Merkantylizm

XVI -XVII wiek

Koniec średniowiecza wykreował nowe stosunki społeczno-gospodarcze, zmiany nastąpiły również w relacjach między poszczególnymi stanami - szlachtą, duchowieństwem, mieszcza-ństwem i chłopstwem.

W nowych warunkach czołową postacią zaczyna stawać się mercante tj. kupiec bogacący się na handlu, zwłaszcza zagranicznym, który nie stroni również od operacji bankowych.

Zmiany w układzie społeczno-gospodarczym

Rozwój żeglugi i odkrycie nowych lądów i szlaków doprowadziło do rozwoju handlu. Otworzyło przed kupcami nowe nieograniczone możliwości.

Narodziły się potęgi handlowe takie jak, Anglia, Portugalia, Hiszpania, Niderlandy. Gospodarka miejska, która dotąd ograniczała się wyłącznie do wielkich ośrodków gospodarczych teraz ogarniała coraz większe obszary prowincji. Doskonalono metody przetwórstwa w sukiennictwie i obróbce metali.

W rolnictwie coraz więcej ziemi przeznaczano na hodowle zwierząt (owiec), przechodzono na płodozmiany. Odbierano siłą ziemie chłopom, którzy przybywając do miast zaczęli tworzyć tzw. klasę robotniczą.

System społeczno-gospodarczy markantylizmu

stany

Pn- państwo narodowe Kn- kościoły protestanckie Kh- kompanie handlowe C-cechy B-banki S- szlachta D- duchowieństwo Kp -kupcy Rz- rzemieślnicy Bn -bankierzy

Ch- chłopstwo R-robotnicy

Merkantylizm cechuje:

• dominacja polityki nad etyką

• znaczny wpływ myśli świeckiej - renesans

Przedstawiciele:

1. Kartezjusz ( Rene Descartes) - myślę więc jestem.

Dzieła:

Rozprawa o metodzie

Medytacje o pierwszej filozofii

Idee:

Poznawaniu prawdy muszą towarzyszyć takie kryteria jak: jasność i wyraźność.

Podstawowa nauka charakteryzująca się w.w. cechami to matematyka, która zajmuje się własnościami ilościowymi.

Świat jest mechanizmem opartym na wymiernych liczbowo układach przestrzeni i ruchu.

Myślenie jest wątpieniem, ale jednocześnie pewnością naszego istnienia.

Niccolo Machiavelii (1469-1527) - twórca nauki o państwie

Dzieła:

Książę (1532)

Idee:

System poglądów - makiawelizm.

Nadrzędny cel to interes państwa i dążenie do posiadania władzy.

Żądza władzy jest motorem działania kierowników. Taki cel uświęca środki.

Reformacja

Ruch który przyczynił się do rozbicia kościoła i powstanie odłamów protestanckich. Wykształcając nowa wizję ładu społecznego i gospodarczego.

Przedstawiciele:

Marcin Luter (1483-1546) -

Idee

- radykalna krytyka kościoła w odniesieniu do działalności

społeczno- gospodarczej

• dążenie do zaboru ziem kościelnych

• powrót do zaleceń patrystyki

• potępiał lichwę

• wprowadził ideę tzw. kultu dobrej roboty

Jan Kalwin (1509-1564)

Idee:

- bogactwo jest świadectwem łaski bożej

• życie musi być podporządkowane regułom etyki

• uznał konieczność istnienia kredytu i kapitału

Thomas Morus (1478-1535)

Dzieła;

• Prawdziwa złota książeczka o najlepszym urządzeniu

rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii

Idee:

- opisuje idealny porządek w państwie - na wzór Platona

- symboliczna nazwa Utopia stała się synonimem rzeczy i spraw wzniosłych, ale jednocześnie nie dających się urzeczywistnić

- w rozprawie opisuje wyspę na której nie ma własności prywatnej i osobistej co umożliwia racjonalną produkcję i podział

- opisuje kto wykonuje jakie prace i podział osiągniętych dóbr

• odrzuca kruszce jako źródło zła

• stworzone państwo to federacja rządzona przez księcia dożywotnio

Tomasz Munzer (1489-1525)

- pragnął zbrojnie ustanowić „królestwo boże” bez państwa i

własności prywatnej

• krytykował duchowieństwo, szlachtę i książęta wskazując na

konieczność życia w związku wspólnot (typu komunistycznego)

Koncepcje Bulionistów

Bulion - złoto lub srebro w sztabach (obecnie monetaryzm).

