Prof. dr hab. Hanna Świda-Ziemba
Mikrosocjologia
Temat VI - Tożsamość jednostki, a różnorodność i złożoność świata społecznego
Złożoność świata społecznego, a tożsamość społeczna jednostki. Wybór roli i przepisów ról
Jeśli znamy treść roli, która jest społecznie narzucona jednostce i jeśli nawet zakładamy, że taka jednostka jest skłonna realizować przepisy określonej roli i zgodnie z jej treścią określać własną tożsamość - to wcale nie znaczy (zwłaszcza w dzisiejszym świecie), że możemy określić społeczną tożsamość jednostki. W świecie społecznym bowiem jednostka pełni wiele ról, które często są ze sobą sprzeczne, a co najmniej konkurencyjne. Co więcej w ramach jednej roli mogą występować sprzeczne przepisy, lub jej treść może być niedookreślona. W tym konglomeracie sprzecznych oczekiwań społecznych jednostka musi dokonać wyboru tak ról, które uzna za ważne i autokreacyjne (lekceważąc inne role), jak przepisów, które uzna za obowiązujące i istotne w każdej z ról. Konglomerat tych wyborów składa się dopiero na jej tożsamość społeczną. Co więcej, często nie dokonuje ona wyboru samodzielnie, lecz pod wpływem swoistego nacisku otoczenia społecznego. Jest wiele czynników, które decydują o wyborze przez jednostkę ważnych ról, lub przepisów ról.
Role przypisane jednostce przez otoczenie.
Ze względu na swoiste właściwości osobnika i potrzeby oraz wartości oceniających - otoczenie zaczyna postrzegać jednostkę przez pryzmat „roli”, która dla otoczenia ma znaczenie (np. powiernik, dziwak, mędrzec, dowcipny wesołek, itp.). Ma to wpływ na realizację przez jednostkę ról - gdyż decyduje o interakcji między jednostką a środowiskiem.
Potrzeba poczucia własnej wartości
Istnieje (nie bezwyjątkowa) prawidłowość, iż jednostka przejawia tendencje preferencji tej roli, lub tych aspektów roli, których realizacja przynosi uznanie społeczne.
Grupy odniesienia jako podstawa tożsamości
Grupa odniesienia wpływa na to, że jednostka daje bądź prymat swej roli wewnątrz takiej grupy, bądź też grupa ta ma wpływ na tożsamość społeczną i sposób realizacji różnych ról. Grupami odniesienia często są grupy uznane przez jednostkę za najważniejsze spośród grup, do których ona należy. Często jednak są to grupy, do których jednostki nie należą, lecz aspirują. Wiedza o rolach funkcjonujących w ramach grup będących przedmiotem aspiracji może wpłynąć na sposób odgrywania ról w grupach, w których faktycznie jednostka uczestniczy i na sposób zachowania w interakcjach z członkami tych grup
5. Społeczna tożsamość, a zmiana ról przez innych członków grupy
Przez fakt, że ważni członkowie interakcji przyjmują inne role (np. podejmują studia zaoczne, emigrują, rozstają się z rodziną, awansują), to określona jednostka inne niż dotąd role przyjmuje jako ważne, akcentuje inne aspekty swojej roli, lub zmienia społeczną tożsamość.
Procesualne kształtowanie roli
Na ogół rola jest w systemie społecznym określona jedynie w jej podstawowych parametrach. Jej sposób realizacji , ostateczny jej kształt zależy od partnerów interakcji (gra małżonków o harmonię, czy dominację, ukształtowanie zachowań w pracy w zależności od zachowania kolegów, szefów, itp.). Odbywa się to na zasadzie wymiany międzyosobniczej. Akcja A - reakcja B; reakcja A - dalsza reakcja B.
7. Wybór nadawcy roli
Zostało to opisane u M. Łoś, s. 95).
8. Niektóre role społeczne - rolami dominującymi w ocenie jednostki przez otoczenie
Istnieją role na tyle ważne dla środowiska społecznego (bez względu na to, jak traktuje tę rolę jej nosiciel), że dla jego otoczenia to one się stają podstawą postrzegania osobnika. Przykładem może być psychiczna choroba, rodzicielstwo upośledzonego dziecka, przynależność partyjna, itd. (Łoś, s. 96-97). Prowadzić to może do zmiany otoczenia na podobne (zmiana roli przez zmianę towarzystwa) próbę odrzucenia roli, itd.
9. Rola fetyszyzowana a inne role
Fakt, że jednostka wybiera tę, a nie inną rolę jako podstawową, wpływa na sposób pełnienia przez nią innych ról. Jeśli te role zaniedbuje włączają się mechanizmy racjonalizacji, kiedy jednostka tłumaczy sobie, czemu tak postępuje. Często nie wygasza to konfliktu, ale nie zmienia wyboru (Łoś, s. 100-101).
10. Wybór wartości przy realizacji roli o sprzecznych przepisach. (Przykład muzyków u Beckera)
2