których w konsekwencji podbił i zmusił do przyjęcia wiary chrześcijańskiej; z Longobardami (podbił ich około roku 774, co przyczyniło się do umocnienienia jego autorytetu w Rzymie); z Arabami na terenie Hiszpanii (778 - 801), w wyniku których poszerzył swe posiadłości po rzekę Ebro; z Bawarami (podbici w 788 roku); z Awarami (podbici w 795 roku); ze Słowianami połabskimi (narzucił im swoje zwierzchnictwo, jednocześnie  umacniając granice państwa na Łabie i Dunaju). Uwieńczeniem jego sukcesów była koronacja na cesarza, która odbyła się w Rzymie, w roku 800 i miała świadczyć o odrodzeniu się jedności chrześcijan na Zachodzie.

W czasie jego rządów monarchia Franków obejmowała ogromne terytorium, ciągle zresztą powiększane o nowe obszary. Karol Wielki cieszył się ogromnym autorytetem wśród poddanych oraz na forum Europy i wykazywał zręczność dyplomatyczną, polityczną oraz  strategiczną. W dziedzinie polityki wewnętrznej Karol zwany Wielkim, popierał rozwój oświaty, nauki i przyczynił się do ożywienia kulturalnego, nazywanego „renesansem karolińskim” i chociaż jego imperium nie okazało się trwałe, to jego idea przyświecała całemu „uniwersalizmowi cesarskiemu” (realizowanemu przez cesarza Ottona III oraz cesarza Fryderyka I Barbarossę) oraz nowożytnym próbom faktycznego zjednoczenia całej zachodniej Europy.

Karol Wielki w swoim państwie sprawował rządy osobiste, a ziemię traktował jako swoją własność. Otaczał go liczny dwór, a państwo dzieliło się na rejony - hrabstwa, księstwa i marchie. Ważną reformą Karola Wielkiego stała się reforma pieniężna, do obiegu wprowadzająca drobną, monetę z czystego srebra, czyli denar. Reforma ta także wartość denara połączyła z pieniądzem obrachunkowym i stała się także reformą miary i wagi. Jej następstwa wpływ miały jeszcze nawet na czasy nowożytne, bo karoliński system monetarny przyjął się w całej ówczesnej Europie. Ślady jego działalności do dziś widoczne są w ustroju finansowym W. Brytanii.

Epoka Karola Wielkiego to też czasy ukształtowania się systemu lennego.  Mocno rozbudowane zostały wtedy więzi wasalne. Władca ziemią lub innymi świadczeniami nagradzał hrabiów i biskupów, którzy pełnili funkcje wyższych urzędników. Takie wynagrodzenie nosiło nazwę „beneficjum”. Otrzymujący je dygnitarze stawali się wasalami władcy feudalnego. Sami natomiast, swoje dobra nadawali innym (czyli swoim wasalom)       i dla nich stawali się panami feudalnymi.

Karol Wielki dbał o stan gospodarki kraju i o zapewnienie jego skarbowi stałych dochodów. Do jego zasług należą też: reorganizacja sądownictwa, podwyższenie poziomu nauczania w szkołach klasztornych oraz ustalenie konkretnego zakresu obowiązków poszczególnych dworskich dostojników. Dla usprawnienia działań administracji Karol Wielki wprowadził funkcję inspektorów, którym za zadanie dał przeprowadzanie regularnych kontroli podległych sobie okręgów.

Do armii Karola Wielkiego powoływano każdego obywatela, który posiadał ziemię     i miał 21 lat. Służba w wojsku nie dawała wynagrodzenia i trwała tyle, ile trwały akurat wyprawy wojenne króla. Wojny Karola trwały jednak nieustannie, służba była więc długa       i uciążliwa i nawet łupy nie wynagradzały żołnierzom ponoszonych przez nich trudów i strat. Pobór do wojska (przeprowadzany zazwyczaj przez hrabiego, biskupa, albo królewskiego namiestnika) uzależniony był od wielkości posiadanego majątku - każdy, kto posiadał na własność 4 łany, był zobowiązany stawić się na wojnę. Każdy, kto miał ich 12 - na wyprawę wojenną musiał stawić się konno i w pełnym rycerskim wyposażeniu (włócznia, tarcza, dwa miecze - krótki i długi oraz łuk). W wojsku Karola Wielkiego oddziałom rycerzy towarzyszyli piechurzy i służby pomocnicze. Zdolności mobilizacyjne armii Franków były ogromne -        - szacuje się je na kilkadziesiąt tysięcy ludzi.

Początek jego panowania to pasmo spektakularnych sukcesów w bitwach w całej Europie. Każda z kampanii wojennych Karola Wielkiego, kończyła się dla niego umocnieniem władzy, pozyskaniem nowych łupów, podporządkowaniem swojemu panowaniu nowych ziem i wzmocnieniem państwa. Wzrastał też jego autorytet, co było również zasługą papieża, błogosławiącego jego „słusznym” wojnom (o chrystianizację pogan, czy przeciwko innowiercom).

Gdy około roku osiemsetnego w Europie odrodziła się uniwersalistyczna  idea cesarstwa zachodniorzymskiego, papież (Leon III) koronował Karola Wielkiego na Cesarza „Rzymskiego”, co symbolizowało faktyczne odrodzenie Imperium Romanum. Nie zmieniło to jednak charakteru monarchii Karola Wielkiego, która nadal była po prostu państwem Franków (państwem plemiennym i patrymonialnym), a nie kontynuacją Rzymu. Podnosiło jednak autorytet Karola Wielkiego, propagowało idee uniwersalizmu i rozbudzało we władcy nadzieje na jeszcze większą potęgę.

Czasy Karola Wielkiego, charakteryzowało przekonanie, że Frankowie (jak dawniej Rzymianie) są powołani do sprawowania władzy, przewodzenia innym chrześcijanom, strzeżenia ich prawowierności, szerzenia wiary i do obrony chrześcijaństwa przed wszelkimi innowiercami.

Frankowie stworzyli jedno z najbardziej potężnych państw Europy. Stworzyli także własną tradycję historyczną i wzbogacili ją (także wstecz), aby uświetnić swoją genealogię. Dumni z ekspansji Karola Wielkiego, wierzyli w swoje specjalne powołanie i boską pomoc.

Potęga i ekspansja Karola Wielkiego, przyniosła Europie zainteresowanie językami należącymi do grupy germańskiej i samą historią ludów germańskich. Karol Wielki zainteresowaniom tym patronował i zbierał stare pieśni o czynach dawnych frankijskich królów. Zlecił też prace dotyczące gramatyki języka Franków i zmienił miesiącom roku nazwy - słowami pochodzącymi z języka Franków zastąpił wcześniejsze, przeważnie pół- łacińskie nazwy.

Cesarz Karol nie posiadał stałej rezydencji, ale najwięcej czasu spędzał                       w Akwizgranie, który ozdabiał pięknymi budowlami.

Jednak potężna monarchia Karola Wielkiego od samych początków miała w sobie rysy przyszłego rozpadu. W istocie była zlepkiem (złączony siłą oręża) zupełnie różnych państw, które miały tylko jedną wspólną cechę - osobę samego władcy. O nietrwałości państwa przesądzał brak jednolitej i wspólnej bazy gospodarczej. Fakt, że państwo to nie rozpadło się tuż po śmierci Karola, spowodowany był właściwie tylko tym, że po Karolu pozostał tylko jeden jego potomek - Ludwik I Pobożny (więc od razu nie doszło do walk dynastycznych). Do tego rodzaju walk o władzę doszło jednak już po śmierci Ludwika, po którym pozostało trzech (chcących panować) synów. Sytuację w tym czasie pogarszały także i inne problemy: tendencje odśrodkowe, działalność piratów normandzkich, ataki Arabów        i Berberów, a także najazdy bałkańskich piratów. Wszystko to udowodniło, że wielkiego        i słabego państwa nie da się dłużej utrzymać. Podzielono je więc między spadkobierców Ludwika. Akt ten (dokonany w Verdun, w roku 843) doprowadził do rozpadu państwa Karola Wielkiego i dał początek rozwojowi trzech odrębnych państw: Niemiec, Włoch i Francji.

 POLITYKA WEWNĘTRZNA I FUNKCJE PAŃSTWA

W polityce wewnętrznej jak i zagranicznej Karol kierował się poczuciem misji. Uważał, że obowiązkiem władcy jest dopingować, by przez prawo stanowione, były realizowane i powszechnie przestrzegane prawa boże. Na zewnątrz uważał, że ma obowiązek szerzyć i bronić wiary chrześcijańskiej. Król winien być osobiście religijny i pobożny, ma obowiązek opiekowania się kościołem, ma obowiązek prowadzić swój lud drogą wskazaną przez Boga (prawo boże realizować prawem przez siebie stanowionym). Chrzest jest nie tylko sakramentem, ale też obywatelstwem dla społ.chrześcijańskiej- to daje uprawnienia władcy chrześcijańskiemu do:pilnowania poddanych (by przestrzegali przepisów kościelnych ), do prowadzenia wojny świętej z wrogami chrześcijaństwa, krucjaty dla celów słusznych, chrześcijańskich. W rządach wew. przyświecała mu realizacja państwa bożego na ziemi. Ulubionym redogiem Karola był św. Augustyn, który pisał iż granica między państwem bożym, a państwem ziemskim (doczesnym) przebiega w ludziach. Karol chciał to uczynić poprzez ludzi. Aby to zrealizować opiekował si kościołem, ale często wtrącał się w jego sprawy wew., a nawet usiłował decydować o dogmatach wiary. Wojny Karola z Sarecenami, poganami czy wrogami państwa miały charakter świętych wojen i dokonywały się w oparciu o liturgiczne obrzędy i modlitwy. Przymusowe nawracanie i chrzest Sasów w oczach Karola to zarówno rozszerzenie chrześcijaństwa jak i nadanie obywatelstwa.

W sensie prawnym nadal na terenie państwa funkcjonowało prawo osobowe (człowieka sądzono wg. prawa do którego należał (Franków- prawem salickim, ludnośc romańską - rzymskim) z tym, że żródłem prawa terytorialnego były tzw. kapitularze karolińskie. Były to rozporządzenia władcy dotyczące wszystkich jego poddanych, a ogłaszane na wiecach połączonych z przeglądem wojsk. Na takich wiecach władca uzgadniał swoje decyzje z możnymi i urzędnikami, po czym je spisywano (kapitularze) i pełniły one rolę ustaw królewskich. Władca był nominalnie właścicielemm całej ziemi, a ludzie, którzy tam mieszkali zobowiązani byli do daniny i posługi, w zamian za to mogli oczekiwać pokoju, czyli ochrony od zagrożenia zew. i sprawidliwości czynionej przez króla.
Bardzo istotnym elementem władzy była armia. Nie każdego było stać na kosztowną służbę wojskową. Ci, których nie było stać oddawali się w opiekę możnych. Władca wynagradzał swoich urzędników dobrami nadawanymi im z domeny królewskiej- beneficjami. Biskupi i opaci byli mianowani przez władcę. Biskupstwa i opactwa posiadały immunitety. (immunitet zwalniał od ponoszenia większości świadczeń na rzecz państwa, ale dygnitarze kościelni byli zobowiązani do pomocy wojskowej, co oznaczało, że wzywali oni pod broń własnych wasali.)

ORGANIZACJA PAŃSTWA KAROLA WIELKIEGO
Najważniejszym urzędem był urząd Palatyna (zarządzający pałacem). Istniały inne urzędy centralne: - biskupi, opaci (królewscy urzędnicy). W terenie władzę reprezentowali : hrabiowie (700 hrabstw), którzy w imieniu króla wzywali corocznie ludzi wolnych pod broń i przewodniczyli sądom, margrabiowie, którzy stali na czele tzw.marchii. Mogli prowadzić politykę zagraniczną i dysponowali siłą zbrojną. Uposażeniem urzędników były dowody związane z władaniem ziemi.
Karol dbał o rozwój nauki i kultury, mówi się nawet o renesansie karolińskim. Po śmierci Karola (814) władzę objął jego syn Ludwik zwany Pobożnym (814-840).
Monarchia Karola była patrymonium. Poszczególne ziemie monarchii różniły się od siebie gospodarką, strukturą społeczną, tradycjami, ale łączyła je wspólnota wiary i cesarskiej korony.
Po śmierci Ludwika władza rozpadła się i terytorium podzieliło się na trzy części pomiędzy 3 synów Ludwika ( traktat w Verdun - 843 r.) : Ludwik Niemiecki dostał terytoria germańskie (państwo wsch. frankijskie ), Karol Łysy dostał państwo zach. frankijskie (ludność romańska ) , Lotariusz część środkową z tytułem cesarskim. Prowincja Lotariusza nie stanowiła jednolitej całości ani pod względem geograficznym ani etnicznym.
Po śmierci Lotariusza państwo jego rozpadło się i w ten sposób dokonał się podział dziedzictwa K.Wielkiego na Francję, Niemcy i Włochy. Podziałowi temu odpowiadało także kształtowanie się 3 odrębnych języków: na bazie romańskiej wytworzył się jęz. francuski i włoski, na bazie germańskiej niemiecki. Stały się one podstawą powstania 3 odrębnych narodowości.

Monarchia patrymonialna i system feudalny.

Państwo patrymonialne to forma rządów, w której władca mógł swobodnie rozporządzać podległym sobie krajem. Uznawał on, że zarządzane przez niego ziemie to jego własność - ojcowizna (czyli patrymonium - stąd nazwa monarchia patrymonialna) rodu, z którego się wywodził. Państwo było zatem własnością monarchy, a jego losy zależały od osoby władcy. Cechą charakterystyczną takiej formy ustrojowej było nieodróżnianie urzędów państwowych od dworskich (bo państwo jest traktowane jak zwykły majątek ziemski). W monarchii patrymonialnej nie odróżniano też wydatków władcy od wydatków państwowych. Władca posiadał szeroki zakres władzy, praktycznie nieograniczony, zakres władzy (uzasadnianej jej boskim pochodzeniem). W monarchii wczesnofeudalnej dużą rolę odgrywał też Kościół, który pomagał w tworzeniu prawa, a biskupi byli często jednymi z ważniejszych urzędników państwowych. Cechą charakterystyczną dla państwa patrymonialnego jest wykształcenie się w nim systemu feudalnego. W takim systemie król był najwyższym seniorem. Nadawał on wasalom królewskim (seniorom) duchownym (biskupom, opatom) i świeckim (książęta, hrabiowie) urzędy, lenna i immunitety. W zamian za to składali oni przysięgę wierności, pomocy i służby wojskowej. Wasale królewscy byli zarazem seniorami dla niżej postawionych wasali. W ten sposób wykształcił się cały system zależności, którego kolejne stopnie tworzyły tzw. drabinę feudalną. Na jej wierzchołku stał władca (król), potem możni (wielcy feudałowie i biskupi), niżej - rycerstwo, a na samym dole - chłopi. Zwierzchnicy (seniorzy) nadawali swoim wasalom lenno, a w zamian za to uzyskiwali szereg powinności (w tym służbę wojskową). Podstawą dochodów rycerstwa i możnowładców była uprawiana przez chłopów ziemia. Rolnictwo było podstawą całej gospodarki i głównym źródłem utrzymania ludności. Ponieważ wszyscy ludzie wolni zobowiązani byli do służby wojskowej, która była kosztowna (konieczność zakupu ekwipunku, broni, konia) i wiązała się z koniecznością opuszczenia gospodarstwa, wielu chłopów aby jej uniknąć, dobrowolnie oddawało się pod opiekę panów. W ten sposób dobrowolnie godzili się na utratę wolności, ale zwalniani byli z obowiązku służby wojskowej. Ta z kolei stała się domeną odrębnej grupy społecznej - rycerstwa. Aby móc pełnić służbę wojskową, potrzebowali oni stałych dochodów. Dlatego też otrzymywali oni od władcy ziemie. W państwie patrymonialnym nie było stolicy, władca wraz z dworem objeżdżali kraj. U boku monarchy znajdowała się rada złożona z dostojników duchownych i świeckich. Należy pamiętać, że w okresie wczesnofeudalnym nie stanowiła niezbędnego warunku do objęcia tronu. Jednak korona symbolizowała jedność państwową i niezależność wobec innych monarchów.

Przykładem monarchii patrymonialnej było państwo Karola Wielkiego, który panował w latach 768 - 814. Dowodem na to jest traktat z Verdun (843 r.). Ponieważ imperium Karola Wielkiego stanowiło patrymonium, to mogło być podzielone przez jego spadkobierców. Tak też się stało i jego wnukowie w roku 843 dokonali w Verdun jego podziału. Karol Łysy otrzymał zatem ziemie zachodnie z ludnością romańską. Ludwik Niemiecki stał się władcą części zachodniej z ludnością germańską. Natomiast Lotar, który zachował koronę cesarską, stał się władcą części środkowej. Państwo Karola Łysego dało początek późniejszej Francji, a państwo Ludwika Niemieckiego - późniejszym Niemcom. Świadectwem istnienia w Polsce państwa patrymonialnego było wydzielanie potomkom dzielnic, a przede wszystkim testament Bolesława Krzywoustego. Pierwsi historyczni władcy polscy posiadali szerokie uprawnienia o charakterze ustawodawczym, sądowniczym, wojskowym i administracyjnym. Było to związane z prawem książęcym (ius ducale), obejmującym ogół kompetencji panującego ogół kompetencji panującego, w tym prawo do poboru danin i służebności. Silna pozycja władcy sprzyjała uzyskaniu nowych nabytków terytorialnych. Pierwsi polscy władcy uznawali podległe sobie ziemie za ojcowiznę rodu Piastów. Dlatego, zgodnie z koncepcją państwa patrymonialnego, uznawali, że mogą nimi dowolnie dysponować. Do 1138 r. Polska była jednolitą monarchią wczesnofeudalną. Bolesław Krzywousty, pragnąc nie dopuścić do walk o tron po swojej śmierci, w 1138 r. wydał dokument, w którym ustalono zasady następstwa tronu. Aby zachować jedność państwa wyznaczano księcia zwierzchniego. Princepsem miał być każdorazowo najstarszy z synów Bolesława krzywoustego. Princeps miał sprawować zwierzchnictwo nad pozostałymi książętami, czyli juniorami. Miał też być najwyższym dowódcą w czasie wojny i reprezentantem państwa na zewnątrz. Władysław II Wygnaniec otrzymał Śląsk z ziemią lubuską. Bolesław IV Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy. Mieszkowi III Staremu w udziale przypadła Wielkopolska. Henryk miał otrzymać ziemię sandomierską, a Kazimierz II Sprawiedliwy - ziemię sieradzko - łęczycką. Dzielnica senioralną (pozostającą zawsze w rękach księcia zwierzchniego, czyli seniora) była Małopolska. Senior posiadał też zwierzchnictwo nad Pomorzem Zachodnim i Gdańskim. Rozbiciu dzielnicowemu kres położyła dopiero koronacja Władysława Łokietka na króla Polski w 1320 r. Za jego następcy w Polsce ukształtował się nowy system polityczny - monarchia stanowa. W tym typie monarchii władza królewska została częściowo ograniczona na rzecz stanów społecznych i ich reprezentacji.

Powstanie państwa polskiego

Dla każdego narodu sprawa powstania jego kraju jest rzeczą ważną i budzącą zaciekawienie. Polska nie jest u wyjątkiem. Historia jej powstania jest ciągle tematem dyskusji z uwagi na kilka spraw które budzą kontrowersje lub są dotąd niewyjaśnione. Powodem tego jest mała ilość źródeł lub ich niejasność. Niektóre z ksiąg mogących rzucić światło na tą sprawę zaginęło lub wiemy o nich, że są nieobiektywne. Według niektórych źródeł Polska pojawiła się nagle i już od początku jako państwo w pełni rozwinięte.

Praca ta dotyczy wieków od IX do XI, czyli okresu w którym kształtowało się państwo polskie.

Najstarszy znany opis granic Polski zawarty jest w Dagome Iudex pochodzącej z roku 990. Według niej centralny ośrodek kraju znajdował się wtedy w północno wschodniej Wielkopolsce. Do niego przyłączone zostały potem: Mazowsze, Ziemia Chełmińska, Śląsk, Pomorze i w końcu kraj Wiślan.

By poznać dzieje naszego kraju musimy sięgnąć do źródeł pisanych. Wśród nich znajdują się kroniki takie jak kronika Galla Anonima i Thietmara, Geograf Bawarski i Dagome Iudex. Pierwsze z tych źródeł cechuje daleko posunięty subiektywizm, a wiele z wydarzeń w niej opisanych jest wyolbrzymionych. Druga kronika, spisana przez Thietmara, również zawiera informacje subiektywne. Autor nie zwrócił uwagi na niektóre elementy a poza tym, będąc Niemcem, opisywał sytuacje z niemieckiego punktu widzenia. Ciekawie wypada porównanie tych samych wydarzeń opisanych przez tych dwóch kronikarzy. Przykładem niech będzie zjazd gnieźnieński. Dla Galla Anonima najważniejsza w nim była polityka i ekonomia, kiedy Thietmar dostrzegał tylko elementy religijne. Czytając Geograf Bawarski nie dowiemy się nic o nazwach plemion zamieszkujących Wielkopolskę. Nie wiemy dlaczego tak się stało, być może autor nie miał o nich informacji. Możliwe jest też, że wzmianki o tych plemionach zabrakło z powodów politycznych.

Niemożliwe jest by jakiś kraj powstał nagle, niejako w przeciągu jednej nocy. Zwykle jest to proces długotrwały, wymagający nieraz paru wieków. Istnieje kilka teorii próbujących wyjaśnić jak powstała Polska. Jedną z nich jest teoria zrodziła się w XVIII wieku. Według niej Polska powstała w wyniku najazdu Słowian, którzy dokonali inwazji tych terenów podbijając miejscową ludność. W XIX wieku spekulowano, iż najeźdźcy mogli pochodzić z Dalmacji lub Skandynawii. Z tą ostatnio hipotezą wystąpił K. Szajnocha w 1857 roku. Twierdził on, że ludzie, którzy najechali tereny obecnej Polski byli Normanami lub nadłabskimi Lechitami, a wszystko to działo się w VI wieku. Uznawany za pierwszego władcę Polski Mieszko I miał być według tej teorii przybyć z Normandii a jego oryginalne imię miało brzmieć Dago albo Dagr. On to wraz ze swoimi wojownikami podbił plemiona zamieszkujące ziemie pomiędzy Odrą i Wisła. O prawdziwym imieniu władcy uczeni spekulowali na podstawie spisanego pod koniec życia Mieszka dokumentu, w którym oddał on Polskę pod opiekę papieża. Imię Mieszka jest w tym dokumencie zastąpione imieniem Dagome. Prawdopodobnie jest to, jak przypuszcza Henryk Łowmniański, imię od chrztu. A zostało ono użyte w dokumencie adresowanym do papieża by zamanifestować przywiązanie do chrześcijaństwa. Jest mało prawdopodobne by władca noszący słowiańskie imię Mieszko, używał w korespondencji ze Stolicą Apostolską imienia pochodzenia skandynawskiego. Kolejną z hipotez na temat pochodzenia Mieszka jest ta głosząca, że imię jego to przetłumaczone nordyjskie Björn czyli niedźwiedź. Dowodem na to miało być podobieństwo w brzmieniu między imieniem Mieszko a przezwiskiem Miśko, które pochodzi od niedźwiedzia. Hipoteza ta była popierana przez Niemców lecz upadła po zakończeniu Drugiej Wojny Światowej.

Inaczej do tego zagadnienia podszedł Joachim Lelewel. Za najważniejszą uznał on ewolucję społeczeństwa. Najważniejszym procesem, który toczył się na przestrzeni wieków był konflikt pomiędzy arystokracją i chłopami. W efekcie wzrosła rola możnowładców dążących do ustanowienia i wzmocnienia autokracji. Lelewel twierdził, że to rozwój rodowy przyczynił się do organizacji państwa. Później okazało się, iż mylił się w tej kwestii, udowodniono bowiem, iż państwo wykształciło się gdy rozpadł się ustrój rodowy oraz wspólnoty terytorialne.

Wiadomo, że teren Polski zamieszkiwany był przez dużą liczbę plemion, lecz niestety nie znamy nazw większości z nich. Najstarszym dokumentem przekazującym informacje na ten temat jest Geograf Bawarski. Nie zawiera on jednak opisu plemion z innych obszarów Polski niż Śląsk i Pomorze Zachodnie. Nie podaje, na przykład, informacji o żadnym plemieniu zamieszkującym tereny Wielkopolski. Nazwa naszego kraju, powiązana z nazwą tego regionu, pojawiła się dosyć późno. Od żyjącego w tym samym czasie co Mieszko kronikarza saskiego Widukina wiemy, że panował on nad ludem o nazwie Licikwawi. Początkowo były próby łączenia ich z Lędzianami, później jednak okazało się, iż Licikawiki to Listkowice. Byli oni potomkami Lestka - dziadka Mieszka I. Przed zjednoczeniem ziem polskich przez Mieszka I istniały na nich dwa silne organizmy państwowe stworzone przez plemiona Polan i Wiślan.

