Rozdział III

KSZTAŁCENIE SPECJALNE

Nieszczęście systemów edukacyjnych ;-' na tym, że są one sposobem lira.

młodego pokoleł'!ia za pomocą idei prz: ~ ­przez stare pokolenie.

(R. Hzc.',-­

1. Szkoła specjalna, jej cele i zadania

W Zarządzeniu Nr 29 z 4 X 1993 r. w sprawie statutu szkoły podsta-~ _

specjalnej (załącznik Nr 2) czytamy, iż celem szkoły specjalnej jest:

(...) wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na t\\ ,..,.~~ obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośl"'~­a w szczególności:

- przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy, rozb~ i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej, wdrożenie do poszanowania!:_ społecznego.

Jak wynika to z nazwy, szkoła specjalna, to taka w której naj~ realizowane są zadania pedagogiki specjalnej. Termin szkoła specjalna w ": mieniu obowiązujących przepisów obejmuje wszystkie szczeble edw.­specjalnej, a zatem:

- przedszkola specjalne,

- szkoły podstawowe specjalne,

- szkoły zawodowe specjalne oraz różne formy rehabilitacji dorosłych w :.ć­

cówkach określanych jako specjalistyczne ośrodki rehabilitacji zawodc ~

(schemat nr 7).

Szkoła specjalna w obecnym rozumieniu - to przede wszystkim insty~w.:c.

powołana w celu:

a) kształcenia i wychowania dzieci i miodzieży upośledzonej, która z t:~_:t tego upośledzenia nie może uczęszczać do szkoły normalnej lub też nie m.~ sprostać wymaganiom tej szkoły,

b) umożliwienia dzieciom i młodzieży upośledzonej wypelniania obowiąU szkolnego.

Dzieci uznane za niezdolne do nauki w szkole normalnej wypełr~-.: obowiązek szkolny w szkołach specjalnych. Ustawa "O systemie oś\,i::.:- .

z dnia 7 września 1991 r. wyraźnie to stwierdza.

64

-,e : wychowanie w szkole podstawowej specjalnej ma za zadanie c możliwie wszechstronnego rozwoju ucmiów, ich rewalidację :o:.ę. resocjalizację), w tym także wychowanie w dostępnym im zakresie

-~:.ch i odpowiedzialnych obywateli. W szczególności szkoła powinna:

2': zamiłowanie i przygotowywać do pracy,

--'-~,wać w duchu patriotyzmu, praworządności i humanistycmych za­

-ł -~życia, ~-izać i utrwalać poczucie obowiązku i dyscypliny społecmej oraz

pIIL~ę poszanowania mienia społecmego,

2:e"'~Ć ucmiom, w dostępnym dla nich zakresie, wiedzę o dziejach oraz Clt!:-7.e narodu i ludzkości, o procesach kulturalno-społecmych, a także ]c. gotować do dalszego kształcenia oraz zdobywania kwalifIkacji w trakcie ~.:.;::""lywania pracy zawodowej,

, - T"'. -. ~ywać swoje zadania, w dostępnym dla ucmia zakresie, przez realizację - :ac~'lednich programów nauczania, a także w czasie zajęć pozalekcyjnych

:-czaszkolnych, wzbogacających i rozszerzających treści programów

.::.:ł.~ych o sprawy związane ze środowiskiem społecmym szkoły,

-,. ~:!'abiać nawyki higieniczne oraz wpajać zasady przestrzegania higieny

;, zyciu osobistym.

!-:C'!~lceniem specjalnym objęte są dzieci: upośledzone umysłowo w stopniu ~-"-o umiarkowanym i znacznym, niesłyszące, słabosłyszące, niewidome, ~x-,'.idzące, przewlekle chore, kalekie (z zaburzeniami narządu ruchu), 1Iej~osowane społecmie, upośledzone, u których występuje ponadto upo­~e umysłowe (upośledzenie sprzężone). Mogą być też tworzone szkoły dla =::,.;~i i młodzieży z innymi odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi wyżej nie ... ""llenionymi.

',\F szkole zorganizowanej w państwowym młodzieżowym ośrodku wycho­.,:~'Czym (lub placówkach zdrowia) przewiduje się organizowanie klas "~iÓwnawczych w zakresie nauczania początkowego, w których realizuje się :c-ębny plan programu nauczania.

W każdej ze szkół mogą być organizowane odrębne klasy właściwe szkołom -~o typu, np. w szkole dla niewidomych mogą być zorganizowane klasy dla ~ewidomych upośledzonych umysłowo lub klasy specjalne w szkołach podsta­".owych powszechnych (schemat 7).

Zadaniem szkoły specjalnej w obecnym systemie szkolnym jest przejęcie ze szkoły masowej dzieci i młodzieży, które nie są w stanie sprostać normalnym wymaganiom, przez co dezorganizują i hamują pracę dydaktyczną oraz wychowawczą i którym szkoła nie może zapewnić odpowiednich środków : metod kształcenia. Podstawową funkcją w działalności szkół specjalnych jest zatem realizowanie specyfIcznych celów i zadań, które ułatwiają jednostkom

65

a­a­

ETAPY REWALIDACJI

IV

PRACY

ZAWODOWEJj!

I

III KSZTAŁCENIA ZAWODO­WEGO

II SZKOLNY

I PRZED­SZKOLNY

STRUKTURA SYSTEMU REWALIDACJI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

STOPIEŃ UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

GŁĘBOKI I ZNACZNY I UMIAAKOWANY I LEKKJ

NIEUPOŚLEDZENI

ZAKŁADY PRACY CHRONIONEJ SI

ZAKŁADY OPIEKUN­CZE DLA OSÓB GŁĘBOKO

l

UPOŚLE­DZONYCH;

ODDZIAŁY .S. PRZY SZKOtACH (MASOWYCH) PODSTA. WOWYCH

SZKOŁY PODSTAWOWE (MASOWE)

PRZEDSZKOLA (MASOWE)

SCHEMAT ZAMIESZCZONY W: W. DYKCIK: WSPOŁPRACA SZKOl. Y SPECJAl.NEJ ZE ŚRODOW1SKJEM.

UAM POZNAŃ J 979 r. S. 10

Schemat nr 7

~~.§

g. N g.

