I. Początki komunikowania

1. Gesty i mowa.

gen FOXP2 - gen w którym 200 tys. lat temu nastąpiła modyfikacja i dał człowiekowi zdolności językowe. Występuje w naszym DNA w dwóch kopiach. Nawet drobne uszkodzenie jednej z nich powoduje poważne zaburzenia artykulacji wyrazów. Podobny gen znajduje się w DNA szympansów, ale różni się w dwóch miejscach od naszego.

Mowa - odkąd człowiek nabył umiejętność mówienia, jest jego podstawową cechą i organicznie niezbędną.

„giornale parlato”- „gazeta mówiona”, stworzona przez Giuliano Gaeta, narodziła się w Atenach. Starożytni Grecy wyżej cenili sztukę mówienia niż pisania i czytania. Takimi publicystycznymi wystąpieniami były „Filipiki” Demostenesa, skierowane przeciwko Filipowi II Macedońskiemu.

Verba volant, scripta- słowa ulatują, pismo zostaje- starożytna sentencja.

2. Ryty i obrazy.

Historia pisma rozpoczyna się od prymitywnych, graficznych środków przekazywania informacji drogą niemówioną, czyli układania kamieni, drewna, kości zwierząt, następnie tworzenia rysunków, zwykle naskalnych, zwłaszcza rytych, czasem też barwionych na skałach obrazków, które nazywa się petroglifami- są ważną formą przedliterackich symboli. Petroglify przedstawiają jakieś wydarzenie.

3. Pismo obrazkowe.

Z petroglifów powstały piktogramy, opowiadają o danym wydarzeniu. Piktogramy to pismo obrazkowe, gdzie obrazy lub schematyczne rysunki przedmiotów są symbolami tych zjawisk, jest to alfabet semantyczny, od gr. sema-znak. Pismo piktograficzne przekształca się w ideograficzne, powstałe przez upraszczanie rysunków, były to znaki czysto umowne i nie przypominały oznaczanych przez nich desygnatów. Obecnie występują one w alfabecie chińskim. W dawnych czasach charakter ideograficzny miały hieroglify egipskie, pisma plemion indiańskich w Ameryce Płn. i Środkowej, plemion polinezyjskich i australijskich i w początkowej fazie pismo klinowe.

Wg uczonych pismo w swoich prapoczątkach mogło być pochodną, produktem ubocznym garncarstwa, jako stawianie „znaków fabrycznych”, odciskanych w ceramice, a także miedzyplemiennym systemem konwencjonalnych rysunków, przedmiotów wymiany i symboli rachunkowych. Piktografy i hieroglify ujmowały treść przekazów ustnych w formie obrazkowej. Pisma rysunkowe posługiwały się wielką liczbą znaków, ich liczba stale rosła.

Pismo chińskie , obecnie składa się z ok. 50tys, znaków, nie jest wyłącznie pismem ideograficznym, ale jako kombinacja ideogramów, piktogramów i znaków podających wymowę, uważane za sylabowe pismo logograficzne. Podstawy pisma chińskiego powstały w 8000r. p.n.e., a ok. 4500r. p.n.e. zostały opracowane „urzędowe” zasady posługiwania się nim. Język chiński zawiera w sobie różne języki i dialekty.

Ideogramy reprezentują pojęcia, a nie głoski. Pismo ideograficzne to pismo oparte na ideogramach, czyli znakach reprezentujących semantyczne jednostki językowe: morfemy lub wyrazy, niezależne od ich fonetycznej postaci. Z czasem pismo ideograficzne przekształciło się w pismo fonetyczne, które istnieje w dwóch odmianach:

- sylabiczne- pismo japoński, w którym jeden znak odpowiada jednej sylabie;

- alfabetyczne- znak odnosi się do głoski.