Kontrowersje budzi rodowód Mieszka I. Imiona jego przodków znamy z kroniki Galla Anonima. Podaje on imiona pradziadka, dziadka i ojca Mieszka I, brzmiały one: Siemowit, Lestek i Siemysław. ,,Po jego zgonie [Siemowita] na jego miejsce wstąpił syn jego Lestek, który czynami rycerskimi dorównywał ojcu w zacności i odwadze. Po śmierci Lestka nastąpił Siemomysł, jego syn, który pamięć przodków potroił zarówno urodzeniem, jak i godnością"

Są różne opinie na temat prawdziwości tych informacji. Kazimierz Tymiencki uważał na przykład, że ,,Nieuzasadnione metodycznie jest traktowanie imion od Piasta aż do Siemomysła jako osób historycznych. Ażeby na miano takie nie zasługiwali, wystarczy ta okoliczność że żadne źródło o nich nie wspomina. Historia państwa polskiego rozpoczyna się dopiero z Mieszkiem". Informacje na temat Mieszka I istnieją bowiem w kronikach innych państw: u Widukinda jest opis Polski pod panowaniem Mieszka a Ibrahim ibn Jakub opisał organizacje państwa. Z drugiej strony, prawdziwość informacji o przodkach Mieszka I przeczy wszelakim hipotezom o jego cudzoziemskim pochodzeniu. Nie mógł być on człowiekiem z Normandii jeżeli jego rodzice, dziadkowie i pradziadkowie posiadali słowiańskie imiona i mieszkali na terytorium obecnej Polski. W myśl tego państwo Polskie nie powstało też nagle lecz było efektem działań poprzedników Mieszka I. Wyniki prac archeologicznych przeprowadzonych w ważnych ośrodkach polskiej państwowości Gnieźnie i Poznaniu wskazują na ciągłość w rozwoju państwa od IX a nawet VIII wieku do wieku XI. Nic nie wskazuje na to, by w X wieku nastąpił jakiś szczególny przełom. Co wobec tego przemawia przeciwko przyjęciu wersji pochodzenia Mieszka przedstawionej przez Galla Anonima? Istnieją dwa argumenty przeciwko jego wersji. Pierwszy to znajdująca się w kronice historia o Popielu zjedzonym przez myszy. Gall Anonim pisze: ,, Opowiadają też starcy sędziwi, że ów Popiel wypędzony z królestwa tak wielkie cierpiał prześladowanie od myszy, iż z tego powodu przeniesiony został przez swoje otoczenie na wyspę, gdzie tam długo w drewnianej wieży broniono go przed rozwścieczonymi zwierzętami, które tam przypływały, aż opuszczony przez wszystkich dla zabójczego smrodu (unoszącego się) z mnóstwa pobitych (myszy), zginą śmiercią najhaniebniejszą, bo zagryziony przez (te) potwory." Historia ta jest kopią legendy o arcybiskupie Hattonie, który miał zginąć taką właśnie śmiercią. Drugi to opis dwóch aniołów których miał gościć Piast Kołodziej, potem nagrodzony przez nich za gościnność. Historia ta jest podobna do pochodzącej z Francji legendy o świętym Germanie. Jest jeszcze jeden argument przemawiający na niekorzyść historii przedstawionej przez Galla Anonima. Niektórzy twierdzą iż niemożliwe jest by przekazywana drogą ustną historia rodziny Mieszka I przetrwała aż 250 lat. Przeciw dwóm pierwszym zarzutom wytoczono argument, iż Gall Anonim nie wiąże historii o Popielu i Piaście z opisem panowania Siemowita oraz jego potomstwa. Łowmiański twierdzi na przykład, że państwo polskie (oczywiście wtedy jeszcze się tak nie nazywało) pod rządami Lestka było już rozwinięte i znano je w innych krajach. Występowało wtedy pod nazwami Licikawiki (według Widukina) a potem Sclavinia. Trzeci zarzut został obalony dzięki badaniom nad dawny, i krajami afrykańskimi w których przekazywano sobie drogą ustną bardzo długie linie dynastyczne. Ostatecznie uznano, że imiona książąt podane przez Galla Anonima są prawdziwe. Siemowita, Lestka i Siemomysła uznano za postacie historyczne.

Ciekawie wygląda opis początków Polski u Wincentego Kadłubka: "Z zzagórza kroackiego wybrali się na północ trzej bracia, Lech, Czech i Rus. Lech, znalazłszy gniazdo orle, osiedlił się na tym miejscu i nazwał je Gnieznem, a orła białego wziął sobie za godło. Po nim rządzili jego potomkowie. Jeden z wnuków jego, Wizimir, pokonawszy Duńczyków, zaludnił jeńcami miasto, zwane stąd Gdańskiem, Gdy w półtora wieku wygasł ród książęcy, oddano rządy 12-stu wojewodom. Wynikła stąd anarchia, najazdy sąsiadów, a wylęgły pod Wawelem smok bydło i ludzi pożerał. Wyniesiony na tron Krakus, jeden z wojowników czy też cudzoziemiec, zgładził smoka i ład zaprowadził, a na Wawelu zbudował zamek, Kraków. Imię jego zachowała dotąd mogiła naprzeciw Wawelu. Gdy syn jego splamił się bratobójstwem, oddano rządy córce Wandzie. Wanda stroniła od ślubów małżeńskich; gdy z tego powodu książę niemiecki, Rydyger najechał na Polskę, rzuciła się w Wisłę, uczczona także mogiłą. Powróciły znowu rządy wojewodów, podczas których najechał Polskę Aleksander Wielki, król macedoński. Wybawił ją zręcznym podstępem złotnik, Leszek i za to na tron wyniesiony. Nastąpił po nim zwycięzca w konnych wyścigach (nad Prądnikiem) Leszek II, dzielny i mądry wieśniak. Syn jego, Leszek III, wojował z Fartami i z Juliuszem Cezarem; zostawił 21 synów, z których najstarszy, Popiel, przeniósł stolicę z Krakowa z powrotem do Gniezna a potem do Kruszwicy. Gdy wcześnie umarł, syn jego, Popiel II, potruł stryjów z namowy żony, za co przez wylęgłe z trupów myszy z całą rodziną na wieży nad Gopłem, którą do dziś dnia pokazują, zagryziony został. Żył podówczas w Kruszwicy ubogi wieśniak czy kołodziej Piast, syn Chodziska, z żoną Rzepichą. Na postrzyżyny syna ich Ziemowita, zawitali w dom jego, odepchnięci przez księcia, dwaj podróżni, którzy znalazłszy u niego gościnne przyjęcie, rozmnożyli cudownie miód i jadło i wielką, przyszłość domowi obwieścili. Jakoż po śmierci Popiela Piast czy też Ziemowit obwołany został jego następcą. Ziemowit urządził obronę kraju, zaprowadził dziesiętników, setników, tysięczników. Nastąpili po nim syn Leszek IV i wnuk Ziemomysł, którego synem był Mieszko, rozpoczynający szereg historycznych władców Polski."

Przekaz ten jest prawie na pewno bajką. Zawiera on podania i legendy różnych plemion, a także fragmenty wymyślone przez kronikarza. Historie o Kraku, Wandzie, Popielu i Piaście są bez wątpienia pochodzenia ludowego. Powstały one w różnych częściach Polski, dwie pierwsze w Małopolsce, a pozostałe w Wielkopolsce. Trzej pierwsi Leszkowie zostali połączeni w pojedynczą osobę Leszka II i uznają go za tożsamego z czeskimi Przemuślem i Samem . W kronikach postacie Lecha i Czecha pojawiają się dopiero w XIV wieku. Jeszcze później pojawiła się w nich postać Rusa. Od XVI wieku można w nich znaleźć pomorskiego bohatera Wizimira.

Na koncie Mieszka są też podboje. Z dokumentów możemy dowiedzieć się jakie tereny przyłączył do swego państwa i kiedy się to stało. Z Dagome Iudex dowiadujemy się o następujących ziemiach: Wielkopolsce, Kujawach, Mazowszu, Śląsku a być może i Pomorzu. Niepewność w tym przypadku wyjaśniana jest tym, że tą ziemią rządził być może brat Mieszka I. Niektórzy historycy sądzą, że do roku 990 Morawy i Słowacja były już podbite przez Mieszka. Inni sądzą, że do przyłączenia Małopolski doszło między latami 992 a 1000. Także co do daty przyłączenia Śląska nie ma pewności. Zapisy na ten temat są albo niedostępne albo niedokładne. Możliwe jest, że ziemię ta przyłączył Mieszko lecz nie wyklucza się tego, że mógł to zrobić jego syn. Ziemie zajmowane przez plemię Wiślan wraz z Krakowem nie należały do Polski. Wnioskuje się tak ponieważ jest prawdopodobne, że rządził tam syn Mieszka imieniem Bolesław. W Dagome Iudex nie występuje taka osoba. Nie jest jasne dlaczego tak się stało. Dokument ten jest ponadto pełen skrótów i niejasności. Na przykład: ,,państwo imieniem Schinesghe w całości, z wszystkimi jego przynależnościami w tych granicach: jak zaczyna się od pierwszego boku długim morzem, granicą Prus aż do miejsca, które zwie się Ruś, postępując granica Rusi aż do Krakowa, a od tego aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemure aż do ziemi Milczan, a od granicy Milczan prosto do Odry, stąd idąc wzdłuż Odry aż do wspomnianego państwa Schinesghe"

Innymi sprawami budzącymi kontrowersje są walki z Wieletami. Nie są znane odpowiedzi na pytania czy i na ile byli oni groźni dla Polski, i dlaczego walki wybuchły. Podczas konfliktu pomiędzy Polakami a Wieletami doszło do kontaktu między Mieszkiem I i margrabiami saskimi oraz cesarstwem. By móc pobić Luciców Mieszko I wszedł w sojusz z sąsiednimi Czechami, co także pozwoliło na późniejsze przyjęcie przez Polskę chrztu.

Niektóre z faktów dotyczących chrztu Polski oraz sytuacji Kościoła w kraju (jego organizacji) są niejasne. Zaciemniają je sfałszowane dokumenty wyprodukowane przez stronę niemiecką. Powód ich tworzenia jest prosty. Cesarz Otton I chciał najechać i podbić ziemie polskie. Powodem tej napaści miała być chęć schrystianizowania kraju. Jednakże plan ten nie powiódł się bowiem Mieszko sam przyjął chrzest od Czechów. Wtedy też zaczęły powstawać fałszywe dokumenty. Miały one za zadanie być dowodem na to, że ziemie polskie są poddane władzy arcybiskupa Magdeburga. Thietmar, mimo swej niechęci wobec Polski podał imiona Jordana i Ungerna, którzy byli pierwszymi biskupami Polski. Jest możliwe, że w ten sposób chciał zademonstrować ich poddaństwo arcybiskupowi magdeburskiemu.

Trzeba jasno stwierdzić, iż brak dostatecznej ilości rzetelnych źródeł pisanych jest poważną przeszkodą w badaniach nad początkami polskiej państwowości.

Rozbicie dzielnicowe - okres w historii Polski od ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego (1138 r.) do koronacji Władysława Łokietka na króla Polski (1320 r. ), w trakcie którego Polska rozdrobniona została na kilkanaście księstw niepołączonych władzą centralną i pogrążona była w bratobójczych walkach między książętami.

Geneza rozbicia dzielnicowego

Polska Piastów, jak pozostałe monarchie wczesnofeudalne w Europie, była państwem słabo powiązanym wewnętrznie. Liczne zdobycze terytorialne przynosiły sławę władcy, ale utrudniały zarządzanie zróżnicowanymi organizmami administracyjnymi, co powodowało silne tendencje odśrodkowe. Decentralizacji władzy sprzyjały również interesy możnych i duchownych Kościoła katolickiego, którzy chcieli uniezależnić się od wpływu króla.

Kraj scalała głównie osoba silnego władcy, jednak po jego śmierci dochodziło między członkami dynastii do licznych konfliktów o sukcesję. Gdy urzędujący władca tuż przed śmiercią wyznaczał swojego następcę, możni mający odmienne interesy wysuwali swojego kontrkandydata. Konflikty wewnętrzne znacznie osłabiały państwo i narażały je na niebezpieczeństwa zewnętrzne, m.in. najazdy sąsiadów.

Przebieg rozbicia dzielnicowego do 1138 roku

Z przejściowymi podziałami Polski na dzielnice mamy do czynienia już od śmierci Mieszka I (992 rok), dopóki Bolesław Chrobry nie pokonał swych przyrodnich braci i nie objął władzy w całym kraju. Kolejny podział kraju miał miejsce, gdy syn Bolesława Chrobrego - Mieszko II walczył o sukcesję z popieranym przez możnych Bezprymem (1031-1032). Po śmierci Mieszka II (1034 rok) aparat państwowy się załamał i władzę w kraju objęli możni, którzy wygnali następcę Mieszka II - Kazimierza Odnowiciela. Polska przejściowo straciła część swoich terytoriów: na Mazowszu Masław stworzył oddzielne państewko plemienne. oderwało się również Pomorze. W roku 1039 najazd z Czech całkowicie zniszczył Gniezno (skradziono relikwie św. Wojciecha złożone tam przez Bolesława Chrobrego), a książę czeski Brzetysław podporządkował sobie Śląsk. Utracone ziemie odzyskał i zjednoczył dopiero po powrocie na tron Kazimierz Odnowiciel.

Przeciwko następcy i najstarszemu synowi Kazimierza Odnowiciela - Bolesławowi Śmiałemu (Szczodremu) możni zawiązali spisek, w wyniku którego Bolesław Śmiały musiał uciec do Węgier. Na tronie osadzono młodszego brata Bolesława Śmiałego - Władysława Hermana (rok 1079). Zwiększył on swobodę działania możnych, co jeszcze pogłębiło tendencje odśrodkowe. Władysław Herman zrezygnował z korony królewskiej, przechodząc do obozu cesarskiego, a swe rządy w Polsce oparł na wpływowym wojewodzie - Sieciechu. Pozostałe rywalizujące o wpływy ugrupowania możnowładztwa widziały w tym zagrożenie swoich interesów, dlatego stworzyły opozycję do króla i wysunęły przeciw niemu jego synów - Zbigniewa i Bolesława (zwanego Krzywoustym). Władysław Herman pod naciskiem możnych usunął Sieciecha i wydzielił synom odrębne dzielnice: Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Kujawy, a Bolesław Krzywousty - Kraków, Sandomierz i Śląsk. Sobie Władysław Herman pozostawił Mazowsze i władzę zwierzchnią. W przeciwieństwie do wcześniejszych, krótkotrwałych podziałów kraju, ten utrzymał się przez dekadę. Doprowadziło to do pogłębienia odrębności dzielnic i wzrostu znaczenia możnowładztwa danej dzielnicy, co było czynnikami utrudniającymi zjednoczenie kraju.

Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego

Po śmierci Władysława Hermana doszło do konfliktu dynastycznego między braćmi (1107-1109), w wyniku którego zwycięski Bolesław Krzywousty podporządkował sobie wszystkie polskie ziemie, a pokonany i uwięziony Zbigniew wkrótce zmarł.

Bolesław Krzywousty, który walczył o jedność państwa z ojcem i bratem, nie chciał dopuścić do podobnej sytuacji w przypadku swoich spadkobierców. Dlatego tuż przed śmiercią Bolesław Krzywousty wydał w roku 1138 ustawę sukcesyjną, która regulowała następstwo tronu i podział władzy w Polsce.

Według wcześniej utartej tradycji państwa patrymonialnego, panujący władca uznawany za właściciela kraju wyznaczał swojego następcę. Jednak decydujący głos przy wyborze mieli możni, którzy często obierali innego kandydata. Dochodziło wtedy do bratobójczych walk domowych i niekorzystnego podziału kraju. Ustawa sukcesyjna miała na celu uwzględnienie interesów wszystkich spadkobierców, a przez to uniknięcie konfliktów dynastycznych.

Zgodnie z treścią ustawy sukcesyjnej z roku 1138 kwestię następstwa tronu od teraz określać miała zasada senioratu. Objęcie tronu miało następować jak dotąd dziedzicznie, ale nie z ojca na syna, lecz na najstarszego wśród braci ojca (zwanego seniorem). Senior posiadał dzielnicę senioralną, która obejmowała pas środkowej Polski od Pomorza do Małopolski, ze stolicą w Krakowie. Pozostali bracia otrzymywali dzielnice, którymi zarządzali. Po śmierci seniora dzielnica senioralna przypadała kolejnemu najstarszemu w rodzie.

Senior, będący jednocześnie pryncepsem (tu: najstarszy z braci) posiadał władzę zwierzchnią nad pozostałymi dzielnicami braci: utrzymywał załogi wojskowe w głównych grodach i współdecydował o obsadzaniu urzędów w dzielnicach. Senior (prynceps) miał wyłączność na prowadzenie polityki zagranicznej (wszczynanie wojny, zawieranie pokoju) oraz wyłączność prawa do inwestytury, tj. nadawania władzy dostojnikom kościelnym (biskupom i opatom).

Pierwszym seniorem został Władysław (zwany Wygnańcem), który zarządzał również Śląskiem. Pozostali synowie Bolesława Krzywoustego otrzymali następujące dzielnice: Bolesław Kędzierzawy - Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary - Wielkopolskę, Henryk Sandomierski - Ziemię Sandomierską. Najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego - Kazimierz (zwany Sprawiedliwym) urodził się po śmierci króla, stąd też nie przyznano mu żadnej dzielnicy i wraz z matką Salomeą rezydował w Łęczycy.

Skutki ustawy sukcesyjnej

Jak się wkrótce okazało, ustawa sukcesyjna nie zapobiegła konfliktom dynastycznym o sukcesję tronu. Niedługo po śmierci Bolesława Krzywoustego rozgorzały między braćmi walki o władzę (1146-1177), w których możnowładztwo i duchowieństwo krakowskie popierało młodszych braci przeciwko starszym. W wyniku tych walk, w roku 1177 na tron został wyniesiony najmłodszy z braci - Kazimierz Sprawiedliwy, co oznaczało złamanie zasady senioratu. Aby zalegalizować swą władzę i zdobyć poparcie możnych i duchownych, Kazimierz Sprawiedliwy zwołał w roku 1180 zjazd w Łęczycy. W zamian za zgodę na dziedziczenie tronu przez swoich synów, Kazimierz Sprawiedliwy nadał następujące przywileje: zwolnił majątki duchowieństwa z obowiązku dostarczania żywności urzędnikom państwowym podczas ich podróży po kraju. Król zrzekł się także prawa ius poli, na mocy którego konfiskował cały majątek ruchomy zmarłych biskupów.

Przywileje nadane na zjeździe w Łęczycy w roku 1180 otworzyły nową tradycję stosowaną przez królów Polski, którzy w zamian za poparcie szlachty, możnych i duchownych dla swoich działań, stopniowo zwalniali te grupy społeczne z obowiązków na rzecz państwa.

Ustalenia zjazdu w Łęczycy nie zapobiegły kolejnym konfliktom dynastycznym. Po śmierci Kazimierza Odnowiciela rozgorzały wieloletnie walki o tron między bratem Kazimierza Odnowiciela - Mieszkiem Starym, a najstarszym synem Odnowiciela - Leszkiem Białym.

Nieustanne walki dynastyczne i pogłębiająca się decentralizacja państwa poprzez rozdrobnienie na dzielnice spowodowały, iż od połowy XIII wieku Polska składała się z kilkunastu księstw niepołączonych władzą centralną. Jedyne obszary, które nie uległy podziałowi to Wielkopolska i ziemia krakowska.

Rozbicie dzielnicowe - ocena

Oczekiwane w ustawie sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego pogodzenie tendencji centralistycznych i decentralistycznych okazało się niemożliwe do spełnienia. Ponadto zapisy w ustawie sukcesyjnej, wbrew intencji autora, wywołały kolejną falę walk dynastycznych. Negatywne skutki tychże procesów spowodowały, iż na prawie 200 lat Polska pogrążona była w ciągłych konfliktach wewnętrznych, które skutecznie osłabiały państwo na arenie międzynarodowej. Skupienie uwagi na walkach o sukcesję tronu, odciągało władców od rejestrowania zagrożeń bezpieczeństwa ze strony ekspansywnych sąsiadów (rosnące potęgi Niemiec, Rusi, Prus, Krzyżaków czy Mongołów), czyniąc Polskę podatną na najazdy.

Postępująca decentralizacja państwa poprzez rozdrobnienie polskich ziem i umacnianie się książąt dzielnicowych była także znacznym obciążeniem dla społeczeństwa. Władcy skupiali się na pozyskiwaniu kolejnych terytoriów, zamiast rozwiązywać problemy administracyjne na terenach już posiadanych. Granice dzielnic oraz różne systemy celne utrudniały handel i powstawanie więzi między regionami. Zapoczątkowane przez Kazimierza Odnowiciela na zjeździe w Łęczycy nadawanie przywilejów bogatym warstwom społecznym za cenę politycznego poparcia, powodowało wzrost obciążeń biedniejszej ludności. Nieustanne wojny domowe między książętami dzielnicowymi (anarchia feudalna) powodowały niszczenie licznych ziem i dóbr, a przez to wzrastało poczucie stałego zagrożenia dla wszystkich grup społecznych.

Wyżej wymienione negatywne skutki rozbicia dzielnicowego stały się jednocześnie impulsem dla procesu jednoczenia ziem polskich, który trwał w ciągu XIII-XIV wieku. Za koniec rozbicia dzielnicowego Polski uznaje się rok 1320, kiedy to Władysław Łokietek koronował się na króla Polski.

Kolonizacja na prawie niemieckim odbywała się najczęściej w formie przenoszenia już obecnej wsi polskiej na prawo niemieckie albo lokacji nowych wsi na podstawie przywileju wydawanego przez pana.
Znacznie społeczne i gospodarcze lokacji było ogromne,wiązało się z racjonalizacją ciężarów(ścisłym określeniem),a tym samym wyeliminowaniem często nieokreślonych,różnorodnych świadczeń, danin i służebności chłopa wobec pana na rzecz czynszu.Osadnictwo to oznaczało istotne polepszenie stanowiska chłopskiego i gospod.ludności chłopskiej idące w parze z ujednoliceniem jej statusu.Reforma odpowiadała potrzebom rozwojowym wsi poskiej.Lokacja nowych wsi powiększyła areał uprawy ziem polskich,a co za tym idzie dochody pana.

Nasilenie kolonizacji na prawie niemieckim odbyło się w I połowie XIV w
Osadnik osiedlowy na podstawie umowy czynszowej nie uiszczał powinności, uzyskiwał prawo opuszczania wsi.Wieś otrzymywała samorząd z sołtysem na czele,immunitet gospodarczy i sądowy,zezwolenie lokacyjne,przywilej lokacyjny (akt zwalniający od ciężarów prawa książęcego i od sądownictwa panującego feudała).

Pan feudalny porozumiewał się z osadzcą i otrzymywał akt lokacyjny w którym wieś otrzymywała nadanie prawa niemieckiego i zezwolenie od ciężarów prawa książęckiego.Wieś dzielono na tyle pasów ile było gospodarstw.Każdy gospodarz stawiał budynek na swoim gruncie.Uprawa trójpolowa,układ niwowy i łanowy(1 łan=16-22 ha)Sołtys(urząd dziedziczny)otrzymywał kilku łanowe gospodarstwo(około 1/10 obszaru wsi)miał prawo utrzymywać karczmę, młyn i inne warsztaty rzemieślnicze,a obowiązkiem było kierownie samorządem wsi,przwodniczenie w sądzie wiejskim,kona służba wojskowa,pobieranie podatków na rzecz pana.Kolonizacja przsuwała się z zach.na wsch.kolonizacja miast-nowym etapem rozwoju miast była kolonizacja na prawie niemieckim,która miała miejsce w XII-XIV w.W takich miastach jak Szczecin,Wrocław czy Toruń Niemcy tworzyli warstwę górną,najbardziej wpływową i najbogatszą .Ludność poch.niem.stanowiła ok. 80 miasta.Właściciel gruntu zawierał umowę z przedsiębiorcą.Przedsiębiorca stawał się po założeniu miasta zwykle wójtem.Urząd ten był dziedziczny i korzystał z przywilejów (pobierał część podatków płaconych przez właścicieli placów i nieruchomości,otrzymywał 1/3 kar sądowych,mógł utrzymywać przedsiębiorstwo miejskie tj.jatki rzeżnicze,był przewodniczącym ław sądowych w mieście,a czasami otrzymywał ławy soleckie na wsiach podmiejskich)W pózniejszym okresie rządy te przeszły na ręce Rady Miejskiej na czele z burmistrzem.Oznaczało to likwidację uprawinień wójta.Została wprowadzona instytucja wójta wybieranego,którego kompetencje ograniczały się do wykonywania sądownictwa wspólnie z ławą.Uprzywilejowane gospodarstwa wójtowskie weszły w skład majątku miejskiego-były oddane przez miasto w dzierżawę.Rada Miejska składała się z patrycjatu i była w rzeczywistości organem klasowym-reprezentowała interesy bogatego mieszczaństwa.

Średniowiecze rozpoczęło się ok. V w. Po upadku cesarstwa zachodnio-rzymskiego i trwało do XV w. Była to najdłuższa epoka i miała wpływ na inne. Jej cechy to feudalny system społeczny, słaby rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, oraz dominacja światopoglądu religijnego.