~~ [

~~~

g. (IQ

S

. o

et

~.~

o-S

Os­

"g'< S"a

~:f ~

-'0

f» =:

=;J S

o

~

~ _.

~~

Ul o­

~o

o

Ul. o

(') Ul

;~:

~-g

00.. ......

O" f»

~ =;J

(') _.

::rg.

a. s=

-~

o

;. i

la- t=.

s. ~

~D~ specjalnych gromadzi się dzieci i młodzież o możliwie

. .:: rodzajach upośledzeń. Są więc szkoły dla upośledzonych

'- .ekkim i upośledzonych umysłowo w stopniu głębszym, szkoły dla

- szkoły dla niewidomych. Są też przyszpitalne oraz przysanatoryjne

~ ~ednostek przewlekle chorych i kalekich w okresie tzw. intensywnej

.. ~.: i.tabela 6).

lec ~:-stępują upośledzenia sprzężone, odpowiednie władze kierują

~ ilpośledzoną do takiej szkoły, jaka odpowiada w konkretnym

- Jpośledzeniom dominującym. W razie braku odpowiedniej szkoły

=_ bądź też wobec innych przeciwwskazań dotyczących uczęszczania

. .:z szkoły, istnieją formalne możliwości organizowania indywidualnego

~ w domu.

,. ~x'(1sumowaniu naszych rozważań nałeży przypomnieć, iż ogólne pojęcie

;.-łh: -ecjalna, jako stanowiące określony system jest nadrzędne w stosunku

D. :. specjałnych poszczególnych typów oraz określonych szczebli admini­

-=--:-. ch.

1 Pntdszkola specjalne

.:~~ pracy dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej w przedszkolu ~~.1TI jest wszechstronny rozwój dziecka, rewalidacja wychowanków .. :a.:'S:t]>n)1l1 dla nich zakresie oraz przygotowanie do podjęcia nauki w szkole.

':-:ro1ie prowadzone są przedszkola dla dzieci z następującymi odchyleniami . :'~~y: niewidomych i z wadami wzroku, niesłyszących i słabosłyszących, Do~ przewlekle chorych, upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowa­~ . znacznym, z upośledzeniami sprzężonymi i innymi nie wymienionymi, 1 .-."T..agającymi specjalnych form i metod wychowania i zakwalifIkowania do .D ...:..~ola specjalnego (tabela 1).

?:.'Z4 przedszkolami specjalnymi mogą być organizowane specjalne oddziały ::r:;:-.iszkolne przy przedszkolach powszechnych, szkołach podstawowych !Le.:.a1nych, innych placówkach oświatowo-wychowawczych lub placówkach 3r-=-- zdrowia.

Pr7edszkole specjalne realizuje swoje zadania w ścisłej współpracy : :odzicami (opiekunami) wychowanków i placówkami służby zdrowia. .. zależności do potrzeb i warunków przedszkola mogą być zorganizowane:

- )lko placówki samodzielne,

- z internatami, zwane wówczas specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowaw­

~1l11,

- -:" specjalnych szkołach podstawowych,

- ";" zakładach leczniczo-wychowawczych,

- -, przedszkolach i szkołach powszechnych.

67

Tabela 1

PRZEDSZKOLA SPECJALNE W LATACH 1980-1994

WYSZCZEGOLNIENIE I 1980		1985	1990 I 1991		1992	1993 I 1994
		OGÓŁEM
Przedszkola	122	132	141	135	121	123	103
Mieisca	6444	6410	6832	6410	6264	6213	5050
Nauczvcie1ea	732	846	957	928	887	912	812
Oddziały	452	487	510	489	468	461	440
Dzieci	6234	5886	5768	5340	5060	5219	4049
	DLA NIEWIDOMYCH I SŁABOWIDZACYCH
Przedszkola	4	6	8	8	7	5	6
Mieisca	299	414	455	685	497	293	283
Nauczvcie1ea	42	53	63	82	61	41	54
Oddziały	15	21	24	38	25	16	21
Dzieci	274	284	279	548	324	197	261
	DLA NIESŁ YS	CYCH I SŁABOSŁ YSZi			CYCH
Przedszkola	5	9	10	8	8	8	8
Mieisca	127	176	276	209	244	334	400
Nauczvcielea	18	40	61	46	43	38	48
Oddziały	115	131	229	177	184	269	205
Dzieci	115	131	229	177	184	269	205
	DLA PRZEWLEKLE CHORYCH
Przedszkola	86	78	80	70	54	52	46
Mieisca	4980	4282	4545	3615	3230	3233	2650
Nauczvcie1ea	508	472	513	393	349	351	322
Oddziały	347	336	34ł	280	250	244	243
Dzieci	4875	4105	4103	3072	2819	2878	2307
	DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH RUCHOWO
Przedszkola	8	8	11	13	15	18	12
Mieisca	431	378	469	629	730	735	496
Nauczvcie1ea	58	71	111	125	139	160	121
Oddziały	36	38	46	53	61	71	55
Dzieci	433	435	434	553	636	680	444
	DLA UMYSŁOWO UPOŚLEDZONYCH
Przedszkola	19	31	32	36	37	40	31
Mieisca	607	1160	1087	1272	1563	1618	1221
Nauczvcielea	106	210	209	282	295	322	267
Oddziały	43	76	74	102	112	110	96
Dzieci	537	931	723	990	1097	1195	832

a Pelnozatrudnieni i ,,niepelnozatrudnielli". Źródło: Rocznik Statystycmy 1995

68

?-. -~5Zkole specjalne może organizować działalność rewalidacyjną dla dzieci -'...Acych się do przedszkola specjalnego, a nie uczęszczających do niego s.;ących poza opieką rodziców.

~ole specjalne dla dzieci niewidomych i z wadami wzroku, z wadami

przewlekle chorych i kalekich realizuje program wychowania

;'7:: .jący w przedszkolach powszechnych.

.. :-rzedszkolu specjalnym dla dzieci głuchych, upośledzonych umysłowo

łtt':..~ umiarkowanym i znacznym oraz z upośledzeniami sprzężonymi

:'-,ją odrębne programy wychowania.

.ł. ..2aSadnionych przypadkach w przedszkolu mogą przebywać dzieci

. ~ siódmego roku życia, jednak nie dłużej niż do ukończenia dziesiątego

l8IiIa. ~.:::a. Dotyczy to zwłaszcza dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu

"!- ~anym i znacznym oraz dzieci z upośledzeniami sprzężonymi.

. podstawowe specjalne w Polsce

. -:~oju szkolnictwa specjalnego w Polsce można zasadniczo wyróżnić trzy okresy:

-~: .w rok"\! 1914,

~ ::"lata 1918 -1939 oraz

-~ ~ od roku 1945 (Lipkowski O. 1979, s. 74 i 75).

0Ues I do 1914 r. to okres szczególnie trudny. Zaczynają w tym czasie

~-.~-ać dopiero pierwsze polskie szkoły specjalne. W 1817 r. powstaje

'. - ... ~ ~wie zorganizowana przez księcia Jakuba Falkowskiego szkoła dla ~ ::~ a w dwadzieścia pięć lat później, również w Warszawie, powstaje łIiD:l ~ niewidomych. Kolejny sukces to powołanie w 1878 r. szkoły dla . ~. upośledzonej umysłowo w Studzieńcu. Pierwsze szkoły dla ...=p.:wnych umysłowo w stopniu głębszym powstają w zaborze pruskim.

~ uwarunkowania polityczne w poszczególnych zaborach nie ~ : ~~. tworzeniu warunków odpowiednich dla organizowania dalszych JIIIIE::r. :::k opieki i kształcenia jednostek upośledzonych.

~ II. Bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości (1918 r.) rząd polski ~:;l.. jako jedno z naczelnych zadań odrobienie zaniedbań w szkolnictwie ~ ~. ~::lC~e oraz stworzenie jednolitego systemu w tym zakresie. Zaczęto .. DL:'. :..~ miastach tworzyć szkoly specjalne. Znaczna liczba tego typu placówek 8ra :--ganizowana i prowadzona przez organizacje społeczne, stowarzyszenia ~~ związki wyznaniowe, a także osoby prywatne. Korzystanie z tych -=> '6.. w dużym stopniu było zależne od dobroczynności społecznej, a także

. ;: -: agi materialnej rodziców, gdyż opłaty za utrzymanie w tych placówkach

~ : n.sć wysokie. W miarę upływu czasu rosło zrozumienie znaczenia

SIL'=_:~~(l specjalnego w ogólnym systemie oświaty, wzmagały się tendencje

69

tworzenia specjalnych funduszy, z których pokrywano koszty utrzymanIa jednostek upośledzonych pochodzących z rodzin niezarnoŻł1ych.

Tabela 2

SZKOŁY SPECJALNE I UCZNIOWIE W LATACH 1939 - 1988

Rok	Liczba szkól	Liczba uczniów
1938/39	104	12 076
1945	-	3648
1955	288	31 864
1965	434	59 851
1975	664	88 692
1978n9	696	79 332
1980/81	957	101618
1985/86	1032	107 432
1986/87	1044	108 390
1987/88	1052	109 571

Rocznik GUS 1987 f.

Niebagatelną rolę W kształtowaniu i aktywizowaniu tego trendu spelniły zabiegi oraz autorytet naukowy i osobowość M. Grzegorzewskiej, założyciel­ki pierwszego w tym czasie w świecie Instytutu Pedagogiki Specjalnej. gromadzącego wielu wybitnych pedagogów, lekarzy oraz działaczy społecznych (przekształconego później w PIPS i dalej w WSPS).

W konsekwencji, w ostatnim roku szkolnym przed wybuchem II wojny światowej, na terenie kraju można było zarejestrować 104 szkoły podstawowe specjalne, w których uczyło się 12 076 dzieci (tabela 2).

Okres III. Po wyzwoleniu w 1945 r. rozpoczyna się dalszy intensywny okres w rozwoju polskiego szkolnictwa specjalnego. Opieką państwa zostaje objęte całe szkolnictwo. W ten sposób szkolnictwo specjalne wyzwala się spod niepewnej opieki organizacji i towarzystw spolecznych i dobroczynnych. i przechodzi w gestię państwa.

Stale rosnąca liczba szkół specjalnych (tabele 2, 3 i 4) oraz dążność do objęcia opieką jak największej liczby dzieci i młodzieży upośledzonej zarysowal~ w pedagogice specjalnej następujące kierunki rozwojowe:

- dążenie do wprowadzenia nowych form opieki nad dziećmi upośledzonymi,

które z różnych względów nie mogły uczęszczać do szkół specjalnych,

- reorganizacja i udoskonalenie metod selekcji ogólnej i w poszczególnych

grupach upośledzeń.

70

, koszty utrzy: vch.

					Tabela 3
SZKOL Y SPECJALNE W LATACH 1970 - 1988
;;-1'>1-			Szk	'alne
1970/nI	1975n6	1980181	1981182	1982183	1987/88
556	676	716	722	735	767

Ta

1939 - 1988

ezba uczniów

12 076

­

~

31 864

;.

59 851

88 692 79332

101 618 i07432

i08390

;.

109 571

541

1071

1053

1207

1020

1039

1063

19	21	28	30	29	30	31	33
102	160	233	253	250	265	268	274
71	6	6	7	8	8	8	8
I
	6	12	13	13	12	II	II

:ego trendu spełr ~ewskiej, założyc'~, łgogiki Specjalnej

riałaczy społeCZl1) ""

rybuchem II wOJr"

szkoly podstawo' ~

?;:; 1945 r. wprowadzono indywidualne nauczanie dzieci kalekich lub chorych . :.-::mu rodzinnym. Znacmie rozszerzono sieć poradni specjalistycznych, . ~-~'ch dzieci i młodzież upośledzona może uzyskać właściwą poradę

J'TX.

4,"'Odnie ze statutem podstawowej szkoły specjalnej z 1966 r. szkoły specjalne ~r-. Grganizowane dla jednostek następujących kategorii upośledzeń:

- ::.:.~,\'idomych,

- ~owidzących,

- ~:uchych,

- -_edosłyszących,

- _pośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym,

- s;ołecmie niedostosowanych,

- ~rzewlekle chorych,

- ~ekich.

.,"niosek stąd, iż obecnie organizuje się szkoły lub klasy nie tylko dla różnych -:CZ1jów, lecz również i dla różnych stopni upośledzenia, co w porównaniu : :",~m międzywojennym stanowi ogromny postęp (tabele 3, 4,5).

zy intensywny okr~ lStwa zostaje objęt~

wyzwala się spod

i dobroczynnych.

I) oraz dążność de

ledzonej zarysowal~

;mi upośledzonymi. ipecjalnych,

w POszczególnych

1I64

71

					Tabela 3
SZKOL Y SPECJALNE W LATACH 1970 - 1988
	Szk	.alne
I 970/nI	1981182	1982/83	1985/86	1986/87	1987/88
556	722	735	755	765	767