Pojawienie się nowej koncepcji ilościowej teorii pieniądza. Zafascynowanie pieniądzem kruszcowym wiązało się z dwoma zjawiskami: rewolucją cen i ujawnieniem nowej funkcji pieniądza tworzenia kapitału.

Przedstawiciele:

Mikołaj Kopernik (1473-1543)

Dzieła;

Sposób bicia monety 1526

Idee:

• był zwolennikiem bicia dobrego pieniądza kruszcowego

• przeciwnikiem psucia monet

• „moneta traci na wartości wskutek nadmiernego w niej zawartości kruszcu ponieważ bardziej zabiegają o kruszec w niej zawarty niż o monetę”

Thomas Gresham (1519-1579)-doradca królowej Anglii

Dzieła:

Memoriał o zrozumieniu wymiany

Idee:

• zauważył iż psucie monet wpływa na wzrost cen produktów

• zjawisko tezauryzacji- przetapianie monet o dużej zawartości kruszcu

• znaczny wpływ na poziom cen i ceny kruszcu miły odkrycia nowych ziem, wojny, nieurodzaje, przyrost ludności itp.

Nawarrus Azpiculetta (1493-1586)

Jean Bodin (1530-1596)

Bernardo Dawanzotti (1529-1606)

Idee:

• uważali iż główna przyczyna wzrostu cen jest dopływ kruszcu

z nowego świata

- wartość monety rośnie gdy popyt przewyższa podaż

Proces pierwotnej kumulacji kapitału miał na początku formę gromadzenia zasobów pieniądza kruszcowego. Dlatego też zaczęła się rozwijać polityka kumulacji kruszcu w kraju (jako rezerwy).

Odmiany rozwiniętego merkantylizmu

W XVII wieku ukazało się około 2000 traktatów na temat ekonomii. Wśród autorów spadła liczba duchownych natomiast wzrosła liczba polityków, bankierów, filozofów, naukowców, urzędników.

Bulionizm, z kultem zasobów szlachetnego kruszcu, dobrze zapisał

się w teorii pieniądza, ale był szkodliwy dla polityki gospodarczej.

Wprowadzenie zakazu wywozu kruszcu z kraju były pomysłem budzącym wątpliwości.

Czy bogactwo kraju zależy od posiadanego kruszcu?

Czy nie jest błędem zakaz zabierania monet przez kupców do obcych państw i kupowania towarów?

Z tych odpowiedzi rodzi się teoria i polityka aktywnego bilansu handlowego jako ogólne osiągnięcie myśli ekonomicznej.

Polska myśl ekonomiczna okresu merkantylizmu

Polska w XVI wieku należała do największych potęg europejskich.

Po najazdach kozackich i szwedzkich w XVII nastąpiło zniszczenie kraju.

Powstały tzw: folwarki-gospodarstwa rolne prowadzone na własny rachunek pana i potrzeby rynku, specjalizujące się w uprawie zbóż i hodowli zwierząt. Na folwarku pracowali najemni chłopi.

Handel trzymany był w rękach szlachty.

Przedstawiciele polskiej myśli ekonomicznej:

Jan Ostróg ( 1436-1501)- Memoriał o Naprawie Rzeczypospolitej

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572)- O poprawie Rzeczypospolitej

Anzelm Gostomski ( 1508-1588) - Gospodarstwo, ekonomia albo

gospodarstwo ziemiańskie dla porządnego sprawowania

ludziom politycznym dziwnie pożyteczne.

Stanisław Cikowski - W sprawach celnych

Stanisław Zaremba - Okulary na rozchody w Koronie i z Korony

Wojciech Gostkowski - sposób jakim góry złote i srebrne w zacnym

królestwie zepsowane naprawić można.

Piotr Grabowski - Polska Niżna albo osada polska.

Maxymilian Fredro - Militaria

Podsumowanie:

Fizjokratyzm

XVIII - wiek

Physis - natura, kratos- władza.

Podstawą w.w. doktryny jest teza o „panowaniu przyrody”, a więc istnieniu porządku naturalnego w całym świecie, z którym w zgodzie musi pozostawać porządek społeczny i gospodarczy.

Tło społeczno - ekonomiczno-polityczne Francji

Podstawa gospodarki - rolnictwo. Ludność wiejska stanowiła 80-85 % całej ludności i należała do warstwy najbiedniejszej. Następował rozwój miast portowych. Duchowieństwo pogrążone było w zwalczaniu sekt religijnych. Szlachta stanowiła 2% ogółu ludności posiadając w swoich rękach 25 % ziemi. Arystokracja obsadzała urzędy na dworze królewskim, zamożna szlachta - urzędy i sądownictwo. Drobna szlachta szukała kontaktów z mieszczaństwem- bankierami, kupcami- dochodziło często do mariaży rodzinnych.

