29.09.2012 r.
dr Piotr Węcłowski Warsztat historyka
Konwersatorium będzie dzielić się na dwa panele: ogóle rozważania na temat historii, np. terminy, pojęcia, historia historiografii itd. oraz na część praktyczną, m.in. jak napisać pracę historyczną, przepisy itd.
Zajęcia kończą się oceną (obecność+aktywność).
Mail: pwecowski@uw.edu.pl
***
Co jest historia, fakt, fakt historyczny, fakt historiograficzny, fakt bazowy
Historia [wg dyskutantów] - to, co było w przeszłości; ew. badanie dziejów i faktów; historia jako nauka; historia jako coś, co się da badać narzędziami metodologicznymi; historia jako nauka zajmująca się przeszłością, czyli historia jako termin jest zarezerwowany dla nauki; czyli historia bada dzieje, przeszłość. Zawsze trzeba precyzować pojęcia, którymi się obraca, ponieważ słowa mają wiele znaczeń i to jest bardzo ważne w dyskusji.
Fakt historyczny - zdarzenia z przeszłości, które zostało w jakiś sposób udokumentowane. Czy fakt może być prawdziwy czy fałszywy? Fakt - obiektywy, nie podlegający dyskusji. Z drugiej strony, fakt historyczny, zbiór faktów tworzy historię, fałszywe fakty mogą wpływać na interpretację historii. Fakt źródłowy - coś, co jest zapisane w źródło. Fakt historiograficzny - kiedy istnieją rozbieżności w źródłach co do istnienia lub interpretacji faktów; historyk dopiero go bada i zbliża się ku faktowi historycznemu. Fakt historyczny staje się takim faktem, jeśli zostaje zapisany w źródłach. Tu są różnice w metodyce badania historii; inaczej traktują to pozytywiści, inaczej inne szkoły. Fakt historyczny - też fakt, który ma jakieś znaczenie, albo dla współczesnych, albo dla historyka. Czy fakt należy wartościować? Fakt nie ma znaczenia, jeśli zaczniemy go oceniać? Dla niehistoryków fakty są obiektywne. Hierarchizacja faktów, ale od jakiegoś czasu nauka historyczna stara się być nauką „totalną”, obejmującą wszystkie sfery życia. Kwestia przedmiotu badań - ważne jest to, co badamy i jakie są nasze poglądy i światopogląd, ponieważ mamy w sobie jakiś bagaż doświadczeń. Czy my uznamy coś za fakt historyczny, zależy od nas. Fakt bazowy - czyli fakt obiektywny i dopiero badanie historyczne może osadzić go w jakimś kontekście i wtedy staje się faktem historycznym. Przy badaniu faktu bazowego trzeba dokonać selekcji innych faktów, ale wszystko to jest związane z metodyką badań. Fakty historyczny jest umiejscowiony w procesie dziejowym i fakt ten należy „osadzać” w tym kontekście. Należy bardzo precyzyjnie definiować pojęcia i każdy fakt umiejscowić w czasie.
Podział nauki historycznej i periodyzacja
Periodyzacja w ujęciu stricte historycznym - tzn. podział czasowy np. na czas przed i po roku 0; podział na historię starożytną, średniowieczną, nowożytną, XX wiek i czasy współczesne; pytanie, czy jest to kwestia umowna? Rodzaje nauk historycznych - np. historia społeczna, gospodarcza, religijna; podział na historię powszechną i historii Polski; podziałów jest wiele i dawno temu były mocno odgraniczone. Obecnie przeważają nauki interdyscyplinarne. W praktyce badawczej bywa to bardzo różnie, ponieważ różnią się metodami, celami badawczymi, tradycją nauki itd.
Podział nauk na nomotetyczne (poszukujące praw, reguł) i idiograficzne (opisowe).