541

1207

1020

1039

1063

1071

1053

1I64

			19	21	28	30	29	30	31	33
			102	160	233	253	250	265	268	274
			7	6	6	7	8	8	8	8
- -		-	I	6	12	l3	l3	12	II	II
-	_ S 1987
. . -':'5 r. wprowadzono indywidualne nauczanie dzieci kalekich lub chorych
8m. rodzinnym. Znacznie rozszerzono sieć poradni specjalistycznych,
.. 1II:r..:.h dzieci i młodzież upośledzona może uzyskać właściwą poradę

W'IlC5eK stąd, iż obecnie organizuje się szkoły lub klasy nie tylko dla różnych

_ ::,.. iecz również i dla różnych stopni upośledzenia, co w porównaniu

.~ międzywojennym stanowi ogromny postęp (tabele 3, 4, 5).

7l

Tabela -+

UCZNIOWIE SZKÓŁ SPECJALNYCH W LATACH 1970 - 1988

Wyszczegól-				Uczniowie
nienie	1970/nI	1975n6	1980/81	1981/82	1982/83	1985/86	1986/87	1987/88
Szkoły
I podstawowe	85 524	83 739	79 593	77 827	79 513	83 707	84412	8487..
Oddziały
specjalne przy
szkolach pod-	8561	15586	13490	12611	12608	12900	12835	138&"'
stawowych
Szkoly pod-
stawowe przy
pogotowiach	973	843	974	893	992	1282	1324	144<>
opiekuńczych
Zasadnicze
szkoły zawo-	10 565	17729	21516	21 541
dowe									20761	22910	22 275	23 9:-
Licea ogólno-
kształcące	641	437	338	333	371	426	303	33
Technika i li-
cea zawodowe	194	710	905	945	917	815	703	"T..:,."

Rocznik GUS 1987.

Mimo wielu niedomagań i krytycznych ocen, następuje w Polsce poszerZfI:.: zakresu edukacji specjalnej i wzbogacanie jej treści o czym świadczą wzrastają:.­wskaźniki zawarte w tabeli 5.

Następuje to pod wpływem dążeń od zewnątrz i wewnątrz. Przykładem ~­mogą być powstające dawniej i dziś tzw. szkoły życia (często z inicjaty.­

rodziców), klasy i szkoly integracyjne (1. Bogucka 1996, s. 22), uruchamia::..: nowych placówek dla dzieci i młodzieży autystycznej, z porażeniem mózgow~-_ oddziałów wielozawodowych dla dzieci i młodzieży o upośledze~: sprzężonych.

Wraz z poszerzaniem się zakresu edukacji specjalnej następuje ~ zróżnicowanie się jej form. Świadczy o tym praktyka społeczna, która jest-= sankcjonowana prawnie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Na różnicowanie się form kształcenia specjalnego, w tym zawodowego re

rodzajów niepełnosprawności wskazuje tabela 5 i 6.

Formy kształcenia specjalnego są w znacznej części podobne do szkolnie' ­ogólnego. W ich obrębie istnieją jednak znaczne odmienności wyniJG;­z potrzeb dzieci z różnego rodzaju i stopnia niepełnosprawności (psychIczo,,­

społeczne, sprawnościowe), wieku i swoistych praw rozwojowych niepełnOS":'"-:­wnych uczniów (A. Hulek 1993, s. 33).

72

												Tabela 5
		SZKOLNICTWO SPECJALNE W LATACH 1980 - 1995
		.....:::"\1ENIE										1994/95
					716	755	769	771		768	776	773
					1020	1071	1379	1367		1402	1297	958
					2	3	4		4	13	17	17
					6	8	9	11		12	13	13
					231	265	271	268		270	280	284
					10	12	15	15		16	17	17
					2	2	2		2	2	3	4
						UCZNIOWIE
					79 593	83 707	84317	83 295		82171	83 591	83 495
					13490	12900	17363	16806		16376	14774	11 747
					85	91	146	134		274	546	554
					338	426	421	417		437	526	553
					21 431	22910	24 509	24 684		25641	25 826	26 502
					694	815	896	874		932	971	1085
					211	225	263	223		129	240	246
						ABSOLWENCI
					11 787	11 802	12322	12230		12 114	12 169
						2585	3335	3182		3212	2604
					73	95	110	234		322	316
					72	78	101	106		90	108
	- -			I	6200	6408	6836	7262		7479	7539
k- ... -: . technika :zawodowe I					157	131	191	196		235	199
	_;:ea}ne	szkoły	:zawo-
	r..			I	771	100 I	1181	1391		691	106
.	\A!ziały, uczniowie i absolwenci podani są w odpowiednich tablicach dotyczących
ów, uczniów i absolwentów szkół podstawowych. b Na podbudowie niepełnej oraz
a.. ej szkoły podstawowej. Rocznik Statystycmy 1995.

73

Tabela 6

SZKOLNICTWO SPECJALNE WEDŁUG RODZAJU NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI UCZNIÓW W ROKU SZKOLNYM 1994/95

					Rodzaj niesprawności
					upośledzeni		niedo		nie-		z za-
	z wadami wi-				umysłowo		stoso-	prze-	pełno		bUlZe	za-
	dzenia		z wadą słuchu		w stopniu		wani	wle-	-spra-		-
WYSZCZE-								kle	wni		niarni	żem
GÓLNIENIE						umiar-	społe-	cho-	nI-		mi za-	uza-
	niewi-	słabo	nie-	słabo	lek-	kowa-	cznie	rzy	cho-		cho-	leż-
	domi	wi-	sły-	sły-	kim	nymi			wo		wa-	nie-
		dzący	szący	szący		znacz-					Nia	niem
						nvm
				SZKOŁY
Szkolv podst.	5	9	29	7	443	99	37	109		22	11	-
																							-
Szkoły pIZyspo-
sabiające do pra-
cv zawodowej	-	-	l	2	9	-	2	-		3	-	-
LO	2	l	-	-	-	-	-	6		4	-	-
Zasadnicze szko-
Iv zawodowe	4	3	19	5	230	-	14	-		9	-	-
Licea i technika
zawodowe	3	2	3	l	-	-	l	-		7	-	-
Policealne szko-
Iv zawodowe	l	-	-	-	-	-	-	-		3	-	-
				UCZNIOWIE
Szkolv podst.	395	1011	2977	501	57005	6145	1594	11399	1797		586	85
Szkoły pIZysPO-
sabiające do pra-
cy zawodowej	-	-	16	47	230	-	83	-	178		-	-
LO	93	44	-	-	-	-	-	283	133		-	-
Zasadnicze szko-
I Iv zawodowe	193	134	1390	374	22991	-	467	-	953		-	-
Licea i technika
zawodowe	210	52	118	91	-	-	26	-	588		-	-
Policealne szko-
, Iv zawodowe	108	-	-	-	-	-	-	-	318		-	-
				ABSOLWENCIa
Szkolv podst. D	49	146	444	57	9736	548	436	409	145		108	:.
Szkoły pIZysPO-
sabiające do pra-
cy zawodowei	-	-	8	39	113	-	36	-	120		-	-
LO	-	-	-	-	-	-	-	92		16	-	-
Zasadnicze szko-
Iv zawodowe	68	41	421	146	6389	-	194	-	280		-	-
Licea i technika
zawodowe	36	-	22	18	-	-	-	-	123		-	-
Policealne szko-
ły zawodowe	42	-	-	-	-	-	-	-		64	-	-

a Z roku szkolnego 1993/94. b Ponadto z nie określonym rodzajem upośledzenia 65 absolwentów. Rocznik Statystyczny 1995.

74

\łinisterstwo Edukacji Narodowej wychodząc naprzeciw potrzebom edukacji se.:.alnej opublikowało w Dz. U. MEN z 1996 r. nr 5, p. 21 - Zarządzenie ~ Edukacji Narodowej z dnia 7 czerwca 1996 r. w sprawie ramowych ~.C":'. nauczania w publicznych specjalnych szkołach podstawowych oraz =as:.dmczych i średnich zawodowych. Załączniki tego zarządzenia stanowią ::r~-e plany nauczania zawierające przedmioty, lata nauki dla poszczególnych er> -~rii uczniów niepełnosprawnych na tle diagnozy - poradnictwa psycho­~~pedagogicznego i ilości Gakości) kadry pedagogicznej.

8.u!:tnwe plany nauczania szkoly podstawowej:

1. ~ upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,

~ ~ głuchoniewidomych upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym

- znacznym,

- ~ upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim,

! ~ uczniów autystycznych,

:- ~..:.as przysposabiających do pracy zawodowej dla upośledzonych umysłowo

~ stopniu lekkim (na podbudowie klasy IV szk. podstawowej specjalnej),

.. ~ przysposabiających do pracy zawodowej dla niedostosowanych społe­

~e (na podbudowie klasy VI szk. podstawowej),

l. s;zkoły przysposabiającej do pracy zawodowej dla upośledzonych umysłowo o;; stopniu umiarkowanym i znacznym (po szkole podstawowej specjalnej),'

I s:zkoły przysposabiającej do pracy zawodowej dla upośledzonych umysłowo

-~ stopniu lekkim ze sprzężeniami (po szkole podstawowej specjalnej),

rloły przysposabiającej do pracy zawodowej dla głuchoniewidomych (po siAole podstawowej),

i2a gluchomewidomych (klasy I - VIII),

{ ~ nieslyszących (klasy O - VIII),

~ słaboslyszących (klasy O - VIII),

.:.a niewidomych (klasy I - VIII),

n ~ słabowidzących (klasy V - VIII),

t ~ niedostosowanych społecznie (klasy V - VIII),

~ niewidomych upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim (klasy O - VIII),

: o..3S przysposabiających do pracy zawodowej dla upośledzonych umysłowo

,', stopniu lekkim (niesłyszących i słaboslyszących, niewidomych i słabowi­

.:zących, niedostosowanych społecznie; klasy VI -VIII).

75

A. Treści ksztalcenia specjalnego

Wokół szkolnictwa specjalnego toczy się zarówno u nas, jak i zagranicą dyskusja, czy w nauczaniu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej należy stosować te same programy i podręcmiki, których używa się w zwykłych szkołach, czy też pod pewnymi względami przystosować je do potrzeb ucmiów z różnymi upośledzeniami. Spór nie jest rozstrzygnięty, jednak przeważa opinia za podejściem drugim.

U nas w założeniach programowo-organizacyjnych kształcenia ogólnego w szkołach specjalnych Instytutu Programów Szkolnych czytamy: "Cele ksztalcenia i wychowania w przedszkolach i szkołach specjalnych są podobne do celów przedszkoli i szkół masowych" (IPSz 1987).

Do tych samych celów, które ukierunkowują działalność wychowawczą i dydaktycmą z dziećmi pełnosprawnymi, dąży się w procesie wychowania i kształcenia niewidomych, słabowidzących, przewlekle chorych i społecmie niedostosowanych. Stąd też w przedszkolach, szkołach podstawowych i zawo­dowych wychowujących i kształcących tę grupę dzieci realizuje się programy przemaczone dla szkół zwykłych, ale odpowiednio dostosowane do potrzeb dzieci specjalnej troski.

Dla innych grup dzieci niepełnosprawnych opracowuje się programy odrębne realizowane w różnych typach szkół specjalnych. Cele kształcenia i wychowania w tych szkołach wynikają z potrzeb rozwojowych dzieci objętych nauczaniem specjalnym (tabela 7).

W opracowaniu Instytutu Programów Szkolnych z 1987 r. czytamy:

... w zależności od potrzeb, uczniowie niepelnosprawni mogą realizować treści nauczania obo­wiązujące w szkołach masowych, uzupelnione wiadomościami i umiejętnościami potrzebnymi do korygowania i usprawniania zaburzeń parcjalnych, do współżycia i współdziałania z ludźmi pełnosprawnymi oraz specjalnie dobrane do potrzeb uczniów niepelnosprawnych w szkolach specjalnych.

W myśl tego dokumentu i późniejszych wytycmych dostosowując programy nauczania szkół powszechnych do potrzeb ucmiów niepełnosprawnych, bierze się pod uwagę rodzaj i stopień zaburzenia procesu uczenia się oraz potrzeby ucmia wynikające z zaburzeń procesów psychicmych i fizycmych. Chodzi zwłaszcza o usunięcie z treści programów tych partii, których pomanie jest niemożliwe ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia (np. program kultury fizycmej w szkołach szpitalnych) lub wprowadzenie nowych treści odpowiednio do zaburzeń procesów psychicmych lub fizycmych (np. nauka orientacji w prze­strzeni niewidomych bądź korzystanie przez słabosłyszących z aparatów słucho­wych oraz ich konserwacja).

