Zasady prawidłowego żywienia chorych
w szpitalach

pod redakcją

prof. dr. hab. n. med. Mirosława Jarosza

Książka - str. 170 - 174

„Żywienie chorych ze stomią

Sam fakt przebycia operacji i wyłonienia stomii nie jest wskazaniem do stosowania specjalnej diety lub przestrzegania bardzo ścisłych rygo­rów żywieniowych. Bardzo często chory potrafi po pewnym czasie sam ustalić, które pokarmy dobrze toleruje, a które źle. Dobór odpowiednich produktów spożywczych może pomóc uregulować wydalanie treści kało­wej (1-2 razy dziennie) i jej konsystencję, co przyczyni się do lepszego samopoczucia. Przestrzeganie wskazówek dietetycznych ogranicza także występowanie dolegliwości typu wzdęcie brzucha, nudności, przelewania, kruczenia, czasami ból brzucha oraz biegunka
i zaparcie stolca.

Żywienie chorego bezpośrednio po operacji zależy od długości resekcji jelita i tego, na którym odcinku jelita wykonano jego zespolenie ze skó­rą - czy na jelicie cienkim (ileostomia), czy jelicie grubym (kolostomia). Efektem usunięcia części jelita cienkiego mogą być zaburzenia w trawieniu tłuszczów, wówczas należy istotnie ograniczyć ich spożycie. Po upływie kilku miesięcy pozostała część jelita przejmie czynności trawienne. Celem uniknięcia nieprzyjemnych dolegliwości należy postępować według poniż­szych zasad:

- wprowadzać do jadłospisu (pojedynczo i w niewielkich ilościach) nowe produkty i potrawy, a następnie obserwować, jak reaguje na nie prze­wód pokarmowy;

- w przypadku złej tolerancji produktu (nudności, wzdęcie brzucha, kru­czenia, przelewania) można powtórzyć próbę po kilku dniach, zanim dany produkt zostanie wyeliminowany
z diety.

Bardzo pomocne może być też prowadzenie notatek na temat tolerancji poszczególnych produktów i potraw oraz ilości wypróżnień.

Po rekonwalescencji chory powinien:

- spożywać nie mniej niż 3 posiłki dziennie, w regularnych odstępach, o tych samych porach;

- wypijać około 2 litrów płynów dziennie (można je pić także między posiłkami);

- starać się, aby dieta była urozmaicona, bogata w witaminy i składniki mineralne;

- unikać pokarmów nasilających perystaltykę jelit;

- ograniczać spożycie tłuszczów i słodyczy;

- unikać potraw smażonych, pieczonych oraz duszonych;

- potrawy gotować, podprawiać zawiesiną z mąki, wody oraz mleka;

- dbać o to, by produkty i posiłki były świeże, bez konserwantów i sztucz­nych barwników;

- starać się jeść wolno i dokładnie przeżuwać pokarm.

Zalecane są produkty zmniejszające ilość tworzących się w jelitach gazów, likwidujące ich przykry zapach oraz korzystnie wpływające na for­mowanie się stolca, zwłaszcza: jogurty naturalne, kefiry, maślanka. Chory natomiast powinien szczególnie unikać:

- alkoholu (może być spożywany w niewielkich ilościach), bezwzględnie zaś piwa;

- napojów gazowanych;

- nadmiernej ilości owoców, jarzyn i warzyw, zwłaszcza gazotwórczych (kapusta, cebula, groch, szparagi, fasola, bób);

- produktów i posiłków bogatotłuszczowych, tzw. tłustego jedzenia;

- dużej ilości słodyczy (zwłaszcza czekolady, cukierków i ciastek w czekoladzie);

- nadmiernej ilości jaj;

- ostrych przypraw (potrawy powinny być łagodne, doprawiane nie­wielką ilością przypraw);

- potraw pieczonych, smażonych oraz duszonych;

- potraw wzmagających perystaltykę jelit (np. pieczywo razowe, grube kasze, potrawy słone).

