autor!

Kręgi kulturowe świata- krąg indyjski

„[...] codziennie patrz na świat, jakbyś oglądał go po raz pierwszy.“
~ Éric-Emmanuel Schmitt 

Kręgiem kulturowym możemy nazwać wspólnotę posługującą się tym samym systemem wartości - do których zalicza się między innymi religia czy tradycja, a także język, który zwykle dla wszystkich bywa taki sam lub bardzo porównywalny. Wspólną cechą jest również podobna historia. Na świecie wyróżniamy kilkanaście takich kręgów kulturowych. W mojej pracy chciałbym omówić jeden z nich - różnobarwną mieszankę grup etnicznych i społecznych, niezliczoną ilość języków, religii i zwyczajów.

Krąg kultury indyjskiej obejmuje obszary takie jak Nepal, Bhutan, Sri Lanka, muzułmańskie (w większości) Bangladesz i Malediwy oraz oczywiście Indie. Dominują tu języki nowoindoaryjskie (hindi, urdu, bengalski, marathi, pendżabski, orija, assamski, nepalski, syngaleski, sindhi) oraz drawidyjskie (m.in. tamilski, kannada, malajalam, telegu).

Najstarsza cywilizacja na terenach, które obejmuje ten krąg kulturowy pojawiła się w III tysiącleciu p.n.e w dolinie Indusu. Budowała osady (odkryte dopiero w XX wieku!) z palonej cegły, domy wyposażone były w łazienkę. Cała osada miała imponującą sieć kanalizacyjną. Ludzie zajmowali się uprawą roli, hodowlą zwierząt, rozwijało się rzemiosło, na którego potrzeby sprowadzano cynę, miedź, złoto, kamienie szlachetne i półszlachetne z dalekiego Iranu i Tybetu. Prowadzono także handel morski z Mezopotamią.

W czasach średniowiecznych Indie były celem wypraw Europejczyków. Hiszpanie oraz Portugalczycy pragnęli za wszelką cenę znaleźć drogę morską, dzięki której mogliby sprawniej przeprowadzać wymiany handlowe z tamtejszą ludnością. Musieli szukać innych szlaków, ponieważ Arabowie po upadku Bizancjum (1453 r.) zablokowali drogę lądową z Europy do Indii i nałożyli olbrzymie ceny na towary importowane z tych obszarów. Wykorzystywali swoje położenie. Dodatkowo w Europie brakowało złóż kruszców, w przeciwieństwie do Indii, które są bogate w złoto czy srebro. Te wyprawy z Europy (i nie tylko) z pewnością miały jakiś wpływ na kulturę tych obszarów, jednak mimo to, jest ona dość oryginalna, a z pewnością bardzo interesująca.

Społeczeństwo Indii (które jest większością kręgu indyjskiego) podzielone jest na kasty. Taka struktura podziału ukształtowała się w okresie ostatniego tysiąclecia przed naszą erą. Są to ściśle zamknięte grupy społeczne, których odrębności wynikające z przepisów religijnych lub prawnych, są zwykle usankcjonowane zwyczajowo. Kasty zajmują określone obszary, a ich członkowie są związani ze sobą wspólnymi obrzędami i wykonywaniem tego samego zawodu. Są zhierarchizowane - jedne są uważane za lepsze, inne za gorsze. Przynależność do każdej z kast jest dziedziczna.

Tradycyjny strój różni się pod względem kolorystyki i stylu w zależności od regionu, czego przyczyną są między innymi zmiany klimatyczne. Popularne ubrania to zazwyczaj drapowane tkaniny, takie jak sari (w przypadku kobiet) i dhoti lub lungi (w przypadku mężczyzn). Oczywiście pod wpływem historycznego panowania Brytyjczyków noszone są spodnie i koszule w stylu zachodnim.

Mieszkańcy tych terenów są zazwyczaj bardzo gościnni i skłonni do sporych wyrzeczeń i starań, by odpowiednio ugościć odwiedzające ich osoby - nawet, jeśli są biedni. Wobec mężczyzn, zwłaszcza mężów i teściów, kobiety przyjmują postawę szacunku. Podobnie należy się zachować w relacjach z duchownymi i urzędnikami. Istnieje bardzo dużo zwyczajów w tej kulturze. Między innymi prawa ręka służy do jedzenia, lewa do higieny osobistej. Lewą nie witamy się z nikim, nie podajemy pieniędzy, nie dotykamy nikogo. Wodę pije się bez dotykania naczynia ustami. Kupując zawsze się targujemy - to dobry zwyczaj. Uczucia lepiej „zostawić” w domu - publiczne całowanie, obejmowanie się jest źle postrzegane. Nie należy także przesądzać ze zbyt odkrytym strojem.

