PWSZ im. Witelona w Legnicy
Agata Górniak
„ZJAWISKO AGRESJI”
Legnica, rok akademicki 2007/2008
Pedagogika rok 1 gr.2
Spis treści:
Wstęp
Agresja- ,czym właściwie jest?
agresja w dziedzinie akademickiej
agresja według Davida Bossa
agresja według Barona i Richardsona
agresja według Gerda Mietzela
agresja w psychologii społecznej
terytorialna
dominacyjna
seksualna
rodzicielska agresja dyscyplinarna
agresja przy rozstaniu z młodymi
moralistyczna
drapieżnicza
antydrapieżnicza
Przyczyny agresji
ekspresja uczuć negatywnych
czynniki genetyczne
przynależność grupowa
hipoteza frustracji-agresji
bezpośrednia eskalacja i prowokacja
agresywne modele w środowisku
gry wideo
czyny agresywne
różnice indywidualne
5. Agresja w sferze publicznej
znęcanie się w szkole
znęcanie się w miejscu pracy
według Heinza Leymanna
według Barona i Neumana
według Fitzgeralda
6. Jak zapobiegać zachowaniom agresywnym u dzieci?
7. Zakończenie
8. Bibliografia
1.- Wstęp
W dzisiejszym świecie zachowanie agresji jest ,coraz częstszym zjawiskiem we współczesnym społeczeństwie. Jest ona najbardziej destrukcyjną siłą w naszych relacjach społecznych. Zachowań agresywnych można „nauczyć się „ na każdym kroku. Istnieje bowiem wiele wzorców zachowań skąd współczesne społeczeństwo czerpie złe przykłady
i wzorce osobowe. Wszystkie media informują nas o pobiciach ,bójkach, znęcaniu się fizycznym czy psychicznym wobec bezbronnych ludzi czy innych organizmów żywych. Ukazują okrutne morderstwa i makabryczne zdarzenia ,do których winnych tych zbrodni poprowadziła właśnie agresja. Po części uważamy ,że świat zdominowany jest przez wielkie zło i nienawiść do drugiej osoby. Coraz częściej w telewizji emitowane są filmy a nawet bajki w których zjawisko agresji występuje bardzo często. Z własnych obserwacji widzimy, że większość młodzieży i dzieci spędza czas pasywnie przed telewizorem czy komputerem zamiast np. na świeżym powietrzu. Media pokazują coraz więcej aktów przemocy, morderstw i innych brutalnych scen, co niestety ma bardzo negatywny wpływ na psychikę nie tylko młodego człowieka.
Zachowań agresywnych można się także nauczyć przez obserwację- dotyczy to szczególnie dzieci w okresie dorastania. Jak wiadomo na świecie istnieje wiele kultur , które modelują i wywołują wiele tendencji skłaniających do promowania przemocy.
Wiele osób ,coraz częściej myśli co należy zrobić żeby choć w najmniejszym stopniu zahamować to niebezpieczne zjawisko , które jest nieuniknione. Każdy z nas posiada wewnętrzne emocje, które mogą doprowadzić do negatywnego reagowania na bodźce.
Dlaczego tak się dzieje?, Jakie są tego przyczyny?, Czym właściwie jest agresja?.
Zacznę od wyjaśnienia pojęcia agresji.
2.- Agresja-czym właściwie jest?
a.) W dziedzinie akademickiej definicja agresji odnosi się do negatywnego lub antyspołecznego zachowania. Są to wszelkie wypowiedzi lub zachowania zmierzające do wyrządzenia krzywdy lub zniszczenia.
b.) Amerykański profesor psychologii David Boss scharakteryzował agresje jako „ reakcję dostarczającą szkodliwych bodźców innemu organizmowi.” Ta behawiorystyczna definicja jest z jednej strony zbyt szeroka, ponieważ obejmuje wiele form zachowania, które
nie powinny być klasyfikowane jako agresja, z drugiej strony jest zbyt wąska ,bo nie obejmuje bowiem żadnych procesów nie-behawioralnych np. myśli i uczuć.
c.) Zwięzłą definicję agresji przedstawili badacze Baron i Richardson. Zaproponowali, aby terminu „agresja” używać do opisania „każdej formy zachowania, której celem jest
wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania.”