76

Tabela 7

SZKOŁY SPECJALNE WEDŁUG RODZAJU UPOŚLEDZENIA UCZNIÓW W ROKU SZKOLNYM 1989/90

		Rodzai u JOśledzenia
	niewi-	głusi	prze-		umysłowo			spoIe-
	dorni	i nie-	wlekle		upośledzeni			cznie
	i nie-	dosIy-	chorzy	kalecy	w stODniU			niedo-
Szkoły	dowi-	szący			lekkim	umiarko-		stosowa-
	dzący					wanym		ni
						i znacz-
						nvm
		SZKOŁY
'.;;. -ły podstawowe	11	26	128	12	444	96		43
:...wcze szkoły zawodowea	5	15	4	13	215	-		23
__Q ogólnoksztalcące	-	-	8	-	-	-		-
- ,...!:nika i licea zawodoweD	4	2	l	7	-	-		l
		UCZNIOWIE
", podstawowe	1259	3309	11 533	1024	58 559	5925		2036
:"",....mcze szkoły zawodowea	304	971	306	1254	19 897	-		1354
- -... ogólnokształcące	-	-	356	-	-	-		-
- c. -;::ika i licea zawodoweD	218	115	133	566	-	-		19
		ABSOLWENCI c
: podstawowe	172	354	457	113	I 0411	667		548
--"".;..hcze szkoły zawodowea	87	266	113	406	5594	-		413
-'""' "gÓlnokształcące	-	-	83	-	-	-		-
i licea zawodoweD	68	19	53	108	-	-		-

ł -.:znie re szkołami przysposabiającymi do zawodu. b Łącznie re szkołami policealnymi. -..ku szkolnego 1988/89.

-=.:k Statystyczny 1991

.\ programach słusznie stwierdza się, re jednym z podstawowych kryteriów ~ 'ania dzieci do określonego typu szkoły jest nie rodzaj czy stopień ~-, cdzenia, ale możliwości opanowania przez ucznia treści programów. Ale lL.:.. .za całości załoreń wiedzie nas jednak do stwierdzenia, re mimo pewnych 3- ~:'ch sygnałów, takich jak np.: W opracowywaniu programów należy brać :' . ""agę potrzeby dziecka i możliwości opanowania przez ucznia treści 'r- . ..7rnów, to jednak załorenia programowe mają następujące słabe strony:

nadal utrzymane w terminach tradycyjnego biologicznego determinizmu;

:: .aczy to, re rodzaj i stopień upośledzenia są punktem wyjścia ich

-:-racowywania, a nie potrzeby niepełnosprawnych,

- .~ dostosowane do istniejącej klasyfikacji i struktury kształcenia specjalnego

- !Xizieży niewidomej, słabowidzącej, przewlekle chorej, niedostosowanej

77

społecznie, słabosłyszącej i niesłyszącej, upośledzonej umysłowo w stopIl.­lekkim, umiarkowanym i znacznym oraz niesłyszącej i jednocześDa. upośledzonej umysłowo (Instytut Programów Szkolnych MEN; 1985, 199­

1995).

Zakres i treści założeń programowych nie wychodzą w pełni naprzec~

obecnym potrzebom kształcenia specjalnego.

WYSZCZEGóL­NIENIE

Szk,

Oddz. specj. przy szkołach podst. a Zasadnicze szkoły zawodoweb

Licea

o~ólnokształ, Technika i zawodowe

Szkoły po<IStawowe Oddziały specjalne przy szkołach pod­stawowycha Zasadnicze szkoły zawodoweb

Licea o~ólnokształcące Teclmika i licea

zawodowe

Tabe" .

7161 7221 735

755 I 765 I 7671 761

1 020 1 1 0391 1 063 I 1 054 I 1 116 I 1 071 I 1 053 I 1 164 1 1 208

233 I 253 I 2501 2571 2621 268 I 270 I 276 I 272

61 71 81 81 81 81 81 81 8

121 13 1 13 I 15 1 15 I 14 I 13 I 13 I 14

UCZNIOWIE

79593 1778271'79513 181660182998 183707 184412184874184541

::­

13490112611 112608112818112591 112900112835 113887114221

215161 215411 207611 212921 21863 I 230011 23340 I 240191 24139

:- ~

338/ 333 I 3711 3141 3071 426 I 303 I 330 I 374

905/ 945/ 917/ 950/ 983/ 1040/ 921/ 964/ 1004

ABSOLWENCI

117871 10895 I 113361 11480 I 18821 11802/ 121661 12130 I 12722

62731 6378\ 58591 60241 60271 6503 I 64211 6916 I 6879

72

76

64

61

78

72

72

62

2341 2471 2591 2781 2521 231 I 2361 2701 248, a Oddziały i uczniowie uwzględnieni są w odpowiednich tablicach dotyczących oddziałów i uczniów szkól podstawowych. b Łącznie re szkołami przysposabiając:":" zawodu. c Łącznie re szkołami policealnymi. Rocznik Statystyczny 1991

W okresie międzywojennym i w pierwszych latach po II wojnie dla .:.:..;;.:

o głębszym stopniu upośledzenia istniały tylko zakłady wychowawcZ()-1 - =­kuńcze. Obecnie powstaje coraz więcej tzw. szkół życia oraz przedszkoli ":--:'1

l, 14, 19) - organizowanych przez terenowe władze szkolne. Z powa<U:::- :r

78

:o:q,ęte działania, zmierzające do przygotowania jednostek upośle­

':'.. pracy zawodowej w zakładach produkcyjnych. Efektem tego jest

-= :Jil Komee H'?P 1. c7Kc7Jc7 -łc9c9 c9c9c9 }Q~ o ..rhmy.cb ~clJ

-.. ~vośtedz.ellia~ mwa{id6w, w (11N, zaldadack {lracy chronionej

;:-,ili ~\~ \,>~TIj \\\E:.~Ó~(:.(.\ wię-KsZYCti Q~lęÓ{Q{s"(wae« i (T.m.m'i7ffJ~b .- ~ -h przemysłowych.

Tabela 9

~ -. ~''E OŚRODKI SZKOLNo-WYCHOW A WCZE I PAŃSTWOWE MŁODZIEŻOWE OŚRODKI WYCHOWAWCZE W LATACH 1980-1989

1980

1989 1 1980

1989

519

5971 44771

45834

81 8 9 9 1 192 1 242 1 249 1 289

28 28 31 32 3787 3691 3794 3851

1 5 5 - 714 1 046 1 063

3 3 4 3 501 486 580 425

~':ca1zonych 318 354 368 367 25166 25141 25719 25010

~:-_ .;,;,ooowanych 48 63 60 67 3674 3891 4063 4148

::,,_wtJZwinietvcha 114 114 114 114 10451 9759 10063 10048

~ zakłady te zostały wykazane również w dziale "Ochrona zdrowia i opieka

28 na s. 503. Źródło: dane Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz

_'"OU1a i Opieki Społecznej, Rocznik Statystyczny 1990.

Tabeła 10

.1_'~ OŚRODKI SZKOLNo-WYCHOWAWCZE I MŁODZIEŻOWE

:;'SRODKI WYCHOWAWCZE W LATACH 1980 - 1994

-:. 3ÓLNIENlE

1980

405

34320

1985

457

35 165

1990

478

35 637

1992

503

37881

1993

500

38 002

1 192 1 242 1 205 1 465 1 496 1 260

3787 3691 3681 3783 3763 3468

- 7.14 1 168 2418 22212 1 362

~y ruchowo 501 486 555 561 534 380

)WO 25 166 25 141 24390 24367 24663 23708

1>Ołecznie 3 674 3 891 4638 5 287 5 334 4 885

. ~- >.Iami wychowawczymi - 15 i ośrodkami socjoterapii - 4. b Łącznie

~ zaburzeniami sprzężonymi i w normie intelektualnej nie uwzględnionymi

:",_ _e

~ -.m~' 1995

79

wojewódzkie. Największa liczba uczniów kształci się w branży metalowej (25%), odzieżowej, włókienniczej i budowlanej (34%).

A. Specjalne szkoly zawodowe

Specjalne szkoly zawodowe są to placówki oświatowo-wychowawcze stwarzające młodzieży niepelnosprawnej specjalne warunki do przygotowania się do pracy i z110bywama kwaljfikacji zawodowych. Przeznaczone są dla ~~~~~~~t.Q~ s.vectaln~ch szkół Qodstawowych, a więc dla młodzieży w wieku od

15-18 lat. Kształcenie zawodowe w tych szkolach stanowi zatem Kontynuację nauki w specjalnej szkole podstawowej. Na ogół specjalne szkoły zawodowe znajdują się na tym samym terenie co szkoły podstawowe i wraz z innymi placówkami, np. specjalnym przedszkolem, internatem, tworzą ośrodek szkolno-wychowawczy. Ośrodki te są placówkami typu rezydencjalnego, to znaczy, ~ młodzież niepełnosprawna mieszka w internacie i przez cały dzień

pozostaje pod opieką wychowawczą persQne\u QśrOOka.. Ośrodki są Qrowadzone

na ogół w ramach ogólnego systemu szkolnictwa specjalnego, bądź to przez władze oświatowe szczebla wojewódzkiego lub lokalnego.

Ramowe plany nauczania szkoly zasadniczej:

a) dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim (jednocześnie dla wszystkich

rodzajów niepełnosprawnych),

b) dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim (klasy - oddziały wieloza­

wodowe),

c) zasadniczej wielozawodowej dla niedostosowanych społecznie,

d) dla niewidomych i słabowidzących,

e) dla niesłyszących i słabosłyszących,

f) dla niewidomych, słabowidzących, nieslyszących i słabosłyszących (kl~

i oddziały wielozawodowe)

Ramowe plany nauczania szkoły średniej:

a) zawodowej, liceum dla niewidomych i słabowidzących,

b) zawodowej, liceum zawodowego dla niewidomych (oddziały wieloza­

wodowe),

c) zawodowej, technikum, liceum dla niewidomych i słabowidzących, (5 -letnie), d) zawodowej, liceum zawodowego dla niewidomych (oddziały wielozawo­

dowe),

e) zawodowej, technikum, liceum dla niesłyszących i słabosłyszących, (5 -letnie) f) zawodowej, liceum dla niesłyszących i słabosłyszących,

g) zawodowej, liceum dla niedostosowanych społecznie (3 -letnie),

h) zawodowej, technikum, liceum dla niewidomych i słabowidzących, słabosły­

szących i niesłyszących (po szkole zasadniczej),

82

technikum, liceum dla niedostosowanych społecznie (po szkole

~_ technikum, liceum zawodowego (5 -letnie),

szkoły policealnej dla niewidomych, słabowidzących,

;:'. dl, słabosłyszących, przewlekle chorych i niesprawnych ruchowo

:a<ili)

~~ dla dorosłych (zaocznej) - technikum, liceum i szkoły równorzę­

. ~vidomych, niesłyszących i niepełnosprawnych ruchowo (4 lata

-s te formy kształcenia specjalnego wyżej wymienione mają na celu

3nalnej liczby dzieci i młodzieży przygotowaniem do życia i w miarę

~-odzielnieniem. Zmiany te postępują systematycznie w kierunku

~jnych. Istnieje też przemieszczanie uczniów w obrębie

_ :!: form oraz między nimi a szkolnictwem zwykłym - publicznym.

cją edukacji specjalnej jest troska o bezkonfliktowe przechodzenie

=:epełnosprawnych ze szkoły integracyjnej czy specjalnej do

: usamodzielnienia się.

szkoły zawodowe tworzone są dla młodzieży z różnymi

...uościami, a więc dla młodzieży niewidomej i słabowidzącej

rej), niesłyszącej i słabosłyszącej, umysłowo upośledzonej w stopniu

2 ~ dla młodzieży z przewlekłymi schorzeniami, przebywającej przez

~s..." placówkach służby zdrowia, np. w sanatoriach (tabela 7, 11, 13).

kształcenie zawodowe prowadzone jest na ogół na dwóch

- a mianowicie: w specjalnych zasadniczych szkołach zawodowych,

w.io.ończenie daje kwalifIkacje robotnika wykwalifIkowanego lub

- .. w danej dziedzinie zawodowej oraz w specjalnych średnich szkołach

-. dl (technikach), których ukończenie daje średnie kwalifIkacje

e \ technika). Niektóre ośrodki szkolno-wychowawcze prowadzą także

...:.rea ogólnokształcące przygotowujące do podjęcia nauki na wyższych

-.ft tabela 12).

Tabela ~

SZKOLNICTWO SPECJALNE W ROKU SZKOLNYM 1995/96

								Rod2aj niesprawności
								upośledzeni								z....
			z wadami wid2Jenia		z wadą sIuchu			wnyslowo				nie-		z lIpO-	niId:Im-	"...
	WYSZCZE-							w stopniu			pr2I>-	pdno		śIed2>o-	sowani	""
	GÓLNIENIE		niewi-	"abc>-	nieIiIy-		"abc>-	I		mDkD-	wIeIde	spr.l-		niem	spoi..	m