Pismo ideograficzne zaczyna się wykształcać ok. 3400 r. p.n.e. Pismo Sumerów to pismo klinowe, które zalicza się do pisma ideograficznego, w którym każdy znak był ideogramem- oznaczał cały wyraz. Pismo przekształciło się w rodzaj zapisu „kreskowego”, liczba znaków zredukowana z 2tys. do ok. 500.W końcu pismo sumeryjskie przekształciło się w pismo sylabowe. W 3300r. p.n.e. powstało pismo hieroglificzne, wg legendy podarowane Egipcjanom przez boga Totha. Powstały dwie uproszczone wersje hieroglifów:

• Hieratyczne- kapłańskie, stosowane także dla celów handlowych, w ok. 3000 r. p.n.e.;

• Demotyczne- ludowe, powszechne, powstałe ok. 600r. p.n.e..

Hieroglify składają się z 3 elementów:

• Znaków ideograficznych, np. pióro oznaczało prawdę,

• Znaków fonetycznych, hieroglify oznaczające od jednej do trzech spółgłosek,

• Determinantyw, znaki poprzedzające słowa i określające ich klasę.

Hieroglify zapisywane były albo w kolumnach od góry do dołu, albo w rzędach od prawej do lewej, bądź też odwrotnie. Przy czytaniu trzeba zwracać uwagę, w którą stronę „patrzą” zwierzęta czy ludzie na hieroglifach.

4. Alfabet.

Rozpoczął się przełom w rozwoju pisma, a więc w komunikowaniu się ludzi. Alfabet używany od 2000r. p.n.e. przez Semitów w Egipcie, którzy egipskim hieroglifom nadali nowe nazwy, a w kolejnych przemianach alfabetu przyłączyli do niego samogłoski. Wg uczonych twierdzi, że Fenicjanie ustalili liczbę liter oraz ułożyli je w szereg, zwany później alfabetem.

Alfabet fenicki- składał się z 22 znaków, dla celów handlowych. Został udoskonalony przez Greków i dał początek wszystkim alfabetom stosowanym w Europie, a także arabskiemu i indyjskiemu alfabetowi. Alfabet fenicki był spółgłoskowy. W dalszej ewolucji powstał alfabet etruski, na bazie którego powstaje alfabet rzymski, z niego pochodzi alfabet łaciński.

Abdżad- pismo spółgłoskowe, najstarszym jest aramejskie.

Hebrajczycy opracowali system oznaczania samogłosek pisma sylabicznego. Starożytni Grecy przemianowali niektóre litery pisma fenickiego na samogłoski, tworząc pierwszy pełny głoskowy alfabet.

Pismo fenickie zostało zmodyfikowane i udoskonalone przez Greków. Pierwsze pisma greckie to nieodczytane do dzisiaj pismo linearne A- powstałe w Xiv. P.n.e. i pismo linearne B. W X lub IX w. p.n.e. powstaje alfabet grecki. Początkowo pismo greckie zapisywano od prawej do lewej. Następnie rozpowszechnił się system „bustrofedonem”, w którym pisano przemiennie od prawej do lewej i od lewej do prawej, w Atenach od 550 r. p.n.e. pisano od lewej do prawej. Początkowo Grecy pisali wszystkie litery, wyrazy, zdania jednym ciągiem . Czasami dla rozdzielenia niektórych wyrazów używano pionowej kreski lub pionowego rzędu trzech kropek. W końcu Grecy wprowadzili odstępy między słowami oraz znaki przestankowe.

W starożytności pisano wyłącznie kapitałą-pismo kanciaste, oraz kursywą. W IX w. n.e. weszła w użycie minuskuła- mała litera. Dalej w piśmie łacińskim powstaje uncjała- pismo z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami minuskualnymi. Stopniowo wprowadzono pismo o wyraźnym charakterze minuskualnym-półuncję.

W średniowieczu powstały m. in. Minuskuła karolińska, z niej rozwinęły się współczesne kroje pisma, ozdobne pismo gotyckie i antykwa humanistyczna- z niej wywodzi się kursywa zwana italiką oraz dzisiejsze kroje czcionek.