Rola Kościoła i zakonów.
Całe życie ówczesnej ludności było podporządkowane Bogu. Ludzie starali się tak postępować, aby po śmierci dostać się do nieba. W średniowieczu kościół narzucał wszystkim swoją ideologię, czerpiąc z tego korzyści materialne np. w ramach pokuty dawano datki na klasztory. Również pewne decyzje ówczesnych władców nie mogły być podejmowane bez zgody kościoła, tak więc duchowieństwo miało także wpływ na politykę państwa. Przyczyną takiego postępowania była bezradność wobec sił przyrody i przeciwności losu. Ludziom stale zagrażała śmierć: z powodu chorób, pożarów, powodzi, głodu, z rąk wrogów lub bandytów. Z powodu tylu zagrożeń, widziano nadzieję tylko w Bogu. Wykształcenie posiadali kupcy oraz duchowni, często zdarzało się że król lub rycerze nie umieli czytać albo pisać. Człowieka całkowicie podporządkowanego Bogu nazywamy ascetą.


Rycerstwo
Młodzi chłopcy z rodów rycerskich wysyłani byli na obcy dwór by tam pełnić służbę jako paziowie. Uczono ich jeździć konno i władać bronią. Poznawali zasady grania w bilę i w szachy. W wieku kilkunastu lat stawali się giermkami. Towarzyszyli swoim panom w bitwach i polowaniach. Dopiero po kilku latach służby, gdy nabyli odpowiednich umiejętności i wykazali się męstwem na polu bitwy mogli dostąpić zaszczytu stania się rycerzem. Podczas ceremonii pasowania, rycerz otrzymywał ostrogi, pas oraz miecz. Bycie rycerzem wcale nie było takie łatwe, ponieważ trzeba było przestrzegać kodeksu rycerskiego. Każdy rycerz musiał szanować innych ludzi oraz być miłosiernym, a dla swojej damy serca dokonywał bohaterskich czynów.
Zamek zwykle położony był na wzniesieniu i dodatkowo otoczony fosą lub nad rozwidleniem rzeki. Jedyna droga wiodła przez zwodzony most. Na wieżach zawsze czuwała straż i ostrzegała obywateli w razie niebezpieczeństwa. Na zamku zawsze przebywało wiele rycerzy i giermków. Odbywały się uczty, potrawy podawano na srebrnych i złotych zastawach, a pito w kosztownych kielichach. Resztki po jedzeniu rzucano psom.


Literatura
Początki dziejów naszego języka wiążą się z powstawaniem naszej świadomości narodowej i przyjęciem chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Najwcześniej zapisanymi polskimi wyrazami są nazwy miejscowe, nazwy rzek i plemion. Można je znaleźć w tekstach łacińskich, dlatego są zniekształcone.
W średniowieczu książki były rzadkością. Przepisywaniem ich zajmowali się benedyktyni. Na przepisanie jednej książki często nie starczało życia jednego mnicha. Dlatego najdłuższym manuskryptem (z łac. - książka napisana ręcznie) jest Biblia. Na posiadanie książki mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi. Często kosztowała ona nawet kilka wsi.
Książka była oprawiana w deski obciągnięte skórą i zabezpieczone metalowymi okuciami, które jednocześnie były jedyną ozdobą okładki. Każda strona zaczynała się od ozdobnej litery. Często przykuwano manuskrypty łańcuchami do ambon żeby ich nie kradziono.
Przykłady średniowiecznej twórczości w Polsce:
· „Żywoty Świętych”
· Kroniki
· Pieśni liturgiczne
· Tropy ( jedna z form średniowiecznej liryki religijnej)
· Sekwencje
· Hymny
· Dramaty liturgiczne - Najwcześniejsze formy dramatów liturgicznych nie posiadały własnej fabuły ani tekstu. Aktorów zastępował ksiądz celebrujący nabożeństwo i jego uczestnicy. Zarówno fabuła jak i teksty były powiązane ściśle z liturgią.


Architektura
Styl romański - Był propagowany przede wszystkim przez Benedyktynów. Celem architektury romańskiej jest zachowanie charakteru budowli obronnej za pomocą operowania najprostszymi kształtami: prostopadłościanu, sześcianu lub walca w różnych zestawieniach. W późniejszym okresie stosowano też odwołujące się do architektury rzymskiej pełnołukowe sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Okna były wąskie i łukowato zakończone. Tym stylem najczęściej budowane były bazyliki.


Styl gotycki - Pierwsze rozwiązania gotyckie stosowali cystersi. Kościół w stylu gotyckim najczęściej był budowany na planie krzyża łacińskiego. Charakteryzował się strzelistością, drzwi i okna były zakończone łukami ostrymi. Budynek był bogato zdobiony zewnątrz jak i wewnątrz. Motywy roślinne a także fantastyczne, figury aniołów, płaskorzeźby zdobiły mury.


Malarstwo
Malarstwo w średniowieczu skupiało się na Bogu. Obrazy przedstawiały sceny biblijne, postacie świętych lub sąd ostateczny. Średniowieczne malarstwo wyróżniało się prostotą, brakiem perspektywy, niesygnowaniem dzieł. Powszechne było również malowanie ikon lub malowideł ściennych. Początkowo malarstwem zajmowali się mnisi. Średniowieczni twórcy sądzili, że znacznie ważniejsze od harmonii i symetrii w sztuce jest bogactwo barw i przepych. Uważano nawet, że materialne piękno i blask są odbiciem światła boskiego, a używając kosztownych materiałów i tworzyw, składa się hołd Bogu


Muzyka
Najtrwalszym i podstawowym sposobem istnienia muzyki praktycznej w średniowieczu był chrześcijański śpiew liturgiczny, czyli chorały. Był to śpiew jednogłosowy wykonywany chóralnie, śpiewany po łacinie, podparty akompaniamentem różnych instrumentów. W chorałach nie ma taktów, a rytm śpiewu podążał za metryką tekstu łacińskiego. Stosunek ilości nut melodii do sylab tekstu decydował o podziale na cztery typy:
· Sylabiczny - jednej sylabie odpowiadała jedna nuta.
· Psalmodyczny - wiele sylab przypadało na jedną nutę.
· Neumatyczny - kilka nut na jednej sylabie
· Melizmatyczny - (najozdobniejszy z pozostałych) na jednej sylabie wiele nut.
Bardzo ważne były psalmy. Są to pieśni nabożne pochodzące ze Starego Testamentu. Śpiewy wykonywano jako:
· Antyfony - gdy śpiewały na przemian dwie części chóru lub dwa chóry.
· Responsoria - oparte na chóralnych odpowiedziach głosowi solowemu.

Polska za panowania Kazimierza Wielkiego (1333-1370).

 

Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku władzę w odrodzonym zjednoczonym państwie polskim objął jego syn, Kazimierz. Jego trzydziestosiedmioletnie panowanie (1333-1370) przyniosło Polsce stabilizację polityczną oraz znaczny rozwój gospodarczy i kulturalny.

Najważniejsze wydarzenia polityki zagranicznej

Stosunki z Czechami i Krzyżakami

W dziedzinie polityki zagranicznej na czoło wysunęły się dwa problemy: uregulowanie stosunków z Janem Luksemburskim (królem Czech) oraz z Zakonem Krzyżackim. W 1335 roku na zjeździe w Wyszechradzie na Węgrzech udało mu się uzyskać za cenę 20 tysięcy kóp groszy, zrzeczenia się pretensji do tronu polskiego. Układ ten został potwierdzony w 1339 roku, na drugim zjeździe w Wyszechradzie. To właśnie na tym zjeździe Kazimierz wszedł w ściślejszy kontakt z Andegawenami (dynastia panująca na Węgrzech). W zamian za poparcie przez nich polityki zagranicznej Kazimierza, przyznał on im prawo do sukcesji w Polsce, po ewentualnej swej bezpotomnej śmierci. W 1339 roku Kazimierz zrzekł się także praw do tych księstw śląskich, które uznawały władzę zwierzchnią króla czeskiego - Jana Luksemburczyka. Wyjątek stanowiło księstwo świdnicko-jaworskie. W sprawie z Krzyżakami spór przeniósł się z drogi zbrojnej na drogę dyplomatyczną.  Dotyczył on Pomorza Gdańskiego, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Ostateczni po wielu pertraktacjach, w 1343 roku doszło do podpisania wieczystego pokoju w Kaliszu między państwem polskim a Krzyżakami. Na jego mocy Zakon zwrócił Polsce całe Kujawy i ziemię dobrzyńską. Mimo, iż utrzymał nadal w swym posiadaniu Pomorze Gdańskie i ziemie chełmińską, to musiał uznać on w królu polskim swego dobroczyńcę, który dał im dobrotliwie te tereny. Warunki pokoju kaliskiego były tak naprawdę bardzo korzystne dla Polski. Zwracały jej część utraconych terenów oraz stwarzały podstawy prawne do dalszej akcji rewindykacyjnej.

Stosunki z państwem czeskim uległy zmianie po śmierci Jana Luksemburskiego. Na tron czeski wstąpił Karol Luksemburski, który został także cesarzem. W 1348 roku wydał on akt inkorporacji (włączenia) Śląska do Czech. W tym samym roku został zwarty z Karolem pokój w Namysłowie,  który potwierdzał dotychczasowe zobowiązania Kazimierza oraz przewidywał zrzeczenie się przez Luksemburgów praw do Mazowsza. Walki dyplomatyczne między państwem polskim a czeskim trwały do 1356 roku, kiedy to doszło do podpisania układu w Pradze, na mocy którego Kazimierz zrzekł się praw do całego Śląska. Było to w czasie, kiedy państwo polskie było zaangażowane w walkach na wschodzie o Ruś. Układ z Pragi odciął polski Śląsk od reszty kraju na okres ponad 60 lat.

Opanowanie Rusi

Kazimierz, nazwany później Wielkim, rozpoczął także ekspansję terytorialną na teren Rusi Halickiej. W 1339 roku zawarł on układ o dziedziczeniu z Jerzym II Trojdenowiczem, który przewidywał przejęcie Rusi Halickiej przez Kazimierza, po śmierci Jerzego. Kiedy w 1340 roku Jerzy II został zamordowany, Kazimierz w latach 1340-1349 zorganizował kilka wypraw na te tereny. Ostatecznie opanował on następujące ziemie: Księstwo halickie oraz zachodnią część Wołynia. Kolonizacja na Rusi była prowadzona bardzo intensywnie przez szlachtę małopolską, która widziała w niej możliwość awansu społecznego i związany z tym wzrost swego bogactwa. Wojny ruskie doprowadziły także do bezpośredniego zaangażowani się króla Węgier  - Ludwik w politykę północną. Za cenę uznania go następcą trony polskiego (Ludwik był synem Elżbiety Łokietkównej - siostry Władysława Łokietka), szlachta wymogła na nim przyszłe obietnice, które były w swej istocie zobowiązaniami na rzecz państwa. Miało to miejsce w 1355 roku w Budzie.

Włączenie Mazowsza i ziem na północy

W 1351 roku po bezpotomnej śmierci księcia mazowieckiego Bolesława, Mazowsze stało się lennem króla polskiego. W 1356 roku Kazimierz Wielki uzależnił od Polski ponadto Wschowę, Santok i Drezdenko. W 1368 roku przyłączono ponadto Wałcz, Drawsk i Czaplinkę. Spowodowało to przerwanie połączenia Brandenburgii z państwem krzyżackim, a tym samym odsunęło od Polski poważne niebezpieczeństwo, wynikające z dotychczasowego połączenia tych dwóch ziem.

Gospodarka

Handel

Pomyślny rozwój gospodarczy państwa umożliwił także czerpanie dochodów z handlu i przemysłu. Kazimierz Wielki popierał własnych rodzimych kupców. Handel opierał się na przywilejach udzielanych przez państwo mieszczanom. Dotyczyły one przymusu drożnego i prawa składu. Przymus drożny polegał na pierwszeństwie kupna przewożonego towaru przez miejscowych mieszczan. Określał on także wyraźnie szlaki, którymi musieli przejeżdżać obcy kupcy. Pozwoliło to w dużym stopniu na kontrolę handlu oraz umożliwiło reformę systemu ceł. Cła graniczne stanowiły 20-25% dochodów króla.

Cła

Od 1338 roku mennica królewska rozpoczęła wybijanie srebrnych groszy, które były wzorowane na monecie czeskiej. Doprowadziło to do rozwoju i ujednolicenia wymiany w całym kraju, a także pozwoliło na stworzenie jednolitego systemu celnego. Dokonana została też reorganizacja dochodów skarbowych. Za stały został uznany podatek zwany poradlnym, który nałożono na wszystkie kategorie dóbr. Wyznaczono także specjalnych urzędników, którzy mieli czuwać nad dochodami z dóbr królewskich. W 1368 roku wydano pierwsze przepisy, które regulowały prawo górnicze w państwie polskim. Wprowadzono także zarząd kopalni soli w Bochni i Wieliczce, który powarzono żupnikom. W ciągu swego panowania król dokonał lokacji 500 wsi na prawie niemieckim oraz ponad 60 nowych miast.

Reformy administracyjne

Urzędy

Kazimierz Wielki wzmocnił znaczenie urzędu starosty królewskiego. Urząd ten został wprowadzony przez Władysława Łokietka. Starosta był powoływany przez króla dla poszczególnych ziem, wchodzących w skład państwa. Początkowo stał on także na czele szlachty w chwili wojny.

Rozpoczął się także proces wykształcania się centralnych urzędów, takich jak: marszałek, podkanclerz, czy podskarbi. Dotyczył on w pierwszej kolejności urzędników ziemi krakowskiej. Z panów małopolskich powstała rada królewska, jako organ doradczy króla. Zajmowała się ona polityką państwową. Sprawami polityki zajmowały się także zjazdy, w których brali udział urzędnicy ziemscy, dostojnicy, a także przedstawiciele szeregowego rycerstwa, czy mieszczaństwa. Z tych zjazdów z czasem wykształciły się sejmiki.

Sądy

Zmianie uległo także sądownictwo. Funkcjonowali sędziowie królewscy, a od XIV wieku działały także dwa sądy dla szlachty: ziemski, który rozstrzygał drobne sprawy, głównie cywilne oraz grodzki, w którym zasiadał starosta, a który rozpatrywał cięższe przestępstwa. Pojawił się także nowy sąd - sąd podkomorski, który rozpatrywał sprawy graniczne. Kazimierz Wielki stworzył też sąd wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim. Sąd ten rozstrzygał sprawy sołtysów i wójtów.

Ustawodawstwo

Jednym z wielu skutków rozbicia dzielnicowego była niejednolitość praw istniejących w państwie. Każda ziemia miała swoje własne prawo. Dlatego też konieczne stało się wprowadzenie jednego ogólnopaństwowego ustawodawstwa. Kodyfikacja prawa została dokonana w latach 1346-1347. Zostały wtedy wydane dwa statusy: dla Małopolski (tzw. status wiślicki) oraz dla Wielkopolski (tzw. status piotrkowski). Ich poszczególne artykuły były sformułowane w taki sposób, aby mogły odpowiadać potrzebom całego państwa. Status wiślicki zawierał wiele nowych postanowień: ograniczał on między innymi samowolę urzędników królewskich a ponadto uściślał obowiązujące normy w zakresie prawa karnego. Z innych reform z prawa karnego wprowadzono: zasadę wyższości interesu państwa nad interesami jednostki; odpowiedzialność indywidualną za popełnione przestępstwa; zabroniono prowadzenia procesów przeciwko osobom nieletnim; zakazano zemsty rodowej i samosądu oraz ograniczono i złagodzono kary fizyczne.

Reformy w wojsku

Istniał obowiązkowy udział w wojnie wszystkich właścicieli dóbr ziemskich (poza duchowieństwem, które musiało uiszczać dobrowolna daninę), w tym również drobnych posiadaczy i coraz liczniejszej grupy sołtysów. Szlachta i sołtys musieli wraz ze swym pocztem, stawiać się na wezwanie w szeregach chorągwi terytorialnych. Wzmocniono poza tym dyscyplinę w armii. Rozwijało się też budownictwo obronne. Budowano wiele murów i zamków. Powstało 50-kilka zamków, prawie 30 murowanych fortyfikacji miejskich, które tworzyły łańcuch obronny państwa. Nic dziwnego, iż z czasem powstało powiedzenie o Kazimierzu Wielki, iż „zastał Polskę drewniana, a zostawił murowaną”.

Uniwersytet

Za panowania Kazimierza Wielkiego powstała pierwsza w Polsce, a druga w Europie Środkowej (po Pradze) wyższa uczelnia - uniwersytet w Krakowie. W 1364 roku został wydany przez króla akt fundujący 11 katedr (w tym 8 prawniczych, 2 medyczne i 1 sztuk wyzwolonych) uczelni. Uczelnia ta mimo, iż pozostawała pod kontrolą kanclerza państwa, to uzyskała szeroka autonomię. Miała dostarczać państwu wykwalifikowanych urzędników. Plany rozwoju uniwersytetu wobec rychłej śmierci króla nie zostały do końca zrealizowane, choć już w połowie XIV wieku znacznie poszerzył się krąg elity intelektualnej w Polsce. Znaczny był też udział Polaków na uniwersytetach w Paryżu i w Pradze. Było to możliwe dzięki rozwojowi miejskich szkół parafialnych, które reprezentowały  wysoki stopień nauczania. Polska stała się partnerem polityki europejskiej.

Uczta u Wierzynka

W 1364 roku odbyła się zjazd monarchów w Krakowie. Uczestniczyli w nim ówczesny cesarz, królowie Węgier, Cypru, Danii, a także wiele książąt, którzy przybyli tu w celach rozmów politycznych. Zjazd ten był zewnętrzną oznaką wzrostu autorytetu władcy polskiego.

Zmiany w kulturze

Wzrost poziomu życia, który nastąpił między innymi dzięki rozwojowi gospodarczemu, przyczynił się do wzrostu zainteresowań umysłowych. Na terenie miast rozpowszechniła się nauka czytania i pisania. Część szlachty i nawet mieszczaństwa nawiązała szersze kontakty z zagranicą, czy to z uniwersytetami (głównie w Paryżu, Bolonii i Pradze), czy z firmami handlowymi i finansowymi (głównie w miastach Flandrii, czy południowych Niemiec). W miejsce dotychczasowej wiejskiej i zamkniętej kultury zaczęła się pojawiać nowa kultura - otwarta. Liczne kontakty jeżdżących po Europie Polaków, a także włączenie ziem ruskich wraz z odmienną religią i językiem, zmieniły stosunek do cudzoziemców.

Zmiana nazwy państwa

W miejsce dawnej, tradycyjnie stosowanej nazwy Królestwa Polskiego (Regnum Poloniae) rozpowszechnił się nowy termin Korona Królestwa Polskiego (Corona Regni Poloniae). Obejmował on następujący obszar geograficzny: polskie ziemie etniczne, ziemie o wspólnej tradycji - Śląsk i Pomorze Wschodnie. Od tego też momentu państwo było niezależne od monarchy, szerzej od dynastii. Traktowane było jako wspólne dobro Polaków. Wszyscy, łącznie z królem, mieli obowiązek prawować dla jego dobra. Król przestał być właścicielem państwa.

 

Unie polsko-litewskie

Idea unii polsko-litewskiej powstała w wyniku zagrożenia, jakie dla obydwu państw na przełomie XIV i XV wieku stanowił Zakon Krzyżacki. Państwo polsko-litewskie stało się jedną z potęg europejskich, co stworzyło możliwości skuteczniejszego przeciwstawienia się Krzyżakom i dawało realne perspektywy zdobyczy na Wschodzie. Unia wpłynęła na rozwój gospodarczy i kulturalny obu państw. Odrębność Polski i Litwy zniosła dopiero Konstytucja 3 Maja z 1791 roku.

Unia w Krewie (1385)

W dniu 14 sierpnia 1385 roku w Krewie podpisano układ pomiędzy Wielkim Księstwem Litewskim a Królestwem Polskim. Układ przewidywał małżeństwo wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełły z królową Polski Jadwigą w zamian za przejście Litwy na katolicyzm, przyłączenie jej do Polski i odzyskanie przez Jagiełłę utraconych ziem koronnych (Pomorza znajdującego się w rękach krzyżackich).

Unia wileńsko-radomska (1401)

W 1401 roku w Wilnie wielki książę Witold wystawił dokument uznający zwierzchnictwo Jagiełły i Korony oraz zobowiązywał się wraz z bojarami litewskimi do przyłączenia ziem litewskich do Korony. Biorąc pod uwagę śmierć królowej Jadwigi (1399) i brak potomstwa z jej małżeństwa z Władysławem II Jagiełłą, bojarowie litewscy zastrzegli, że w przypadku bezpotomnej śmierci króla wspólnie z panami polskimi wybiorą nowego monarchę. Układ wileński potwierdziła rada koronna w Radomiu, przyznając równocześnie dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego Witoldowi Kiejstutowiczowi.

Unia horodelska (1413)

Zawarta 2 października 1413 roku unia horodelska potwierdziła wolę obydwu narodów dalszego zacieśniania wzajemnych stosunków przy zachowaniu odrębności państwa litewskiego. Bojarzy zobowiązali się powołać po śmierci Witolda nowego wielkiego księcia w porozumieniu z Polską, panowie polscy godzili się na wybór króla polskiego w porozumieniu z Litwą. Postanowiono także zwoływać wspólne sejmy polsko-litewskie w Lublinie lub Parczewie. Przyjęto do rodów herbowych 47 rodów bojarskich wyznania rzymskokatolickiego. Utrzymanie unii miało na celu przede wszystkim wspólne wystąpienia przeciw Krzyżakom i innym wrogom obydwu krajów.

Unia w Grodnie 1432

Na mocy aktu unijnego z 1432 roku zawartego w Grodnie powołano na tron wielkoksiążęcy na Litwie Zygmunta Kiejstutowicza. Postanowiono, iż Podole powróci do Korony.

Unia wileńska (1499)

Po klęsce bukowińskiej Polski (1497) odnowiono porozumienie pomiędzy Litwą i Polską. Zawarte w 1499 roku w Wilnie przymierze miało charakter obronny. Potwierdzono równorzędność obu państw, Litwini mieli prawo do elekcji króla polskiego, a Polacy - księcia Litwy.

Unia mielnicka (1501)

W 1501 roku w Mielniku zawarto kolejny układ polsko-litewski, gdzie przywrócono unię personalną. Układ nie wszedł w życie wobec sprzeciwów ze strony Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier, oraz Zygmunta Jagiellończyka (późniejszego króla Zygmunta I Starego), będącego wówczas namiestnikiem Śląska.

Unia lubelska (1569)

Ukoronowaniem dążeń zjednoczeniowych Polski i Litwy był akt unii uchwalony 1 lipca 1569 roku w Lublinie przez sejmy obydwu państw. Na mocy tejże unii Korona i Litwa stanowiły odtąd Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnie obieranym królem, wspólnym sejmem i wspólną polityką zagraniczną. W odróżnieniu od poprzednich unii personalnych unia lubelska była unią realną. Korona i Litwa zachowały odrębne urzędy centralne, oddzielny skarb, oddzielne armie, a także oddzielne urzędy ziemskie i sądy oparte na odrębnych statutach. Wspólne były: monarcha (król), sejm i polityka zagraniczna. Do Polski przyłączono województwa: bracławskie, kijowskie, podlaskie i wołyńskie. Wzajemna tolerancja narodowościowa i wyznaniowa oraz równe prawa stanowe na ziemiach polskich i litewskich stanowiły o trwałości unii, której koniec przyniosły w XVIII w. rozbiory.

Spór z Krzyżakami rozpoczął się już za dynastii Piastów. Rezultatem właśnie tego sporu była unia polsko-litewska, a w rezultacie początek nowej dynastii w dziejach Polski, dynastii Jagiellonów.

Władysław Jagiełło był księciem pogańskiej Litwy. Oba kraje-Polska i Litwa były zagrożone przez Krzyżaków. Dlatego też kraje te sprzymierzyły się i zawarły unię. Jednak przymierze z krajem Pogańskim w średniowiecznej Europie było uważane za zdradę chrześcijaństwa. Tak, więc Litwa została ochrzczona, a nowym Królem Polskim został Jagiełło. W ten sposób Zakon stracił podstawowy pretekst do ataków na Litwę.
Nie oznaczało to jednak zakończenia problemu. Końca sporu nie było widać. W 1402r. Wielki Mistrz zajął Nową Marchię a w 1404r. Żmudź. Pozbawiony dopływu nowych sił zbrojnych z nowo powstałego państwa, Zakon ciągle jednak dysponował poparciem z zewnątrz.
W 1409r. wybuchła wielka wojna po tym jak Litwa udzieliła pomocy żmudzkiemu powstaniu. Polska stwierdziła, że nie zostanie obojętna. Działania drugiej połowy 1409r. nie przyniosły rozstrzygnięcia. Sytuacja międzynarodowa Polski stawała się coraz groźniejsza. Otóż Zakon zdobywał nowych sprzymierzeńców - najpierw z książętami pomorskimi a później z Zygmuntem Luksemburczykiem. Dopiero kampania w 1410r. przesądziła o wyniku wojny. Wojska Polskie przekroczyły granice w okolicach Lidzbarku. Takie posunięcie zaskoczyło Wielkiego Mistrza i zmusiło do defensywy. 15 Lipca 1410r. doszło do bitwy pod Grunwaldem, jednej z największych w dziejach Europy. Polskie wojska rozgromiły Krzyżaków. Liczne grody Zakonu poddały się pod wrażeniem klęski. Zwłoka w marszu na Malbork uratowała Krzyżaków od zagłady. Zamek do obrony przygotował Henryk van Plauen, późniejszy mistrz zakonu. Pokój toruński w 1411r. nie odzwierciedlał skali sukcesu, ale dokonał się przełom, potęga Zakonu została złamana. Jednak okazał się on nietrwały. Krzyżacy próbowali odwołać się do arbitrażu Zygmunta, bezskutecznie. Henryk van Plauen został pozbawiony swojej funkcji. Jego przeciwnicy jednak nie byli ustępliwi.