d.) Z kolei profesor psychologii Gerd Mietzel uważa, że o agresji można mówić wtedy, gdy człowiek lub wiele osób chce, czy próbuje zaszkodzić drugiemu. Mówi także „ że jako agresywne określić można takie zachowania ,które pozwalają rozpocząć jawny zamiar zaszkodzenia innym”. Według niego zachowaniem agresywnym jest zarówno przemoc psychiczna jak i fizyczna. Jest ona także próbą zaszkodzenia drugiej osobie i spowodowaniem czyjegoś cierpienia.
e.)Natomiast w psychologii społecznej „agresję” definiuje się jako „ zachowanie, którego świadomym celem jest wyrządzenie komuś szkody czy krzywdy”. Przyjmuje się, że agresja jest zachowaniem wyuczonym, nabytym. Człowiek uczy się agresji tak samo jak innego zachowania. Niektórzy j badacze rozumieją agresję raczej jako wrodzony popęd, a nie zachowanie. Według nich podobny jest on do popędu seksualnego (wraz z upływem czasu dochodzi do kumulowania się napięcia popędowego, które co pewien czas musi zostać rozładowane w odpowiednim zachowaniu.)
a.) Agresja terytorialna (terytorializm) - samce broniące własnego terytorium .
b.) Agresja dominacyjna - relacje pomiędzy członkami stada w procesie tworzenia struktur hierarchicznych.
c.) Agresja seksualna - osobniki płci dominującej zastraszają partnerów seksualnych w celu odbycia kopulacji lub zatrzymania ich na swoim terytorium.
d.) Rodzicielska agresja dyscyplinarna - łagodna forma agresji rodziców wobec młodych zmierzająca do utrzymania dyscypliny w stadzie.
e.) Agresja przy rozstaniu z młodymi - demonstrowanie agresywnej postawy zmuszającej młode do opuszczenia gniazda po osiągnięciu dojrzałości.
f.) Agresja moralistyczna (dotyczy człowieka).
g.) Agresja drapieżnicza - kontrowersyjna forma agresji interpretowana również jako nieodłączna cecha drapieżnictwa.
i.) Agresja antydrapieżnicza - forma obrony (często grupowej) przed drapieżnikiem .
4.- Przyczyny agresji
a.) Jedną z przyczyn agresji może być chęć wyrządzenia szkody drugiej osobie jako ekspresja uczuć negatywnych albo zamiar osiągnięcia celu za pomocą aktu agresji.
Wstyd przyznać, ale niektórym z nas robienie drugiej osobie krzywdy, poniżanie czy dręczenie sprawia wielką przyjemność i satysfakcję.
b.) Drugą przyczyną mogą być czynniki genetyczne. Geny bowiem mają bardzo duży wpływ na agresję u człowieka. Badania wykazują, że jeżeli dany osobnik jest posiadaczem genów agresji i przekaże je następnemu pokoleniu to wyrośnie z niego osoba również agresywna i stosująca przemoc. Jednakże genetycy uważają, że to czynniki środowiskowe odgrywają kluczową rolę we wzmocnieniu lub stłumieniu tej dyspozycji.
c.) Trzecią przyczyną jest przynależność grupowa, która motywuje lub wyzwala akty agresji. Wrogość wobec członków poszczególnych grup etnicznych i rasowych jest zjawiskiem powszechnym na całym świecie, wywołującym wiele zachowań agresywnych, od słownej obrazy do poważnych form przemocy. Akty te składają się na znaczną tak zwaną zbrodnię z nienawiści. Jeżeli dany człowiek należy do jakiejś z podanych grup, to będzie naśladował i uważał za słuszne dane zachowania przyjęte w grupie. Będzie bronił za wszelką cenę swoich idei czy celów posuwając się do narastających aktów agresji.
d.) Czwartą przyczyną jest hipoteza frustracji-agresji. Zgodnie z tą hipotezą frustracja występuje w sytuacjach, w których ludziom utrudnia się czy uniemożliwia osiągnięcie ich celów. Wzrost frustracji przyczynia się więc do wzrostu prawdopodobieństwa agresji. Jednakże jest wiele sytuacji w których moglibyśmy czuć się wystarczająco sfrustrowani, aby przejawić agresję, lecz rozumiemy, że przejawienie agresji w danym momencie jest nie na miejscu i może pokrzyżować nasze dalsze plany czy zamiary.
e.) Kolejną przyczyną może być bezpośrednia eskalacja i prowokacja. Kiedy druga osoba zachowuje się w sposób, który wzbudza w nas gniew lub wytrąca nas z równowagi,
a my myślimy, że to zachowanie było specjalne i zamierzone wówczas prawdopodobne jest to, że zareagujemy jakąś z form agresji. Sytuacje które wywołują negatywne emocje będą prowadzić do agresji.