Ok. 600 r. p.n.e. powstaje alfabet rzymski, z którego powstaje alfabet łaciński. Klasyczny alfabet łaciński składał się z 21 liter, litery B,D,O,X przejęto z alfabetu greckiego; w III w. p.n.e. z litery C utworzono G; w I w. p.n.e. dodano litery Y i Z. Początkowo pismo przybrało kierunek od prawej do lewej lub naprzemianległy, w IV w. p.n.e. ustalił się kierunek od lewej do prawej.

W okresie od IX do X w. n.e. próbowano stworzyć alfabet słowiański- głagolicy, utworzonej przez św. Cyryla, składającej się z 40 liter symetrycznie stylizowanych, a potem cyrylicy, powstałej w Bułgarii na przełomie IX i X w. Cyrylica jest alfabetycznym pismem słowiańskim opartym na majuskule greckiej.

W 1708 r. w Rosji wprowadzono grażdankę, alfabet oparty na cyrylicy. Wprowadzony przez cara Piotra Wielkiego, używany do dziś z pewnymi zmianami.

Alfabet polski, abecadło, oparty na alfabecie łacińskim, składa się z 32 liter.

II. Druk.

1. Prapoczątki druku.

Prapoczątki druku sięgają starożytnego Babilonu i Egiptu, gdzie wykonywano specjalne stemple służące do wielokrotnego odbijania wzorów poprzez wytłaczanie ich w miękkiej glinie, przed wypalaniem. Stemple te odbijano na papirusie i pergaminie, aż wreszcie na papierze. Technika „stemplowa” trafiła później do Chin. Ten sposób drukowania był bardzo przydatny dla chińskiego pisma. W późniejszym czasie odlewano ideogramy i „ruchome” czcionki z brązu. Barwne wzory na tkaninach „drukowano” w Grecji i Chinach.

W VII w., używano drzeworytów do drukowania tekstów buddyjskich, głównie na papierze. W VIII w. powstał buddyjski zwój z zaklęciami- najstarszy drukowany tekst (z zachowanych). W 764r. wydrukowano buddyjską sutrę w Japonii.

2. „Diamentowa sutra”.

Jedno z najważniejszych drukarskich wydarzeń. Jest to chińskie tłumaczenie z sanskrytu, pierwsza w całości wydrukowana w całości książka, pięknie iluminowana, pochodząca z 868r. przechowywana w British Museum w Londynie. Jest to zwój o długości 17,5 stopy i 10 cali, czyli 533cm x 26 cm.

3. Gutenberg.

Był człowiekiem dobrze wykształconym, przypuszcza się, że studiował na uniwersytecie w Erfurcie i tamże uzyskał bakalaureat sztuk wyzwolonych w semestrze zimowym 1419/1420. Pełne nazwisko Jana Gutenberga to Johannes Gensfleisch zur Laden. Pochodził z Moguncji, był złotnikiem i grawerem. Nad swoją Biblią pracował 4 lata, wydrukowała ją w 180 egzemplarzach. Za życia drukował głównie teksty religijne. Wraz z pomocnikami wydrukował ok. 190 tys. egzemplarzy.

Wynalazek Gutenberga sprowadzał się do:

• Wykonania urządzenia do odlewania czcionek o identycznej wielkości i grubości, które mogły być wielokrotnie wykorzystywane.

• Stworzenia przy ich pomocy zwartej matrycy kolumny druku

• Znalezienia urządzenia (prasy) do tłoczenia dowolnej liczby stron z jednego składu.

Biblia 42-wierszowa Gutenberga wydrukowana w latach 1453/1455. Do druku potrzebnych mu było 290 różnych czcionek, czyli 26 liter alfabety- małych i dużych, ligatury, czyli litery pisane łącznie, skróty, znaki interpunkcyjne i cyfry. Na każdej stronie Biblii znajdowało się średnio 2600 liter.

Gutenbergowska prasa drewniana składała się z drewnianej konstrukcji, zamontowanej miedzy podłogą a sufitem. W umieszczonej u góry drewnianej belce znajdowała się drewniana śruba, zakończona płaskim dociskiem. Poniżej znajdował się drewniany blat, na którym ułożony był skład drukarski, czyli matryca strony i papier. Obracając śrubą dociskano papier tłokiem. Arkusze papieru rozciągano w specjalnej drewnianej ramie.