Polska domagała się zwrotu Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej. Sprzeciw Krzyżaków doprowadził do ponownego starcia zbrojnego pomiędzy obiema potęgami. Zakon unikał walnej rozprawy w otwartym polu, dlatego zawarto kolejny rozejm a sporem zajął się sobór powszechny zbierający się w Konstancji. Spór polsko-litewsko-krzyżacki nie doczekał się wyroku. Jagiełło został wstrzymany w 1419r. przez papieskiego legata, gdy podjął następną wyprawę wojenną. Zygmunt Luksemburczyk został nowym arbitrem, a wyrok był jednostronny, pomyślny dla Krzyżaków. Zakon, Polska i Litwa znowu stali w obliczu wojny. Do wojny doszło, a Krzyżacy podobnie jak w 1414r., unikali starcia. Został zawarty jeszcze jeden pokój nad jeziorem Mełno w 1422r. Litwa znowu objęła rządy nad Żmudzią.
Poddani Zakonu coraz odważniej występowali przeciw jego władzy i zwiększającemu się uciskowi fiskalnemu. W 1440r. powstał tzw. Związek Pruski, który wystąpił z prośbą o poparcie ze strony Polski w 1454r., po wybuchu powstania przeciwko Zakonowi. Kazimierz Jagiellończyk wyraził zgodę, Polska zaś inkorporowała Pruskie obszary i wypowiedziała wojnę Krzyżakom.

Miasta Pruskie i Polska doczekały się okresu wielkich korzyści finansowych. Pewne sukcesy osiągnięto na morzu. W 1456r. Polacy zwyciężyli flotyllę duńską wspierającą Zakon. W 1457r. Polska zdobyła Malbork, ale bardzo szybko go utraciła.
Punktem zwrotnym w tej wojnie był rok 1462 i bitwy nad jeziorem Żarnowieckim pod Święcinem a później starcie polsko-krzyżackie w 1463r. na zalewie Wiślanym. Pokonany Zakon poprosił o pokój, ostatecznie zawarty w 1466r. w Toruniu. Po przeszło 150 latach Polska odzyskała Pomorze Gdańskie i ziemie chełmińską. Pozostała część państwa zakonnego miała być polskim lennem, o czym Krzyżacy jednak szybko zapomnieli. Polska wracała na Bałtyk, unikając ceł Zakonu. Krzyżacy raz jeszcze spróbowali szczęścia i zaatakowali Polskę w 1519r. Mistrzem wówczas był Albrecht Hohenzollern. Wojska polskie szybko pokonały Zakon stając w 1520r. pod murami Królewca. Kilkuletnie wysiłki wypracowały kompromis zwany traktem krakowskim w 1525r. Zakon został rozwiązany.

Spory polsko-krzyżackie trwały ponad 200 lat a wszystko zaczęło się od sojuszu i prośby Konrada Mazowieckiego o pomoc. Przez ten okres czasu zdarzyło się dużo ważnych wydarzeń: nowa dynastia, unia polsko-litewska, chrzest pogańskiej Litwy. Zaowocował on nowymi sojusznikami państwa Polskiego, lecz także wrogami. Konflikt Krzyżacki się zakończył, rozpoczął się problem Pruski…

PRZYCZYNY WIELKICH WYPRAW GEOGRAFICZNYCH

Wiek XV zapoczątkował okres wielkich wypraw geograficznych, które później zaowocują kolonializmem europejskim. Te wyprawy geograficzne dały także Europejczykom nowe spojrzenie na kształt świata. Przyczyny wypraw geograficznych można podzielić na trzy grupy: przyczyny gospodarcze, społeczne i kulturowe. Nie jest przypadkiem, że cały ruch wypraw geograficznych rozpoczął się w Hiszpanii i Portugalii. W XIV w. a zwłaszcza w XV oba te kraje przeżywały poważny kryzys gospodarczy. Przede wszystkim coraz gorzej wyglądała sytuacja ekonomiczna szlachty, nie było już ziemi, którą szlachcic mógł otrzymać od króla. Rody szlacheckie były liczne , i te rody ubożały, spadła stopa życiowa. Jako sposób rozwiązana tego problemu uważano ekspansję. Europa Zach.- Francja była w tym czasie silna, walka z nim nie przyniosłaby żadnych pozytywnych efektów. Zaczęto więc rozglądać się za terenami, które można by podbić, by w ten sposób podreperować budżet. Ponadto w Hiszpanii XV w. to okres ciągłej walki z niewiernymi - Arabami. Skarbiec królewski po tych walkach był pusty. Podatki szły na prowadzenie wojny. W 1492 r. upadła ostatnia arabska twierdza na Płw. Iberyjskim - Granada. Wówczas pojawił się problem co zrobić z wojskiem, które dotychczas walczyło z niewiernymi nagle stało się bezrobotne. To także było przyczyną szukania nowej ziemi, gdzie można było skierować to wojsko. Często jako powód wypraw wskazywany jest fakt, że w 1453 r. Turcy zdobyli Konstantynopol. Niektórzy uważają, że zdobycie Konstantynopola spowodowało zanik handlu Europy ze wschodem. Jest to nieprawda. Europa nie posiadała już kruszca, nie posiadała już złota, by prowadzić handel ze wschodem. Turcy, jeśli przyczynili się do zaniku handlu, to tylko w tym sensie, że jako pośrednicy podbili ceny. Ale i tak Europy nie było stać na towary ze wschodu. Towarów ze wschodu Europa zach. Sprowadzała bardzo dużo, sprowadzała imbir, gałkę muszkatołową, cynamon, sprowadzano kadzidła: mirrę, aloes, sprowadzano jedwab. Cena towaru sprawiła, że Europa poszukiwała nowej drogi na wschód. Dużym problemem Europy średniowiecznej była nieznajomość geografii, to nie sprzyjało wyprawom, rozwojowi żeglarstwa. Ziemia przedstawiana była jako prostokąt, koło. Lepiej geografię znali Arabowie, i to właściwie dzięki nim Europa zach. odkryła dzieła starożytnych. Przekonano się i zaczęto głosić, że ziemia może mieć kształt kulisty. Wraz z tym zaczyna się rozwój sztuki żeglarskiej, zaczyna się budowa okrętów o większej wyporności, które mogą zabrać więcej towarów. Zaczęto w żeglarstwie stosować igłę magnetyczną. Ponadto kiedy w 1492 r. królowa Izabela oraz Ferdynand - król Hiszpanii wyrazili zgodę na pierwszą podróż Krzysztofa Kolumba, właściwie nie mieli wyboru. Królowie katoliccy Hiszpanii przeprowadzili akcję, która miała na celu usunięcie z Hiszpanii wszystkich Żydów, którzy nie przyjęli chrztu. Po wypędzeniu Żydów skarbiec państwa został pusty. Pierwszym badaczem, który wniósł coś nowego do poglądu na kształt świata był Włoch Marco Polo. Popłynął on do Indii. Swoje wrażenia z podróży opisał w pamiętnikach, a także w dziele „Opisanie świata”. Do wielkich odkrywców zaliczyć można także Normanów. Ich dziełem było odkrycie Grenlandii, Islandii i prawdopodobnie to oni jako pierwsi przybyli do Ameryki, przed Kolumbem, z tym, że swojego odkrycia nie nagłośnili. Dotarli prawdopodobnie do płn. wybrzeży Ameryki Płn. do krainy śniegu, nie wkroczyli w głąb lądu.

WYPRAWY KRZYSZTOFA KOLUMBA

Krzysztof Kolumb był genueńczykiem. Znał swego poprzednika Marco Polo. Był także człowiekiem związanym z morzem, morze nie było mu obce. W latach 1484-1485 Krzysztof Kolumb przebywał na dworze króla Portugalii Jana II. Próbował nakłonić tego króla do wyprawy morskiej do Japonii i do Chin. Kolumb twierdził, że ziemia jest kulista, zatem nie ma sensu jak to chcieli Portugalczycy płynąć wzdłuż brzegów Afryki, która nie wiadomo gdzie się kończy, ale płynąc na zachód od Portugalii można dopłynąć do Japonii. Krzysztof Kolumb liczył, że całość trasy do Japonii wyniesie zaledwie 2600 mil morskich. Okazało się, że Kolumb się pomylił, gdyż ta trasa wynosiła 10600 mil morskich. Projekt Krzysztofa Kolumba został w Portugalii odrzucony. Portugalczycy mieli już przygotowaną wyprawę wzdłuż brzegów Afryki i wydawała się ona bardziej pewna. Poza tym nauka geograficzna w Portugalii była bardziej zaawansowana. Wówczas Kolumb opuszcza Portugalię i zjawia się na dworze królowej Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Kastylijskiego. Przedkłada ten sam projekt, projekt zostaje odrzucony. Argumentacja jest zupełnie inna. Kolumba zaatakowała inkwizycja. Kolumb twierdził, że ziemia jest kulista, dla średniowiecza ziemia była płaska, co najwyżej miała kształt okręgu, Kolumb za swe poglądy został potępiony. Izabela Kastylijska jako władca katolicki nie mogła zgodzić się na to, by popierać projekt sprzeczny z wiarą. Taka sytuacja przetrwała do 1492 r. Wtedy padła Grenada, także w tym roku królowie hiszpańscy wypędzają Żydów i okazało się, że skarb państwa jest pusty. Królowie katoliccy przypomnieli sobie o ofercie Kolumba. Ta oferta mogła być pozytywna i zasilić skarb państwa. Dlatego w 1492 r. Izabela i Ferdynand decydują się na poparcie propozycji Kolumba. Wówczas została spisana umowa między Kolumbem a parą królewską. Na mocy tej umowy Kolumb został mianowany dożywotnim admirałem, gubernatorem i wicekrólem nowo odkrytych terenów. 1/10 dochodów z nowo odkrytych terenów miała należeć do Kolumba, 9/10 do skarbca królewskiego. W zamian za to Kolumb obiecywał pokrycie 1/8 kosztów wyprawy. 7/8 pokrywała para królewska. Kolumb otrzymał trzy okręty na swoją wyprawę: okręt admiralski Santa Maria o wyporności ponad 100 ton oraz dwa mniejsze okręty - Pinta i Nina. Załoga Kolumba nie była załogą wykwalifikowaną. Kolumbowi było bardzo ciężko zdobyć marynarzy w podróż w nieznane, dlatego mniej więcej połowa załogi to byli kryminaliści, którzy mieli do wyboru albo dożywotnie więzienie albo podróż w nieznane. Wyprawa wyruszyła 3 lipca 1492 r. z portu Palos de la Frontera. Pierwszym etapem podróży były Wyspy Kanaryjskie wcześniej odkryte, następnie Kolumb popłynął wzdłuż 28 równoleżnika na zachód. 12 października po 3 miesiącach wyprawy, kiedy cała załoga okrętu była już zmęczona i właściwie Kolumbowi groziła śmierć, Juan Rodrigez Bermejo zobaczył z bocianiego gniazda ląd. Była to wyspa, którą Kolumb nazwał na cześć Zbawiciela - San Salwador. Mieszkańców wyspy nazwano Indianami. 28 października Kolumb dotarł do Kuby, następnie odkrył kolejna wyspę Haiti /Hispaniola/ oraz mniejsze wyspy, które nazwał Izabela i Fernandina na cześć pary królewskiej. Wyprawa Kolumba nie była łatwa. Załoga po 3 tygodniach żeglugi zaczęła się buntować, kiedy okazało się że nie widać lądu. 29.09. w swoim pamiętniku Kolumb zapisał, że powstał bunt. 11.10. postawiono Kolumbowi ultimatum - jeżeli w ciągu 24 godzin nie zobaczą lądu ma nakazać odpływ. Na szczęście dla Kolumba 12 października zobaczono ląd. Następnie nastąpił kryzys, na przełomie stycznia i lutego okazało się, że statek admiralski Santa Maria zatonął i Kolumb nakazał powrót do ojczyzny. 15 marca 1493 r. dwa okręty wróciły do Palos. Jesienią 1493 r. wyruszyła kolejna wyprawa. Tym razem wyprawa lepiej wyposażona, licząca więcej statków. Wyprawa trwała 1,5 roku. Między innymi w czasie tej wyprawy Kolumb odkrył Jamajkę. Kolejna wyprawa miała miejsce w 1498 r. Właściwie dopiero w czasie tej wyprawy Krzysztof Kolumb zobaczył stały ląd. Była to Ameryka Południowa, ale właśnie wtedy los od Kolumba odwrócił się. Przeciwko jego rządom wybuchło powstanie. Kolumb został aresztowany, oskarżony o nadużycia, wysłano go do Hiszpanii, gdzie miał być poddany sądowi inkwizycji. Co prawda w Hiszpanii został przez parę królewską uniewinniony, ale na pewien czas zakazano mu wypraw. Ostatnią wyprawą jaka podjął była wyprawa w 1502 r. trwająca do 1504 r. Wówczas to Kolumb dotarł do wybrzeży Ameryki Środkowej - do Hondurasu.
Biorąc pod uwagę to czego Kolumb dokonał można powiedzieć, że koniec jego życia był tragiczny. Po powrocie z czwartej wyprawy zamieszkał w miejscowości Vailadolid ciężko chory i mając prawie status żebraka. Zmarł 20 maja 1506 r. właściwie nie wiedząc o tym, że odkrył Amerykę. Był przekonany, że dotarł do Japonii, do Chin, do Indii, a stały ląd, który widział w czasie trzeciej wyprawy uważał za biblijny raj. Tymczasem już i Portugalczycy i Hiszpanie zdawali sobie sprawę, że Kolumb nie dotarł do Indii, a odkrył nowy ląd.

WYPRAWY I ODKRYCIA PORTUGALCZYKÓW

Krzysztof Kolumb zmarł w przekonaniu, że odkrył Indie. Nie wiedział także, że już za jego życia inny podróżnik dotarł do Ameryki, aby podjąć badania nad tym lądem. Tą osoba był Amerigo Vespucci. Od jego imienia nazwano ląd - Ameryka. Za życia Kolumba było już jasne, że został odkryty nowy ląd. Wiedzieli o tym przede wszystkim Portugalczycy. Odkrycie morskiej drogi do Indii przypadło podróżnikowi portugalskiemu - Vasco da Gama. Zanim doszło do sfinalizowania wyprawy do Indii trzeba było wiele wysiłków, trudów. Jednym z pierwszych żeglarzy portugalskich był Henryk Żeglarz. Jego brat był księciem Coimbry. Ten brat książę wydał takie prawo, które nadawało Henrykowi Żeglarzowi wyłączność na organizowanie wypraw w Portugalii. Każdy, kto chciał na wyprawę wyruszyć musiał się zgłosić do Henryka. Henryk Żeglarz jako pierwszy podejmuje wyprawy zarówno wzdłuż wybrzeży afrykańskich jak i w głąb Oceanii. Dziełem Henryka Żeglarza jest odkrycie wysp Madery w 1419 r., następnie Azorów w 1431 r. Dotarł także na wybrzeżu afrykańskim do przylądka Białego w 1441 r. Później następuje czas przerwy. Dopiero, kiedy na tronie portugalskim zasiada król Jan II wnuk Henryka Żeglarza, wychowany na wspomnieniach swojego dziadka podejmuje on wysiłek wspierania wypraw geograficznych, badania wybrzeży afrykańskich oraz szukania drogi do Indii. Jan II uważany był przez sobie współczesnych za władcę doskonałego. Mówiono o nim principe perfeito. Królowa kastylijska Izabela mówiła o nim - hombre - człowiek, mężczyzna. W 1484 r. Jan II gościł na swoim dworze Krzysztofa Kolumba i odrzucił jego ofertę dotycząca podróży na zachód do Indii. Wówczas Kolumb znalazł się na dworze hiszpańskim. Pomiędzy dwoma dworami hiszpańskim i portugalskim doszło do rywalizacji. Rywalizacja zazwyczaj przyspiesza wszelki proces. Jan II w pierwszą podróż wysłał żeglarza Diago Cao. Diago Cao wypłynął z Lizbony, wzdłuż wybrzeży afrykańskich, następnie zbudował na Wybrzeżu Kości Słoniowej dwie murowane twierdze /pierwsze twierdze murowane/, następnie w swojej podróży dotarł do Konga. Ponieważ załoga była zmęczona, a pogoda także nie sprzyjała, wybrzeże afrykańskie było zamglone Cao podjął decyzje o powrocie. Cao na podstawie ówczesnych obliczeń stwierdził, że dotarł do miejsca, w którym kontynent afrykański powinien się załamywać. Po powrocie do Portugalii chwalił się, że dotarł do końca Afryki. Jan II na jednym ze spotkań przed papieżem pochwalił się, że jego żeglarz odkrył koniec Afryki, ten pogląd Jana II wyśmiano. Uważano bowiem, że Afryka nie kończy się wcale. Po tym Diago Cao został odsunięty i Jan II podjął przygotowania do kolejnej wyprawy. Na czele wyprawy stanął Bartłomiej Diaz. Bartłomiej Diaz był człowiekiem ambitnym, upartym. W 1487 r. wypłynął z Lizbony. Popłynął ku wyspom Karaibskim, następnie wzdłuż wybrzeży Afryki dotarł do miejsca gdzie był Cao, następnie popłynął bardziej na południe, odkrył Przylądek Dobrej Nadziei, następnie Przylądek Igielny i zorientował się, że faktycznie dopłynął do załamania brzegu Afryki. Ale załoga była już wycieńczona. Załoga zaczęła się buntować, dlatego Diaz podjął decyzję o powrocie. Diaz nie był z tego zadowolony. Powiadomił swego króla Jana II, powiedział, że faktycznie dotarł do końca Afryki. Określono szerokość geograficzną, ale tym razem Jan II ukrył ten fakt. Było to spowodowane nie tylko wcześniejszym ośmieszeniem, ale także innymi przyczynami. Zaczął się zły czas dla Portugalii. Na tronie papieskim zasiadł Aragończyk spokrewniony z królem hiszpańskim Ferdynandem - Aleksander VI Borgia. Hiszpania w tym czasie święciła triumfy. Królowie otrzymują tytuł władców katolickich. Umacnia się działalność inkwizytorów. W 1493 r. wraca ze swej pierwszej wyprawy Krzysztof Kolumb, twierdząc, że odkrył drogę do Indii. Gwiazda króla Jana zaczyna przygasać. Wszelkie jego działania toczą się teraz w tajemnicy. Tymczasem Aleksander VI Borgia wydał bullę 26.09.1493 r., w której zlikwidował wcześniejsze ustalenia dot. podziału świata i odebrał Portugalii prawo do nabywania odkrytych ziem. To, co odkryli badacze Portugalii miało stanowić własność Hiszpanii. Jan II był świadom tego, że walki z papieżem nie wygra. Zakończyłaby się ona klęską, z drugiej strony nie chciał rezygnował z wypraw i zdobyczy. Dlatego postanowił na drodze dyplomatycznej porozumieć się z królem Ferdynandem i Izabela Kastylijską. Przygotowano spotkanie, na którym miano określić nowy podział świata. Do spotkania doszło w 1494 r. w Hiszpanii niedaleko Valiadolid w miejscowości Tordesillas. Na tym spotkaniu przewagę mieli Portugalczycy. Po pierwsze wiedzieli o tym, że Kolumb nie odkrył Indii a odkrył nowy ląd. Nie zdawali sobie z tego sprawy Hiszpanie. Ponadto Portugalczycy wiedzieli, że Afryka się załamuje, czego nie wiedzieli Hiszpanie. Przygotowano dokument o nowym podziale świata. Podział ten miał przebiegać wzdłuż 40 stopnia szerokości geograficznej. To wszystko co znajdowało się bliżej Europy miało należeć do Portugalii. To wszystko co znajdowało się tym południkiem miało należeć do Hiszpanii. Obie strony zobowiązały się nie organizować wypraw odkrywczych, handlowych poza sferami swoich wpływów. Traktat podpisano 7 czerwca 1494 r. Portugalia odetchnęła, udało się jej dogadać z Hiszpanami. Dlatego w Portugalii rozpoczęto przygotowania do kolejnej wyprawy. Tym razem na czele wyprawy stanął Vasco da Gama. Projekt wyprawy był już gotowy w 1496 r. , ale w Portugalii zaczęła narastać opozycja przeciwko tym planom. Nie było pewne jak zachowa się Hiszpania w momencie, gdy dokona się jakiś odkryć. Bulla papieska nadal obowiązywała. Wbrew właściwie swoim doradcą król portugalski Manuel podjął decyzję o organizowaniu wyprawy. W 1497 r. Vasco da Gama opuścił Portugalię. Początek wyprawy zapowiadał się bardzo pomyślnie. W ciągu 2 tygodni dotarto do Wysp Zielonego Przylądka , następnie w listopadzie już byli na Przylądku Dobrej Nadziei, w grudniu osiągnęli ostatni punkt znany tzw. Wyspę Św. Krzyża odkrytą przez Diaza. Dalsza podróż to była już podróż w nieznane. Wyczerpana załoga dotarła do Mozambiku. W 1498 r. w Mozambiku Vasco da Gama widząc zmęczenie załogi, postanowił odpocząć. Była to najgorsza decyzja jaką podjął, ponieważ miejsce w którym się zatrzymano dla Europejczyków było niewłaściwe. Załoga zachorowała na malarię. Część załogi wymarła. Zaczynało brakować wody pitnej. Następnie wyprawa po miesiącu ruszyła dalej. Szejk Mozambiku obiecał dać pilotów, którzy mieli poprowadzić wyprawę dalej. Ale z góry zażądał za to zapłaty. I faktycznie, kiedy 10 marca Europejczycy odprawiali mszę św. przed ostatnim etapem podróży, okazało się, że opłaceni piloci zniknęli. Vasco da Gama musiał opłacić kolejnych, tym razem jednak pilnowano ich bardzo starannie, by nie ulotnili się ponownie. 7 kwietnia okręty iwpłynęły do Mombassy. Właściwie tu wyprawa mogła się zakończyć. Tylko przypadek uratował Vasco da Gama i jego przyjaciół. Otóż szejk Mombassy postanowił zagarnąć okręty a załogę portugalską wyciąć. Wszystko działa się pod płaszczykiem przyjaźni. Na okrętach portugalskich niby na wieczerzy pojawili się tubylcy, wyznania muzułmańskiego i w czasie uczty miało dojść do zamachu na okrętach. Na szczęście dla Portugalczyków okręty wpadły na mieliznę. Podjęto alarm i tubylcy, którzy byli na okrętach myśleli, że wykryto spisek. Podjęli ucieczkę. Dwóch złapano i przy pomocy tortur zmuszono do wyjawienia prawdy. Okazało się, że był przygotowywany zamach. W związku z tym dalej Vasco da Gama musiał sobie już radzić sam. Miał tych 2 ludzi, ich traktował jako pilotów. Oni też z Mombassy wyprowadzili okręty Vasco da Gamy na ostatnim etapie. W maju 1498 r. wyprawa Vasco da Gamy dotarła do brzegu indyjskiego do miejscowości Kalikat. Przyjęcie dla Portugalczyków było dziwne, gdyż okazało się, że tubylcy rozumieją język portugalski. Jeden z szejków zapytał: a cóż za diabeł was przyprowadził? Zawarto przyjazne stosunki. Portugalia uzyskała prawo do założenia swoich faktorii handlowych. Pod koniec sierpnia 1499 r. załadowane okręty w towary: przyprawy korzenne, sukna, jedwabie, bawełny wróciły do Portugalii. Zabrano również tubylców. Wówczas Portugalia rozgłosiła swój sukces, by pokazać, że to oni odkryli drogę do Indii, a nie Kolumb, ujawniono ten fakt. Podjęto wówczas przygotowania do lepiej wyposażonej wyprawy. Wyprawa miała liczyć blisko 1200 ludzi, 13 okrętów. Mieli to być kupcy, którzy właśnie dzięki Vasco da Gamie i założeniu faktorii mieli podjąć pracę w Indiach. Na czele wyprawy stanął jednak nie Vasco da Gama, a Pedro Cabral. Człowiek z cała pewności mniejszego formatu niż Vasco da Gama. Okręty, którymi dowodził zostały zniesione przez morskie prądy i ze zdumieniem odkryto fakt, że odkryto jakiś nowy ląd. Nazwano go Ziemią Krzyża Świętego, znany dzisiaj jako Brazylia. Nazwa Brazylia pochodzi od prostych, wysokich drzew - brasil. Zmierzono szerokość geograficzną i okazało się, że nowy ląd leży jeszcze w strefie wpływów portugalskich, nie hiszpańskich. Zanotowano odkrycie i wyprawa miała ruszyć dalej. Trzy okręty roztrzaskały się na skałach. Wyprawa ta dotarła do Kalikatu już bez przeszkód. Ale doszło do zatargów między kupcami portugalskimi i kupcami indyjskimi o miejsce budowy jednej z faktorii handlowych. W odpowiedzi na to Cabral rozkazał ostrzelać kilka okrętów z pielgrzymami i samo miasto Kalikat. Wszystko to co zyskał Vasco da Gama zostało stracone, od tej pory Portugalczycy nie byli mile widzianymi gośćmi.
Mimo tego, że Krzysztof Kolumb dotarł do Ameryki, Amerigo Vespuci podjął badania, Cabral odkrył Brazylię, została odkryta droga do Indii, nadal nie wiadomo było czy da się opłynąć Ziemię dookoła. W 1519 r. wyrusza wyprawa pod komendą Ferdynanda Magellana, która miał zbadać tę sprawę - czy da się opłynąć ziemię dookoła, czy faktycznie ziemia jest kulista. Wyprawa trwała 3 lata. Wypłynęła z hiszpańskiego portu Palos, stąd dopłynięto do Brazylii, wzdłuż brzegów Ameryki Płd. przez przesmyk koło Ziemi Ognia. W 1521 r. dopłynięto do Filipin. Tutaj w czasie penetracji jednej z wysp Magellan zginął. Wyprawa już bez Magellana pod dowództwem Cano dopłynęła do wybrzeży Afryki, następnie przecięła Zatokę Gwinejską i powróciła do Hiszpanii. Stało się jasne, że można opłynąć ziemię dookoła, że ziemia jest kulą. Ale w związku z tym pojawiła się konieczność udoskonalenia wcześniejszego podziału świata.
Dopiero później na arenę odkryć geograficznych i zdobyczy kolonialnych wchodzą takie państwa jak Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy. Odkrycia niemieckie i włoskie znajdują się bardziej w centrum Afryki.