			domi	widlą-	S2ąCY		"Y""'!-	ekkim'		wanym	chazy	wni			eznie	-
				ey			ey			i znacz.		rucho-		żonym
										JMn		wo
							SZKOL y
Szkolv nnd<:tb		I	41	91	261		101	4331		105	1021	191		III	371
Szkoły przysp. do pracy			-	-	-		-	13		-	-		2	-	6
zawodowej
na nntlbudowie
niepełnej szkoły			-	-	-		-		5	-	-		I	-	6
oodstawowe;
ukończonej szkoły			-	-	-		-		8	-	-		I	-	-	-
nnd.tawowei
LO			4	1	3		I			-	I		6	-	l	-
Zasadnicze szknłv zawodowe			5	2	19		7	227		-	-		8	-	14
Licea i tecImika zawodowe			3	I	5					-	-		7	-	I	-
Policealne ..,\,"";zawodowe			I							-	-		3	-	-	-
						UCZNIOWIE
Szkolv nnd<t.'		I	2921 1109 I 2510 I				978156100 I 64171 17591					657 I 1544 I			1M381	g-'
Szkoły przysp. do pracy			24	-	-		-	476		12	-	109		-	190	-
zawodowe;
na nndbudowie
niepełnej szkoły			24	-	-		-	246		12	-	16		-	190	-
."."i<tawowei
ukończonej szkoły			-	-	-		-	230		-	-	93		-	-	-
nntI<tawowe;
LO			284	49	110		28	-		-	49	239		-	123	-
Zasadnicze zawodowe			282	89	1649		278	23181		-	-	864		-	530	-
Licea i technika zawodowe			215	44	261		-	-		-	-	591		-	28	-
Policealne S2kolv zawodowe			110	-	-					-	-	321		-	-	-
						ABSOLWENCI"
Szkoły nodst.'		T	47T	174T	3071		141	95341		607	140 I	95 I		475 I	262	27:-
Szkoły przysp. do pracy			9	-	-		-	201		-	-	78		-	70	-
zawodowe;
na nodbudowie
niepełnej szkoly			9	-	-		-	115		-	-	18		-	70	. -
nodstawowe;
ukończonej szkoły			-	-	-		-	86		-	-	60		-	-	-
I nodstawowei .
LO			56	10	19		2			-	2	26		-	40	-
Zasadnicze szknłv zawodowe			58	21	496		61	6613		-		212			175	,-
Licea i teclmika zawodowe			55	16	44							115			6	-
Policealne szknłv zawodowe			37									157				-

a Łącznie Z zagrożonymi uzależnieniem. b, c, e, Ponadto Z nieokreślonym rodzajem upośledze­nia: b - I szkoła, c - 17 uczniów, e-54 absolwentów. d Z roku szkolnego 1994/95.

Rocznik Statystyczny 1996.

Kierunki kształcenia zawodowego dostosowane są do psychofizycznych możliwości uczniów. I tak na przykład:

84

- młodzież niewidoma i słabowidząca zdobywa takie zawody, jak: tkacz, .:newiarz maszynowy i ręczny, mechanik obróbki metalu, monter elektro­:echniczny, tapicer, wikliniarz, telefonista (obsługa central telefonicznych), masażysta (masaż leczniczy) itp.,

- =rJodzież niesłysząca (głucha) i słabosłysząca - ślusarz, krawiec, dziewiarz,

!aletnik, drukarz, tapicer, itp.,

- młodzież umysłowo upośledzona w stopniu lekkim - stolarz, ślusarz, bla­

marz, szewc, obuwnik, malarz, monter, piekarz, kucharz, zabawkarz,

;:apicer, dziewiarz, ogrodnik, prace rolnicze, hodowla zwierząt itp.

Kształcenie zawodowe w specjalnych szkołach zawodowych odbywa się etdług programów przewidzianych dla młodzieży pełnosprawnej. Różnica :o:ega natomiast na tym, że specjalne szkoły zawodowe: l są wyprofilowane według poszczególnych rodzajów niepełnosprawności, tzn. =:: młodzież przebywająca w nich ma takie same lub podobne problemy

:ctrzeby (młodzież niewidoma, niesłysząca, umysłowo upośledzona), : stosują metody nauczania odpowiednie do możliwości i potrzeb nie­:.: ~sprawnych uczniów (niewidomych, niesłyszących, umysłowo upośledzo­:- ;:h), : dOstosowują proces dydaktyczny do potrzeb uczniów, np. mniej liczne zespoły L::sQwe lub warsztatowe, wolniejsze tempo realizacji programu, stosowanie ~ xjalnych pomocy dydaktycznych,

: posiadają specjalnie przygotowaną kadrę pedagogiczną posiadającą wiedzę : 2:lkresu pedagogiki specjalnej,

: posiadają pomieszczenia dydaktyczne i warsztaty szkolne dostosowane do

:ł: :zeb niepełnosprawnych uczniów, a mianowicie:

- o odpowiednim metrażu umożliwiającym swobodne poruszanie się,

- wyposażone w niezbędne pomoce dydaktyczne, stanowiska szkoleniowe

'pracy), narzędzia i maszyny odpowiednio przystosowane dla potrzeb

konkretnego ucznia,

- zniesione bariery architektoniczne w przypadku uczniów z uszkodzonymi

kończynami dolnymi, - wyposażone w niezbędne elementy orientacyjne dla uczniów niewidomych,

- posiadające zróżnicowaną kolorystykę płaszczyzn i elementów dla ułatwienia

orientacji uczniom słabowidzącym.

Z programów kształcenia zawodowego specjalnych szkół zawodowych

=~ektywnie korzystają ci uczniowie, którzy odpowiadają wymaganiom s:.:lwianym przez te programy, a także są zaopatrzeni w niezbędne pomoce

:xhniczne uła~ające im naukę, jak: aparaty słuchowe, pomoce optyczne itp.

Specjalne szkoły zawodowe dają pełne kwalifIkacje w danej dziedzinie ::2wodowej.

85

B. Zakłady rehabilitacji zawodowej

Zakłady rehabilitacji zawodowej nazywane także w niektórych krajach

ośrodkami szkolenia zawodowego lub ośrodkami przygotowania do pracy.

Są to placówki dla osób niepełnosprawnych w wieku od 16 do 45 lat, wymagających przygotowania do pracy i innych usług rehabilitacyjnych. Z reguły, zakłady rehabilitacji zawodowej realizują bardzo szeroki program rehabilitacyjny nie ograniczając się jedynie do szkolenia czy kształcenia zawodowego. Tylko w niektórych krajach program ich jest węższy i ogranicza się głównie do przygotowania do pracy. Stąd ich nazwa ośrodki szkolenia zawodowego lub ośrodki przygotowania do pracy.

W szerokim ujęciu program zakładów rehabilitacji zawodowej obejmuje następujący rodzaj usług świadczonych osobom niepełnosprawnym:

- udzielanie porad zawodowych opartych na kompleksowej ocenie zdolności

do pracy,

- przygotowanie do pracy,

- opiekę zdrowotną podstawową i specjalistyczną,

- usprawnianie fIZYczne i inne zabiegi z zakresu rehabilitacji leczniczej,

- opiekę wychowawczą, psychologiczną i socjalną.

Do zakładów rehabilitacji zawodowej przyjmowane są osoby niepełno­sprawne, które:

- nie spełniają warunków do podjęcia szkolenia lub kształcenia zawodowego

w systemie zintegrowanym,

- ze względu na wiek nie mogą korzystać ze specjalnych szkół zawodowych dla

młodzieży niepełnosprawnej (ukończyły 18 rok życia),

- wymagają dodatkowych usług rehabilitacyjnych z zakresu usprawniania

fizycznego, rehabilitacji psychicznej itp.

Z reguły zakład,y rehabilitacji zawodowej przeznaczone są dla jednej kategoriI osób niepełnosprawnych, np. dla osób z uszkodzonym narządem ruchu, osób z uszkodzonym narządem wzroku (niewidomych i słabowidzących) czy osób z uszkodzonym narządem słuchu (głuchych i słabosłyszących). Są również zakłady, które przyjmują osoby z różnymi niepełnosprawnościami.

Zakłady rehabilitacji zawodowej są zróżnicowane pod względem wielkoścl i kształcą od 30 do kilkuset uczniów. Przeciętny zakład liczy jednak około 100

miejsc. Podobnie jak większość specjalnych szkół zawodowych, zakł~

rehabilitacji zawodowej są placówkami rezydencjalnymi (szkoła plus internat). tzn. że uczniowie przebywają tam przez całą dobę. Większość zakładów dopuszcza także możliwość dochodzenia na zajęcia przez uczniów miesz­kających niedaleko tych placówek.

86

~ rehabilitacji zawodowej stanowią dość istotne ogniwo w systemie

. i osób niepełnosprawnych w naszym kraju. Dlatego są one

e przez Państwo - przez władze centralne lub lokalne. Są oczywiście

~IOOy prowadzone przez organizacje społeczne, zainteresowane osobami

~ kategorią niepełnosprawności.

,,=,:. gotowanie zawodowe w tych zakładach odbywa się na różnych

..,..h i w różnych formach, a mianowicie:

. ?ZSadniczych szkołach zawodowych specjalnych, których absolwenci 80:". :sł-Jją kwalifIkacje robotnika wykwalifIkowanego, czeladnika itp.,

. ~ecjalnych średnich szkołach zawodowych (technika, licea), których ~wenci uzyskują kwalifIkacje technika,

Jil ~ch zawodowych, gdzie uczeń niepełnosprawny przygotowywany jest .a: '.':ykonywania określonego zawodu w ściśle określonym zakresie : :~~wagą umiejętności praktycznych (niepełne kwalifIkacje),

1; :~ie indywidualnego szkolenia zawodowego na konkretnym stanowisku Jł.:S':~wanym do potrzeb i możliwości psychofIzycznych osoby rehabilito­~""tj.

.. ;"'..OOy rehabilitacji zawodowej mają więc szerszą gamę form szkolenia

~::enia zawodowego. W ten sposób starają się uwzględniać indywidualne

-:.. osci rozwoju zawodowego danej osoby niepełnosprawnej.

~c'unki szkolenia i kształcenia zawodowego, są dostosowane do

.,~ ~zycznych możliwości przyjmowanych do nich uczniów. Niektóre

;:. dysponują szeroką ofertą szkolenia i kształcenia w różnych zawodach

sc:::ili1ościach. Starają się oferować osobom niepełnosprawnym najnowsze

:~i zawodowe, przy wykorzystaniu nowoczesnej technologii. Chodzi

.~ o to, aby po ukończeniu szkolenia czy kształcenia absolwenci mogli

,.. " latwo pracę, konkurując z pracownikami pełnosprawnymi. W Polsce

~. ~epełnosprawne mają możliwość szkolenia i kształcenia w zakładach

ilitacji zawodowej, które prowadzą:

- &any przysposobienia zawodowego, - Id..oly przysposobienia zawodowego, . - a:s.adnicze szkoly zawodowe, - ia2 ogólnokształcące.

~:! do wyboru następujące zawody i specjalności: krawiec, dziewiarz,

:...~koronkarka, tkacz, ortopeda-obuwnik, introligator, drukarz, maszy­~ :~owy, zecer, szewc, fotograf, elektronik, tokarz, ślusarz, spawacz, ~ urządzeń elektrotechnicznych, technik elektronik, technik odzieżowy, , -=an.a. ekonomista, analityk medyczny i masażysta leczniczy.

l.&.Lady rehabilitacji zawodowej realizują w zasadzie normalny program

- .", i kształcenia zawodowego przewidziany dla osób niepełnosprawnych.

87

Chodzi bowiem o to, aby ich absolwenci posiadali takie same kwaliflC.::.; zawodowe, obejmujące taki sam zakres wiedzy i umiejętności praktyczn: ::: w danej dziedzinie zawodowej. Uwzględniają one również specjalne potrzc~ i problemy swoich niepełnosprawnych uczniów, dostosowując do ~.::r organizację procesu dydaktycznego i metody nauczania oraz pomieszcze::-~ w których uczą się i mieszkają. Specyficzne cechy specjalnych sZt~

zawodowych dotyczą także zakładów rehabilitacji zawodowej. Z U\Vag' 2­bardzo szeroki program rehabilitacji, zakłady rehabilitacji zaw~...~ zatrudniają liczny personel o różnych kwalifIkacjach. Tworzą go naucz:.: % przedmiotów ogólnych i zawodowych, wychowawcy, lekarze o różr:::ii specjalnościach w zależności od potrzeb, psycholodzy, pracownicy SOC;-'-1. fIzykoterapeuci, kinezyterapeuci (magistrzy rehabilitacji), pielęgniadG ~