Główne idee: filozofia ma służyć praktyce, rozum potrafi przeniknąć i objaśnić prawa natury, które są ponad czasowe.

Układ polityczny Francji to absolutyzm- pełnia władzy w rękach króla. Żadna reforma gospodarcza nie mogła wejść w życie bez zgody króla.

Nowe koncepcje związane z fizjokratyzmem:

Pierre le Pesant de Boisguillebert (1646-1747) -ziemianin, urzędnik, sędzia i namiestnik okręgu rouen.

Dzieła:

Rozprawa o naturze bogactw, pieniądza i danin.

Idee;

• uważał za błędne utożsamianie pieniądza z bogactwem;

• prawdziwym bogactwem jest ziemia i praca;

• głosił wyższość produkcji rolnej nad przemysłową;

• dopuszczał interwencję państwa w gospodarkę rolną;

• stworzył podwaliny pod klasyczną teorię popytu i podaży;

John Law (1671-1729) szkot, urzędnik państwowy.

Dzieła:

Rozważania nad pieniądzem i handlem

Idee:

• postulował wprowadzenie pieniądza papierowego do obiegu;

• trwałość pieniądza oparł na wymienialności na ziemię;

• zapoczątkował teorię pieniądza papierowego;

• bank powinien utrzymywać emisję pieniądza w granicach popytu zgłaszanego przez gospodarkę kraju.

Richard Cantillon (1680-1734) kupiec, bankier

Dzieła:

Esej o istocie handlu w ogólności

Idee:

• prekursor analizy ilościowej i jakościowej;

• ziemia jest źródłem bogactwa

• podkreśla prawo własności jako istotę produktywności ziemi

• rozwinął teorię ceny - ceny normalne, oraz ceny rynkowe

Vincent de Gourney (1712-1759) kupiec, podróżnik

Dzieła:

Twórca hasła: Laissez faire, laissez passer!!!

Idee:

- krytyka merkantylizmu

- prekursor liberalizmu gospodarczego

Rene Louis Voyer d'Argenson (1694-1757) arystokrata

Dzieła:

Twórca hasła: Aby lepiej rządzić trzeba niej zarządzać!!!

Idee:

• rolnictwo jako główny dział gospodarki

• warunki do uprawiania wolnego handlu

Francois Quesnay (1694-1774) pochodził z chłopskiej rodziny, zdobył tytuł doktora medycyny, osobisty lekarz markizy de Pompadur. Po latach uzyskał tytuł szlachecki.

Dzieła:

Dzierżawcy ziemscy

Zboża

Tablica ekonomiczna

Idee:

• twórca zespołu „ekonomiści”

Zespól Quesneya:

Victor de Mirabeau (1715-1789)

Mercier de la Riviere (1721-1793)

Samuel Dupont de Nemors (1739-1817)

Francois Trosne'a (1728-1780)

Nicolas Baudeau (1730-1792)

• propagowali hasło iż fizjokratyzm zapewnia harmonię wewnętrzną i zewnętrzną państwa;

• dostrzegali istotna rolę produkcji a nie handlu (merkantylizm);

• dostrzegali ważną rolę pracy w tworzeniu wartości

System ekonomiczny fizjokratów

Charakterystyka:

Ad.1 Metodologia

Fizjokratyczny gmach porządku publicznego

Charakterystyka:

Ad.2 Teoria

Tablica ekonomiczna F. Quesnaya

Odcinki:

I a-b -

II a-c -

III c-d -

IV a' - b' -

V a”-b”

Ad. 3 Polityka gospodarcza

Ewolucja doktryny

Anne Robert Turgot (1727-1781) minister finansów, handlu i robót publicznych .

Dzieła:

- O tworzeniu i podziale bogactw

Idee:

• wprowadził swobodę handlu

• zlikwidował cechy rzemieślnicze

• podważył jednak ideę porządku naturalnego

• własność prywatną uważał nie jako cechę porządku naturalnego lecz jako cechę egoizmu

• nierówność w podziale gruntów jest spowodowana różnorodnością gleby i potrzeb konsumpcyjnych ludzi

• wyróżniał klasy pracujące rolników i rzemieślników oraz klasę właścicieli

• najlepsza formą otrzymywania dochodu jest dzierżawa ziemi

• pojawia się nowa grupa dzierżawców-kapitalistów tj. przedsiębiorców którzy mogą uzyskiwać dochód z kapitału

• twórca teorii kapitału- „ można być bogatym, żyjąc z dochodu od kapitału, albo z procentu od wypożyczonych pieniędzy”

• wszystkie gałęzie gospodarki są produkcyjne

• tworzenie kapitału zachodzi przy oszczędzaniu przez państwo

• opisuje zjawisko kumulacji kapitałowej

• zgromadzony kapitał powinien być zainwestowany w: kupno gruntu, wydzierżawienie gruntu, umieszczenie części kapitału w przedsiębiorstwach przemysłowych, ulokowanie w firmach handlowych, pożyczanie pieniędzy na procent.