f.) Następną przyczyną jest dostępność agresywnych modeli w środowisku. Część dzieci przejmuje zachowania agresywne pod wpływem obserwacji dorosłych modeli. Dzieci które widziały osoby dorosłe stosujące wszelkiego rodzaju akty przemocy np. bicie, kopanie, czy znęcanie się, wykazywały później te same zachowania. Telewizja pokazuje ogromną
liczbę agresywnych modeli bezpośrednio na oczach dzieci, co wykazuje silny związek z poziomem agresji. Brutalne sceny w telewizji ukazują krzywdę i cierpienia zadawane ofiarom. Sceny przemocy mnożą się w zastraszającym tempie. Naukowcy przeprowadzając badania zauważyli, że tam gdzie rozpowszechniła się telewizja szybciej, tam czynnik wzrostu zabójstw był większy niż w innych regionach, w których pojawiła się ona później. Oglądanie przemocy również powoduje agresję, przez naśladownictwo i wzrost wyrażeń związanych z przemocą.
g.) Dalszy wpływ mają tu również pełne przemocy gry wideo. Wykazują, że osoby ,które często grają w gry pełne przemocy, są skłonni dawać znacznie bardziej agresywne odpowiedzi. Ogólnie rzecz biorąc, dzieci i młode osoby są najbardziej narażone na złe zachowania, wykazują wyższy poziom agresywnych zachowań oraz związanych z agresją myśli i uczuć. Wpływa to również na to, że świat wydaje się człowiekowi bardziej niebezpieczny i zły, dlatego agresja w tym kontekście staje się właściwą reakcją na niebezpieczny świat.
h.) Przedostatnią przyczyną są czyny agresywne. Dzieci ,które są na nie narażone w swoich domach poprzez karanie fizyczne np. bicie, często same naśladują i posługują się nimi jako metodą kierowania zachowań innych. Konsekwencją tego jest zaburzenie psychiki
u dzieci .
i.) Ostatnią przyczyną są także różnice indywidualne. Każdy osobnik jest „inny”, ma inny charakter, cechy osobowości, poglądy, dążenia czy wyznanie. Nie jesteśmy tak samo wychowani i nastawieni na świat, na życie, na drugiego człowieka jak inni nasi rówieśnicy. Wychowujemy się w odmiennych otoczeniach, środowiskach. Niektóre jednostki maja także większe predyspozycje do zachowania agresywnego niż inne. Dużą część uwagi trzeba tu także poświęcić na różnice hormonalne i mózgowe, które także mogą wykazywać predyspozycje do zachowania agresywnego. Pewne części struktury mózgowej odgrywają ważną rolę w wyrażaniu i regulowaniu emocji. Jeśli ludzie nie potrafią radzić sobie
z bolącymi ich wrażeniami to mogą być niezdolni do panowania nad negatywnymi emocjami, które prowadzą do agresywnych zachowań. Niektóre jednostki nie doświadczają negatywnych konsekwencji przykrych zachowań i emocji. Ludzie o różnych profilach osobowości skłonni są przejawiać różne typy agresji np. osoby impulsywne charakteryzują się na ogół wysokimi wynikami dla czynnika reaktywności emocjonalnej. Większość ludzi nie traci panowania nad sobą przy najmniejszej zaczepce, ani nie popełnia w sposób przemyślany aktów przemocy. Mimo, to w pewnych sytuacjach, nawet najłagodniejsze osoby będą dokonywać agresywnych czynów. Agresja niektórych osób przybiera formę gniewną lub sprowadza do ciągłego nękania ofiary.
