11.12.2005

DYDAKTYKA WYKŁAD

ISTOTA PROCESU KSZTAŁCENIA

Wincenty Okoń wyróżnia w procesie kształcenia tzw. „ogniwa”.

„Ogniwa” → momenty uczenia się; dotyczą czynności nauczyciela.

W nowoczesnym modelu kształcenia można wyróżnić następujące ogniwa nauczania i uczenia się:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów;

2. Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków poglądowych, słowa, książek;

3. Kierowanie procesami myślowymi (rozwiązywanie problemów);

4. Utrwalanie wiadomości uczniów;

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń;

6. Wiązanie teorii z praktyką;

7. Kontrola i ocena wyników nauczania.

„Ogniwa” wyróżniane przez W. Okonia dotyczą:

• motywów nauczania i uczenia się;

• przebiegu tego procesu;

• wyników.

W procesie kształcenia wyróżnić można dwa rodzaje toków pracy dydaktycznej:

• tok podający pracy dydaktycznej;

• tok poszukujący pracy dydaktycznej.

1. Przygotowanie do pracy:

• wytworzenie u uczniów pozytywnej motywacji, która będzie sprzyjała uczeniu się i wpływała na efekty;

• nauczyciel uświadamia uczniom „czego i po co mają się uczyć”.

2. Podanie uczniom nowego materiału:

• słowo mówione (wykład, pogadanka);

• słowo pisane: (lektury podręczników szkolnych), korzystanie z encyklopedii);

3. Synteza przekazanego uczniom materiału:

• uporządkowanie materiału;

• utrwalenie materiału.

4. kontrola stopnia opanowania przez uczniów przekazanych im wiadomości:

• wykrycie braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach;

• ocena trwałości opanowanej wiedzy.

5. wady i zalety tego toku (systemu):

• „ - „ niski stopień aktywności uczniów na lekcji; pamięciowy sposób przyswajania wiedzy;

• „ + „ szybkie i bezpośrednie przekazywanie gotowej wiedzy przez nauczyciela uczniom.

1. Uświadomienie sobie przez uczniów określonej trudności;

2. Słowne określenie napotkanych trudności:

• sformułowanie problemu;

• zbieranie i uporządkowanie danych (hipotez) jak rozwiązać problem.

3. weryfikacja empiryczna → sprawdzenie hipotez;

4. przyswojenie nowej wiedzy.

Jaki powinien być idealny model procesu kształcenia (nauczania - uczenia się)?

1. Musi umożliwić każdemu uczniowi dostęp do różnych środków dydaktycznych;

2. Musi pozostawić uczniom całkowitą swobodę w doborze przedmiotów nauki oraz jej czasu i metod uczenia się;

3. Powinien funkcjonować jako tzw. „szkoła otwarta” → zamiast klas dobrze wyposażone w sprzęt i środki dydaktyczne pracownie, warsztaty;

• Pojęcie treści kształcenia.

► Na treści kształcenia składają się wszelkie wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki i kultury, sztuki oraz praktyki społecznej przewidziane do opanowania przez uczniów podczas nauczania w szkole.

Aby cele pracy dydaktyczno - wychowawczej były właściwie zrealizowane muszą być spełnione następujące warunki:

• muszą być odpowiednio dobrane treści kształcenia;

• treści muszą być dopasowane do potrzeb uczniów i nauczycieli;

• treści muszą być dobrze dobrane do możliwości uczniów.

DOBRZE DOBRANE TREŚCI = DOBRY PROGRAM NAUCZANIA.

DUŻY WPŁYW NA DOBÓR TREŚCI KSZTAŁCENIA MAJĄ

POTRZEBY ŻYCIA SPOŁECZNEGO, ZAWODOWEGO I

KULTURALNEGO.

ZMIANA TYCH POTRZEB WPŁYWA NA ZMIANĘ TREŚCI

KSZTAŁCENIA.