• Rozważania Turgota dały impuls do powstania teorii procentu i teorii zysku z kapitału

Fizjokratyzm w Polsce

Fizjokratyzm dotarł do Polski wraz z prądem Odrodzenia.

Stanisław Leszczyński (1677-1766) - król Polski (1704-1709 oraz 1733-1736)

Dzieła:

Głos wolny wolność ubezpieczający

Idee:

• prekursor przemian społeczno-gospodarczych

• zwolennik likwidacji poddaństwa

• zwolennik rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki

• uważał rolnictwo jako główna gałąź gospodarczą

Antoni Popławski (1739-1786)

Dzieła:

Zbiór niektórych materii politycznych

O rozporządzeniu i udoskonaleniu edukacji obywatelskiej

Idee:

• wdrażał początki ekonomii politycznej

• zwolennik uwłaszczenia chłopów

• propagował idee nakładów inwestycyjnych

Hieronim Stroynowski (1752-1815)

Dzieła:

Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej

i prawa narodów

Idee:

• przemysł, handel i pieniądz są potrzebne rolnictwu- stwarzają popyt

• potępiał politykę ograniczania exportu

• głosił liberalną politykę w zakresie handlu, rzemiosła, produkcji

Jan Sebastaian Dembowski (1762-1830)

Dzieła:

Rzecz krótka o fabryce sukiennej krakowskiej

O podatkowaniu

Idee:

• wnioskował o zniesienie ceł i podatków

• stworzenie odpowiedniej proporcji między produkcją rolną a przemysłową

• protekcjonizm wyłącznie w cenach żywności

Joachim Litawor Chreptowicz (1729-1812) kanclerz litewski

Dzieła;

O składaniu się i podzielaniu majątku w społeczności

O reprodukcji corocznej krajowej

O prawie natury

Idee:

• zniósł w swoich dobrach poddaństwo

• zastąpił pańszczyznę czynszem

• zakładał szkoły i szpitale

Walerian Stroynowski (1759-1834)

Dzieła:

Ekonomika powszechna krajowa narodów

Idee:

• opowiadał się przeciwko podatkom w biednym kraju

• popierał zakładanie zakładów rzemieślniczych

• opowiadał się za zniesieniem ceł

Stanisław Staszic (1755-1826)- reformator

Dzieła:

Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego

Przestrogi dla Polski

Idee:

• zniesienie poddaństwa

• zapewnienie wolności wszystkim stanom

• twórca Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego

• organizował szkoły

Hugo Kołłątaj (1750-1812) działacz polityczny i społeczny

Dzieła:

Listy Anonima 1788

Prawo polityczne narodu polskiego

Idee:

• uznawał koncepcję porządku naturalnego

• opowiadał się za wolnością dla chłopów

• odrzucał ideę jedynego podatku

• opowiadał się za rozwojem mieszczaństwa

• kluczem do bogactwa narodu są ręce pracowników i chłopów

1

Dominacja polityki nad etyką, kruszec = bogactwo, rozwój handlu zagranicznego, teoria dodatniego bilansu handlowego

Instytucje

Warstwy

Kh

Kn

Pn

R

Ch

Kp

D

S

Gospodarka:

Feudalne rolnictwo , towarowo-pieniężna gospodarki naturalnej, powolny rozwój gospodarki drobnotowarowej

Metodologia Teoria Polityka

gospodarcza

Teoria wartości i ceny

Porządek pozytywny

Zbiór maksym

Teoria klas

Tablica ekonomiczna

Teoria produktu czystego

Koncepcja jednego podatku

Porządek naturalny

Teoria wymiany

Porządek pozytywny

Laissez faire, laissez passer!!!

Własność prywatna

Wolność gospodarcza

Wolność osobista

Porządek naturalny

Produkt brutto 5 mld w liwrach

Nakłady pierwotne Dochody właścicieli ziemskich Fundusz w dyspozycji

i roczne farmerów z czynszu dzierżawnego klasy jałowej

2 mld a' 2 mld 1 mld

a a”

1 mld b

1 mld b” 1 mld

c

1 mld d b' 1 mld

5 mld 3 mld

---