Zalecenia żywieniowe w przypadku biegunki

U osób z kolostomią biegunkę rozpoznaje się wówczas, gdy wystę­pują więcej niż 3 wypróżnienia na dobę i zmienia się konsystencja stolca ze stałej na papkowatą lub płynną, wodnistą. Natomiast u osób z ileosto­mią biegunkę rozpoznaje się, gdy: dobowa objętość stolca wynosi powy­żej 1000 ml, konsystencja stolca staje się wodnista, a liczba woreczków zmienianych w ciągu doby zwiększa się dwukrotnie. Wynika to z faktu, że u osób
z ileostomią przyjmuje się inne kryteria prawidłowych wypróż­nień, ponieważ gdy ileostomia funkcjonuje prawidłowo:

- objętość stolca wynosi od 200 do 600 ml na dobę;

- masa stolca dobowego wynosi od 250 do 750 g (średnio 480 g), w tym suchej masy jest 30-70 g (średnio 50 g);

- konsystencja stolca jest papkowata;

- w stolcu znajduje się śluz (nie powinno być krwi);

- pH stolca wynosi 6,1-6,5;

- nie występują objawy odwodnienia, niedoborów elektrolitowych, białkowych i tłuszczów oraz witaminy B12 (niedokrwistość megaloblastyczna, objawy neurologiczne
i psychiatryczne).

W przypadku lekkiej lub nawracającej biegunki, która prawdopodob­nie związana jest ze sposobem odżywiania się, zaleca się:

- zwiększenie ilości wypijanych płynów w celu wyrównania niedoborów wody w organizmie (w zależności od nasilenia biegunki wypijać 2,5-3 litry w ciągu 8-12 godzin). Uwaga:
w przypadku chorych z ileostomią czasami wskazane jest krótkotrwałe (1-2 dni) ograniczenie ilości wypi­janych płynów - decyzja powinna być podjęta przez lekarza;

- spożywanie następujących produktów i potraw: mięta, kakao, białe pie­czywo, marchwianka, ryż na sypko (łuskany), banany, mus jabłkowy;

- ograniczenie spożycia: owoców, warzyw, soków, razowego pieczywa, kasz gruboziarnistych oraz unikanie: pikantnych potraw, napojów gazowanych, nadmiernego dosalania potraw.

Leki przeciwbiegunkowe można stosować w przypadku nasilonej bie­gunki; leczenie przeciwbakteryjne - tylko w przypadku zakażenia bakte­ryjnego.

Poza następstwami ogólnymi (odwodnienie, osłabienie, zaburzenia elektrolitowe) biegunka stwarza także ryzyko silnego podrażnienia skóry wokół stomii przez treść jelitową (skóra jest wówczas bolesna, zaczer­wieniona, obrzęknięta, napięta, może się z niej sączyć surowicza treść). W takich przypadkach należy dbać o bardzo dokładną pielęgnację stomii. Podrażnioną skórę powinno się przemywać, a przed założeniem woreczka smarować kremem przyspieszającym gojenie. Jeśli nawet niewielka ilość treści jelitowej wydostanie się poza woreczek, powinno się go jak najszyb­ciej zmienić.

Zalecenia żywieniowe w przypadku zaparć

O zaparciu stolca mówi się wówczas, gdy jest on oddawany rzadziej niż trzy razy
w tygodniu, albo gdy zmienia się jego konsystencja - jest twardy, zbity lub wypróżnienie sprawia ból. Jeśli zaparcia nawracają, należy zmodyfikować dietę i zalecić:

- spożywanie produktów bogatoresztkowych (grube kasze, np. gryczana), chleby z grubo mielonej mąki, płatki owsiane, otręby pszenne;

- zwiększenie spożycia świeżych i suszonych owoców, świeżych warzyw oraz soków;

- picie większej ilości płynów, zwłaszcza wód mineralnych;

- spożywanie fermentowanych produktów mlecznych (np. maślanka, kefir, jogurt);

- picie kawy, grubo mielonego siemienia lnianego, bulionu;

- jedzenie niełuskanego ryżu oraz stosowanie przypraw;

- unikanie produktów zapierających, które są bardzo wolno trawione (szparagi, groch, fasola, grzyby, orzechy);

- ograniczenie spożycia słodyczy.