WYMAGANIA NAUKOWE A TREŚCI KSZTAŁCENIA

► założenie:

TREŚCI KSZTAŁCENIA MUSZĄ ODPOWIADAĆ WYMAGANIOM NAUKI.

→ wiedza i umiejętności nabywane w szkole wpływają na: poglądy, przekonania, postawy uczniów, na stosunek do rzeczywistości;

→ dlatego muszą być przygotowywane, opracowywane i ulepszane nowe programy nauczania.

■ programy poddaje się cyklicznej weryfikacji;

■ treści kształcenia powinny być dopasowane do możliwości ucznia, do ich poziomu rozwoju psychofizycznego.

Wg Kupisiewicza: przy doborze treści kształcenia trzeba uwzględnić 3 okresy rozwoju dzieci i młodzieży:

1. młodszy wiek szkolny (od 6 do 11 r. ż.);

2. wiek dorastania (od 12 do 15 r. ż.);

3. wiek wczesnej młodości (15 - 18 r. ż.).

MATERIAŁ NAUCZANIA NIE MOŻE BYĆ ANI ZBYT TRUDNY DO OPANOWANIA ANI TEŻ ZBYT ŁATWY.

Teorie pedagogiczne doboru treści kształcenia:

1. Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

• twórca tej nazwy: F. W. Doerpfeld.

► uczniom trzeba pokazać jak największą ilość materiału z możliwie różnych dziedzin nauki (Komeński).

WADY teorii materializmu dydaktycznego:

• brak korelacji między programami nauczania;

• programy obejmują bardzo duży obszar materiału;

• przeładowanie programu.

TEORIE PEDAGOGICZNE DOBORU TREŚCI KSZTAŁCENIA c.d.

2. Materializm funkcjonalny - twórca Wincenty Okoń.

Związek poznania z działaniem →

3. FORMALIZM DYDAKTYCZNY

Twórcy: E. Schmid, A. N. Niemcycz.

Metoda to sposób postępowania w celu osiągnięcia zamierzonego rezultatu.

• Metody nauczania - to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie materiału;

• Metody nauczania - to sposoby pracy nauczania z uczniami;

• Metoda jest jednym z podstawowych elementów procesu kształcenia.

□ Metody spełniają następujące funkcje:

• służą zapoznawaniu uczniów z nowym materiałem;

• zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy;

• umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia.

DOBÓR METOD NAUCZANIA ZALEŻY OD:

• wieku uczniów;

• charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania;

• celów i zadań pracy dydaktycznej;

• od kwalifikacji pedagogicznych nauczyciela;

• od warunków, w jakich odbywa się nauczanie.

1. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA (wg J. Półturzyckiego):

1. Metody, których źródła wiedzy (informacji) jest nauczyciel (np.: wykład);

2. Własna aktywność uczniów;

3. Metody, które pomagają zdobywać wiedzę, która tkwi w przedmiotach lub zjawiskach (uczenie się z podręczników, notatek, eksperymenty, zdobywanie wiedzy z obserwacji, doświadczeń, oglądania filmów).

2. METODY PROSTE (jednorodne)

• wykład, dyskusja, pogadanka.

METODY KOMPLEKSOWE (złożone) → nauczania praktycznego - przykład, demonstracja, metodamowa, pokaz.

KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA (wg Kupisiewicza)

1. Metody oparte na słowie:

• pogadanka;

• wykład;

• praca z książką;

• dyskusja.

2. Metody oparte na obserwacji i pomiarze:

• pokaz;

• pomiar.

3. Metody oparte na praktycznej działalności uczniów:

• laboratoryjne;

• metod praktycznych;

• ćwiczenia.

4. Nauczanie programowe:

5. Metody problemowe:

• burza mózgów;

• metoda sytuacyjna;

• metoda przypadków;

• metoda inscenizacji.

Ad. 1. Istotnym nośnikiem informacji (wiedzy) jest słowo.

■ WYKŁAD

• najczęściej stosowana z metod w formie kształcenia;

• główny cel → przekazanie wiedzy;

• słuchacze są najczęściej biernymi odbiorcami.