Podręczniki nt. warsztatu historyka:
Miśkeiwcz B., Wstęp do badań historycznych (uwaga: marksista, bardzo tendencyjny)
Pawlak M., Serczyk, Podstawy badań historycznych (uwaga: polecane)
Topolski J., Wprowadzenie do historii (uwaga: postmodernista)
Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej (uwaga: postmodernista)
Handelsman M., Historyka (uwaga: polski przedwojenny)
Bloch M., Pochwała historii czyli o zawodzie historyka (uwaga: francuski przedwojenny, szkoła Annales)
Jak pracuje historyk i jak tworzy się pracę historyczną
Trzeba wiedzieć, o czym trzeba pisać - myśl, inspiracja itd. Historycy dzielą się na tych, którzy najpierw wymyślają temat badawczy i szukają źródeł, i na tych, którzy mają źródło, a później pomysł. 1) Ustalenie przedmiotu badań (np. historia Uniwersytetu Warszawskiego). Wybierając temat badawczy należy pamiętać o ekonomice czasu; wybrać odpowiedni wątek, zawęzić poszukiwania, wybrać odcinek czasu (np. wydarzenia marcowe na Uniwersytecie Warszawskim). 3) Zorientować się, co na ten temat napisano; zebrać bibliografię i literaturę przedmiotu. Praca dyplomowa na SP jest pracą dyplomową, czyli naukową. Tego typu pracę mają za zadanie przeprowadzić krytykę tekstu źródłowego, zatem temat nie musi być nie opracowany; wręcz przeciwnie. Historycy dzieją się na źródłowych i „opracowaniowych”. Zbieranie materiałów - jeśli jest opracowany, należy przeprowadzić krytykę. Równolegle zbieramy lub poszukujemy źródeł, a także przeprowadzamy selekcję tych materiałów i definiujemy temat - czyli co chcemy konkretnie zbadać; czy badamy całość (to znaczy co), czy jakiś fragment lub pod jakim kątem. Przy okazji stawiamy hipotezę, którą chcemy udowodnić. Sporządzamy konspekt, plan pracy - nie tylko ogólny, ale lepiej szczegółowy. Plan może się zmienić w toku pracy; pomoże nam sprecyzować kolejność zagadnień, rozdziałów itd. 3) Przeprowadzamy krytyczną analizę tekstu źródłowego, wewnętrzną i zewnętrzną (w celu dotarcia do prawdy, sprecyzowanie faktów, jak kto co zapamiętał itd.); ustalamy fakty, czytamy i piszemy zgodnie z regułami warsztatu. Narracja historyczna.
Metody pracy historyka
Metoda indukcyjna - coś, co jest potwierdzone w źródłach (chociaż należy przeprowadzić krytykę tego źródła) oraz metoda dedukcyjna - wnioskowanie, coś, co jest niepotwierdzone w źródłach i wiedzy pozaźródłowej.
Teoretyczne wiedza źródła powinna być oddzielona od wiedzy pozaźródłowej; w praktyce jest to dość trudne, dlatego duże znaczenie mają przypisy.
Historyk wykorzystuje tzw. „podmetody”, np. filologiczna, statystyczna, porównawcza itd. Metoda porównawcza ma dwa ujęcia, np. porównujemy dwa fakty i wyciągamy ogólne wnioski (np. wydarzenia marcowe na UW i UJ); w drugim rozumieniu wykorzystujemy ją, kiedy nie mamy źródeł (np. wpływ decyzji komitetu KC PZPR na władze UW podczas wydarzeń marcowych, kiedy nie mamy źródeł). Przedmiot musi być porównywalny. Jest też metoda retrogresywna, czyli metoda badawcza polegająca na wykorzystaniu źródeł późniejszych do badania źródeł wcześniejszych (np. badanie społeczeństwa polskiego w IX i X w. na podstawie źródeł z XIII w., których jest o wiele więcej; eliminujemy takie elementy, których wtedy być nie mogło). Metoda genealogiczna (np. pewne elementy nie występująca w źródłach, poznawania biografii czy środowiska) i prozopograficzna (np. pewne elementy nie występująca w źródłach, ale wynikająca z oczywistej logiki, np. powiązania rodzinne, czy środowiskowe). Metoda ex silentio - „z milczenia źródeł” (bardzo niebezpieczna); jeśli czegoś nie zapisano, to tego nie było.
Specyfika badania historycznego
Historyk zajmuje się przeszłością i nie ma możliwości weryfikacji swoich twierdzeń; w niektórych przypadkach można spróbować zbliżyć się do prawdy (np. w wypadku bitwy czy naocznych świadków). Historyk bada przeszłość za pośrednictwem źródeł (termin: „pośredniość”). Cechą historii jest niezmienność. Historyk nie ma możliwości produkowania źródeł (z wyjątkiem bieżących relacji czy świadków; wykopaliska archeologiczne). Jeszcze niedawno historia była jedyną nauką, która widziała skutki tego, co bada. Stąd historykiem nie jest ten, który nie widzi skutków swoich badań.
Praca domowa:
Co to jest źródło historyczne, typy źródeł historycznych, krytyka źródła wewnętrzna i zewnętrzna - definicje itd. (tak jak w sylabusie).
Przynieść jakiekolwiek wydane źródło historyczne.
Odpowiedzieć na pytanie, jaką pracę na podstawie tego źródła można napisać.
2