KULTURA LUDÓW AMERYKI

Ameryka była odkryta przez Kolumba w 1982 r., ale nie świadczy to, że przedtem nie istniała i nie była zamieszkana. Kontynent amerykański zamieszkiwały ludy stojące na wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego.

MAJOWIE
Kultura Majów rozwinęła się w płd części Meksyku. Społeczeństwo Majów podzielone było na kasty społeczne. Uprzywilejowaną rolę spełniały dwie kasty: kapłani i przywódcy. Te dwie klasy prowadziły ze sobą walkę o władzę. Przedstawiciele tych dwóch klas znali się na nauce: astronomii, astrologii, matematyce. Ponadto trochę niższe miejsce w hierarchii społecznej zajmowali architekci, wojownicy, rzeźbiarze, artyści, jeszcze niżej stali rzemieślnicy. Najgorszą grupę stanowili rolnicy. Religia Majów była religią politeistyczną. Oddawali cześć siłom przyrody. Fakt oddawania czci siłom przyrody jest cechą wspólną wszystkich religii pierwotnych. Szczególną czcią wśród Majów otaczano dwugłowego węża i jaguara. Społeczeństwo Majów było bardzo religijne. Kapłani cieszyli się dużym autorytetem. Do największych osiągnięć Majów możemy zaliczyć: dzieła z zakresu malarstwa, rzeźby i architektury, wynalezienie kalendarza. Freski jakimi były pokryte ściany świątyń Majów świadczą o doskonałej technice malarskiej. Nie wiadomo do dziś jakich farb używali, z czego były robione. W zakresie architektury na uwagę zasługują monumentalne budowle. Majowie budowali piramidy o charakterze schodkowym, ale budowali także pałace tarasy kamienne, boiska, znamy rzeźby wykonane z kamienia, z drewna, z kości. Bardzo dużym kunsztem oznaczały się dzieła złotników. Majowie posługiwali się pismem hieroglificznym. Precyzyjnie odmierzali czas. Z nieznanych powodów ta kultura Majów zaczyna podupadać na przełomie XIV i XV wieku. XVI w. na skutek działania konkwistadorów to właściwie zniszczenie tej kultury.

AZTEKOWIE
Aztekowie pochodzili z legendarnej krainy Acflan - czyli krainy czapli. Ten legendarny kraj lokalizuje się dziś na Florydzie. Inna wersja mówi, że ten kraj to Kalifornia. To są hipotezy, nie ma pewności. Podstawową siłą społeczeństwa Azteków była armia. Wojownicy stali na najwyższym szczeblu drabiny społecznej. Cieszyli się największym poważaniem. Niżej od nich znajdowali się kupcy, rolnicy, pasterze, Ostatnie miejsce tutaj zajmowali rzemieślnicy. Grupę zupełnie odrębną, bardzo często narzucającą swoją wolę społeczeństwu byli kapłani. Pod koniec XIV w. Aztekowie przełamali rozbicie plemienne i stworzyli silne państwo. Na czele państwa Azteków stał król. Aztekowie oddawali cześć siłom przyrody. Rolę pośredników pomiędzy bóstwami a społeczeństwem spełniali kapłani. Szczególne miejsce w kulcie Azteków zajmowało słońce. Aztekowie uważali, że zostało ożywione krwią bogów. Ta ofiara bogów miała być wzorem dla ludzi. Dlatego Aztekowie składali ofiary z ludzi, składali ofiary na cześć słońca. Krew również z ludzi miała być siła ożywczą dla słońca. Aztekowie wierzyli w życie pozagrobowe. Na jego temat snuli opowieści. Wojowników zawsze chowano po wsch. stronie miasta. Miało to takie znaczenie, że wschodzące słońce miało się posilać krwią wojowników. Natomiast po stronie zach. zawsze chowano kobiety, które zmarły np. wskutek poronienia, ponieważ ich krew była zepsuta. Wszyscy inni zmarli wędrowali do krainy śmierci. Zanim do tej krainy dotarli musieli odbywać długą i niebezpieczną wędrówkę. Dlatego do grobu zmarłych wkładano garnki, które miały im w wędrówce pomóc. Droga była trudna, ponieważ należało przebyć góry, pokonać bestie, przejść osiem pustyń wzdłuż i przepłynąć bezkresną rzekę na grzbiecie czerwonego psa. Ceremoniom religijnym oraz woskowym zawsze towarzyszyła muzyka. Niezwykle ważnym elementem w kulturze Azteków było spożywanie przez dorosłych soku agawy. Natomiast młody człowiek, niepełnoletni, który spożył sok agawy zasługiwał na śmierć. Aztekowie znali również różne gry np. tlachtil - to pierwotna forma tenisa ziemnego, piłeczkę można było odbijać tylko łokciami, biodrami, udami. Nie było rakietek. Drugą grą to gra pattolli - chińczyk. Trzecią grą było voladores - akrobatyka artystyczna. Aztekowi znali także koło, choć nie wykorzystywali go do transportu. Natomiast używali go do wykonywania zabawek i ozdób. Produkowali pięknie zdobione maski. Naczynia kuchenne robili z gliny. Świątynie Azteków miały kształt piramid. Natomiast sami Aztekowie mieszkali w domach budowanych z cegły, wielkość domu zależała od zamożności mieszkańca. Ta piękna kultura Azteków została zniszczona przez barbarzyńców z Europy w XVI w. , którzy nazywali siebie chrześcijanami.

INKOWIE
Stolica państwa Inków Cuzco położona była w kotlinie o tej samej nazwie która oznacza to „pępek świata”. Położona była ona na wysokości 3500 m npm. Słynęła ona z dobrym zbiorów i dobrego klimatu. Uprawiano tam ziemniaki i kukurydzę, a pastwiska pozwalały wypasać zwierzęta. W nocy powietrze ochładzało się bardzo i dopiero wraz ze wschodem słońca życie w dolinie powraca do normy. Z tego powodu mieszkańcy od zarania swoich dziejów oddawali cześć boską słońcu. Ulice miast pozbawione były chodników, Inkowie nie posługiwali się pojazdami. Komnaty władców oświetlone były pochodniami, na ścianach była wykładzina. Na podłogach były skóry zwierząt, umeblowanie było skąpe. W najważniejszym pokoju był ołtarzyk z kamiennym posążkiem boga domowego zwanego Konopa. Do najważniejszych bogów Inków należy: Inti, Mama Kilia i Wirakocza. Inti - bóg słońca, traktowany był jako ojciec dynastii Inków oraz założyciel państwa. Czuwał nad ładem w państwie, uczył posłuszeństwa i pokory. Miał cechy prymitywnego bożka, z czasem stał się bogiem państwowym. Mama Kilia - bogini księżyca, małżonka boga Inti. Podczas obrzędów ku czci bogini składano ofiarę - kukurydzę, ziemniaki, liście koko. Bóg Wirakocza był wielkim duchem, który był czczony w mieście umarłych. W miarę dojrzewania Inkowie ulegali wpływom Wirakoczy, zawierał on w sobie pojęcie niewidzialnego stwórcy. Państwo Inków Tawantinsuju oznacza cztery strony świata było właściwie jednym majątkiem ziemskim. Działał w nim rozbudowany aparat urzędniczy. Pozwalał on wnikać we wszystkie dziedziny życia, ale również pozwalał na sprawne akcje w przypadku głodu, nieurodzaju lub wojny. Rolnicy w państwie Inków byli w lepszej sytuacji, niż chłopi pańszczyźniani w Europie. Prawo Inków było surowe, ale zapewniało wszystkim opiekę. Należy stwierdzić, że Inkowie pod względem moralnym stali wyżej od współczesnych im Europejczykom. Inkowie nie znali pieniędzy, prowadzili handel wymienny. Władca Inków Paczakuteka wprowadził rządy prawa. Karano kłamstwo, lenistwo, kradzież, morderstwo, rozpustę, bluźnierstwo przeciwko bogom i królowi. Normy prawne ujęte były w aforyzmy. Nie istniała równość wobec prawa. Wprowadzono także organizację sądownictwa. Sąd działał w każdej miejscowości, gdzie sądzono drobne wykroczenia.
Pismo kipu jest naturalnym i logicznym tworem pierwotnych Inków. Używali oni rąk do liczenia rąk. Z czasem palce zastąpiono sznurkami. Rozwój nauki i gospodarki wymusił unowocześnienie starego kipu. Jako podstawową jednostkę obrano jednostkę dziesięciu palców człowieka. W ten sposób powstał dziesiętny system rachunkowy. Wszystkie egzemplarze kipu zostały zniszczone . Podejrzewa się, że istniało również pismo obrazkowe. Znaleziono je np. w tajnej komnacie Korikanczy w Cuzco. Imperium Inków było duże, składało się z wielu plemion, różniących się religia, obyczajem, Aby to zjednoczyć wprowadzono wspólny język państwowy. Był nim język keczua, bardzo bogaty i rozwinięty, jeden z najbardziej subtelnych języków Ameryki Południowej.
Inkowie grzebali ciała w ten sposób, że zmarli siedzą z kolanami pod brodą. Na twarzy mają maski, zaś kapłani mają na głowie pióropusze.
Inkowie znali sztukę balsamowania. Dzielili świat na trzy części: boski, pośredni- ziemski, zmarłych. Część dla zmarłych była duża, nazywano zmarłych bóstwami. Mimo braku narzędzi Inkowie byli wspaniałymi budowniczymi. Zbudowali drogi kamienne, budowano akwedukty, aby je poprowadzić drążono skały, budowali mosty o długości 50 m nad przepaściami, bez żadnych wsporników, budowano też mury obronne. W sztuce zdobniczej posługiwali się symbolami zwierzęcymi i geometrycznymi, częstym motywem był łeb kota.
Król był jedynym panem i właścicielem całego majątku państwa. On dokonywał podziału państwa na trzy części. Pierwsza część należała się bogu słońce i jego kapłanom, druga część do Inki i jego dworu, trzecia część była przynależna społeczeństwu. Podstawą gospodarki było rolnictwo, hodowla i uprawa ziemi.
Spośród wszystkich ludów tej części świata najbardziej wśród Inków rozwinęła się sztuka złotnicza, w grobach oprócz biżuterii znaleziono również złote przybory toaletowe.

DZIAŁALNOŚĆ KONKWISTADORÓW

Odkrycie Ameryki przez Kolumba zostało wykorzystane przez Hiszpanów i Portugalczyków, którzy podzielili między siebie Środkową i Południową Amerykę. Brazylia stała się kolonią portugalską, pozostałe zaś tereny Środkowej i Południowej Ameryki przypadły w udziale Hiszpanii. Hiszpanie opanowali łatwiej dostępne części Karaibów. Tam osiedlili się, zakładali gospodarstwa rolne. Jednakże ziemie te nie miały takich bogactw jak się spodziewano. Rozpoczęły się wyprawy w głąb Ameryki. Nie było kłopotów z naborem ochotników. Organizatorzy wypraw wywodzili się ze zubożałej szlachty. Ludzi tych, zarówno przywódców jak i podwładnych, nazwano konkwistadorami - zdobywcami. Byli to brutalni, bezwzględni poszukiwacze przygód. W imię Hiszpanii i wiary katolickiej podbili oni ziemie Inków i Azteków. Zdobyte terytorium stawało się częścią królestwa Hiszpanii. Jednakże same wyprawy były przedsięwzięciami prywatnymi, podejmowanymi za pieniądze i na ryzyko organizatora. Hiszpanie usłyszeli od Indian opowieści o bardzo bogatym imperium położonym w głębi lądu. Pierwszym z konkwistadorów był Hernando Cortes, który brał udział w podboju Kuby. W 1519 r. Cortes zbuntował się przeciwko swemu dotychczasowemu zwierzchnikowi, namiestnikowi Kuby. Na czele oddziału złożonego z około 600 osób, wyposażonego w 17 koni i 10 armat wyruszył w kierunku wybrzeży Meksyku. Po zejściu na ląd Cortes spalił swoje okręty, dając do zrozumienia, że z obranej przez niego drogi nie ma odwrotu. Na wybrzeżu Cortes założył miasto Vera Cruz. Cortes rozpoczął marsz w głąb lądu. Władca Azteków - Montezuma - wysłał naprzeciw niego pokojowo nastawionych wysłanników. Jednocześnie próbował założyć na Cortesa zasadzki. Jednak, gdy żadna z nich nie udała się, Montezuma nie podjął innych działań. Uważał on Cortesa za jasnoskórego boga Quetzalcoatla, którego przybycie ze wschodu było od dawna zapowiadane. Oddziały Cortesa wzbudzały wśród Azteków popłoch tym, że jeździły na nieznanym Aztekom stworach - koniach i były wyposażone w broń z nieznanego materiału /stali/, która na dodatek może zabijać na odległość - strzelby. Cortes dotarł do stolicy państwa Azteków - do Tenochtitlan. Zajął go podstępem, Montezumę zaś uczynił swoim więźniem. Ponieważ Aztekowie Montuzemę traktowali jak boga, uwięzienie go zdezorientowało Indian. W tym czasie jednak Cortes zmuszony był opuścić stolicę państwa Azteków. Gdy wrócił okazało się, że zachowanie jego oficerów spowodowało bunt wśród Azteków. Nie wiadomo czy Montezuma został zabity przez własnych wojowników czy też przez wojska Cortesa. Te walki zmusiły wojska Cortesa do odwrotu. Konieczne były posiłki. Cortes potrafił zyskać poparcie innych plemion indiańskich nieprzyjaznych Aztekom. Wzmocnione w ten sposób wojska Cortesa odbiło stolicę państwa Azteków. Jego mieszkańcy w dniu 13 sierpnia 1512 r. poddali się, broniąc się przez siedem tygodni. Tenochtitlan zostało zrównane z ziemią, na jego miejscu wybudowano miasto Meksyk. Indianie, zarówno Aztekowie jak i plemiona im nieprzyjazne stali się podległymi Hiszpanów. Religia Indian została wykorzeniona, byli oni siła nawracani na wiarę chrześcijańską. Podbojom Cortesa towarzyszyło okrucieństwo, grabież i przemoc.
Imperium Inków zostało podbite przez innego konkwistadora - Francisco Pizzara. Był on jeszcze bardziej bezwzględny niż Cortes. Pizarro był niepiśmiennym poszukiwaczem przygód. Brał on udział w wyprawach hiszpańskich na Haiti, Kubę, do Panamy, do wybrzeży Ekwadoru i Peru. W czasie tych wypraw przemierzył wybrzeże Peru, dotarł do miasta Tumbes, na granicy państwa Inków. Ponieważ był przekonany, że na terenie tym są duże zasoby złota, spowodował, że w 1529 r. został przez króla hiszpańskiego mianowany gubernatorem Peru. Ekspansja rozpoczęła się w 1531 r. Na czele 180 żołnierzy Pizarro opanował państwo Inków w Peru. Zdobył ważny ośrodek ich państwa - Cajamarkę. Nie wiadomo dlaczego władca Inków - Atahualpa nie podjął walki z konkwistadorami. Zorganizował nawet z nimi spotkanie. Spotkanie to zakończyło się masakrą Inków. Atahualpa został wzięty do niewoli. Wówczas Indianie nie byli w stanie podjąć żadnej walki. Władca Inków zorganizował własny wykup, zorganizował duże ilości złota. Po przekazaniu złota Hiszpanom, ci osądzili go i skazali na śmierć. Ponieważ Atahualpa przeszedł na wiarę chrześcijańską nie został on spalony na stosie, tylko uduszony. 15 listopada 1533 r. Pizarro wkroczył triumfalnie do stolicy państwa Inków - Cuzco. Pizarro posadził na tronie Inków uległego mu Manko Kapaka. Przez kilka lat państwo Inków było miejscem walk prowadzonych przez Indian oraz konfliktów między Hiszpanami. Pizarro pokonał i stracił rywalizującego z nim gubernatora Chile - de Almagro. W 1541 r. Pizarro został zamordowany przez jego stronników. Podboje Pizarra odznaczały się chciwością i okrucieństwem, spowodowały znaczne zniszczenie kultury Inków.

1.Odrodzenie i Humanizm

w XV i XVI w. Wykształcił się nowy ruch ideowy w Europie. Oparty był na myśli starożytnej, ale nie odrzucał tradycji chrześcijańskiej. Humanizm koncentrował się na człowieku i jego miejscu w świecie. Humanizm rozwijał się na ziemiach włoskich pod wpływem Dante Alighierego, Boccaccia i Petrarki. W drugiej połowie XV wieku i na początku XVI w w Mediolanie działał mistrz Leonardo da Vinci, a w Holandii Erazm z Rotterdamu. W tym czasie zaczęły się nowe pomysły na terenie państwa. Przedstawicielami
nauki, która zaczęła się zajmować byli Jean Bodin, a w Anglii Thomas More. Najwybitniejszymi przedstawicielami sztuki byli Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Tycjan w Niemczech Albert Durer w Hiszpanii El Greko.

2. Geneza reformacji.

Reformacja ? był to silny prąd ideowy w chrześcijaństwie, który domagał się reformy kościoła katolickiego, wobec niepowodzenia tego dążenia wytworzył się nowy odruch chrześcijaństwa: kościoły ewangelickie lub kościoły protestanckie.
2a. Przyczyny reformacji
-wielu chrześcijan pragnęło wrócić do biblii jako źródła wiary o bogu wykazując niechęć do interpretacji.
-Zachowanie duchownych przysparzało kościołowi kłopotów, gdyż zajmowali się gromadzeniem majątków. Tymczasem kolejni papieże obawiali się, że zwołanie soboru z reformą zmniejszy ich pozycję.
-Kościół zbierał podatki, które nie podobały się wiernym, które uszczuplały ich majątki. Duże znaczenie polityczne kościoła budziło niechęć książąt.
-Papieże na przełomie XV i XVI w głosili fałszywą naukę o odpustach twierdząc, że odpuszczenie grzechów można uzyskać za datek (z pieniędzy z odpustów sfinansowano budowę bazyliki św. Piotra w Rzymie.
-Wiele osób żądało uproszczenia ceremonii kościelnych i zastąpieniem łaciny językami narodowymi
-Wielu księży nie było przygotowanych do funkcji kapłańskiej

3. Wystąpienie Marcina Lutra

Marcin Luter był zakonnikiem. W 1517r wygłosił w Wittenberdze 95 tez przeciw odpustom, zawarte były w nim postulaty, reformy kościoła wynikające z tekstów św.Pawła:
-jedynym źródłem wiary jest biblia
-każdy ma prawo interpretować biblię po swojemu
-zbawienie każdego zależne jest od wiary
-pozostawił tylko dwa sakramenty: chrzest i komunię
-komunia wystawiana pod dwoma postaciami dla wszystkich wiernych
-liturgia miała być uproszczona i głoszona w języku narodowym, żeby wszyscy ją zrozumieli
-odrzucał kult świętych, kult relikwii, odrzucał odpusty, zwierzchność papieża nad kościołem
-głosił konieczność wzniesienia celibatu, zakonu, instytucji kościelnych i chciał odebrać kościołowi majątki
-pod wpływem nauk Lutra w 1526r jego przyjaciel Philip Melanchton zbudował zasadę religii nazywanej luterańską


Wydaje się pewne, że Luter nie chciał odchodzić od kościoła katolickiego jednak gdy papież Leon X potępił jego poglądy Luter znalazł się poza kościołem. Przez dłuższy czas musiał się ukrywać na zamku w Walburgu, gdzie dokonał przekładu biblii na język niemiecki. W czasie gdy się ukrywał jego poglądy zyskały popularność opowiedziała się po jego stronie część książąt niemieckich.

4. Wojny chłopskie w Niemczech

Niespodziewanie dla Lutra część jego nauk została podchwycona w bardzo radykalnej postaci przez chłopów w wielu państwach niemieckich. W czerwcu 1524 r. kierowani przez Tomasza Munzera Chłopi wywołali powstanie ludowe. Munzer połączył reformę kościoła z reformą społeczną. Z czasem stworzył religię w której nie uznawano chrztu niemowląt uważając, że chrzest powinien być przyjmowany w życiu dorosłym. Wierzono , że każdy może być kapłanem. Nie uznawano żadnych obowiązków wobec państwa. Armia chłopska została w 1525r rozbita pod Frankenhausen, a sam Munzer zginął.

KALWINIZM

Jan Kalwin był Francuzem, ale mieszkał w Szwajcarii. Uznawany jest obok Lutra za drugiego lidera reformacji. Jego nauka stała się podstawą stworzenia kalwinizmu:
a).Podstawą doktryny jest biblia
b).Kalwin wierzył w teorię predystynacji - uważał, że człowiekowi bóg wyznaczył drogę do potępienia albo zbawienia, a człowiek nie ma wpływu na swój los.
c).uznawał chrzest i komunię choć negował przemianę chleba w ciało Chrystusa uważając, że jest to symbol tej przemiany
d).odrzucał kult świętych, obrazów, relikwii i odpusty
e). Nie uznawał zakonu, celibatu i hierarchii kościelnej
f).wprowadził język narodowy do liturgii
g).wprowadził zasady moralne
h).propagował skromne życie oraz kult pracy

5.Zakończenie wojen religijnych w XVI wieku

Wojny religijne opanowały Niemcy i Francję. Udało je się zakończyć w różnym terminie w 1555r zakończono wojny w Niemczech na mocy pokoju Augsburskiego, który przewidywał zasadę ? Czyja władza tego religia? łac: ?Cuius regio eius religio?. W 1598r. zakończono wojny we Francji Edyktem Nantejskim wydanym przez Henryka VIII, który ogłosił, że katolicyzm jest religią panującą, ale protestanci mają prawo do wyznawania swojej religii.

6. Powstanie anglikanizmu

Król Anglii Henryk VIII Tudor wszedł w konflikt z papieżem, który nie chciał mu udzielić rozwodu. W 1534r Henryk VIII wydał akt o supremacji w którym ogłoszono zerwanie kościoła z papieżem. Początkową różnicą było nie uznawanie zwierzchności papieża. Z czasem powstała nowa religia - ANGLIKANIZM

anowanie Jagiellonów

Władysław Jagiełło
(1351? - 1434)

Syn Olgierda Giedyminowicza w. ks. litewskiego i Julianny, córki Aleksandra, ks. Twerskiego.

1377 r. - Jagiełło obejmuje tron wielkoksiążęcy na Litwie.

maj- lipiec 1384 r. - Jagiełło odpiera najazd krzyżacki na Litwę.

styczeń 1385 r. - Poselstwo litewskie uzgadnia w Krakowie warunki unii polsko - litewskiej i ślubu Jagiełły z królową Polski, Jadwigą.

14 sierpnia 1385 r. - zawarcie unii polsko - litewskiej w Krewie.

1386 15 lutego- Jagiełło z braćmi przyjął chrzest w katedrze na Wawelu i otrzymał imię Władysław.

18 lutego - odbył się ślub Jadwigi z Władysławem Jagiełło.

4 marca - koronacja Jagiełły na króla Polski.

1387 r. - Chrystianizacja Litwy

1388 r. - Przywilej w Piotrkowie dla szlachty i duchowieństwa.

1396 r. - Wojska królewskie zdobywają Bolesławiec i Wieluń, należące do Władysława Opolczyka.

1400 r. - Jagiełło zawiera ugodę z księciem Witoldem i przekazuje mu władzę wielkoksiążęcą na    Litwie.

26 lipca - odnowienie uniwersytetu w Krakowie.

1405 r. - Wykupienie ziemi dobrzyńskiej z zastawu u Krzyżaków.