W zakładach rehabilitacji zawodowej dla niesłyszących lub niewidre- . zatrudnia się ponadto specjalistów potrzebnych tym kategoriom ,:­niepełnosprawnych, np. logopedę, instruktora rehabilitacji wzroku itp.

Obok zakładów rehabilitacji zawodowej typu przemysłowego, w kt..:.-. osoby niepełnosprawne przygotowywane są do pracy produkc-,., w zakładach przemysłowych, istnieją także zakłady rehabilitacji zawod:­ukierunkowane na pracę w rolnictwie i hodowli zwierząt. Celem tego szi,::". jest przygotowanie do prowadzenia małego wlasnego gospodarstwa re.:!_ które może stanowić źródło utrzymania.

Ogólnopolski program kształcenia zawodowego niepelnosp~-'­uzupełnia Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. Objęte są nim nawa:_ powyżej czterdziestego roku życia, których niepełnosprawność powstal:l ­w zatrudnieniu. Kształcenie zawodowe w spółdzielniach inwalidów W~~ z przyszłym ich zatrudnieniem we własnych zakładach (por. schemat 7)

Do połowy lat sześćdziesiątych w Polsce szkolnictwo zawodowe sp-::-_ w zasadzie było w gestii dwóch resortów - Ministerstwa C~ i Wychowania, jako resortu wiodącego oraz w gestii Ministerstwa L=.

i Opieki Społecznej, które skupiało leżące w zasięgu własnego ~­przyszpitalne i przysanatoryjne szkoły oraz ośrodki rehabilitacji zawodo"-::

Jednakże rozwijająca się od 1949 r. nadzwyczaj dynamicznie ~ .

organizacja gospodarcza, jaką jest spółdzielczość inwalidów, w tym C2:i.5C stanęła wobec problemu braku kwalifIkowanych kadr praco~ rekrutujących się ze środowiska ludzi niepełnosprawnych. Fakt, iż : . strony statutowym zadaniem spółdzielczości inwalidów jest zalI'..

jednostek niepełnosprawnych, z drugiej zaś rosnące stale wymagania Z" z rozwojem produkcji i usług w przekroju liczbowym i jakościoW}m. ~_ władze spółdzielcze przed problemem konieczności przygotowania ornz nalenia zawodowego inwalidów we własnym zakresie. Dzięki zrc~

88

tego problemu oraz dzięki poparciu przez władze państwowe od - za zgodą ówczesnego Ministerstwa Oświaty i Wychowania - spół­- mwalidów powołała własne zawodowe szkoły specjalne. Uwzględnia­

cechy dominujących upośledzeń przyszłych uczniów oraz określony

.~.magań kwalifikacyjnych w działalności produkcyjnej i usługowej

", ustalono, re będzie się powoływać zawodowe szkoły specjalne

W zakresie ustawodawczo-nadzorczym podporządkowuje się je wła­

:~1.atowym, którymi zarządzają dwie jednostki centralne: Ministerstwo

~~: Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.

az. ;cwoływaniu zasadniczych szkół zawodowych specjalnych, odpowie­

. spółdzielcze kierowały się trzema kryteriami natury organizaqjnej:

lwami długofalowego naboru młodzieży o określonym rodzaju

. a w danym okręgu, .

. I~ branżowym spółdzielni, powołujących szkoły do rodzaju i stopnia

i~~a rekrutowanej młodzieży,

':! spółdzielni na danym terenie, co mogłoby sprzyjać tworzeniu tzw.

't ~ędzyzakładowych.

Tabela 13

-'::~-\LNE OŚRODKI SZKOLNO-WYCHOW A WCZE I MŁODZIEŻOWE

OŚRODKI WYCHOWAWCZE W LATACH 1980 - 1990

1989 597 45 834

1990 593 45 376

Narodowej oraz Ministerstwa Zdrowia i Opieki

89

Rodzai uooś1edzenia

TabeIs

SZKOL Y SPECJALNE WEDŁUG RODZAJU UPOŚLEDZENIA UCZNIÓW W ROKU SZKOLNYM 199\)191

51 31

UCZNIOWIE

1219 3756 11 659 5458

303 874 576

421

ED 129 Clli

ABSOLWENCI

Szkoł dstawowe 176 420 390

Zasadnicze szk zawodowea 95 308 147

Licea o ólnokształ ce - - 36

Tecłmika i licea zawodowe 57 31 46 101

a Łącznie ze szkołami paysposabiającymi do zawodu. b Łącznie ze szkołami policea: ­c Z roku szkolnego 1989/90. Rocznik Statystyczny 1991.

Po piętnastu latach spółdzielczość inwalidów legitymowała się st::= posiadania dwunastu własnych zasadniczych szkół zawodowych specja.: skupiających młodzież o trzech wiodących rodzajach niepełnosprawności, tz::

- młodzież upośledzoną w stopniu lekkim i umiarkowanym,

- młodzież niesłyszącą oraz

- młodzież paraplegiczną bądź z innymi uszkodzeniami aparatu ruchu.

W szkołach spółdzielczości inwalidów pobierało naukę wielu młodocia: = inwalidów, zdobywając kwalifIkacje w zawodach: dziewiarz, elektromec.h:.'.Jo.. formowacz tworzyw sztucznych, hafciarz, kaletnik, konserwator apar::. _­RTV, krawiec ogólny, krawiec odzieży lekkiej, lakiernik, monter podzesr.. "' elektronicznych, poligraf, stolarz, stolarz meblowy, ślusarz, ślusarz narzęez:. '''­i tapicer. Kryteria naboru uczniów zasadniczych szkół zawodc -:: specjalnych spółdzielczości inwalidów były następujące:

Szkoły

90

niewi­

domi i niedo­widzący

umysłowo upośle­

dzeni w stopniu

głusi i niedo­słyszący

prze­wlekle chorzy

kalecy

lekkim

11

5

SZKOŁY 31

14

452 222

127 5 9 1

13 13

7

618

112 368

9863 5866

480

- Xończony 15, a nie przekroczony 23 rok życia (górna granica wieku przy

:aborze do PZSZS przy ZDR ZSl w Konstancinie wynosi 35 lat), - :rzeczenie komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o grupie inwalidztwa, - ...bńczenie szkoły podstawowej lub podstawowej specjalnej.

Tabela 15

SZKOLNICTWO SPECJALNE W LATACH 1980 -1994

~'YSZCZEoOLNIENIE

1993194

1980/81 I 1985/86

SZKOŁY

716 755

1 020 1 071

2 3

231 265

6 8

12 14

UCZNIOWIE

79 593 83 707

13 490 12900

85 91

21431 22910

338 426

905 1 040

ABSOLWENCI

'awowe 11 787 11 802 12322 12230 12 114

'alne nfZV spR . 2585 3335 3 182 3212

's. do nracv zawodowe; 73 95 11 O 234 322

.- zasadnicze zawodowe 6 200 6 408 6 836 7 262 7 479

~oksztakace 72 78 101 106 90

~ i licea zawodow;;o 234 23'1 309 335 304

. ...mały, uczniowie i absolwenci podani są w odpowiednich tablicach dotyczących liczby ~w, uczniów i absolwentów szkół podstawowych. b Łącznie ze szkołami policealnymi, L:..::ił Statystyczny 1994.

GId chwili przyjęcia ucznia do jednej ze szkół spółdzielczości inwalidów staje ~ c:l (na zasadach określonych obowiązującymi przepisami) pełnoprawnym T~~\'Ilikiem spółdzielni, przy której zlokalizowana jest szkoła lub spółdzielni Lq'.erującej.

Przez czas trwania nauki uczniowie, jako pracownicy spółdzielni, otrzymują ~-'oo:agrodzenie zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz mogą korzystać = .~ szelkich form opieki rehabilitacyjno-socjalnej spółdzielni. Kończąc naukę,

1L~'Dwie zdają egzaminy z przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych ­:ł::.:retycznych oraz z praktycznej nauki zawodu. Złożenie egzaminu z wynikiem )I:~:tywnym daje absolwentom szkół dwojaką satysfakcję:

- StX>łeczną, w postaci ukończenia szkoły ponadpodstawowej i zatrudnienia

. macierzystej spółdzielni oraz

769

1379

4

271

9

17

771

1367

4

268

11

17

768

1402

li

270

12

18

776

1297

17

280

13

20

83 591 14774

546

25 826

526

1211

84317 17363

146

24 509

421

1159

83 295 16 806

134

24 684

417

1097

82171 16376

274

25641

437

1061

91

- zawodową, w postaci uzyskania tytułu robotnika wykwalifikowanego w da­nym zawodzie.

Zespoly praktycznej nauki zawodu - są to zespoły, liczące od 11 do 2

młodocianych inwalidów, którzy naukę przedmiotów ogólnokształcącycl' pobierają w różnych szkołach zawodowych w danym mieście, a nauk. specjalistycznych przedmiotów zawodowych oraz praktyczną naukę zawod..

odbywają w konkretnej spółdzielni inwalidów. Podobnie jak i w zasadnic~ szkole zawodowej specjalnej, tak i w tym przypadku organizacja proces:. nauczania, egzaminów oraz zatrudnienia jest taka sama.

Tabela l'

SZKOLNICTWO SPECJALNE WEDŁUG RODZAJU UPOŚLEDZENIA UCZNIÓr

W ROKU SZKOLNYM 1993/94

				Rodzai upośledzeniaa
						umysłowo
		niewi-	głusi	prze-		upośledzeni		społe-	zza!;..
		domi	i nie-	wlekle	kalecy	w stoPniu		cznie	rn::&,.
	Szkoły	i nie-	dosIy-	chorzy			umiar-	nie	11Io
			dowi-	szący				kowa-	dosto-	zad
		dzący				lekkim	nym	sowani	Wili
							i znacz-
							nVIII
			SZKOL y
Szk	wowe	13	34	110	20	446	102	35
Szk	. do pracv zawad		l		5	6		5
Szkol	Iv zasadnicze zawodowe	7	16	3	II	227	-	16
Licea ol!ólnokształcące		-	-	13	-	-	-	-
Technika i licea zawodoweD		6	4	-	9	-	-	I
			UCZNIOWIE
Szk	wowe	1253	3383	11472	1643	57 085	6015	1584	.
																		.
Szk	. do pracy zawod.		24		179	178		165
Szkol	v zasadnicze zawodowe	267	1068	289	1161	22317	-	724
Licea ol!ólnokształcące		-	-	526	-	-	-	-
Technika i licea zawodoweD		302	184	-	704	-	-	21
			ABSOLWENCIc
Szk	wowe	189	430	306	134	9830	479	457	-
Szk	. do pracv zawod.				129	86		107
SzkoJlv zasadnicze zawodowe		94	326	91	343	6386	-	239
Licea ol!ólnokształcące		-	-	90	-	-	-	-
Technika i licea zawodoweu		77	46	-	181	-	-	-

a Ponadto z nie określonym rodzajem upośledzenia: uczniów - 84, absolwentów ­b Łącznie ze szkołami policealnymi. c Z roku szkolnego 1992/93. Rocznik Statystyczny:

Szkoła specjalna przysposabiająca do zawodu kształci i wychc' .

zakwalifikowaną do kształcenia specjalnego młodzież w wieku 15 - 21 lat, ~ ukończyła VI klasę szkoły podstawowej i nie rokuje ukończenia tej szko~ _­

92

. ':.:1 szkołę podstawową specjalną i nie kwalifikuje się do pobierania nauki

~czych szkołach zawodowych specjalnych ze względu na ciężkie

e kalectwa lub głębsze upośledzenie umysłowe (tabela 16).

~~m zadaniem szkoły jest: praktyczne przygotowanie ucznia do

~ pracy zawodowej, maksymalne usprawnienie zaburzonych funkcji

r ",:cznych, rozwijanie szacunku i zamiłowania do pracy, poczucia

~ i dyscypliny pracy oraz poszanowania mienia społecznego.

. h:--, bądź ich klasy tworzy się przy szkołach zawodowych specjalnych lub

_ .m::. dl, w których możliwe jest zapewnienie realizacji programu kształcenia

g': . zawodowego.

h:-:a realizuje swoje zadania w toku pracy dydaktyczno-wychowawczej

'~jnej, prowadzonej w ramach zajęć obowiązujących i pozalekcyjnych

"5~ołdziałaniu z zakładami pracy spółdzielni inwalidów, poradnią

- Y-gIczno-pedagogiczną oraz radą szkolną rodziców. Zajęcia dydaktyczne

~.a się w zespołach klasowych o liczbie od 8 do 12 uczniów. Kształcenie

:.me uczniów organizuje się w warsztatach szkół zawodowych zwykłych,