5.- Agresja w sferze publicznej
a.) W większości przypadków formy agresji objawiają się po za domem np. na ulicach, w szkole. Zjawisko znęcania się między rówieśnikami sprawcy i ofiary należą do jednej pozostającej w interakcji grupy społecznej. Stałym elementem znęcania się jest nierównowaga sił władzy z powodu ,której nie są w stanie bronić cię skutecznie przed negatywnym zachowaniem. W odróżnieniu od innych aktów agresji, które polegają na
pojedynczych lub krótkotrwałych atakach, znęcanie się ma zazwyczaj charakter ciągły, długotrwały, co wywołuje u ofiary stale utrzymujący się stan lęku i zastraszenia. Znęcanie może przybierać formę pośrednią i bezpośrednią. Znęcanie bezpośrednie polega na jawnym fizycznym prześladowaniu ofiary, natomiast pośrednia opiera się na strategiach prowadzących do jej wykluczenia i społecznej izolacji. Znęcanie się jest problemem społecznym rozpoznanym głównie wśród uczniów. Zasadniczo każde dziecko doświadczyło prawdopodobnie jakiejś formy złego traktowania przez starszego lub silniejszego kolegę. Pojęcie znęcania się jednak należy ograniczyć do doświadczeń spełniających kryteria częstości, stałości i nierównowagi sił. Starsze dzieci są bardziej świadome niepożądanego społecznie charakteru tego zjawiska. Młodsze dzieci stosują przede wszystkim agresją fizyczną, starsze zaś wybierają raczej werbalne i pośrednie formy agresji. Jeśli chodzi
o różnice między płciami to udział chłopców w znęcaniu się zarówno jako ofiar ,jaki
i sprawców jest większy. Z większym prawdopodobieństwem chłopcy stosują agresja fizyczną, w przeciwieństwie do dziewczynek, które częściej odwołują się do werbalnych
i relacyjnych form agresji. Znęcający się to osoby zazwyczaj silne, dominujące i asertywne, które przejawiają agresywne zachowania nie tylko wobec takich „słabszych” ofiar, ale też wobec rodziców, nauczycieli lub innych dorosłych. Znęcanie jest częścią ogólnego wzorca antyspołecznego, związanego z większym prawdopodobieństwem zachowania dewiacyjnego w okresie dojrzewania i w wieku dorosłym. Kluczową rolę w tworzeniu takiego wzorca zachowania antyspołecznego odgrywają zerwane więzi rodzic-dziecko, tolerancja rodziców dla agresywnego zachowania dziecka oraz stosowanie agresywnych metod wychowawczych. Profesor psychologii Dan Olweus stwierdził, że „ młodzi ludzie ,którzy są agresywni
i znęcają się nad kolegami w szkole, wyraźnie podlegają zwiększonemu ryzyku późniejszego zaangażowania się w zachowania stwarzające problemy takie jak przestępczość i nadużycie alkoholu”.
b.) Znęcanie się w miejscu pracy jest to termin bardzo podobny do znęcania się w szkole, jednak różni się tym, że ma miejsce wśród ludzi dorosłych. Stanowi rozmyślne wysiłki na rzecz uprzykrzenia życia drugiej osobie w pracy.
- Niemiecki psycholog Heinz Leymann opisuje znęcanie się w miejscu pracy jako „ negatywne działania komunikatywne, kierowane do jakiejś jednostki, występuje często
i przez dłuższy czas, przez to staje się trwałą właściwością relacji między ofiarą a sprawcą”. Leymann stwierdził istotna rolę hierarchii władzy w organizacji. W jego badaniach osoba
o wyższej pozycji w stosunku do podwładnego znęca się nad nim. Dotyczyło to również osób o tej samej pozycji w hierarchii, tylko nieliczne osoby padły ofiarą znęcania się ze strony kogoś o niższej pozycji.
- Badacze: Baron i Neuman definiują ją jako „ wszystkie formy zachowania ,przez które jednostki starają się wyrządzić szkodę innym członkom organizacji”. Według nich dąży to do ekspresji wrogości, czyli rozpowszechnienia pogłosek, ośmieszanie pracy ofiary, do obstrukcji (hamowanie i utrudnianie rozwoju jakiejś sprawy).
- Fitzgerald ze współpracownikami opracowali narzędzie do pomiaru trzech typów nękania seksualnego: nękanie płciowe ( to znaczy chamskie zachowania werbalne, fizyczne
i symboliczne, które przekazują poniżające i wrogie postawy wobec kobiet), niepożądaną uwagę seksualną ( w formie nasyconych seksualnie komentarzy i zalotów) oraz przymus seksualny ( w formie dyskretnych lub jawnych zabiegów uzależniających nagrody w pracy od przychylności seksualnej).