Skonstruowana przez Gutenberga prasa przetrwała 350 lat i dopiero ok. 1800r w miejsce śruby dociskowej wprowadzono dźwignię.

4. Techniki drukarskie.

• Ksylografia- dla każdej strony druku ryto drewnianą matrycę, następnie pokrywaną ją farbą drukarską, tzw. odbijanie stron „z klocka”. Upowszechniona w Chinach. Znana w Europie, w Grecji i Rzymie.

• Ok. 1041 r. chiński kowal Pi-Sheng wprowadził do techniki drukowania pojedynczych znaków chińskiego alfabetu- ruchomą czcionkę. W miękkiej glinie wyciął znaki, cienkie jak krawędź monety. Każdy znak stanowił osobną czcionkę. Wypalił je w ogniu. Żelazną płytę pokrył mieszaniną sosnowej żywicy, wosku i popiołu z papierem. Kiedy chciał drukować wziął żelazną ramę i umieścił ją na płycie, a na to ciasno ułożył czcionki. Gdy jakieś znaki nie były używane, opatrywał je papierowymi etykietami i trzymał je w drewnianych pudełkach.

• Udoskonalony pomysł Pi- Shenga przez Wang Zhena, który produkował czcionki z twardego drewna. Ta technika upowszechniła się w Chinach. W XIII w. metodą chińską drukowano w perskim Tebrizie papierowe banknoty, nazwano je chao.

• Druk za pomocą czcionek z metalu, narodził się w Azji Południowo- Wschodniej.

• Technika gutenbergowska- opisana wyżej.

• TYPOGRAFIA- potoczne określenie techniki drukowania wypukłego, gdzie farba drukarska naniesiona na elementy drukujące (wypukłe) jest następnie przenoszona przez bezpośredni docisk matrycy do papieru. Linie z których powstał rysunek mają brzegi postrzępione i ciemniejsze od partii środkowej. Typowym przykładem druku wypukłego jest drzeworyt.

• DRUK PŁASKI- Elementy drukujące znajdują się w jednej płaszczyźnie z elementami niedrukującymi. Odbitki drukarskie uzyskuje się dzięki temu, że elementy drukujące przyjmują farbę drukarską, a elementy niedrukujące nie przyjmują jej. Wyróżniamy:

-Litografia - na wypolerowaną powierzchnię kamienia litograficznego (płyta z piaskowca) nanosi się rysunek kredką litograficzną, tłustą farbą, odpowiednim tuszem lub metodą emulsji fotograficznej. Następnie zakwasza się kamień słabym roztworem kwasu azotowego połączonego z gumą arabską i powleka farbą drukarską. Farba przylega do miejsc zarysowanych, nie zatrzymując się na uodpornionej na nią kwasem powierzchni kamienia. Odbitki wykonuje się na papierze pod prasą. Przykładem druku litograficznego są banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej drukowane przez prywatne drukarnie i państwowe zakłady graficzne w latach 1919 - 1920.

-Offset - jest to technika drukowania płaskiego pośredniego, w której farba drukarska przenoszona jest z formy drukarskiej na materiał (np.: papier) za pośrednictwem cylindra, pokrytego warstwą gumy. Odbitka powstała na cylindrze pośrednim zostaje następnie przeniesiona (odciśnięta) na zadrukowywany materiał.

• WKLĘSŁODRUK (staloryt)- Jest to technika w której wgłębne elementy drukujące formy cylindrycznej (lub płaskiej - heliograwiura) znajdują się poniżej elementów niedrukujących. Rozróżniamy dwie techniki druku wklęsłego. Przy wklęsłodruku tzw. "mokrym", papier w procesie drukowania zostaje nawilżony, przez co staje się bardziej miękki i przez docisk głębiej wnika we wgłębne elementy drukujące formy cylindra. Technika tzw. "suchego" wklęsłodruku (na suchym papierze), który jest bardziej wydajny, gdyż odpada proces nawilżania papieru i suszenie gotowych odbitek, a wydrukowany rysunek zachowuje identyczny wymiar - taki, jaki ma rysunek formy cylindra.