_ =.. 'Ch oraz zakładach produkcyjnych spółdzielni inwalidów.

~. uzawodowione przy podstawowych szkolach specjalnych. W zasa­

:l forma przygotowania zawodowego młodzieży niepełnosprawnej nie

. eszcze z fazy eksperymentu. Składa się na to wiele istotnych czynników,

c;;. estia wieku uczniów w stosunku do wieku produkcyjnego, zakres

-~ szkoły podstawowej specjalnej a minimum wiedzy teoretycznej

:I do złożenia egzaminu z przygotowania zawodowego i inne. Obecnie

-.=.., 'odowione tworzone są jeszcze przy podstawowych szkołach specjal­

',\ świetle obowiązujących przepisów mogą stanowić wstępny etap przy­

--o ą...')' do przyszłego zawodu. Bieżąca praktyka wykazuje, iż największe

. możliwości - w kontekście istniejących aktualnie barier inwestycyjnych,

- '~'ych i organizacyjnych - w zakresie szkolnych form przygotowania

- '~'ego inwalidów mają:

1It:c.emizacja i przekształcanie istniejących i byłych szkół spółdzielczości

~w,

35:~e nowych klas specjalnych młodzieży niepełnosprawnej na terenie

::v ~wych szkół publicznych,

~cja nowych zespołów praktycznej nauki zawodu i stworzenie dla 1Ic-. - we współpracy z władzami oświatowymi - jednolitego systemu form

rr;:'nJ~cyjnych oraz określonego statusu prawnego.

93

5. Specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

Ośrodki szkolno-wychowawcze organizowane są dla dzieci i młodzie:­

z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi w wieku 3 - 18 lat, które nie mz;~ możliwości realizowania obowiązku szkolnego w miejscu zamieszk~ Ośrodek obejmuje internat oraz co najmniej jedną z następujących placów,::!­przedszkole specjalne, szkolę podstawową specjalną, specjalną szk* przysposobienia zawodowego, zasadniczą szkołę zawodową specjalną, in::ł szkolę ponadpodstawową specjalną.

Szczególowe cele i zadania pracy dydaktycmo-wychowawczej i re\~7-­dacyjnej ośrodka wynikają z zasad pedagogiki specjalnej, ich dostosow)'\\~-~ każdorazowo do rodzaju i stopnia odchyleń i zaburzeń rozwojowych "~Q:­wanków. Ośrodek wykonuje swe zadania poprzez:

- zespolową działalność rewalidacyjną nauczycieli, wychowawców, prn.:.:­

wników służby zdrowia oraz personelu administracyjno-obsługowego,

- współdziałanie ze środowiskiem (mieszkańcami, urzędami, organizaCJ=:l

społecmymi) w celu zapewnienia wychowankom maksymalnego ucł:---'l

W życiu społecznym i kulturalnym bliższego i dalszego otoczenia.

Prowadzone są ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży:

- upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim,

- upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,

- niesłyszących,

- słabosłyszących,

- niewidomych,

- słabowidzących,

- przewlekle chorych,

- kalekich (z zaburzonym narządem ruchu),

- niedostosowanych społecznie (z zaburzeniami zachowania i zagrożonych ~

leŻDieniem),

- upośledzonych, wymienionych już - oprócz upośledzonych umysłc~: ­

u których występuje ponadto upośledzenie umysłowe (upośl~--:r

sprzężone) (tabela 16, 17 i 18).

Mogą być też tworzone ośrodki dla dzieci i młodzieży z innymi odchyle2:...:::u:

i zaburzeniami rozwojowymi nie wymienionymi wyżej.

Ośrodek jest czynny cały rok, zapewnia wychowankom całkowitą er ~ naukę, warunki do prowadzenia rehabilitacji leczniczej, fizycznej i psych..:.=::;

oraz wychowanie - w tym przygotowanie do udziału w życiu społ~. i kulturalnym. Ośrodek organizuje:

- naukę szkolną, a dla dzieci w wieku przedszkolnym zajęcia wychowa\', ~ - zajęcia rewalidacyjne (profilaktyczno-resocjalizacyjne),

. a:ną naukę zawodu,

, wla.sną,

. do prawidłowego rozwoju fizycznego, . 'a.:chowanków w życiu społecznym i kulturalnym środowiska,

..-nek wychowanków, ich rekreację i rozrywkę,

. pnygotowujące wychowanków do samodzielnego życia, :(" ., usamodzielnianiu się.

Tabela 17

_ ;:..,r; OŚRODKI SZKOLN0-WYCHOW A WCZE I MŁODZIEŻOWE

. a

OSRODKI WYCHOWAWCZE W LATACH 1980 - 1993

- :;'';NIENIE	T	1980	1985		1990	1992	1993
		405		457	478	503	500
		34320		35 165	35 637	37881	38002
		11921		1242	1205	1465	1496
		37871		3691	3681	3783	3763
				714	l 168	2418	2212
		5011		486	555	561	534
		25 1661		25 141	24 390	24 367	24 663
		36741		3891	4638	5287	5334
.:.. .cczące placówek pomocy spolecznej				dla dzieci umysłowo upośledzonych
'_ .\' dziale "Ochrona zdrowia i opieka spoleczna", tabl. 27 na s. 520.
..1 r. - dane Ministerstwa Edukacji Narodowej; Rocznik Statystyczny 1994.

Tabela 18

~':"NE OŚRODKI SZKOLN0-WYCHOWAWCZE I MŁODZIEŻOWE

OŚRODKI WYCHOWAWCZE W LATACH 1980 - 1991

.. - '~CZEGÓLNIENIE

1980

519

44771

1985

571

44 924

1990

593

45376

1991

610

46 584

l 1921 l 242 l 205 l 387

3787 3691 3681 3683

714 l 168 l 978

501 486 555 485

25 166 25 141 24390 24441

3674 3 891 4638 4858

10 451 9759 9739 9752

. _~J 31 XII; dane te zostały wykazane również w dziale "Ochrona zdrowia i opieka ~ ..abl. 25 na s. 448. Źródło: do 1990 r. - dane Ministerstwa Zdrowia i Opieki - ~ocznik Statystyczny 1992.

95

Ośrodki utrzymują ścisły kontakt z rodzicami (opiekunami prawnyr.­wychowanków. W celu jednolitych oddziaływań rewalidacyjnych org~~­pedagogizację środowiska rodzinnego wychowanków.

Na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 r. specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci (młodzieży) mora:::.. zaniedbanej przekształcono w Państwowe Młodzieżowe Ośrodki Wycho. ~ wcze (tabela 18 i 19). Ze względu na zadania, jakie stoją przed nimi, dzielą:;­na:

- resocjalizacyjne, przeznaczone dla młodzieży niedostosowanej będa:.

w normie intelektualnej,

- resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla niedostosowanych społecznie upcs ­

dzonych w stopniu lekkim,

- resocjalizacyjno-Iecznicze dla młodzieży niedostosowanej społecznie z =.

burzeniami neuropsychicznymi i rozwoju osobowości,

- o innej specjalizacji, tworzone w miarę potrzeb społecznych.

Niektóre ośrodki mogą funkcjonować w części lub całości jako ośro.k obserwacyjno-diagnostyczne powołane do kierowania wychowankó" ~ innych ośrodków oraz uzupełnienia obserwacji i badań koniecznych do pod; ~~ decyzji o wyborze właściwego dla wychowanka ośrodka lub o jego powroae ~ dotychczasowego środowiska. Aktualnie problemy te reguluje nowe Zar~J: Nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 1993 r. w spn: :: zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi (zob. aneks).

Tabc!.. ...

WYCHOWANKOWIE W PAŃSTWOWYCH MŁODZIEŻOWYCH OŚRODK.~:::­WYCHOWAWCZYCH DLA DZIECI SPOŁECZNIE NIEDOSTOSOW ANYC'"­

W ROKU SZKOLNYM 1986/87

Skierowani w wyniku orzeczenia

Wychowankowie wg wieku

ogółem

sądów rodzin­

nych

poradni wycho­

wawcZD­-zawodo­

ch

pogoto­wia opie­kuńczo­~

ogółem

Razem

1985/86 3891 l 780 l 185 926 3162 929

1986/87 4 163 2 386 l 079 698 3 448 861

7-14 lat 1464 572 667 225 1464 31

15-18 lat 2599 l 807 323 469 l 979 827

19 i wiecei lat 100 7 89 4 5 3

Dane z Rocznika Statystycznego Szkolnictwa, GUS, Warszawa 1988.

96

. ::srodków może być kierowana młodzież w wieku od 13 do 17 lat, Jr=:.rufkach wyjątkowych młodzież w wieku od 10 do 12 lat, wobec której: ~.-;"'Y sąd orzekł zastosowanie ośrodka wychowawczego w postaci umie­

. ~'1 w ośrodku,

~:~ pogotowie opiekuńcze, na podstawie przeprowadzonych obserwacji .. ~-""": specjalistycznych, wydało orzeczenie o konieczności umieszczenia .. ~--:-dku,

'8EC.;. '":''a poradnia psychologiczno-pedagogiczna orzekła o potrzebie umie­s:.:::;:-~ w ośrodku, a właściwy terenowy organ administracji państwowej ~~ decyzję o umieszczeniu w ośrodku.

Cs-:dek realizuje swe zadania poprzez:

8IIUgTowaną działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą szkoły

~~,

~ zawodu i wychowanie przez pracę w warsztatach szkoleniowo-pro­&K.::-~ych szkoły zawodowej lub zakładach pracy, a także w innych i:r-~d1 kształcenia zawodowego,

.&n.!.l w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska, flldnoszenie kultury pedagogicznej rodzin i wychowanków, ~ldziałanie z organizacjami i instytucjami w zakresie udzielania porno­=' .. ~ :hawankom do czasu usamodzielnienia się.

.. o.zkole zorganizowanej w państwowym młodzieżowym ośrodku

;" ~'tzym mogą być organizowane klasy wyrównawcze w zakresie

~ początkowego o odrębnym planie i programie nauczania.

t:s:r. - a z 1991 r. oraz przepisy wykonawcze ( z 21 lutego 1994 r.) dla dzieci . --.:ży, którym zaburzenia w znacznym stopniu utrudniają kontakty

,,;; - realizację ich zadań życiowych, szkoły mogą organizować zajęcia

. -='-7:e w zespołach socjoterapii, wyodrębnione klasy i grupy

-;.::" ::ze, świetlice i kluby terapeutyczne oraz profilaktyczno-wycho­

z --;. - - .:likiem szkół pomaturalnych, które kształcą techników-analityków

T.:..:...c:ogii i optyków (dla młodzieży ze schorzeniami układu oddecho­

, :-.:.z masażystów (dla niewidomych), niepełnosprawni na tym poziomie

.~ :>..ę wraz z młodzieżą pełnosprawną. Jest tak dzięki ich własnej

- . - i dojrzałości, którą osiągają (często w wyniku rehabilitacji)

~ ~ ich przez takie organizacje, jak: Polski Związek Głuchych, Polski

~ "..ewidomych, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, a w czasie

= --zeszenie Studentów Polskich.

. -c. .. obraz liczby szkół, uczniów, wychowanków, nauczycieli

", :-G" w poszczególnych typach placówek oświaty specjalnej przedsta­

::.:.: ~., 5, 6,14,16,19, i 20.

97

PLACÓWKI I FORMY KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO W LATACH 1985/86 11986/87

Placówki	Szkoły		UC2lliowie		Nauczyciele		Absolwenci
oświaty	(olacówki)		(wvchowankowie)		oełnozatrudnieni
soecialnei	1985/86	1986/87	1985/86	1986/87	1985/86	1986/87	1985/86	1986 -
Razem	1282	l 2296	135 991	137712	12988	12937	18376	18 -
Przedszkola
soecialne	132	133	5886	5742	704	695	-	-
Szkoły
podstawowe	755	765	81418	82 359	9814	9865	11 803	11-
soecialne
Filieszk6ł
podstawowych
soecialnvch	75	76	2289	2053	220	212	79	-
																-
Oddziały spec.
przy szkołach
podstawowych
dla upośledzo-
nvch umysłowo	-	-	12 900	12 834	-	-	-	-
Szkoły w pogo-
towiach