1409 r. - Antykrzyżackie powstanie na Żmudzi, popierane przez Witolda.

6 sierpnia - Krzyżacy wypowiadają wojnę Polsce.

8 października - rozejm polsko - krzyżacki.

9 lipca 1410 r. - armia polsko - litewska wkracza do Prus krzyżackich.

15 lipca - bitwa wojsk polsko - litewskich z Krzyżakami pod Grunwaldem, klęska wojsk Zakonu i śmierć wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena.

10 października - zwycięska bitwa z Krzyżakami pod Koronowem.

1 luty 1411 r. - zawarcie pokoju Polski i Litwy z Krzyżakami w Toruniu.

2 października 1413 r. - wobec napiętych stosunków z Zakonem, Jagiełło i w. ks. litewski Witold odnawiają unię polsko - litewską w Horodle.

1414 r. - wznowienie wojny polsko - krzyżackiej, wyprawa wojsk polskich do Prus krzyżackich.

1420 r. - Jagiełło odmawia objęcia tronu czeskiego.

23 lipca 1422 r. - Jagiełło nadaje szlachcie przywilej gwarantujący, że jej dobra nie będą konfiskowane bez wyroku sądu (przywilej czerwiński).

27 września - zawarcie pokoju z Krzyżakami nad jezioro Mielno.

9 kwietnia 1424 r. - edyktem wydanym w Wieluniu Jagiełło odcina się od husytyzmu.

25 kwietnia 1425 r. - stany Królestwa polskiego na zjeździe w Brześciu Kujawskim uznają prawa nowonarodzonego królewicza Władysława do tronu polskiego, pod warunkiem potwierdzenia starych i nadania nowych przywilejów szlacheckich.

4 marca 1430 r. - Jagiełło potwierdza i rozszerza przywileje szlachty i duchowieństwa

27 października - umiera Witold - godność tą otrzymuje z rąk Jagiełły jego brat, Świdrygiełło.

1431-1432 r. - wojna domowa na Litwie. Jagiełło cofa poparcie dla brata - litewski tron obejmuje Zygmunt Kiejstutowicz.

15 października 1432 r. - odnowienia unii polsko - litewskiej w Grodnie przez w. ks. Zygmunta Kiejstutowicza            

Władysław Jagiełło był władcą  dbającym o interes państwa i jego sprawy wewnętrzne. Rządy sprawował w dużym stopniu osobiście i był dostępny dla swoich poddanych. Regularnie co roku objeżdżał wszystkie ziemie Królestwa, rozstrzygał na miejscu spory, odbywał sądy i kontrolował działalność starostów i urzędników ziemskich. Odnowił uniwersytet krakowski. Na ten cel Jadwiga przeznaczyła swoje klejnoty, a Jagiełło zrealizował to dzieło. Dzisiaj Jagiełło uznany jest za rozważnego polityka i dyplomatę, męża stanu pełnego umiaru ale i wytrwałości i konsekwencji w działaniu, zdolnego dowódcę i ,, ludzkiego” dla poddanych monarchy. 

Władysław III Warneńczyk
(1424 - 1444)

Syn Władysława Jagiełły, króla Polski i Zofii (Sonki), córki Andrzeja, księcia Holszańskiego.           

1435 r. -Koronacja nieletniego Władysława na króla Polski.

31 grudnia 1435 r. - Pokój z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim.

1438 r. - Interwencja Władysława z poparciem kandydatury Kazimierza Jagiellończyka, na tron czeski      

1439 r. - maj. Bitwa pod Grotnikami koło  Nowego Korczyna, rozbicie opozycji Sptyka z Melsztyna.

1440 r. - Kazimierz Jagiellończyk wybrany wielkim księciem litewskim. Zerwanie unii polsko- litewskiej, powstanie Związku Pruskiego.

8 marca - Władysław przyjmuje propozycję objęcia rządów na Węgrzech.  

1443 - 1444 r. - Zwycięska wyprawa, zwana zimową, Warneńczyka przeciw Turkom.

10 listopada 1444 r. - Bitwa z Turkami pod Warną, śmierć Władysława.

Tak odszedł król, za którego często decydowali inni, gdyż nie potrafi zdobyć się na stanowczość. Był uległy skromny, niedoświadczony, ale przy tym dzielny, odważny, przepojony cnotami rycerskimi i chęcią obrony wiary.

Kazimierz IV Jagiellończyk
(1427 - 1492)

 Syn Władysława Jagiełło, króla Polski i Zofii (Sonki). córki Andrzeja, księcia  Holszańskiego, żona Elżbieta Halsburżanka. Miał 7 córek i 6 synów.

1440 r. - powołanie trzynastoletniego Kazimierza  na tron wielkoksiążęcy na Litwie.

październik 1445 r. - poselstwo polskie proponuje Kazimierzowi objęcie tronu polskiego.

czerwiec 1447 r. - koronacja Kazimierza na króla Polski.

30 czerwca 1453 r. - król przysięga przywileje szlacheckie.

4 luty 1454 r. - Związek Pruski wypowiada posłuszeństwo w. Mistrzowi Zakonu.

6 marca - Kazimierz dokonuje inkorporacji ziem pruskich do Królestwa Polskiego.

Kwiecień - początek wojny 13- letniej  z Krzyżakami.

14 września - przybycie szlachty jako pospolitego ruszenia  do obozu pod Cerekwicą koło Chojnic i zmuszenie króla do potwierdzenia starych i nadania nowych przywilejów.

18 września - klęska pospolitego ruszenia w bitwie z Krzyżakami pod Chojnicami.

11 - 12 listopada - Kazimierz nadaje w Nieszawie przywileje szlachcie Królestwa Polskiego (tzw. przywileje nieszawskie).

1461 r. - zmiana organizacji sił zbrojnych Polski w wojnie z Krzyżakami (oparcie się na wojskach zaciężnych).

17września 1462 r. - zaciężne wojska polskie pod dowództwem Piotra Dumina, wspomagane przez  oddziały gdańskie, zwyciężają Krzyżaków pod Świecinem.

15 września 1463 r. - rozbicie flotylli krzyżackiej na Zalewie Wiślanym przez okręty Gdańska i Elbląga.

1464 r. - zdobycie przez wojska polskie Gniewu i i Działdowa.

1466 r. - zdobycie Stargardu i Chojnic przez wojsko polskie.

19 października - pokój z Krzyżakami w Toruniu. Odzyskanie Pomorza Gdańskiego, ziemi michałowskiej i chełmińskiej, przyłączenie Żuław, Malborka i Elbląga do Polski.

1467 r. - kanonik krakowski Jan Długosz, zostaje wychowawcą i nauczycielem synów króla.

1471 r. - po śmierci króla Czech Jerzego, Kazimierz wprowadza na ten tron swego syna, Władysława

1478 r. - wojna z biskupem warmińskim  Tungenem, którego Kazimierz nie chce dopuścić do rządów na Warmii (tzn. wojna popia).                                                                                                                

1479, 15 marca - biskup Mikołaj Tungen poddaje się władzy Kazimierza.

30 sierpnia 1481 r. - w Wilnie egzekucja przywódców spisku przeciw Kazimierzowi.

1492 r. - Kazimierz Jagiellończyk wyznacza swym następcą na Litwie syna Aleksandra i zaleca wybór Jana Olbrachta na króla Polski..

Kazimierz Jagiellończyk był władcą, stojącym na przełomie dwóch epok. Tkwił jeszcze w średniowieczu, ale był otwarty na nadchodzące czasy, nawet jeśli  je  do końca nie rozumiał. Dbał o bezpieczeństwo państwa. Rozumiał znaczenie floty morskiej - stworzył zalążek polskiej siły zbrojnej na morzu, doskonale sprawdzonej w wojnie. Wobec rosnącej potęgi Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, za cenę zachowania pokoju, musiał zrezygnować z rozszerzania wpływów na wschodzie, łagodził pograniczne konflikty, stracił nawet część ruskich terytoriów  Litwy. Zawarł rozejm z Turcją, utrzymując polskie zwierzchnictwo nad Mołdawią. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka nastąpił rozkwit Polski, nie tylko pod względem politycznym  i gospodarczym, ale też na polu kultury i nauki. To wtedy powstał wielki zarys dziejów ojczystych Jana Długosza, Wit Stwosz wyrzeźbił wspaniały ołtarz do kościoła Mariackiego, a po  śmierci króla, jego nagrobek  w Katedrze na Wawelu, do dzisiaj przejmujący wyrazem boleśnie napiętej twarzy monarchy.

W szesnastowiecznej Polsce nastąpiły stopniowe zmiany w życiu szlachty. Zacznę od przybliżenia wam pojęcia szlachta polska. W Polsce końcem XV w. rycerstwo zaczęło przeradzać się w nową grupę społeczną: szlachtę. Rycerstwo w poprzednich wiekach trudniło się głownie rzemiosłem wojennym co w XV wieku przestało być opłacalne ponieważ zaczęły się zmieniać sposoby wojowania zaczęto używać broni palnej i rycerz na koniu zakuty w ciężką zbroje nie był już takim dobrym żołnierzem. Po za tym istniał jeszcze przyczyna czysto gospodarcza, gdy na zachodzie nastąpił przyrost mieszkańców wzrosło zapotrzebowanie na zboże z czym wzrosły jego ceny, wiec jego produkcja w Polsce i eksport na zachód stała się bardzo opłacalna. Rycerze, wiec zaczęli nabywać ziemie tworząc folwarki i tak właśnie narodziła się szlachta. Od samego początku istniał podział szlachty na cztery warstwy. Magnateria, to najbogatsza cześć. Posiadali oni ogromne majątki ziemskie nazywane latyfundiami. Szlachta średnia, w ich dobrach leżało kilka wsi i kilkadziesiąt hektarów ziemi. Byli na drugim miejscu w hierarchii szlacheckiej. Szlachta zaściankowa, posiadali jedna lub kilka wiosek, nie należeli do najbogatszych, ale posiadali prawa i przywileje równe magnatom. Gołota, czyli szlachta posiadająca tylko swoje prawa i nic poza tym. Nie mają żadnych dóbr ziemskich, ale politycznie są równi pozostałym szlachcicom. Pracowali oni głównie u magnatów jako służba nadworna. Na bywali oni wszyscy(za wyjątkiem gołoty) ziemie używając często przemocy wzglądem chłopów. Karczowali oni lasy, wymuszali od sołtysów oddanie im ziem. Szlachta od samych początków miała silna pozycje w państwie polskim dzięki licznym przywilejom nadawanym im przez króla. I tak kolejne przywileje dawały coraz większą swobodę szlachcie.
Celem tego artykułu jest przedstawienie zmian w życiu szlachty, wiec proszę przyjrzeć poczynaniom szlachty w czasie rozkwitu folwarków pańszczyźnianych. Polska był nazywana „spichlerzem Europy”. Co było spowodowane ogromną ilością eksportowanego zboża z Polski na zachód Europy. Szczególnie magnateria najbardziej skorzystała na tym rozwoju handlu zagranicznego. Za sprawą majątków ziemskich na których uprawiano zboże szybko i skutecznie bogacili się. Fortuny jakie zebrali ich potomkowie posiadali przez ponad trzy wieki! Ogromne majątki jakie zebrali mogli bez obaw wydawać co było zasadniczą zmianą w życiu szlachciców, szczególnie tych zamożniejszych. Prościej mówiąc, zbierali pieniądze i je wydawali. (W tym samym czasie w zachodniej Europie rozkwit przeżywał renesans.)
Skupmy się na razie na magnaterii. Wysyłali oni swoje dzieci na nauki na zachodnie uczelnie, w szczególności do Włoch. Stamtąd przywożą zauważone tam wzory architektury i sztuki. Magnateria chcąc za eksponować swoje bogactwo sprowadzali włoskich architektów i malarzy i artystów. Wielu z nich budowało swe rezydencje w stylu renesansowym, które specjalnie projektowali sprowadzeni architekci. Polscy magnaci stawali się mecenasami sztuki, zbierali oni wokół siebie artystów i myślicieli, co spowodowało rozwój kultury polskiej. Kupowali drogocenne gobeliny i arrasy którymi zdobiono wnętrza rezydencji. (zdjęcie)Rezydencje wyposażano w drewniane mozaiki którymi zdobiono podłogi oraz kupowano szafy, skrzynie i sekretarki. Zaczęto używać szyb które do tego czasu były zupełnie niepopularne. Razem z wzorami architektury do polski przywożono również coraz więcej egzotycznych jak na tamtejsze czasy dla polski owoców i warzyw, np.: kalafior, kapusta włoska, seler. Pojawiły się również słodycze, pasztety i galaretki. Dzięki posiadanym pieniądzom zaczęto kupować materiały, takie jak tkaniny wełniane i lniane oraz gotowe ubrania. Zaczęto ubierać(zdjęcie) się na styl włoski, francuski, niemiecki hiszpański i węgierski. Gdy szlachcic miała piękny pałac, wielu poddanych, zapewnione życie na wysokim poziomie, a pieniądze w dalszym ciągu spoczywały w jego skarbcu zaczynał myśleć o rozrywkach. Obok, w dalszym ciągu popularnych rozrywek takich jak, polowania, występy kuglarzy i uczty, zaczęły się upowszechniać bardziej ambitne zajęcia np.: szlachcice zaczęli czytać książki co wcześniej nie było tak popularne. Bogaci i ambitni magnaci tworzyli własne biblioteki. Mimo, że życie szlachta w dalszym ciągu nazywała się dumnie rycerstwem, ale właśnie z wyżej wymienionych powodów nie zależało im już na sławach jakie mogli uzyskać na wojnach, wręcz przeciwnie dbali niemalże o własne dobra i chcieli żyć w spokoju w swoich pałacach i ciągle się bogacić.

Rzeczpospolita około roku 1619

Jak widać na ilustracji powyżej złoty wiek Rzeczypospolitej przypadł na koniec XVI i pierwszą połowę XVII wieku, kiedy po wojnie z Rosją osiągnęła ona w 1618r największy zasięg terytorialny w historii. Rozciągało się na terytorium dzisiejszej Polski, Litwy, Białorusi i Łotwy a częściowo także Ukrainy, Estonii, Słowacji, Rosji i Mołdawii. W tym okresie państwo skutecznie opierało się atakom m.in. Szwecji, Rosji i Tatarów. Kres jego świetności położyło powstanie Chmielnickiego w 1648r, które zapoczątkowało serię wojen z sąsiadami. W Rosja zaatakowała Polskę, a w 1655r rozpoczął się tzw. Potop Szwedzki. Szwedzi zajęli i spustoszyli większość kraju, a król Jan Kazimierz został zmuszony do ucieczki na Śląsk. Co prawda Szwedzi wycofali się z Rzeczypospolitej, ale państwo zostało osłabione, a także utraciło zwierzchność nad Inflantami i Prusami. Wojna z Rosją zakończyła się tylko częściowym powodzeniem, wynikiem której Rzeczpospolita utraciła liczne ziemie na wschodzie. Dalszy upadek pozycji państwa wiązał się z wojną z Turcją, po której utraciliśmy w 1672r Podole i Ukrainę. Za panowania Jana III Sobieskiego Rzeczpospolita został zawarty sojusz z dynastią Habsburgów. To właśnie z nimi Rzeczpospolita walczyła przeciw Turkom. W 1683r zostali oni pokonani pod Wiedniem. Po pokoju w Karłowicach w 1699r Rzeczpospolita odzyskała utracone ziemie, jednak nie udało jej się przejąć żadnych innych terytoriów. Od końca XVII wieku zaczęły narastać problemy wewnętrzne. Anarchia, słabość władzy i sparaliżowanie instytucji państwowych sprawiły, że Rzeczpospolita istniała jedynie jako zbiór niezależnych państewek magnackich. Państwo otoczone przez silniejszych sąsiadów zaczęło wchodzić pod wpływy rosyjskie. W 1772r doszło do jego pierwszego rozbioru, dokonanego przez Rosję, Prusy i Austrię. Za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego zostały podjęte próby reformy Rzeczypospolitej. W 1791r została uchwalona Konstytucja 3-go Maja. Ustawa likwidowała unię i tworzyła formalnie niezależne państwo - Polskę. Reforma nie powiodła się jednak i konstytucja została odwołana po wojnie z Rosją. Przez kolejne lata Rzeczpospolita praktycznie nie istniała. Ostatecznie została zlikwidowana wraz z trzecim rozbiorem w 1795r.

Znaczną część społeczeństwa polskiego w XVII wieku stanowiła szlachta, posiadająca duże przywileje. Na tle Europy wyróżniała się także organizacja państwa- zdecentralizowanego, z monarchą o silnie ograniczonych kompetencjach. Rzeczpospolita posiadała wysoką pozycję na arenie międzynarodowej jedynie do pierwszej połowy XVII wieku. Wojny z sąsiadami, powstania kozackie i załamanie się popytu na eksportowane w dużej ilości zboże doprowadziły do kryzysu gospodarczego państwa. Po nim nastąpił także kryzys polityczny, prowadzący do anarchii wśród szlachty polskiej i rozkładu instytucji władzy.
Systemem politycznym Rzeczypospolitej była demokracja szlachecka. Zgodnie z jej założeniami władza należała do ogółu szlachty, która mogła wpływać na politykę kraju poprzez uczestnictwo w sejmikach i sejmach. polityką zajmował się niewielki procent szlachty, a przede wszystkim jej bogatsza część. Głównym organem państwa był Sejm walny złożony z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Istniały także sejmiki ziemskie w których miało prawo uczestniczyć cała szlachta danego regionu. Sejmiki te wybierały posłów na sejm walny, deputatów do Trybunału Koronnego i kandydatów na urzędy sędziowskie. Pozycja króla w naszym kraju nie była silna, co dobrze wyrażały słowa kanclerza Jana Zamojskiego: król panuje, nie rządzi. W innych krajach zaś następowała centralizacja władzy i wzrost pozycji monarchów zmierzających do absolutyzmu, w Rzeczypospolitej władza była nie była centralna, to szlachta dominowała nad królem pod względem kompetencji. Słabość organizacji państwowej Rzeczypospolitej wynikała w dużym stopniu z elekcyjnego wyboru monarchy. Do drugiej połowy XVII wieku szlachta wolała wybierać zagranicznych kandydatów na tron, co nie doprowadziło do utworzenia silnej dynastii i osłabienia organizacji w państwie. Większość władców nie rządziła najlepiej, lub też szybko wpadała w konflikt ze szlachtą. Co więcej obcy królowie na drugim miejscu stawiali interesy Rzeczypospolitej. Przykładowo Zygmunt III Waza za swój podstawowy cel uznawał odzyskanie tronu Szwecji co doprowadziło do serii wieloletnich niszczycielskich wojen. Dodatkowym problemem był wzrost pozycji magnatów. Działalność najbogatszej szlachty prowadziła do postępującej już decentralizacji państwa i obniżenia pozycji króla. Formalna demokracja szlachecka, przerodziła się w drugiej połowie XVII wieku w oligarchię magnacką. Skutkiem czego nie istniała już zasadniczo większa różnica między monarchą, a niektórymi przedstawicielami magnaterii. Po jego śmierci Jana III Sobieskiego i wyborze na króla Augusta II nastąpiło niemal całkowite zahamowanie działania sejmu. Wynikało ono przede wszystkim z coraz częstszego zrywania obrad poprzez nadmierne wykorzystanie przez szlachtę liberum veto (nie pozwalam). Prawo zezwalało na użycie tego zwrotu co dawało możliwość blokowania reform. Skutkiem czego kraj nie mógł się rozwijać.
W gospodarce Rzeczypospolitej dominował system folwarczno-pańszczyźniany oparty na wykorzystaniu pracy chłopów. W szlacheckich folwarkach uprawiano przede wszystkim zboże przeznaczone na eksport. Znaczenie handlu zbożem rosło przede wszystkim w latach nieurodzaju, kiedy niektóre kraje Europy zmuszone były do jego importu na masową skalę. System ten od zawsze dobrze prosperował aż do czasu, gdy pod koniec XVII wieku ceny towarów rolnych zaczęły spadać. Szlachta próbowała rekompensować straty poprzez zwiększenie pańszczyzny dla chłopów co konsekwencji doprowadziło do refeudalizacji. Skupienie się szlachty na rolnictwie i jej dominacja nad stanem mieszczańskim zaowocowała stosunkowo powolnym tempem urbanizacji, a tym samym ograniczeniem rozwoju rzemiosła i przemysłu. Skala tego zjawiska zwiększyła się zwłaszcza po licznych wojnach w połowie XVII wieku, kiedy rozwój polskich ośrodków miejskich zaczął wyraźnie odstawać od przykładowo rozwoju ośrodków zachodniej Europy. W Rzeczypospolitej istniały wprawdzie liczne miasta, jednak ich rola handlowa i produkcyjna malała. Najważniejszym ośrodkiem handlowym był Gdańsk, przez długi czas największe miasto kraju. Duże znaczenie odgrywały także stolice (Kraków i Warszawa) oraz m.in. Lublin. Rzeczpospolita była największym producentem zboża w Europie, przy tym jednak większość plonów trafiała na rynek wewnętrzny. Zboże eksportowano przede wszystkim drogą wodną. Początkowo rzekami do Gdańska, a następnie morzem do portów innych państw Europy. Oprócz zboża drogą morską eksportowano także m.in. drewno i smołę. Pozostałe towary przewożono szlakami lądowymi. Sprzedawano m.in. skóry, futra, konopie, bawełnę i len. A także bydło. Rzeczpospolita importowała przyprawy, dobra luksusowe, ubrania, ryby, alkohol i produkty przemysłowe takie jak stal czy narzędzia.
Początkowo państwo odnosiło same korzyści na handlu międzynarodowym, lecz w efekcie upadku miast i zniesienia ograniczeń importu towarów przez szlachtę w początkach XVII wieku zaczęło tracić. Wraz z wielkimi odkryciami geograficznymi na znaczeniu straciły tradycyjne połączenia handlowe przecinające Rzeczpospolitą (Np. bursztynowy szlak). Mimo to państwo pozostało ważnym łącznikiem pomiędzy krajami bliskiego wschodu i Europą Zachodnią. Walutami Rzeczypospolitej były złoty polski i grosz. Jednakże Gdańsk posiadał przywilej zezwalający na bicie własnej monety.
Kulturę państwa tworzyła przede wszystkim szlachta, a w mniejszym stopniu także mieszczaństwo. Dominującą formacją kulturową od końca XVI do pierwszej połowy XVIII wieku był sarmatyzm. Opierał się on na utożsamianiu polskiej szlachty ze starożytnym ludem Sarmatów. Wyrażał się m.in. w poczuciu wyższości nad innymi narodami, patriotyzmie, ideach mesjanistycznych a także umiłowaniu do wolności. Wpływał na ubiory i styl dekoracji wnętrz które były wzorowane wschodnimi stylami. W literaturze objawiał się w tzw. baroku sarmackim, natomiast w architekturze w trzymaniu się rodzimych rozwiązań. Sarmatyzm miał bardzo duży wpływ na obyczajowość szlachecką. Charakterystyczne dla tego okresu w kulturze były okazałe pogrzeby, wjazdy magnackie, sztuczność i teatralność zachowania np. w kościele. Z czasem idee sarmatyzmu uległy zmianom, w XVII wieku przesiąkając dewocją, zacofaniem i nietolerancją. Umiłowanie wolności przekształciło się w dążenie do anarchii, natomiast poczucie wyższości doprowadziło do upadku szkolnictwa i powszechnych braków w wykształceniu szlachty. Za czasy szczególnego upadku kultury uznaje się okres rządów saskich. Na czasy sarmatyzmu przypada działalność takich postaci jak: Wacław Potocki, Jan Andrzej Morsztyn, czy Daniel Naborowski nie zapominając także o znanym astronomie Janie Heweliuszu. Od około lat czterdziestych XVIII wieku w Rzeczypospolitej zaczęły przyjmować się idee nowej epoki w kulturze - Oświecenia. Ich największy rozwój przypadł na rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym okresie podjęto próby radykalnej reformy szkolnictwa i ustroju prawnego państwa. Zgodnie z duchem oświecenia rozwijała się m.in. sztuka i literatura. Do czołowych przedstawicieli epoki należeli m.in. Ignacy Krasicki, Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic.