III. Komunikowanie na odległość.

1. Telegrafy optyczne.

Wynalazł Claude Chappe wraz z bratem, nazwano je potem telegrafami semaforowymi lub właśnie optycznymi. Kompletny projekt zaprezentowali w 1791 r., a w 1794 r. zaczęła funkcjonować pierwsza linia telegrafu między Paryżem a Lille. Najdłuższa linia miała 1200km (między Warszawą a Petersburgiem). Telegraf semaforowy miał 5 m. wysokości i przypominał człowieka z wyciągniętymi do boku ramionami zakończonymi chorągiewkami. Pracownicy telegrafu za pomocą lunet odczytywali przekazywane informacje. Informacje między Paryżem i Lille przekazywano w ciągu 2 minut, a między Warszawą i Petersburgiem w ciągu 20 minut.

2. Telegraf elektryczny-przewodowy.

Prąd elektryczny zaczęto wykorzystywać w XIX w.. Wiąże się z tym kilka wynalazków:

• Bateria elektryczna,

• Zjawisko indukcji elektromagnetycznej,

• Prawo Ohma

• Eksperymentalny telegraf w Hiszpanii- 1800r.

• Telegraf w Niemczech- 1835r.

• Opracowanie telegrafu elektromagnetycznego przez Pawła Szylinga- 1822-1832.

W 1833 r. Carl F. Gauss i Wilhelm E. Weber skonstruowali telegraf elektromagnetyczny. Zbudowali oni na terenie uniwersytetu blisko 3-kilometrową linię telegraficzną, składającą się tylko z dwóch drutów. System Gaussa i Webera ulepszył Karl A. Steinheil budując w 1937 r. krótką linię telegraficzną w Monachium. Wykonał nawet prototypowe odbiorniki- akustyczne i zapisujące tekst przekazanej informacji.

W 1837r. William F. Cooke i Charles Wheatstone zaprezentowali elektryczny telegraf igłowy, łączący londyńskie dworce Huston i Camden Town, a 2 lata później połączyli dworzec Paddington z węzłem kolejowym West Dayton. Zakodowali w swoim telegrafie znaki alfabetu, jako równoległe kombinacje sygnałów w 6 przewodach. Skonstruowali aparat nadawczo-odbiorczy. W 1845r zaczęto rozbudowywać sieć telegraficzną według ich projektu.

Telegraf Morse'a- Amerykanin Morse swój wynalazek skończył w 1837r., składał się z aparatu nadawczego i odbiorczego, wymyślił też specjalny kod- alfabet Morse'a. Jego wynalazek szybko podbił Europę. Największa linia powstała w latach 1867-1870 i łączyła Londyn z Kalkutą. Kable zaczęto kłaść pod wodą. Największe przedsięwzięcie to połączenie Europy z Ameryką w 1858r.. Niestety po miesiącu kabel nie wytrzyma, nowy położono w 1866r.

3. Telegraf bez drutu.

Najczęściej zwany telegrafem iskrowym lub radiotelegrafem. Powstawał dość długo. Guglielmo Marconi zbudował urządzenie przekazujące na odległość sygnały alfabetu Morse'a w 1895r.. W 1897r. zrobił pokaz dla uczonych i biznesmenów, i opatentował swój wynalazek. Do ulepszenia telegrafu wykorzystano odkrycie jonosfery. Początkowo wykorzystywano te urządzenia do zabezpieczenie żeglugi morskiej- od 1908r funkcjonuje sygnał SOS. Do końca lat 20. XX wieku, telegraf wykorzystywało głównie wojsko. I wojna światowa spowodowała powstanie tysięcy nadajników radiowych. Jednak to prywatne firmy wykorzystały technikę radiową do przekazu informacji, a potem rozrywki.

---