ooiekuńczvch	30	31	1282	1324	152	161	104	"
Licea ogólno-
kształcące spe-	8	8	426	303	49	48	64	....
cialne	282	283	25 077	25 778	2049	1956	6326	6-
z tego:
szkoły przyspo-
sabiające do
zawodu	3	2	91	65	6	7	71
zasadnicze szko-
ły zawodowe	265	268	22 910	23 275	1847	1778	6003	6..-
licea zawodowe	4	3	113	9S	176	14	44
technika
zawodowe	8	8	702	608	-	137	107	- -
policealne studia
zawodowe	2	2	225	218	20	20	101	.-
klasy specjalne
przy szkołach
zawodowych	-	-	1036	l 517	-	-	-	-
Nauczanie
indywidualne	-	-	6713	7319	-	-	-	-

Dane z Roc~ Statystycznego Szkolnictwa, GUS. Warszawa 1988.

98

. '*-.luictwo specjalne w ocenie Komitetu Ekspertów

\fL~ macmych opóźnień na wielu odcinkach oraz dyskusyjnych

,.:~otnie decyzji władz oświatowych, nasz system szkolnictwa specjalnego

~~ s:ę we właściwym kierunku. Niepokojący natomiast jest zakres tego

Według bowiem dobrze udokumentowanych ocen, liczba

: sprawnych, wymagających interwencji służb rehabilitacyjnych oraz

z:t:ecanej przez pedagogikę specjalną, wynosi Zdaniem niektórych

-:"'\ około 10% populacji w wieku od urodzenia do 19 roku życia.

5n=a zdrowia i organizacje społecme zarejestrowały w 1986 roku około

:"'~ .1zleci i młodzieży ze macmym odchyleniem od normy, które wymagały

. rehabilitacji i kształcenia. Ponadto, według statystyki byłego resortu

. . wychowania, do placówek specjalnych uczęszczało w tym czasie

.'0: :38 tys. uczniów. Wynika z tego i najnowszych danych MEN, że

..; ~brmami szkolnictwa specjalnego objętych jest niespełna 30% uczniów

~anych (według danych szacunkowych). Tymczasem były resort

. '.',:'chowania twierdził, że nie zaspokojone są potrzeby tylko 39 tys.

~oł podstawowych i 6000 zawodowych. W roku szkolnym 1986/87

ero specjalnym objęto 65 tys. umysłowo upośledzonych w 536 szko­

l: grupy przewlekle chorych 12 tys. uczniów w 127 szkołach. Odpowiedni

'~.llosi zatem 2,3% ogólnej liczby dzieci w wieku szkolnym (Raport,

o ~ 56).

,. dolnictwie specjalnym pracuje obecnie ponad 38 tys. nauczycieli ~C:~.aWCÓW, w tym w resorcie edukacji narodowej (w szkołach ~h szkolno-wychowawczych) 20500 z czego około 14 tys.

7,::::. ch jest w placówkach dla umysłowo upośledzonych. Z ogólnej liczby

':~;:ch w szkolnictwie specjalnym około 33% to wychowawcy, 66%

_::~ i wychowawców posiada wykształcenie wyższe, 18% ukończyło

1;l.:.czycielskie, a 16% ma wykształcenie średnie.

8c.::_: system kształcenia kadry pedagogicmej, o której mowa, nastawiony

"-''='dzie na szkołę specjalną. Problem jest jednak znacznie szerszy, gdyż

: ::Uego systemu szkolnego, w którym uczą się również niepełnosprawni.

~~ - że zapotrzebowanie na kadrę w tym zakresie wynosi około tysiąca

~. a uczelnie opuszcza około 600 absolwentów pedagogiki specjalnej.

formy oraz treść kształcenia i doskonalenia kadry szkolnictwa spe­

... ~parte są na niezbyt ścisłej terminologii klasyfIkującej upośledzenia,

;ącej natomiast w sposób dostatecmy dzieci i młodzieży zaliczonej do

;tr.r:'iekle chorych. Nie uwzględniają one również ważnych problemów,

-.c::. być przedmiotem studiów, jak np. wspólpracy z rodzicami,

w systemie integracyjnym, funkcji służb socjalnych itp.

99

Punktem wejścia zmian,' jakie winny się dokonać w oświacie specj~

a także w kształceniu dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, jest przesunięcie ~ dalszy plan oceny możliwości w tym zakresie i kwalifIkowania tych dzieci ~~ odpowiednich form edukacji, z uwzględnieniem rodzaju i stopnia upośledzre...;. a skupienie uwagi w pierwszym rzędzie na ich właściwościach osobowości:;­wych, motywacji, inteligencji, warunkach domowych, gotowości rodzica-. do współpracy ze szkołą i innych czynnikach sytuacyjnych. Przestawi~ kształcenia specjalnego na nowe zakresy i treści wymagać będzie skupie%:.:

większej uwagi na wszechstronnej i wieloetapowej diagnozie, orientac} i poradnictwie. Winno to być immanentną częścią procesu dydaktyc1l1e§:

i wychowawczego oraz podstawą oddziaływań terapeutycznych i rewalida<:':­nych. Wraz z coraz szerszym obejmowaniem kształceniem specjalnym ~ i młodzieży, zwłaszcza z grupy przewlekle chorych i ciężko poszkodowac:. .= z upośledzeniami sprzężonymi, wzrastać będzie rola służb socjalnych. Ich por.:-:.: stanie się istotna dla uczniów przebywających w ośrodkach szkolno-\\')'ci::­wawczych, dysponujących zapleczem rehabilitacji leczniczej, ale także .:..:. uczęszczających do zwykłych szkół.

Rodzice i opiekunowie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej stają się istotr.: ~ ogniwem ich rehabilitacji, kształcenia i wychowania. Ich udział winien t;._ jednak bliżej określony i zaplanowany, zwłaszcza w stawianiu diagnc~

usprawnianiu dziecka w domu, pomocy w odrabianiu lekcji, zajęciach ~ domem i szkołą. Udzielanie odpowiedniego instruktażu rodzicom powio: odbywać się w szkołach, placówkach służby zdrowia oraz w poradniach.

Do czynników ułatwiających zacieśnianie związków między kształcellłćY: specjalnym a powszechnym należy m. in.:

- ukazywanie tożsamości celów, jakie stawiamy przed tymi systemami ecL­

kacji, mimo iż na niektórych odcinkach osiąganymi odmiennie,

- dążenie do normalizacji życia osób niepełno- z pełnosprawnymi,

- uznanie tzw. integracyjnego systemu ksztalcenia za jedną z najkorzy~­

szych form kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej,

- dążenie rodziców do kształcenia swych dzieci niepełnosprawnych wn:

z pełnosprawnymi.

Istotne jest także:

- włączanie na wszystkich studiach stacjonarnych, zaocznych i podYIH­

mowych w zakresie pedagogiki, psychologii i socjologii elementów wied::­

z zakresu rehabilitacji i kształcenia specjalnego,

- stwarzanie we wszystkich placówkach oświatowych (zwłaszcza w szkoła.c=­

warunków ułatwiających dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej kon:.'­

stanie z nich wraz z pełnosprawnymi rówieśnikami,

100

l,7mwadzenie zmian do programów kształcenia kadry dla oświaty specjal­I': oraz silniejsze zintegrowanie szkolnictwa specjalnego z ogólnodostępnym,

:.udowa nie placówek oświaty specjalnej w sąsiedztwie zwykłych pla­a...ek oświatowych, co ułatwi wspólną realizację niektórych programów ... :bowawczych oraz zamienne korzystanie z kadry pedagogicznej i innych ~e~;alistów (Raport, 1989, s. 159).

b3p0kajanie potrzeb edukacyjnych dzieci niepełnosprawnych wymaga

,~'cmia fonn kształcenia specjalnego, w tym uruchamiania ośrodków :--wychowawczych, szkół w placówkach leczniczych i sanatoryjnych dla ~i nie objętych (np. z afazją, autyzmem), szkół w domach pomocy

~j dla umiarkowanie i znacznie upośledzonych umysłowo, świetlic

Z5:ł.:;.':;"\V terapeutycznych, wyspecjalizowanych fonn rekreacji itp. Należy

- .:~ zwiększenia specjalnych oddziałów przy przedszkolach nonnalnych,

. a poszczególnych dzieci niepełnosprawnych w tych właśnie przed­

';" oraz nauczania w warunkach domowych przy pomocy nauczyciela

czacego. Pożądaną fonną wychowania przedszkolnego niektórych dzieci

~'~1'rawnych byłoby ich przebywanie przez I - 2 dni w przedszkolu.

~e większym stopniu należy też rozwijać i różnicować system inte­

_ Jn:' - a tam, gdzie byłoby to uzasadnione - ograniczać zakładanie ośro­

szkolno-wychowawczych dla młodzieży z jednorodnym inwali­

::p. uszkodzonym narządem ruchu, słabowidzących i słabosłyszących,

;~.: te ośrodki do ogólnego systemu szkolnego.

PO ::-.: absolwentami podstawowych szkół specjalnych powinny stać otworem

:<:nadpodstawowe ogólne i zawodowe (system integracyjny) oraz

.Qe szkoly zawodowe specjalne, licea ogólnokształcące, technika

- . inne, jak np. szkoły przysposobienia zawodowego specjalnego, kursy

. ~ cgólniejszym ujęciu młodzież, zwłaszcza z grupy przewlekle chorych

'I~ kondycji fizycznej i mniejszej odporności, winna (o ile sprosta temu

;'00 wzgldem intelektualnym i fizycznym) uczęszczać do liceów

, ':::: Jub odpowiednich techników zawodowych. Podobnie winno być

.eżą z uszkodzonym narządem ruchu (kończyn górnych i dolnych).

~ zatrudnieniem dla tej młodzieży winna być praca o charakterze

-:'~, urzędniczym, rzemieślniczym itp. Zasadnicze specjalne szkoły

e winny być dostępne dla wszystkich absolwentów podstawowych

~ja1nych. Jest to również odpowiednia fonna kształcenia głównie dla

'c:'ch umysłowo. Szkoły te winny być drożne i stwarzać możliwości

_ !.SZtałcenia.

101

									-
							Tahc. -
SZKOLNICTWO DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH
		1990/91			1994/95		1995
WYSZCZEGÓLNIENIE	szkoły	UC2IUo-	absol-	szko1y	UC2IUo-	absol-	szko1y . _-
		WIe	wenCl		WIe	wenci
Szkoły oodstawowe				x	.	2241	x		...,.
Oddziały spec. przy
szkołach podstb.	1379	17363	3335	958	11747	2032	699	-		-
Szkoły podst. spec.	769	84317	12322	773	83495	12115	776	g-
Szkoły przysp. do pmcy
zawodowei spec.	4	146	110	7	554	371	22			-
na podbudowie:
nieoełnei szkołv oodst.				12	343	225	13
ukończonei szk	4	146	110	5	211	146	9		--
LO specjałne	9	421	101	13	553	155	17
ZSZ specjalne	271	24509	6836	284	26502	7648	283	.
																-
Licea i tech. zawod. spec	15	896	191	17	1085	236	17			-
Po1iceałne szkoły
zawodowe specjałne	2	263	118	4	426	194	4
a W szkołach podstawowych dzieci niepełnosprawne uczą się w klasach integracyjny
peutycznych, wyrównawczych lub w klasach ogólnodostępnych oraz w fonnie ind)'\\'ł'-
b Oddziały, uczniowie i absolwenci podani są w odpowiednich tablicach dotyczących __
łów, uczniów i absolwentów szkół podstawowych.
Rocznik Statystyczny 1996.
Należy też ksztalcić niepelnosprawnych na poziomie policealnym i.. -:!-
szym w zasadzie wraz z mlodzieżą pelnosprawną. Stopień korzystania -.:
nich z tej formy kształcenia zależy w znacznym stopniu od warunków, ja- 7
stworzymy.
Trzeba podkreślić, że integrowanie inwalidów i w ogóle osób niepl"--:1-
sprawnych, szczególnie dzieci i mlodzieży - z ludźmi pełnosprawnyini Je;' .
tylko uznanym na świecie kierunkiem kształcenia i rehabilitacji, ale też									-
noludzkim humanitarnym przesianiem i obowiązkiem (Raport... 1989, s
i dalsze).

---