Prof. dr hab. Hanna Świda-Ziemba
Mikrosocjologia
Temat XI - Cechy współczesnej cywilizacji określające charakter interakcji społecznej
1. Prawidłowości ustalone w mikrosocjologii a interakcja społeczna we współczesnej cywilizacji.
Omówione dotychczas prawidłowości odnoszą się do kontaktów w społeczeństwie raczej ustabilizowanym. Po pierwsze, odkrywane one były wówczas, gdy stabilizacja społeczna była znacznie bardziej niż dziś ugruntowana. Po drugie, wykrycie prawidłowości jest łatwiejsze (a może wręcz możliwe) wówczas, gdy obszar badań jest stabilny (chyba, że badamy prawa zmienności). W tej sytuacji badacze „ustatyczniają” (choćby sztucznie) swój obszar zainteresowań na potrzeby badań.
Jednakże - skoro tematem zajęć są interakcje międzyludzkie - a te interesują nas głównie w czasie teraźniejszym - warto przyjrzeć się wpływowi dzisiejszej zmiennej i dynamicznej cywilizacji na aktualne interakcje i z tego punktu widzenia ocenić prawidłowości dotąd na konwersatorium omawiane.
Właściwości (choć nie wszystkie) funkcjonowania ludzi we współczesnej cywilizacji trafnie i syntetycznie przedstawia tekst Gillesa Lipovetsky'ego. Podobnie charakteryzuje relacje międzyludzkie we współczesnej cywilizacji wielu autorów (m.in. publikujący i tłumaczony w Polsce Zygmunt Bauman, dawny profesor Uniwersytetu Warszawskiego pisząc o epoce „ponowoczesności” czy „płynnej nowoczesności).
2. Charakterystyka współczesnych więzi społecznych (na podstawie lektury Urry J.)
3. Ogólna charakterystyka współczesnej cywilizacji (na podstawie lektury Lipovetsky G.)
4. Typ i konsekwencje współczesnego konformizmu społecznego (na podstawie lektury Frank R.H.)
5. Cechy współczesności a: grupy społeczne; wzory zachowań i wartości; role społeczne; jaźń odzwierciedlona, symboliczne porozumienie w interakcji; konformizm społeczny.
1. Dziś funkcjonuje wiele modeli grup analogicznego typu (np. rodziny), między którymi jednostka uwzględniając swe osobiste preferencje - może dokonywać wyboru, gdy dawniej modele małych grup były ograniczone w swej liczbie i treści i nawet tworzone na nowo - w znacznej mierze stanowiły one modyfikację, a tym samym kontynuację tradycji.
2. Wartości i wzory wewnątrz grup są nie tylko zmienne ale często niespójne i zróżnicowane. Zawarte są w nich czasem elementy wzorów innych lub wręcz przeciwstawnych grup. Poszczególne fragmenty ról społecznych są wielorakie i pozostawiają jednostce szeroki margines wyboru. Tożsamość społeczna w mniejszym stopniu jest oparta na przynależności grupowej.
3. Przepisy związane z pełnieniem ról społecznych nie są tak restrykcyjne i tak szczegółowe, jak to bywało dawniej. Mogą dodatkowo ulegać szybkim przemianom. Pełnienie roli (np. ojca, lekarza, menadżera) staje się tym samym niedookreślone, a jednym ze wskaźników społecznego przystosowania jest podatność na zmiany ogólnospołeczne, co wiąże się ze zdolnością do modyfikacji ról (np. rodzice przyzwyczajeni do otaczania dziecka „murem ochronnym” muszą umieć przestawić się na wychowanie polegające na przygotowaniu go do samodzielności), w tym na postrzeganie ról (np. w jakim stopniu należy przygotować dziecko do samodzielności, a w jakim otoczyć je murem ochronnym opieki?).
4. Jaźń odzwierciedlona jest fluktuacyjna, ulega bezustannym zmianom, ze względu na zmienność społecznie obowiązujących norm społecznych, krótkotrwałość i powierzchowność kontaktów społecznych oraz doraźność w uczestnictwie jednostki w grupie. Jednak sama ranga jaźni odzwierciedlonej w funkcjonowaniu społecznym nie ulega obniżeniu
5. Wspólnota znaczeń w interakcji symbolicznej jest równocześnie łatwiejsza i trudniejsza do osiągnięcia w obszarze cywilizacji zachodniej. Łatwiejsza ze względu na procesy globalizacji i częstej komunikacji międzypaństwowej i kontynentalnej ludzi. Zarówno wspólnota języka ekonomii, jak ujednolicenie kulturowe, jak wreszcie kontakty społeczne dzięki komunikacji internetowej, wszystko to przyczynia się do budowy wspólnego systemu znaczeń, który staje się podstawą komunikacji między ludźmi. Z drugiej strony jednak rodzą się obecnie liczne grupy subkulturowe, czy para-religijne (sekty), które wypracowują własny system znaczeń, w którym porozumiewają się tylko w komunikacji wewnętrznej. Dla ludzi z zewnątrz ten system znaczeń jest nieczytelny. Ponadto z racji szybkich zmian wyrastają przepaści pokoleniowe, przy jednoczesnej szybkiej zmianie pokoleń. Powstają nowe zwroty, nowe słowa w kolejnych pokoleniach dzieci i młodzieży, inne znaczenia przypisywane są słowom znanym. Problem trudności porozumiewania się pokoleń był już omawiany.
6. Przy zmienności życia, słabo działających mechanizmach kontroli, słabych granicach i spójności grup społecznych - nowym regulatorem społecznych zachowań ludzi staje się moda. Owa moda ma znacznie szerszy zasięg niż grupy społeczne i ze swej istoty ma charakter przejściowy. To przez uleganie modzie (obejmującej niekiedy tylko pewne warstwy społeczne) zachowania ludzi w interakcjach stają się ujednolicone (inwazja przekleństw, walka z paleniem papierosów, popularność narkotyków) nawet wówczas, gdy poddanie się modzie jest niezgodne z potrzebami i interesami indywiduum.
7. Ostatnia zmiana, która trwa już dłuższy czas, lecz ostatnio się nasiliła są rywalizacyjne układy między ludźmi. Rywalizacja jest tak istotnym czynnikiem wpływającym na interakcje interpersonalne, że wymaga osobnego omówienia.
3