31. Kultura Odrodzenia w Polsce i w Europie - idee, ośrodki, przedstawiciele, dzieła.
Słowo "renesans" pochodzi z języka francuskiego (la renaissance) i oznacza dosłownie "odrodzenie". Rozpoczęła się we Włoszech jeszcze w wieku XIV, a w krajach Europy Północnej na przełomie wieków XV i XVI. Szczytowy okres renesansu włoskiego to wiek XV (czyli Quattrocento - lata 1400...). Wiek XVI (Cinquecento), we Włoszech już nieco schyłkowy, w Europie oznacza rozwój sztuki i myśli renesansowej. Koniec epoki odrodzenia przypada zaś na przełom wieku XVI i XVII.
Czynniki kulturowe:
- jest upadek Konstantynopola (1453). Na wiele lat przed tym wydarzeniem z Bizancjum do Europy przedostawali się uczeni poszukujący schronienia, a wraz z nimi nieznane dotychczas teksty antycznych filozofów pisane po grecku. Rozbudziły one zainteresowanie grecką filozofią i wpłynęły na rozwój nauk filologicznych.
- kryzys potęgi papiestwa. XIV wiek to prawie w całości okres "niewoli awiniońskiej" - papież wraz z kurią pozostaje w Awinionie, a w Italii co jakiś czas dochodzi do wyboru antypapieża. Bywa i tak, że jednocześnie i trzech duchownych ogłasza siebie prawowitymi Namiestnikami Chrystusa. Jest to tak zwana schizma zachodnia, której kres kładzie dopiero sobór w Konstancji (1414-1418). Nic więc dziwnego, że wzrok Rzymian pozbawionych splendoru dworu papieskiego coraz częściej kierował się w przeszłość, ku antycznej świetności miasta.
- badania archeologiczne odkrywające relikty starożytności, fascynujące artystów i skłaniające do szukania inspiracji w antyku.
- ruchoma czcionka Gutenberga. Nie jako bezpośredni czynnik, ale pomogło w rozwoju renesansu. Dzięki tańszym książkom idee renesansowe, humanistyczne i reformacyjne docierają do ludzi w całej Europie.
Odrodzenie w Polsce
Rozkwit odrodzenia w Polsce utożsamiany jest na okres, kiedy w Krakowie przebywała królowa Bona, ale idee były znane już wcześniej
Odrodzenie w Polsce miało cechy swoiste na tle renesansu europejskiego.
- Nie dokonał się w Polsce znany z Europy proces emancypacji mieszczaństwa. Wprost przeciwnie: traciło ono swoje wpływy na rzecz szlachty, która jako całość stawała się przeciwwagą dla władzy królewskiej.
- Odrodzenie w Polsce pod znakiem tolerancji religijnej i w miarę zgodnego współistnienia wszystkich wyznań. Nie oznacza to wcale, że zniknęły polemiki i spory. Wprost przeciwnie, bywały bardzo ostre i burzliwe, ale zgodnie starano się nie przekraczać w nich pewnej miary. Również działania kontrreformacyjne były w Polsce powściągane przez pragnienie zachowania szlacheckiej wolności (część szlachty wyznawała protestantyzm).
Odrodzenie kulturalne (głownie ze względu na literaturę) w Polsce dzieli się często na cztery okresy:
1. 2 poł. XVw. do 1506 (objęcie tronu przez Zygmunta Starego), a na Wawelu rozpoczynają się szeroko zakrojone prace artystyczne prowadzone już w renesansowym duchu.
2. 1506 do 1543; przypadają nań wystąpienia poetów łacińskich (Jana Dantyszka, Andrzeja Krzyckiego), pierwsza polska książka (Biernata z Lublina "Raj duszny") i rozwój drukarstwa, kończą zaś wydarzenia symbolicznej wagi: przedwcześnie umiera Klemens Janicki, a Mikołaj Kopernik tuż przed śmiercią publikuje swoje fundamentalne dzieło "O obrotach sfer niebieskich" (tym samym - wedle późniejszego określenia - rozpoczyna się przewrót kopernikański)
3.1543 (publikacje utworów Reja i Frycza Modrzewskiego, do 1584, kiedy to umiera Jan Kochanowski
4. 1584- 1629, (śmierć ostatniego poety utożsamiającego się z renesansem między innymi konsekwentnie podpisywał się nazwiskiem Simonides)
W sztuce odrodzenia w Polsce obowiązuje podział na 3 okresy:
-okres I - 1500 - 1550, nazywany także włoskim; powstające obiekty są zazwyczaj dziełem włoskich artystów pochodzących przede wszystkim z Florencji
-okres II - 1550 - 1600, czas upowszechnienia stylu, początki manieryzmu i uleganie wpływom niderlandzkim
-okres III - 1600 - 1650, manieryzm, pojawienie się elementów baroku
Ośrodki w Polsce:
-Wawel (kaplica Zygmuntowska- Bartolomeo Berecci, Jan Maria Padovano, nagrobki Santiago Gucciego )
-Gdańsk,te mośkowe:
-Brama Zielona ,Hans Kramer, 1564 - 1568
-Brama Wyżynna -Willem van den Blocke w 1588 r.
-Arsenał, Antoni van Obberghen ,1602 - 1606 r.
-Ratusz Staromiejski, prawdopodobnie Antoni van Obberghena,1587-1595
-Płock-katedra odb. po pożarze przez Bernardyna Zanobi de Gianotis, Ciniego i Filippo di Fiesole
-Pułtusk-kolegiata, Jan Batista
-zamek w Baranowie-Santi Gucci
i pełno tych pomniejszych w których znajdują się po jednym nagrobku czy kaplicy, wedle życzenia fundatora.
Włochy:
Renesans włoski w architekturze:
-wczesny (1420-1500)
-złoty (1500-1540)
-późny (1540-1580)
Przykłady:
-Schronisko dla podrzutków. Filipe Brunelleschi
-Kościół San Marco we Florencji. Michelezzo Bartolonea
-Pałac degli Uffizi, Giorgio Vasari
Przedstawiciele:
-Giorgio Vasari
-Rafael Santi
-Leonardo da Vinci
-Michał Anioł
-Lorenzo Ghiberti
-Donatello
Niderlandy:
Renesans pojawił się dopiero w XVI wieku. Ciągłe walki i niepokoje hamowały gospodarkę i sprzyjały rozwojowi architektury. Kierunki napływu nowych prądów, z uwagi na skomplikowaną sytuację polityczną tego regionu, były zróżnicowane. Po zawarciu traktatu utrechckiego w 1579 r. północna część terenu odzyskała niepodległość, a południowa nadal pozostała pod panowaniem hiszpańskim. Ten podział znalazł swoje odbicie w powoli rozwijającym się nowym stylu w sztuce.
Przedstawiciele:
-Pieter Bruegel
-Cornelis Floris
-Jan van Eyck
-Hans Memling
Przykłady w arch:
-pałac biskupi w Liège
-ratusz w Antwerpii
Niemcy:
Kultura renesans rozwijała się tu równolegle z postępującą reformacją.
Przykłady:
-krużganki zamku w Stuttgarcie
-ratusze w: Bremie, Paderborn, Augsburgu
-arsenał w Augsburgu (ok. 1600) zaprojektowany przez Eliasa Holla
Przedstawiciele:
-Cranach Starszy
-Durer
-Altdorfer