Religie wyznawane w tym kręgu są bardzo zróżnicowane. Począwszy od hinduizmu w Indiach, przez buddyzm w Nepalu i na Sri Lance, po islam w Bangladeszu i na Malediwach. Mimo różnych religii, wiele innych czynników sprawia, że można to uogólnić i nazwać występującą tam kulturę „kręgiem indyjskim”. Najbardziej znany jest z idei reinkarnacji. Wędrówka dusz jest jedną z najważniejszych zasad hinduizmu, buddyzmu i dżinizmu. Podstawową ideą, podzielną przez większość religijno-filozoficznych systemów indyjskich, jest nauka o prawie karmana („czyn, działanie”) i cyklu sansary („wieczna wędrówka”). Prawo karmana mówi, że każde działanie ma swój skutek. To, czym jesteśmy dziś, zależy więc od naszych poprzednich działań, a to kim będziemy, od czynów, których dokonujemy teraz. Jest to prawo kosmiczne, dotyczące wszystkich istot żywych i bytów duchowych, a nawet grup społecznych i narodów. W odniesieniu do jednostkowego istnienia, jego dzisiejszą sytuację i status tłumaczy się sumą dobrych i złych uczynków dokonanych w poprzednim życiu (życiach). Złe uczynki i przywiązanie do świata materialnego powodują, że dusza (umysł, ciało subtelne) wciąż się wcielają popadając w cykl Ankary (koła narodzin i śmierci). Tkwienie w nim powoduje stan znużenia i cierpienia. Wyrwaniem się z tego mogącego trwać w nieskończenie cyklu, jest wyzwolenie (moksza).

W zależności od regionu i wyznania istnieją różnice w procedurze zawierania związków małżeńskich. Mimo to aranżowane są w tradycyjny sposób dla prawie każdej społeczności. Obecnie, poza zamieszkującą miasta klasą średnią, wciąż jest praktykowany. Małżeństwa z miłości są zwykle postrzegane negatywnie jako impulsywne akty namiętności. Przez instytucję aranżowanego małżeństwa w obrębie kasty rodzice kontrolują nie tylko swoje dorosłe dzieci, ale strukturę społeczną i cały system kastowy. W Indiach istnieją dwa modele małżeństwa. Północno-indyjski, w którym mężczyzna nie może poślubić bliskiej kuzynki oraz południowo-indyjski, w którym kuzynka pierwszego stopnia jest idealną małżonką. Na południu zdarzają się także małżeństwa pomiędzy wujkiem i siostrzenicą lub bratanicą.

W kręgu indyjskim istnieje wiele form tradycyjnego teatru, który łączy w sobie muzykę, taniec i improwizowany lub oparty na scenariuszu dialog. Zakorzenione często w hinduskiej mitologii, ale zapożyczone też ze średniowiecznych romansów, a także aktualnych społecznych i politycznych wydarzeń, formy teatralne to między innymi „bhavai”, „jatra”, „nautanki”, „ramilila”, „tamasha”, terukkuttu oraz „yakshagana”.

Ludzie, zapytani, z czym kojarzy im się krąg indyjski, odpowiadaliby zapewne, że z orientalnymi przyprawami, specyficznymi smakami, oryginalnymi strojami zarówno kobiet, jak i mężczyzn, konkretnymi religiami, obyczajami. Znaczna cześć przyznałaby jednak, że kojarzy ów kulturę z tańcem, który powszechnie znamy z filmowych produkcji Bollywood. Barwy, dźwięki, rytm, historie bogów, piękne stroje, niespotykana muzyka, dzwoneczki na nogach, piękne ruchy dłoni, mimika... Hinduskie tańce są to tańce sakralne, związane z mitologią hinduską. Samo ich pochodzenie jest uważane za święte. Początkowo były tańczone wyłącznie w świątyniach przez specjalnie wyszkolone do tego celu kapłanki-tancerki zwane dewadasi. Taniec wchodzi w skład rytuału, symbolicznej formy oddawania czci, dokonywanej podczas niemal każdej ceremonii w życiu społecznym i religijnym. Tancerze zatrudniani są w czasie uroczystości rodzinnych (śluby, urodziny, jubileusze, procesje z okazji świąt zbiorów i religijnych wydarzeń). Taniec uchodzi za święty, a tancerze przynoszą szczęście, ponieważ podobnie jak bramini, zsyłają błogosławieństwo.

Każdy z kręgów kulturowych, to inny, wyjątkowy świat. Dlatego też ważne jest to, żeby starać się ochronić piękno unikalności społeczeństwa i terenów, które obejmuje. Oryginalność danej kultury jest czymś, co powinno pozostać w niezmienionej formie dla przyszłych pokoleń. Ujednolicanie kultury całego świata to ogromny błąd, który popełniamy. Zabytki kultury obszarów takich jak Indie, Chiny, Japonia czy Australia powinny być pod ścisłą ochroną. To, co możemy dziś oglądać, jest zaledwie ułamkiem tych niesamowitych kultur, które kształtowały się od tysięcy lat. Co więc ujrzą następne pokolenia? Czy będą miały okazję poznać choć odrobinę tego niecodziennego dla nas świata? Czy pozwolimy im na to?

---