1. PRZYWILEJ KOSZYCKI, wydany 1374 w Koszycach przez Ludwika Węgierskiego dla szlachty pol., w celu zapewnienia sukcesji w Polsce jednej z jego córek; przywilej ten m.in. zwalniał szlachtę od poradlnego, z wyjątkiem 2 groszy rocznie z łanu chłopskiego; uchwalenie nadzwyczajnych podatków zostało uzależnione od każdorazowej zgody całego stanu szlacheckiego; król zobowiązał się do obsadzania urzędu starostów Polakami oraz do wykupu z niewoli rycerzy, którzy dostali się do niej w czasie wyprawy zagranicznej.
2. PRZYWILEJ CZERWIŃSKI, nadany szlachcie przez Władysława II Jagiełłę 1422 w Czerwińsku n. Wisłą; zabraniał królowi m.in. konfiskować lub zajmować majątki szlachty bez wyroku sądowego, łączyć w jednym ręku stanowisk starosty i sędziego, zobowiązywał sądy do opierania wyroku na prawie pisanym; postanowienia przywileju czerwińskiego uzupełniły dalsze przywileje: jedlneński 1430 i krakowski 1433 (sformułowanie zasady → neminem captivabimus nisi iure victum).
3. ARTYKUŁY GRODZKIE, artykuły starościńskie, określone 1423 w Polsce przez statut warecki 4 przestępstwa (podpalenie, zbrojny najazd na domostwo, rozbój na drodze publ., zgwałcenie kobiety), za które szlachcic osiadły (posesjonat) był sądzony nie przez sąd ziemski, lecz grodzki.
4. STATUTY NIESZAWSKIE, przywileje nieszawskie, wymuszone 1454 przez szlachtę na Kazimierzu IV Jagiellończyku (w związku ze zwołaniem pospolitego ruszenia na wojnę z Krzyżakami); zapewniały, iż bez zgody szlachty król nie będzie wydawać nowych praw i zwoływać pospolitego ruszenia oraz nakładać nowych podatków (podniesienie znaczenia sejmików ziemskich); zawierały też postanowienia wymierzone przeciw chłopom i mieszczaństwu; umocniły pozycję szlachty.
5. KONSTYTUCJE PIOTRKOWSKIE, uchwalone przez sejm 1496; celem ich było zjednanie szlachty dla polityki króla Jana I Olbrachta; konstytucje nieszawskie statuty, ograniczały swobodę→piotrkowskie potwierdzały opuszczania ziemi przez dzieci chłopskie, nawiązywały do dawnych przywilejów, zwalniając od ceł produkty gospodarki szlacheckiej i towary przeznaczone do konsumpcji dla dworu szlacheckiego; wprowadzały taksy wojewodzińskie na wyroby rzemiosła i zakaz nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan.

Sejm w dawnej Polsce.
Sejm wywodzi się z wieców dzielnicowych, których rolę po zjednoczeniu państwa przejęły zjazdy prowincjonalne oraz ogólnokrajowe, a w sprawach lokalnych → sejmiki. Od początku XV w. zjazd ogólnopaństwowy zwano sejmem walnym lub wielkim (conventio magna, conventio solemna, parlamentum); sejm walny składał się z członków rady król., którzy uczestniczyli w nim in corpore i odgrywali największą rolę, z wyższych urzędników ziemskich i przedstawicieli większych miast oraz ogółu szlachty; ta ostatnia nie brała udziału w obradach, ale aprobowała uchwały lub głośno wyrażała niezadowolenie. Nacisk szlachty zwiększał się na sejmie obozowym, który odbywał się w czasie zebrania pospolitego ruszenia (w Czerwińsku 1422, Nieszawie 1454). Jednocześnie z sejmem walnym działały sejmy prowincjonalne : wielkopolski i małopolski, zw. generalnymi ( conventiones generales) w odróżnieniu od sejmików ziemskich (conventiones particulares, conventiones terrestrae). W 2 poł. XV w. te 3 rodzaje zgromadzeń działały jako równorzędne władze prawodawcze. Rozwojowi sejmów walnych sprzyjało ugruntowanie się elekcji królów; istotne znaczenie dla rozwoju sejmów miało też prawo przyzwalania na podatki, które od 1374 (przywilej koszycki) wymagało każdorazowo zgody szlachty. Podstawą działalności sejmów było ogólne ograniczenie praw monarchy przez stany. Dążenie szlachty do uzyskania własnej reprezentacji znalazło wyraz w wyodrębnieniu jej przedstawicieli w osobną izbę poselską — ostatecznie 1493. Jednocześnie sejmów nabierał charakteru reprezentacyjnego. Od schyłku XV w. sejm składał się z 2 izb: senatu, w którego skład wchodzili: arcybiskupi i biskupi rzymskokatol., wojewodowie, kasztelanowie i ministrowie (hetmani z tytułu piastowanych godności wojewody lub kasztelana), oraz izby poselskiej, złożonej z posłów szlacheckich wybranych na sejmikach ziemskich. Udział przedstawicieli miast w sejmie walnym nie utrwalił się, podobnie jak przedstawicieli kapituł. W senacie przewodniczył król, w izbie poselskiej — obieralny marszałek sejmowy. Króla w sejmie, senat i izbę poselską określano jako stany sejmujące; sejm rozstrzygał nihil→wszystkie ważniejsze sprawy, zwł. od uchwalenia konstytucji novi. Po unii lubelskiej (1569) w skład izby poselskiej weszli posłowie sejmików powiatowych litew., w skład senatu — biskupi, wojewodowie, kasztelanowie i ministrowie W. Księstwa Litew.; od 1569 w skład sejmu wchodzili także reprezentanci Prus Królewskich. Początkowo sejmy koronne odbywały się najczęściej w Piotrkowie. Unia lubel. wyznaczyła Warszawę na zwykłe miejsce obrad. Od 1673 co trzeci sejm miał odbywać się na terenie W. Księstwa Litew. — w Grodnie. Według artykułów henrykowskich sejm zwyczajny — ordynaryjny — był zwoływany co 2 lata na 6 tygodni; sejm nadzwyczajny — ekstraordynaryjny — zwoływał król w razie pilnej potrzeby, zwykle na 2 tygodnie; w czasie bezkrólewia, po ustanowieniu wolnej elekcji (1573), prymas jako → interrex zwoływał sejm konwokacyjny, który ustalał miejsce i czas elekcji oraz przygotowywał → pacta conventa, a następnie i sejm elekcyjny, który stanowił część składową elekcji. Posłów na ten sejm wybierały nie sejmiki, lecz szlachta zgromadzona województwami na polu elekcyjnym na Woli k. Warszawy. Ostatnim sejmem czasu bezkrólewia był sejmem koronacyjny w Krakowie (z wyjątkiem 1764, kiedy odbył się w Warszawie). Elekt zaprzysięgał na nim artykuły henrykowskie i pacta conventa, po czym odbywała się koronacja. W sejmie obowiązywała zasada jednomyślności, wynikająca z założenia, że posłowie są reprezentantami sejmików; ich postępowanie na sejmie było określone przez instrukcje sejmikowe. W XVI w. zasada jednomyślności nie była przestrzegana konsekwentnie i sejmie zmierzał do wprowadzenia zasady większości oraz swobody działania posłów; od schyłku XVI w., w miarę umacniania się przewagi magnatów, zasada jednomyślności była stosowana coraz bardziej rygorystycznie, co doprowadziło do → liberum veto.
Porządek sejmowania ustalił się drogą praktyki. Izba poselska i senat obradowały oddzielnie, a zbierały się łącznie w celu uzgodnienia stanowiska obu izb i króla. Wszystkie uchwały sejmu, określane mianem konstytucji , stanowiły całość; zerwanie sejmu obracało wniwecz wszystkie uprzednio podjęte uchwały; czasem stosowano złagodzoną formę liberum veto, gdy sprzeciwiający się poseł oświadczał: „sisto activitatem”, prowadziło to do zawieszenia obrad sejmu aż do uzgodnienia spornych stanowisk. W XVI w. odżyły żądania tzw. sejmów rokoszowych, w których mógłby uczestniczyć osobiście każdy szlachcic; w 2 poł. XVII w. przybrały one postać sejmu konnego (np. 1673, w czasie konfederacji gołąbskiej). Regułą pozostał jednak reprezentacyjny sejm 2-izbowy. W 2 poł. XVIII w. w celu przeciwdziałania zgubnym skutkom liberum veto zaczęto zawiązywać sejm pod laską konfederacji, do której przystępowali imiennie senatorowie i posłowie; uchwały zapadały wówczas większością głosów. Charakter sejmu skonfederowanego miał w szczególności → Sejm Czteroletni, na którym uchwalono Konstytucję 3 maja; wg niej sejm miał być „zawsze gotowy”; wybierani na 2 lata posłowie mogli być też zwołani na sesję nadzwyczajną, zniesiono liberum veto, a uchwały miały zapadać większością głosów. Dzieło Sejmu Czteroletniego obaliła → konfederacja targowicka.

Szlachta w Polsce.
Uprzywilejowany stan społ., ukształtowany w XIV-XV w.; podstawą jej dominującej pozycji w społeczeństwie były: dziedziczne posiadanie ziemi, stopniowo rozszerzane prawa i przywileje stanowe wydawane przez → czerwiński 1422, → koszycki 1374, →królów (m.in. przywileje: statut warcki 1423→ piotrkowskie 1496, →jedlnieński 1430, konstytucje nieszawskie 1454), jurysdykcja nad poddanymi, nietykalność→i statuty osobista, prawo sprawowania urzędów, swobody podatkowe i celne; gł. obowiązkiem szlachty była służba wojsk. w pospolitym ruszeniu. Szlachtę tworzyli posiadacze ziemi na prawie rycerskim: magnaci, jako nieformalna górna warstwa stanu szlacheckiego, szlachta bogata, średnia i drobna (cząstkowa, zagrodowa, okoliczna) oraz nie posiadająca ziemi gołota szlachecka. Do szlachty należeli ci, którzy urodzili się z rodziców szlacheckich (od 1505 także matka winna być szlacheckiego pochodzenia) z legalnego związku; szlachectwo można było uzyskać przez →nobilitację lub (do lat 30. XVIII w.) adopcję, cudzoziemcy przez indygenat; szlachectwo osobiste (po 20 latach pracy — dziedziczne) posiadali od 1535 profesorowie Akad. Krakowskiej. W praktyce zjawiskiem dość masowym, zwł. w XVII-XVIII w., a niezgodnym z ustawodawstwem, było przenikanie do uboższej szlachty zamożniejszych chłopów, mieszczan, żołnierzy i innych kategorii ludności nieszlacheckiej; zdarzało się także kreowanie szlachty przez magnaterię w celu powiększenia liczby oddanej sobie klienteli szlacheckiej, zatrudnianej często w rozbudowującej się, zwł. w XVIII w., administracji wielkich dóbr. O pozycji formalnie równej wśród szlachty decydowała, szczególnie od XVII w., wielkość posiadanych dóbr ziemskich. Posiadacze (posesjonaci) czerpali prakt. korzyści nie tylko z przewagi gosp., lecz także z przywilejów polit., które dla szlachty drobnej i gołoty (nieposesjonatów) często stanowiły jedynie przedmiot ich potencjalnych uprawnień. Podstawę materialną szlachcie dawała przede wszystkim gospodarka folwarczna, korzystająca na ogół z pracy pańszczyźnianej. W XVI w. dość liczną warstwę tego stanu tworzyła szlachta średnia, jedno- egzekucji→ egzekucji praw i →lub kilkuwioskowa, która, zwł. w czasach dóbr, stała się samodzielną siłą polit. (okres tzw. demokracji szlacheckiej), tworząc także specyficzny typ pol. kultury szlacheckiej, sarmatyzm). W XVII w.,→który w XVII w. przybrał szczególny charakter ( w wyniku procesu koncentracji ziemi i wytworzenia się wielkich dóbr magnackich oraz narastania dominacji polit. magnatów, znaczenie i liczba średniej szlachty uległy zmniejszeniu; wzrósł odsetek szlachty drobnej (posiadaczy części wsi) i gołoty, formalnie posiadających pełnię praw społ. i polit., jednak w coraz większym stopniu uzależnionych od magnatów i stanowiących ich klientelę. W 2. poł. XVIII w. zwolennicy reform państw. w licznej rzeszy nieposesjonatów upatrywali jedną z przyczyn rozprzężenia kraju i słabości władzy centralnej. Przywileje nieposesjonatów ograniczyła Konstytucja 3 maja. W dużym stopniu pod wpływem stosunków pol. ukształtowała się w XV-XVI w. szlachta w Wielkim Księstwie Litew., a jej zamknięcie jako stanu nastąpiło ok. poł. XVI w. — przyspieszone Statutami Litew. (1529, 1566 i 1588), pomiarą włóczną (1557) i reformami adm.-sądowymi (1566). W bojarów uzyskała pełnię praw→wyniku tych działań podstawowa masa szlacheckich. Od unii lubel. 1569 prawne różnice między szlachtą na Litwie i w Koronie przestały niemal istnieć, jednak silniejsza na Litwie pozycja magnatów sprawiała, iż zależność szlachty litewskiej od nich była tam większa niż w Koronie; utrzymała się ponadto kategoria lennej szlachty zależnej pod względem prawnym i ekon.-wojsk. od magnaterii. Według szacunków w końcu XVIII w. szlachta stanowiła od 6 do 10% całej populacji ówczesnej Rzeczypospolitej, w tym posesjonatów (właścicieli co najmniej 1 wsi) wraz z dzierżawcami było ok. 17%, drobnej i tzw. czynszowej szlachty około 60%, pozostałą grupę tworzyła szlachta na służbie i w zawodach pozarolniczych. W rozmieszczeniu terytorialnym szlachty występowały znaczne różnice regionalne; w Koronie o wiele gęściej były zasiedlone przez szlachtę województwa pn., z dominującą na wsch. Mazowszu i Podlasiu liczną drobną szlachtą; w Wielkim Księstwie Litew. drobna szlachta wyraźnie przeważała na Żmudzi oraz na terenach wsch. pogranicza.
W wyniku rozbiorów, wraz z wprowadzeniem ustawodawstwa absolutystycznych państw zaborczych, szlachta utraciła swe przywileje polit., a także wyłączność władzy nad chłopami. Konstytucje Księstwa Warsz. (1807) i Królestwa Pol. (1815) zachowały niewielkie prerogatywy dla szlachty, jednak podstawą jej pozycji w państwie było posiadanie Heroldia Królestwa Polskiego, dokonująca→ziemi. Działająca 1836-61 legitymacji szlachectwa i udzielająca nobilitacji, poważnie ograniczyła liczebność szlachty (z 302 tys. 1827 do 84,5 tys. 1861, czyli z 7,5% ogółu ludności do 1,7%), eliminując nie posiadających ziemi i zagrodników. Procedurę ograniczania liczby szlachty prowadzono już od 1773 na ziemiach zaboru ros. bezpośrednio wcielonych do cesarstwa (tzw. gubernie zachodnie). Służyła temu akcja legitymacyjna w sądach ziemskich prowincji i w gubernialnych deputacjach wywodowych. Szlachta wylegitymowana, czyli ta, która przeszła przez tę weryfikację, została zrównana w prawach z ros. dworianstwem, uzyskując jego przywileje (m.in. prawo posiadania dóbr ziemskich z poddanymi, wolność od podatków osobistych i przymusowego poboru do wojska oraz od kar cielesnych, dostęp do wyższych urzędów cyw. i wojsk.). Wielka rzesza szlachty niewylegitymowanej została po 1831 wyeliminowana ze stanu uprzywilejowanego. Akcję deklasacji szlachty po 1831 na tych terenach przeprowadzono nie bez motywów polit., jako represję za masowy udział szlachty w pol. powstaniach nar. (np. 1831-53 w guberniach kijowskiej, podolskiej i wołyńskiej liczbę szlachty zredukowano z ok. 410 tys. do ok. 70 tys.). Również w zaborze austr. nastąpiło ograniczenie liczby szlachty. Do utworzonej 1775 Metryki szlacheckiej, prowadzącej ewidencję rodów szlacheckich, nie mogła wpisywać się szlachta bezrolna. W 2. poł. XIX w. za szlachtę uważano przede wszystkim właścicieli ziemskich oraz potomków rodzin szlacheckich. Rozwój stosunków kapitalist., uwłaszczenie chłopów oraz kryzys agrarny w końcu XIX w. spowodowały podjęcie przez znaczną część szlachty pracy zaw. w miastach, gł. zajęć inteligenckich. Stan szlachecki zniosła Konstytucja marcowa 1921.

Ruch egzekucyjny:
1. EGZEKUCJA DÓBR, rewindykacja rozdanych, sprzedanych, zastawionych lub zagarniętych dóbr król. w Polsce XVI-XVII w.; jeden z gł. postulatów tzw. ruchu egzekucyjnego, wysuniętych przez średnią szlachtę, a skierowanych przeciw magnaterii; egzekucja dóbr łączyła się ze sprawą reform skarbu i wojska, gdyż królewszczyzny miały być źródłem dochodów skarbowych i podstawą utrzymania stałego wojska; egzekucja dóbr, uchwalona przez sejmy 1562-64, doprowadziła do kontroli tytułów posiadania i stopniowej, częściowej rewindykacji dóbr król. w Koronie, nie objęła zaś ziem Wielkiego Księstwa Litew. (sprzeciw litew. magnatów); dochody otrzymywane z rewindykowanych dóbr król. pozwoliły m.in. na utworzenie kwarcianego wojska.
2.mEGZEKUCJA PRAW, zespół postulatów wysuwanych w Polsce w 2. i 3. ćwierci XVI w. przez tzw. ruch egzekucyjny, reprezentujący interesy średniej szlachty, godzący gł. w interesy starych rodzin możnowładczych i hierarchii kośc.; dotyczyły m.in.: uporządkowania i zmodernizowania norm prawnych i ustrojowych, uznania zasady elekcyjności tronu, egzekucji dóbr, reformy skarbu, sądownictwa i wojska,→przeprowadzenia zakazu łączenia urzędów centr. z prowincjonalnymi, tolerancji wyznaniowej, przeprowadzenia unii pol.-litew., ścisłego zespolenia Prus Król. i Mazowsza z Koroną, przyłączenia księstw oświęcimskiego i zatorskiego; egzekucjoniści różnowiercy żądali wprowadzenia Kościoła nar. i uniezależnienia Polski od Rzymu. Pierwszy etap walki o egzekucję praw zakończył się kompromisem na sejmach: piotrk. (1538) i krak. (1538-39); Zygmunt I Stary zaręczył, że nie pogwałci praw i nie będzie wydawał konstytucji bez zgody sejmu, a po zgonie jego syna odbędzie się elekcja z udziałem całej szlachty. W drugim etapie walki o egzekucję praw (1552-ok. 1575) szlachta zrealizowała wiele wysuwanych postulatów, m.in. uchwalono egzekucję dóbr (1562-64), dokonano reformy systemu podatkowego, doprowadzono do zawarcia unii pol.-litew. (1569), przeprowadzono inkorporację księstw śląskich (oświęcimskiego, zatorskiego), włączono ustrojowo Prusy Król. do ziem koronnych; zagwarantowano tolerancję rel. (1573 konfederacja warsz.); utworzono szlacheckie sądownictwo najwyższej instancji — Trybunał Koronny (1578) i Litew. (1581). W obozie egzekucyjnym gł. rolę odgrywała grupa doświadczonych przywódców sejmowych, m.in. R. Leszczyński, H. Ossoliński, J. Ostroróg, J. Ponętowski, M. Sienicki. W okresie wolnych elekcji nastąpiła zmiana układów polit. w kraju i rozpad stronnictwa egzekucyjnego.

Wolna elekcja w Polsce.

Elekcja (łac. electio)- wybór na jakieś stanowisko lub urząd; powoływane w drodze obioru dostojników świeckich lub duchownych oraz monarchów.
W dawnej Polsce potwierdzone elekcją było powołanie 1386 na tron polski Władysława Jagiełły, ale do czasu wymarcia Jagiellonów (1572) elekcja była tylko zatwierdzeniem członka dynastii panującej.
Dopiero w czasie bezkrólewia 1572-73 wykształciła się zasada powołania króla w wolnej elekcji; z racji ustalenia się zasady udziału w elekcji całej szlachty nazywa się taką elekcją - elekcją viritim. Wybór króla polskiego (jednocześnie wielkiego księcia litewskiego) odbywał się na zjeździe, na którym każdy szlachcic miał prawo wziąć udział osobiście; z czasem ustalono stałe miejsca elekcji - na Woli pod Warszawą.
Wygaśniecie rodu Jagiellonów w 1572 r. i związany z tym kryzys dynastyczny stał się testem trwałości szlacheckiego państwa. Test ów wypadł pomyślnie, mimo ścierania się obozu szlacheckiego (egzekucyjnego) z magnackim oraz sporu katolików z protestantami. Elementy zabezpieczenia państwa na czas wyboru nowego monarchy:
-powołanie interrexa sprawującego władzę naczelną na czas bezkrólewia (został nim prymas)
-konfederacje (kaptury) szlacheckie przejęły władzę w terenie (w ziemiach, w województwach)
-zapewniano pokój religijny w państwie uchwalając tzw. konfederację warszawską (1573)
-elekcja (wybór) króla miała być powszechna(viritim, czyli „mąż w męża”), co ustalono na sejmie konwokacyjnym w 1573. System viritim forsował Jan Zamoyski (późniejszy kanclerz wielki koronny i hetman), inicjatorami byli magnaci małopolscy: wojewoda krakowski Jan Firlej, kasztelan lubelski Stanisław Słupecki oraz wojewoda sandomierski Piotr Zbonowski. Za wyborem systemu viritim wypowiedziało się duchowieństwo, zaniepokojone obecnością dużej liczby protestantów w senacie oraz wśród przywódców ruchu egzekucyjnego. Episkopat był świadomy liczebnej przewagi katolików, zwłaszcza na Mazowszu, dokąd miała się zjechać szlachta ze wszystkich dzielnic Rzeczypospolitej.
Pierwszym królem elekcyjnym był Henryk III Walezy obrany w 1573. Warunkiem panowania było podpisanie ustaw:
a) artykułów henrykowskich, gwarantujących ustrój państwa
b) pacta conventa - doraźnych zobowiązań.
Ostatnim królem elekcyjnym był Stanisław August Poniatowski obrany w 1764. Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy odnosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natychmiast prymas. Pierwsza wolna elekcja zgromadziła ok. 40-50 tysięcy uczestników, na następne (1575) przybyło już 12 tysięcy ( z Prus Królewskich pofatygowały się zaledwie... 2 osoby). Na elekcję 1587 przybyło pieszo aż 2 tysiące Mazurów - biednej szlachty mazowieckiej nie stać było na konie, a do Warszawy mieli blisko.
W XVII w - ilość elektorów nie przekroczyła 5 tysięcy.
Wolna elekcja osłabiała pozycję króla w państwie, a tron stawał się przetargiem między stronnictwami politycznymi; dawała również możliwość obcej interwencji w sprawy państwa. „Despotyzm nie wymaga innych cnót prócz posłuszeństwa, polska wolność żądała rozumu stanu , ofiarności, czynności od setek tysięcy Tych starczyło w jednym pokoleniu, zabraknie w następnych ”- pisał wielki historyk Władysław Konopczyński. Wolną elekcję zniesiono w czasie Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 Maja.