Należy także zalecić zwiększenie aktywności fizycznej, ponieważ ruch i różnego rodzaju ćwiczenia fizyczne stymulują perystaltykę jelit, zwiększają szybkość pasażu treści jelitowej, dzięki czemu zmniejszają tendencję do zaparć. Gdy zastosowanie się do powyższych wskazówek nie przynosi zadowalających efektów, konieczne jest podanie leków przeczyszczających.

Zmniejszanie ilości oddawanych gazów i zapobieganie ich przykremu zapachowi

Osoby z kolostomią mogą stosować woreczki zaopatrzone w filtr węglowy oraz różnego rodzaju środki likwidujące przykry zapach. Celem przeciwdziałania głośnemu odchodzeniu gazów można włożyć do stomii około 20-centymetrowy pasek gazy natłuszczony wazeliną (10 cm paska znaj­duje się w stomii, a 10 cm - w worku stomijnym). Głośne odchodzenie gazów tłumią także papierowe filtry w woreczkach.

Skutecznym sposobem zwalczania głośnych gazów wytwarzanych w nadmiarze oraz nieprzyjemnych zapachów z nimi związanych mogą być zmiany w sposobie odżywiania. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że obecność dużej ilości gazów w przewodzie pokarmowym może być spowodowana połykaniem dużej ilości powietrza podczas jedzenia. Dzieje się tak wówczas, gdy je się szybko, w pośpiechu oraz rozmawia w trakcie przeżuwania pokarmów. Należy też unikać żucia gumy i picia napojów przez słomkę.

Można uniknąć problemów z głośnym odchodzeniem gazów i ich przy­krym zapachem poprzez: wolniejsze spożywanie posiłków o regularnych porach oraz dokładne ich pogryzienie. Trzeba także pamiętać, że nadmiar gazów o nieprzyjemnym zapachu (np. siarkowodoru) powstaje w jelicie gru­bym w wyniku bakteryjnej fermentacji składników niektórych produktów. Dlatego też powinno się unikać lub zmniejszyć w diecie spożycie następu­jących produktów lub potraw:

- warzyw: grochu, fasoli, bobu, kapusty, kapusty kwaszonej, brukselki, pora, kalafiora, szparagów, cebuli, czosnku, brokułów;

- nabiału: serów pleśniowych;

- ryb: zwłaszcza karpia, mintaja, śledzia w oleju i pomidorach, sardynki w oleju
i pomidorach;

- innych: jaj i ich przetworów, grzybów, nadmiernej ilości owoców, nad­miernej ilości produktów smażonych w głębokim tłuszczu;

- napojów: gazowanych, drinków alkoholowych, piwa, kawy i wszystkich napojów zawierających kofeinę (typu Coca-Cola, Red Bull, Pepsi).

Należy zalecać produkty, które pomagają zlikwidować przykre zapachy (absorbują substancje lotne), czyli sałatę, pietruszkę, żurawinę i sok żura­winowy, jogurt. Dobre efekty daje również okresowe (4-8 tygodni) stoso­wanie leków korzystnie wpływających na florę bakteryjną jelit, będących zawiesiną żywych pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus acidophilus, L. rhamnosus lub L. bifidus. Należy przy tym pamiętać, że przejściowy, przykry zapach stolca i gazów może wystąpić w trakcie przyjmowania nie­których leków (antybiotyki, preparaty żelaza, preparaty wielowitaminowe oraz wiele leków ziołowych). Zjawisko to ustępuje po zakończeniu kuracji tymi lekami.”

---