■ OPOWIADANIE

• opis (słowny) zdarzeń, faktów;

• niższe poziomy nauczania;

• jest bardziej bezpośrednie i kameralne niż wykłady.

■ OPIS

• charakterystyka pisemna przedmiotów, zjawisk, faktów, osób.

■ POGADANKA

• stosuje się do omawiania łatwych tematów;

• motywuje uczniów do myślenia i samodzielnej pracy umysłowej;

• najstarsza metoda pracy dydaktycznej.

■ WYJAŚNIENIE

• zwięzłe określenie faktu;

• poprzedza ją praca z podręcznikiem, tekstem, instrukcją.

■ PRACA Z KSIĄŻKĄ

• stanowi istotny sposób poznawania i utrwalania wiedzy (wiadomości);

• lektura, analiza tekstu;

• jako źródło wiedzy.

■ DYSKUSJA

• aktywne uczestnictwo w rozwiązywaniu pytań, zagadnień wyłonionych w jej toku;

• wymiana zdań, poglądów;

• korzysta się ze wspólnych poglądów, opinii, wniosków;

• szacunku do poglądu innych ludzi;

• poznawanie się w trakcie dyskusji;

• najbardziej kształcące są dyskusje problemowe (wspólne rozwiązywanie problemu czy zagadnienia).

1. 2.

■ POKAZ

• zespół czynności nauczyciela, polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów, ich modeli.

■ POMIAR

• pozwala określić ilościową stronę badanych obiektów.

Ad. 3

► polegają na wykonywaniu przez uczniów samodzielnych czynności;

► czynności te prowadzą do kształtowania nawyków umiejętności do wykonywania prac.

■ ĆWICZENIA

• najprostsza forma metod praktycznych;

• służą kształtowaniu i utrwalaniu umiejętności;

• wielokrotne powtarzanie czynności stanowiących treść.

■ METODY LABORATORYJNE

• eksperymenty, doświadczenia;

• uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty;

• fizyka, chemia, biologia;

• na pokazie są obserwatorami i członkami w laboratorium - sprawcami.

■ METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH

• zajęcia warsztatowe;

• dominuje tu stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych - „jak zastosować teorię w praktyce”.

Ad. 4 NAUCZANIE PROGRAMOWANE

► system / sposób nauczania;

► nauczanie za pomocą odpowiednio przygotowanych tekstów.

Ad. 5 METODY PROBLEMOWE

■ Istota ich polega na tym, iż formułuje się problem główny a następnie poszukuje poprzez rozmowę rozwiązania problemu.

■ Metody te sprzyjają:

• rozwinięciu zdolności poznawczych;

• kształtowaniu zdolności obserwacji;

• kształtowaniu zdolności samodzielnego myślenia.

■ Metody te ponad to kładą nacisk na rozbudzenie aktywności i zainteresowań uczniów.

■ BURZA MÓZGÓW - „giełda pomysłów” - technika zespołowego, twórczego myślenia, poszukuje się jak najwięcej pomysłów (anonimowych) jak rozwiązać dany problem.

Zasada: WSZYSTKIE POMYSŁY SĄ CENNE.

■ metoda sytuacyjna

• stosowana przy wyrabianiu umiejętności analizowania określonych informacji;

• pod kierunkiem instruktora.

■ METODA PRZYPADKÓW

• służy do wyrabiania umiejętności gromadzenia i uzupełniania informacji (aby rozwiązać problem);

• analizowany jest konkretny przypadek (jakaś sytuacja życiowa).

■ METODA INSCENIZACJI

• symulacyjna metoda nauczania;

• uczestnicy odgrywają rolę na podstawie przygotowanej uprzednio sytuacji problemowej albo na podstawie scenariusza zajęć;

• jest sytuacja problemowa a uczestnicy mają ją rozwiązać (dyskusja, analiza sytuacyjna).

---