WOJNY Z MOSKWĄ-PROBLEM KOZACKI W RZECZPOSPOLITEJ

1584-śmierćIvana IV Groźnego
1598-śmierć Fiodora
1603-1619-dymitriady
1603-1605 interwencja magnatów polskich w Moskwie i osadzenie Dymitra I na tronie
1609-zawarcie układu szwedzko-rosyjskiego, interwencja królewska w Moskwie
1610-b. pod Kłuszynem (wygrana przez Stanisława Żółkiewskiego)
1611-zdobycie przez Polskę Smoleńska
1613-FiodorFiodorowicz Romanow zostaje carem
1617-nieudana wyprawa królewicza Władysława
1619-rozejm w Dywilinie (P-R)
1632-1634-wojna moskiewsko-polska
1634-pokój w Polanowie

1582-rejestr kozacnki
POWSTANIA KOZACKIE:
1591-1593-Krzysztof Kosiński
1594-1596-Semen Nalewajka
1630-Taras Fedorowicz
1637-Pawluk
1638-Ostrzanin
1648-1654-powstanie Bohdana Chmielnickiego

1596-unia kościelna i powstanie kościoła Unickiego w Brześciu
1648-wygrane bitwy Chmielnickiego (Żółte wody, Korsuń, Piławice)
1649-oblężenia Zbaraża
1650-ugoza z tatarami pod Zborowem
1650-Chmielnicki składa hołd lenny sułtanowi tureckiemu
1651-wygrana bitwa Polsko-kozacka pod beresteczkiem
1651-ugoda z kozakami w Białej Cerkwi
1654-Rada Kozacka uznała zwierzchnictwo cara rosyjskiego
1654-wkorczenie na ziemie Korony i Litwy wojsk rosyjskich
1655-zdobycie Smoleńska, Grodna, Wilna przez Rosję
1656-rozejm polsko-moskiewski w Niemieży
1658-ugoda polsko-kozacka w Hadziaczu (utworzenie Księstwa Ruskiego)
1660-ponowne wkorzenie Rosji na ziemie polsko-litewskie
1660-wygrana Czarneckiego pod Połonką przeciwko Rosji
1661-odebranie Rosji Wilna przez Polaków
1663-próba zdobycia Moskwy rpzezJana II Kazimierza (nieudana)
1667-pokój polsko-moskiewski w Andruszowie
1686-pokój Grzymłutowskiego (wieczysty pokój)polsko-moskiewski



WOJNY POLSKO SZWEDZKIE

1587-Zygmunt III Waza królem Polski
1594-Zygmunt III Waza Królem Szwcji
1598-próba wzmocnienia swojej władzy
1599-zdetronizowanie Zygmunta III Wazy na tronie Szwedzkim
1600-inkroporacja Estonii do Polski
1602-1604-przybycie wojsk polskich na inflanty
1604-zwycięstwo Polski min pod Białym Kamieniem
1605-zwycięstwo Polski pod Kircholmem
1620-wybuch wojny Polsko-Tureckiej
1621-oblężenie Rygi przez Gustawa II Adolfa (króla Szwecji)
1622-rozejm w Mittawie
1625-utrata przez Polskę zamku Kokenhauzen (przeprawy przez Dźwinę)
1626-rozejm Polsko Szwdzki
1626-2629-wojna o ujście Wisły:
-wkroczenie Szwedów na Pomorze Gdańskie
-zajęcie Piławy przez Szwedów
-prawie wszystkie miasta pruskie w rękach Szwedów
-blokada morska Gdańska
-porażka wojsk Polskich pod Gniewem
-rozbudowa floty polskiej (stanisław Koniecpolski)
1627-zwycięstwo Polski w bitwie po Oliwą
1629-przybycie Albrechta von Wallensteina (austriacki książe)
1629-Stanisław Koniecpolski pookonuje Szwedów w bitwie pod Trzciną
1629-pokój w Altmarku (do 1635):
-większość portów w rękach Szwedów
-3,5% cłanałożone przez Szwedów
-strata kilku miast na rzecz Prus (w rozliczeniu za stracone porty)
-flota Polska w rękach Szwedów
1635-rozejm polsko-szwedzki w Sztumskiej Wsi:
-trwał 26 lat
-szwedzi wycofali się z zajmowanych portów
-Szwedzi zaprzestali pobierania 3,5% cła
-większość inflant w rękach szwedzkich
-tzw. Inflanty Polskie w rękach Rzeczpospolitej
PRZYCZYNY POTOPU:
-konieczność zaangażowania wojsk szwedzkich po zakończeniu wojny 30-letniej
-trudności z wyżywieniem wojska w Szwecji
-Szwedzi dążyli do zajęcia Kurlandii i Prus
-walka o dominację nad morzem bałtyckim
-walka o prestiż państwa
-używanie przez Jana Kazimierza tytułu króla szwedziekgo
1655-akt kapitulacji w Kiejdanach w imieniu Wielkiego Księstwa Litewskiego podpisany przez Radziwiłła
1655-pojawienie się pierwszych wojsk partyzanckich przeciwko Szwedom
1655-Jan Kazimierz wydaje \"uniwersał z Opola\"-wzywa do walki ze szwedami
1655-obrona klasztoru na Jasnej Górze (paulini), Augustyn Kordecki
1655-konfederacja w Tyszowicach (wojska kwarciane i hetmani), przeciwko szwedom, w obronie Jana Kazimierza
1656-Śluby lwowskie, Jan Kazimierz w Katedrze lwowskiej
1655-1656-obrona Gdańska
-padł Toruń
-w zamian za nabytki król pruski (Fryderyk I Wilhelm) złożył hołd lenny Karolowi X Gustawowi (królowi Szwecji)
-wojska Szwedzki zrezygnowały z oblężenia Zamościa
-Lwów obornił się i w tej sytuacji Karol X Gustaw zarządził odwrót
-wygrana Czarneckiego nad Pilicą z idącymi na odsiecz Szwedom wojskami magrabiego badeńskiego Fryderyka
1656-utrata Warszawy
-Fryderyk Wilhelm I opuszcza szwedzkiego sojuszknika i wraca do do Prus
-hetman Litewski wraz z Tatarami dokonuje dywersji-bitwa pod Porostkami i pokonanie wojsk brandenbursko-pruskich
1656-większość ziem polskich wolna od Szwedów
1656-traktat w Radnot-układ w którym przewidziano podział ziem polskich
1657-wkorczenie wojsk Siedmiogrodu na teren Polski (doszły do Warszawy):
-układ polsko-habsburski
-sojusz polsko-duński
-wyprawa odwetowa do Siedmiogrodu (Jerzy Lubomirski)
-Jerzy Rakoczy skapitulował pod Czarnym Ostrowiem
1657-traktaty welawsko-bydgoskie:
-książe pruski otrzymuje pełną suwerenność w Prusach Książęcych
-prawo swobodneho przejścia przez ziemie Prus Książęcych dla wojsk pruskich
-ziemia lęborsko-bytowska jako lenno dla Fryderyka I Wilhelma
-ziemię Prus Książęcych łączyło wieczyste przymierze z Polską
-w razie wymarcia dynastii Hohenzollernów ziemie Prus włączone do Polski
1658-1659- wojska polsko-habsbursko-brandenburskie walczyły na terenie Danii:
-zdobycie wyspy Alsen (twierdzy Koldynga)
-zwycięstwa pod Nyborgiem
-kapitulacja Szwedów
1660-traktat pokojowy w Oliwie:
-koniec wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku
-południowo-wschodnie Inflanty z Kurlandią w rękach Polskich
reszta Inflant w rękach Szwedzkich
-swoboda żeglugi i handlu na Bałtyku
-zwrócenie Polsce zagrabionych dzieł sztuki, biblioteki i archiwa (Szwecja nie dotrzymała tego warunku)
-gwarancja swobód religijnych dla protestantów w Prusach Książęcych



STOSUNKI POLSKO-TURECKIE:

Przyczyny:
-coroczne najazdy lenników tureckich Tatraów na kresy południowo-wschodniej Polski
-wyprawy łupieżcze Kozaków zaporoskich na ziemie tureckie
-wypraw magantów kresowych na ziemie lenne Turcji, Mołdawię i Wołoszczyznę
-osadzanie na tronie przychylnych sobie władców

1617-polsko-turecki traktat pokojowy w Buszy:
-niemieszanie się Polski do sprawy księstw naddunajskich
1620-interwencja oddziałów lisowczyków w Siedmiogrodzie i spalenie przez Kozaków Warny
1620-bitwa pod Cecorą (Polskie wojska rozbite przez przeważające wojska turecki):
Polska - Stanisław Żółkiewski
Turcja - Iskander Basza
Stanisława Koniecpolski w niewoli, Żółkiewski zginął
-wobez zagrożenia sejm uchwalił duże podatki na wojsko
-zwiększono liczbę Kozaków rejestrowych
1621-Polskie wojska pod przywódctwem Jana Karola Chodkiewicza, wspólnie z wojskami kozackim pod przywódctwem Piotra Konaszewicza Sahajdnaczego zagrodziły drogę Turkom pod Chocimem
-śmierć Chodkiewicza
-po trzech tygodniach podpisano pokój
-granicą państwa zostaje Dniepr
-król Polski miał powstrzymywać najazdy kozackie na ziemie tureckie
-słutan miał powstrzymywać tataró
-władcami księstw naddunajskich zostali chrześcijanie życzliwi Polsce
1622-potwierdzenie pokoju w Stambule
1632-1634-wojska polskie oblegane przez rosyjskie w smoleńsku, władysłąw IV waza spieszy z pomoca
1633-stanislaw koniecpolski pobil oddzialy tureckie pod Sasowym Rogiem
1634-potwierdzenie ustalen pokoju
lata 40-krol probowal zorganizowac Lige Swieta-przeciwko Turkom, w sklad mialyby wchodzic: polska, rosja, wenecja, ludy balkanskie, papiestwo
1667-hetman kozacki (piotr doroszenko) zlozyl hold lenny sultanowi tureckiemu i zwrocil sie o pomoc do chana tatarskiego
-polske spotkal najazd tatarski
1671-zwyciestwa Jana III sobieskiego na Bracławszczyźnie
1762-wkroczenie (pod przywodctwem Mehmeda IV) wojsk tureckich na Podole i Bracławszczyznę
-kapitulacja kamieńa podolskiego
-walka szarpana Sobieskiego
1672-pokoj w buczaczu
-polska stracila podole, braclawszczyzne i wojewodztwo kijowskie
-roczny haracz w wysokoci 22 tysiecy kuatow
-polska krajem lennym turcji
wobec tych postanowiec szlachta ustalila wysokie sumy na wojne z turcja
1673wygrana pod chocimem (jIIIsobieski)
1674-1696-Jan III Sobieski królem Polski
1676-pokój w Żórawnie
-potwierdzono nabytki terytoorialne turcji z buczacza
-nie wspomniano o haraczu
1683-sojusz zaczepno-odporny miedzy polska a austria-wzajemna pomoc w przypadku ataku tureckiego na jedno z panstw
1683-rozbicie wojsk tureckich pod wiedniem )odsiecz wiedenska)
1684-JIIISobieski przystapil do swietej ligi
1691-nieudane wyprawy do Mołdawi JIIIS
1699-pokoj polsko-turecki w Karłowicach za panowania krola polskiego Augusta II Wettina
-przywrocenie polsce ziem utraconych w 1672
-wenecja uzyskala wyspe Moreę
-Habsburgowie opanowali prawie całe węgry z Siedmiogrodem.

Polska po śmierci Jana III Sobieskiego.

Na króla został wybrany książę, elektor Saksonii z dynastii Wettynów. Zasiadł na tronie polskim jako August II Mocny (1697-1733). Nie doszło do trwałego związku Polski z Saksonią.

Wojna północna.
1. Karol XII pokonawszy wojska rosyjskie pod Narwą wkracza do RP, traktuje ja jako bazę zaopatrzeniową.
2. W 1704 roku Karol XII każe zdetronizować Augusta, który był sojusznikiem Rosji i wybrać S. Leszczyńskiego.
3. W 1704 roku zawiązuje się konfederacja sandomierska, która stanęła w obronie Augusta.
4. Po bitwie pod Połtawą (1709) Leszczyński opuszcza kraj, wraca August II, ale już za zgodą cara Piotra I.

Skutki wojny północnej.
a) Ogromne zniszczenia.
b) Istniało dwóch królów.
c) Polska dostała się pod protektorat rosyjski.

Warunki podyktowane przez rosyjskiego cara zostały przyjęte na sejmie w 1717 roku. Sejm ten przeszedł do dziejów Polski jako „niemy” i pozostał dowodem pełnego uzależnienia od Rosji. Nasz kraj stał się zupełnie bezbronnym w otoczeniu Rosji. Austrii i Prus, które w XVIII wieku stały się mocarstwami.

Polityka.
• Polska stała się przedmiotem przetargu między sąsiadami.
• Wkraczanie na terytorium RP obcych monarchii, rabunki, popieranie i utrzymywanie „liberum veto”
•. Traktat trzech czarnych orłów w 1733 roku, w którym sąsiedzi Polski ustalili kto może a kto nie może kandydować na króla Polski

Pierwszy rozbiór Polski 1772.
I. Stronnictwa polityczne w Polsce.
1) Hetmańskie (konserwatywne): Karol Radziwiłł, Franciszek Potocki, Jan Branicki; przeciwni reformom.
2) Familia: rodziny Czartoryskich i Poniatowskich; dążyli do przeprowadzenia reform.
II. Reformy S. Poniatowskiego.
1) Namiastka rządu- „konfederacja króla z miastami”
2) Komisje skarbowa i wojskowa.
3) Bito nowe monety.

Wzrosło niezadowolenie szlachty obawiającej się ograniczenia złotej wolności, a także niezadowolenie Rosji i Prus, którzy obawiali się wzmocnienia państwa polskiego. Argumentem by przeciwstawić się takiej sytuacji stała się sprawa dysydentów(niekatolików), którzy rzekomo nie mięli praw politycznych w Polsce. Zawiązała się konfederacja w Słucku i Toruniu(1767), domagających się praw politycznych, a także konfederacja radomska katolików stających w obronie religii.
Skutkiem tego było:
a) Załamanie planu reform króla.
b) Wkroczenie wojsk rosyjskich do Polski.
c) Prawa kardynalne( 1767)
d) Konfederacja barska, zawiązana przeciwko brutalnemu wtrącaniu się Rosji w sprawy Polski. Walki trwały 4 lata(1768-1772). Przerwała je Katarzyna II, w porozumieniu z Austria i Prusami dokonując I rozbioru Polski.

III. I rozbiór Polski. Zagarnięte ziemie.
• Rosja- ziemie białoruskie, nad górna Dźwiną i górnym Dnieprem.
• Prusy- Pomorze bez Gdańska i Torunia, Warmię i część Wlkp.
• Austria- duża część Małopolski, ziemie ukraińskie aż po rzekę Zbrudź.


Postanowienia sejmu rozbiorowego (1773)
• Zatwierdzono rozbiór ziem polskich.
• Powołano Radę Nieustającą
• Ustalono liczbę wojska- do 30 tys.
• Zreformowano cła i podatki.
• Powołano Komisję Edukacji Narodowej.

Konstytucja 3 maja 1791.

I. Sejm Czteroletni (1788-1792) - W atmosferze wolności, bez nacisku Rosji zebrał się Sejm skonfederowany za zgoda Katarzyny II w celu zablokowania liberum veto. Marszałkami Sejmu zostali S. Małachowski i K. Nestor Sapieha.

II. Stronnictwa polityczne.
1) Hetmańskie (konserwatywne): Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki; nie chcieli żadnych reform.
2) Patriotyczne: S. August, Hugo Kołłątaj, S. Małachowski, J. Wybicki, Niemczewic, S. Staszic; chcieli reform.

Reformy:
1) Wojskowa- powiększenie liczby wojska do 100 tys.
2) Skarbowa- podatki na szlachtę(10%), na duchowieństwo(20%), na dobra królewskie(50%)
3) Prawo miasta- prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do urzędów. Miasta mogły wysyłać swoich przedstawicieli na sejmy, ale bez prawa głosu. Zakaz trzymania w więzieniach bez wyroku, zniesiono przepisy zabraniające szlachcie trudnienia się handlem i rzemiosłem.
Postanowienia Konstytucji 3 maja 1791 roku.
• Zniesienie liberum veto i wolnej elekcji.
• Uchwały sejmowe miały zapadać większością głosów.
• Utworzono rząd- Straż Praw- odpowiedzialny przed sejmem.
• Tron w Polsce miał być dziedziczny.
• Włączono prawo o miastach oraz reformę skarbową i wojskową.
• Chłopi byli odtad pod opieka prawa.

Targowica i II rozbiór Polski.
Uchwalenie Konstytucji 3 maja spowodowało sprzeciw magnatów( Branicki, Rzewuski, Potocki), którzy zwrócili się do Katarzyny II z prosba o pomoc wojskową.

I. Konfederacja w Targowicy, 14 maja 1792rok- obrona wiary katolickiej, liberum veto, wolnej elekcji i innych dawnych przywilejów.

II. Wojna polsko-rosyjska w 1792 roku w obronie Konstytucji.
1) Pod Zieleńcami- zwycięstwo Polaków pod wodzą Józefa Poniatowskiego.
2) Pod Dubienką- zwycięstwo Polaków pod wodzą Tadeusza Kościuszki.
Przekonawszy o niemożliwości zwycięstwa nad potężną Rosją Stanisław August przystąpił do Targowicy. Była to ewidentna zdrada króla. Konstytucje obalono.
1733- II rozbiór Polski
• Rosja- Białoruś, Ukraina i Podole
• Prusy- Gdańsk, Toruń, Wielkopolska, cześć Mazowsza
Traktat rozbiorowy został podpisany na tzw. „Sejmie Niemym” w Grodnie. Marszałek sejmu Józef Ankwicz milczenie posłów uznał za zgodę.

Powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski.
I. Przyczyny insurekcji kościuszkowskiej.
1) Oburzenie społeczeństwa na II rozbiór Polski.
2) Zmniejszenie liczby wojska do 15 tys.
3) Przygotowanie insurekcji przez patriotów w kraju i za granicą.
4) Powierzenie dowodzenia powstaniem Tadeuszowi Kościuszce.
5) Hasło do wybuchu powstania dał gen. Madaliński.
II. Przebieg insurekcji kościuszkowskiej.
1) 4.IV.1794- bitwa pod Racławicami- powstańcy pokonali znacznie liczniejsze oddziały rosyjskie. O bitwie rozstrzygnął atak kosynierów.
2) 17.IV.1794- Warszawa- Utworzono oddziały powstańcze z drobnych rzemieślników, czeladzi i kupców.
3) 22.IV.1794-Wilno- Przywódca powstania został Jakub Jasiński. Zdrajców bez sadu wieszano.
4) 7.V.1794- Uniwersał Połaniecki- wolność osobista dla chłopów i nienaruszalność z ziemi, obniżenie pańszczyzny o 1/3, a rodziny chłopów-żołnierzy zwalniał z niej całkowicie.
5) 6.VI.1794- Szczekociny- klęska w wyniku ataku neutralnej jak dotąd armii Prus.
6) Lipiec i sierpień 1794- walki w okolicach Warszawy- wybuchło powstanie w zaborze pruskim, wzmocnione dywizją J. H. Dąbrowskiego, wycofanie się oddziałów pruskich.
7) 10.X.1794- Maciejowice- Kościuszko przegrał bitwę i dostał się do niewoli.
8) 4.XI.1794- armia gen. Suwarowa dobyła Pragę dokonując rzezi ludności, Warszawa skapitulowała, Koniec powstania.

III Rozbiór Polski.
• Rosja- Białoruś, Litwa, większość Ukrainy,
• Austria- Kraków, ziemie po Pilice, Wisłę, Bug
• Prusy- Mazowsze z Warszawą

Przyczyny upadku RP w XVII i XVIII wieku.
W dziedzinie gospodarki:
• Zniszczenia kraju wywołane wojnami w XVII wieku.
• Zmniejszenie się liczby ludności na skutek wojen, głodu i chorób.
• Upadek handlu i rzemiosła, zmniejszenie się liczebności mieszkańców miast.
• Pustki w skarbie państwa, brak środków na zwiększenie armii.
• Zwiększenie wymiaru pańszczyzny, całkowite podporządkowanie chłopów szlachcie.
W dziedzinie ustrojowej:
• Wada ustroju były przywileje szlacheckie: wolna elekcja, liberum veto, rokosze, konfederacje.
• Wzrost znaczenia magnatów nie dbających o interes państwa.
• Niesprawiedliwe prawa, kłótnie szlachty miedzy sobą.
• Przekonanie, że zmiany w państwie są niepotrzebne.
W dziedzinie polityki zagranicznej:
• Ingerencja państw ościennych w sprawy Polski.

1. Kolonie angielskie w Ameryce Północnej:
   - pierwsza osada kolonistów angielskich Jamestown w Wirginii 1607,
   - w połowie XVIII wieku 1,7 mln ludzi mieszka w 13 ,,stanach początkowych",
   -eksterminacja Indian ,,stojących na drodze rozwoju kolonii",
   sprowadzenie do kolonii niewolników z Afryki (Indianie jako tania siła robocza nie nadawali się do wykorzystywania na skalę masową),
   - przyłączenie Kanady do posiadłości brytyjskich po wojnie siedmioletniej-pokój francusko-angielski w Paryżu 1763.
   
   
   2) Przyczyny konfliktu kolonii ze ,,starym krajem":
   -kolonie amerykańskie traktowane instrumentalnie przez władze brytyjskie (baza surowcowa i rynek zbytu dla Anglii),
   -hamowanie niezależnego rozwoju gospodarczego kolonii, m.in. poprzez obowiązujące akty nawigacyjne,
   -ustawa o herbacie 1773-ustalała monopol Kompanii Wschodnioindyjskiej na handel herbatą z koloniami,
   -,,bostońskie picie herbaty" (zatopienie przez kolonistów ładunku brytyjskiej herbaty) 1773-bezpośrednia przyczyna wybuchu konfliktu zbrojnego kolonistów z władzami angielskimi.
   
   
   3) Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych:
   -pierwsza potyczka kolonistów z armią brytyjską pod Lexington 1775,
   - Kongres ,,stanów początkowych" ustanowił wodzem Jerzego Waszyngtona 1775,
   -Deklaracja Niepodległości 13 kolonii jako Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej 1776,
   -klęska Anglików pod Saratogą 1777,
   -wejście do wojny po stronie Stanów Zjednoczonych Francji, Holandii, Hiszpanii 1778-1782,
   -traktat w Wersalu 1783-uznanie niepodległości Stanów Zjednoczonych.
   
   
   4) Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787:
   -przeforsowanie koncepcji federalistycznej z silną władzą centralną,
   -system rządów: republika prezydencka,
   -prawa wyborcze według cenzusu majątkowego (120 tys. uprawionych do głosowanie na 3 mln mieszkańców),
   -władza ustawodawcza:
   Kongres: 1) Senat(po 2 senatorów z każdego stanu) 2) Izba Reprezentantów (członkowie wybierani proporcjonalnie do liczby mieszkańców w poszczególnych stanach),
   -władza wykonawcza:
   Prezydent
   1) wybierany na 4 lata
   2) głowa państwa
   3) zwierzchnik sił zbrojnych
   4) szef rządu
   5) mianuje wyższych urzędników państwowych i oficerów.
   -władza sądownicza:
   niezawisłe sądy

Przyczyny i etapy wielkiej rewolucji francuskiej.

Przyczyny:

• skutki przegranej Francji w wojnie siedmioletniej (1756-1763),

• skurczenie się terenów zamorskich Francji, które przynosiły olbrzymie zyski,

• kryzys gospodarczy Francji,

• klęski żywiołowe, które doprowadziły do upadku gospodarki Francji -susza, pomór bydła 1785 roku, nieurodzaj w 1788 roku, surowa zima z lat 1788/1789,

• chwiejna polityka Ludwika XVI, który nie dorównywał swoim poprzednikom,

• olbrzymie zadłużenie Francji i bezskuteczne próby ratowania finansów państwa przez kolejnych ministrów finansów,

• niezadowolenie przede wszystkim stanu trzeciego, który jako jedyny płacił podatki, głównie na króla i jego dwór,

• Francja podatnym gruntem, na który trafiły idee rewolucyjne,

Kolejne etapy rewolucji:

1. Zwołanie przez Ludwika XVI do zamku w Wersalu Stanów Generalnych na 5 maja 1789 roku, aby te zgodziły się na kolejne podatki.

2. Obrady Stanów Generalnych zakończone fiaskiem i zamknięciem drzwi, w celu ich zakończenia.

3. Zgromadzenie się stanu trzeciego w sali do gry w piłkę.

4. Ogłoszenie się stanu trzeciego Zgromadzeniem Narodowym 17 czerwca 1789 roku.

5. Przekształcenie się Zgromadzenia Narodowego w Konstytuantę 9 lipca 1789 roku, w celu uchwalenia konstytucji.

6. Pozorne ustąpienie króla, który zaczął gromadzić wokół Wersalu wojsko.

7. Stworzenie Gwardii Narodowej dla obrony obradujących i ludności stolicy.

8. Wyjście tłumów na ulice i atak wpierw na arsenał, a później na Bastylię - symbol władzy absolutnej króla 14 lipca 1789 roku.

9. 14 lipca 1789 roku początkiem wielkiej rewolucji francuskiej.

10. Poddanie się króla, który dalej spiskował przeciw rewolucjonistom, próbował uciekać, za co został skazany na szafot.

11. Generał i uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych Marie Joseph de La Fayette dowódcą Gwardii Narodowej.

12. Ataki chłopskie na dwory i klasztory w całej Francji. Niszczenie archiwów, w których mieściły się dowody zobowiązań chłopskich wobec panów. Była to tzw. wielka trwoga.

13. Zniesienie przez Konstytuantę przywilejów stanowych:

• szlacheckich przywilejów podatkowych,

• dziesięciny,

• poddaństwa osobistego chłopów,

• ogłoszenie równości wobec prawa.

• Uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela 26 sierpnia 1789 roku. Zasady suwerenności narodu oraz praw jednostki do wolności, własności i bezpieczeństwa.

• Jesień 1789 roku - czas powszechnie panującego głodu i niezadowolenia.

• Król staje się zakładnikiem ludu.

• Nieudana próba ucieczki pary królewskiej. Kompromitacja króla w oczach ludu.

• Obawy o wzrost popularności rozwiązań radykalnych.

• Uchwalenie konstytucji 3 września 1791 roku. Jej postanowienia:

• monarcha - nie królem Francji, lecz królem Francuzów,

• podział obywateli na 4 klasy według stanu majątkowego - nie doszło do realizacji zasady równości,

• edykt o licytacji dóbr bez ich parcelacji,

• Kościól został powiązany ze strukturami państwa.

• Władza prawodawcza w rękach Zgromadzenia Prawodawczego - Legislatywy. Skład Legislatywy:

• Lewica:

• Jakobini - przedstawiciele paryskich klubów politycznych:

• Lewica - górale,

• Prawica - żyrondyści - niechęć do króla, chęć konfliktu z Austrią i eksportu rewolucji do innych krajów, nie zważając na niegotowość do tego Francji.

• Kordelierzy - najbardziej radykalni, obrońcy ludu - Marat, Danton.

• Prawica: umiarkowani monarchiści

• Oskarżenie króla o zdradę i brak patriotyzmu.

• Wypowiedzenie wojny Austrii, pomimo braku istotnych przygotowań do niej oraz objawów: niewystarczającej liczby oficerów i korupcji w wojsku w kwietniu 1792 roku.

• Przystąpienie do wojny francusko-austriackiej Prus w lipcu 1792 roku.

• Uchwalenie przez legislatywę ustawy o ojczyźnie w niebezpieczeństwie.

• Uchwalenie zniesienia monarchii i wprowadzenie ustroju republikańskiego we Francji.

• Zgilotynowanie Ludwika XVI i Marii Antoniny.

• Terror jakobinów.

• Rządy termidorianów.

• Panowanie 5-osobowego Dyrektoriatu.

• Dojście do władzy wybitnego dowódcy wojsk francuskich generała Napoleona Bonapartego.

---