Stefania Skwarczyńska, Filologia

Filologia jest najstarszą dyscypliną badawczą literatury. Od połowy XVIII wieku - walka z autorytetem filologii i ostateczne jej zwycięstwo.

V - IV wiek p. n. e. - filologia precyzuje swój zakres

Dwutorowość filologii: badanie języka i badanie "treści" dzieła literackiego.

u Platona - pierwsza filozofia literatury

u Arystotelesa - badania nad językiem, nad stylistyką, studia literackie i teoria literatury (Poetyka)

szkoła aleksandryjska - praca nad Homerem, opracowywanie realiów, wtopienie w historię kultury

teoria tekstu

Podstawowe tezy filologii - weryfikacja:

• dzieło literackie w postaci tekstu, tekst to przede wszystkim sprawa języka - zatarcie granic pomiędzy dziełem literackim a nieliterackim (wymyka się piękno); wyłączenie z badania dzieł współczesnych

• styl jest dla filologa ukształtowaniem języka na linii pewnego celu, któremu dzieło służy

• opanowanie poznawcze życia jest warunkiem poznania "treści dzieła", przez dzieło także poznajemy życie

• do pracy badawczej filologa należy ustalanie i objaśnianie realiów

• filologia stoi na gruncie mimetycznej teorii dzieła literackiego - dla filologa dzieło literackie jest naśladowaniem życia pozaliterackiego za pośrednictwem słowa - obrazowość

• zagadnienie kompozycji jest rozwiązaniem problemu, jak pomieścić rzeczywistość w dziele

• dzieło powinno być skomponowane według tzw. porządku naturalnego

• zgodność utworu z własną istotą rodzajową

Tradycyjna filologia uważa dzieło literackie za słowne naśladownictwo pozaliterackiej rzeczywistości w kształcie podyktowanym przez charakter rodzajowy.

Jak filologia pojmuje literaturę?

- jako sumę pojedynczych dzieł

- jako sumę pomników piśmienniczych w danym języku

Zadania filologii:

• poznanie o charakterze naukowym

• konieczność przeniknięcia "treści" dzieła konieczność przeniknięcia ogromnych dziedzin wiedzy i życia

Filologia nie przyjmuje w orbitę swych zagadnień języka mówionego, literatury ludowej.

"poznanie poznanego"

Najsłabsza strona filologii - określenie jej zakresu i zadań, najświetniejsza - metoda badania.

Kanon metodyczny, który wypracowała filologia i jego trzy fazy:

1. krytyka (krytyka tekstu i historycznoliteracka krytyka)

2. hermeneutyka (interpretacja, rzeczowa interpretacja)

3. charakterystyka indywidualna

Zasadnicze założenia filologii:

1. Filologia ma ambicję nauki.

2. Jest nauką empiryczno-racjonalistyczną.

3. W centrum jej zadań stoi badanie dzieła literackiego, a zatem filologia reprezentuje kierunek ergocentryczny w badaniach literackich.

4. Filologia pojmuje dzieło literackie jako naśladowanie natury; wyróżnia dwa aspekty: świat przedstawiony i jego ujęcie. Postulat kompozycji naturalnej.

5. Filologia uznaje za dzieło literackie tylko dzieło napisane i zrównuje je z tekstem.

6. Literatura jest dla filologa zbiorem tekstów, a historia literatury ich sumą chronologicznie uporządkowaną w oparciu o biografie twórców i pewne fakty historyczno-kulturalne.

7. Filologia jest dyscypliną badawczą (badanie dzieła i jego realiów).

8. Filologia skonstruowała kanon metodyczny: krytykę, hermeneutykę i charakterystykę indywidualną tekstu.

Wstrząsy i zagrożenia:

• włączenie w zakres zainteresowań literatury ludowej

• narodziny językoznawstwa

• druga połowa XIX w. - badania literackie zidentyfikowano z historią literatury i uznano historię za sztukę

Zarzuty przeciw filologii:

1. Filologia wyrasta z filozofii racjonalistycznej.

2. Filologia, wbrew własnemu rozumieniu, nie jest nauką ścisłą.

3. Tendencje moralizujące filologii.

4. Filologia ogranicza się do literatury dawnej.

5. Filologia nie powołuje do życia przeszłości.

6. Prawda obchodzi filologa więcej niż piękno.

7. Nie jest ona nauką wartościującą.

8. Nie przenika dzieła literackiego w kierunku jedynie właściwym - jego indywidualnego celu.

9. Filologia mniej lub bardziej świadomie stoi na stanowisku teorii mimetycznej dzieła literackiego.

10. Filologia wprowadza fatalny dualizm - rozróżnia treść i formę.

11. Filolog jest analitykiem, brak twórczych skrzydeł hipotezy.

12. Atak na metodę (zbyt ogólna).

13. Krytyka metody edytorskiej.

Zasługi filologii:

1. Ambicja filologii do tytułu nauki.

2. Centrum filologii zawsze było dzieło literackie.

3. Metodyka badawcza: krytyka tekstu i hermeneutyka.

4. Wypracowanie metod pracy naukowej.

5. Etos badacza.

---