6. Jak zapobiegać zachowaniom agresywnym u dzieci?
Pierwszą bardzo ważną rolę w zapobieganiu zachowań agresywnych jest okazywanie miłości do dziecka. Dziecko powinno mieć zaufanie do drugiego człowieka, powinno czuć się bezpiecznym, powinno wiedzieć, że jest akceptowane przez rodzinę. Po drugie- trzeba umiejętnie wskazywać dziecku pozytywne zachowania, dużo z nim rozmawiać, poświęcać mu więcej czasu. Osoby dorosłe powinny mu zawsze pomagać, tłumaczyć i wspierać
w trudnych dla niego sytuacjach życiowych. Po trzecie- duże znaczenia ma tu także stabilizacja, którą daje przede wszystkim miła, spokojna i komfortowa atmosfera domowa. Trzeba wyznaczać dzieciom jasne i czytelne granice zachowania. Każde agresywne zachowanie należy dostrzegać i nie lekceważyć. Dziecko już od najmłodszych lat musi mieć jasny obraz tego, co złe i co dobre. Z kolei dorośli powinni nagradzać dobrym słowem, uśmiechem, przyjaznym gestem to, co dziecko zrobiło dobrze, nie powinni odpowiadać agresją na agresję dziecka oraz panować nad swoimi emocjami czy stosować kar fizycznych, które przynoszą więcej strat niż korzyści dla dziecka, wywołują napięcia, ból, poczucie niższej wartości i upokarzają dziecko. Następnym czynnikiem w tłumieniu agresji odgrywa dobra książka. Lektura może wykształcić umiejętność oceny własnego i cudzego
postępowania, pozwala odnaleźć się w rzeczywistości. Dorośli powinni rozwijać dobre cechy dziecka i jego zainteresowania. Starać się zrozumieć jego uczucia. Przeżywać razem z nim radość, smutek, niepowodzenia, wspierać dobrą radą oraz unikać wypowiedzi obwiniających, ośmieszających oraz zawstydzających dziecko.
7.- Zakończenie
Reasumując powyższą pracę, dzisiejsze-współczesne społeczeństwo, coraz częściej przejawia zachowania agresywne. Ze zjawiskiem agresji i przemocy spotykamy się wielokrotnie w domach, w szkole i na ulicy.Uczymy się jej czerpiąc ze złych wzorców, które opanowują w zastraszającym tempie naszą rzeczywistość. Mass media ukazują, coraz więcej aktów przemocy, morderstw i innych brutalnych scen, które moją niestety bardzo negatywny wpływ na psychikę i zachowanie każdego słabego osobnika. Agresji można nauczyć się także przez obserwację -dotyczy to szczególnie dzieci. Każdy z nas posiada wewnętrzne emocje, które mogą doprowadzić do negatywnego reagowania na bodźce. Zachowania agresywne najczęściej wywoływane są w sytuacji grupowej np. przez dostosowanie się do zasad
i wymagań czy norm obowiązujących w danej grupie np. rówieśniczej, formalnej czy nieformalnej. Agresja może przejawiać się w wielu formach, mniej lub więcej szkodliwych dla drugiego człowieka. Może to być napad złości, płacz, krzyk, złośliwe zachowanie kierowane do drugiej osoby czy osób np. przez zastraszanie, ranienie, zadawanie bólu, poniżanie czy dręczenie. Może to być również agresja słowna np. przekleństwa, wyzwiska, kłótnie, sprzeczki. Agresja jest niekontrolowanym negatywnym zachowaniem skierowanym przeciwko jednostce ,społeczeństwu, danej grupie, przeciwko różnym nie komfortowym sytuacjom czy przeciwko odmiennym poglądom. Szeroka literatura psychologiczna poświęcona problematyce agresji i przemocy wykazuje dużą złożoność tego zjawiska. Dzięki badaniom i doświadczeniom wielu badaczy i naukowców wyjaśniono dogłębnie wszystkie tematy o agresji od samego pojęcia, przyczyn, skutków aż do radzenia sobie ze skutkami agresji i z nią samą. Dzięki temu, możemy, chociaż w najmniejszym stopniu przewidywać prawdopodobieństwo pojawienia się agresywnych skłonności. Istnieje co raz więcej skutecznych metod zapobiegania. Konsultacje i pomoc psychologiczna dla osób szczególnie zagrożonych i przejawiających zachowania agresywne ,zajęcia i warsztaty terapeutyczne, psychoterapia, prowadzenie grup edukacyjno-wspierających dla rodziców.
8. Bibliografia
Gerrig Richard , Zimbardo Philip „ Psychologia i życie”. Wydawnictwo naukowe PWN. Warszawa 2006.
Grochulska Joanna „Agresja u dzieci”. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Warszawa 1993.
Krahe Barbara „ Agresja „. Gdańskie wydawnictwo psychologiczne. Gdańsk 2005.
Mietzel Gerd „Wprowadzenie do psychologii”. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 1999.
Myers David „ Psychologia”. Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań 2003.
Pufal-Struzik Irena „Agresja i przemoc w szkole”. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP .
Kielce 2007
10