Najczęstszym patogenem jest Trichophyton verrucosum, rzadszym zaś Trichophyton mentagrophytes. Ze zmian grzybiczych zaizolowane są także: T. mentagrophytes, T. equinum, T. violaceum, Microsporum canis oraz M. gypseum. Trichophyton verrucosum (98% zachorowań) jest keratofilnym grzybem należącym do dermatofitów, mogących przenosić się na inne zwierzęta i ludzi. Powoduje znaczne straty ekonomiczne, obniżenie przyrostów masy ciała, zmniejszenie mleczności oraz wartości użytkowej skór.
Etiologia
Występowanie i przebieg trychofitozy zależą od pory roku, warunków i metod chowu oraz żywienia. Wyróżniamy szereg czynników sprzyjających jej wystąpieniu. Szerzeniu się choroby w stadzie sprzyja ciepły, wilgotny mikroklimat w oborze, niedostateczna higiena, nadmierne zagęszczenie czy wysokie stężenie amoniaku w powietrzu. Na rozprzestrzenianie się choroby u pojedynczego zwierzęcia wpływają warunki żywienia i utrzymania, a przede wszystkim zaopatrzenie w witaminę A oraz pierwiastki śladowe. Zakażeniu sprzyjają także wszystkie czynniki obniżające odporność organizmu. Choroba szerzy się drogą kontaktową i ma tendencję do stacjonarnego utrzymywania się w gospodarstwie. Występuje najczęściej w okresie zimowym, u młodego bydła utrzymywanego w grupach. Źródłem zakażenia są: zwierzęta chore, siejące już w okresie inkubacji (siewstwo utrzymuje się średnio do 4. tygodnia od ustąpienia objawów), ozdrowieńcy, siewcy, gryzonie (średnio 3-5% myszy polnych jest nosicielami spor), zanieczyszczone pomieszczenia, a także sprzęt i środki transportu. Czynnikami przyczyniającymi się do rozprzestrzeniania grzybic skórnych bydła mogą być również ektopasożyty skóry, świerzbowce, wszoły, wszy oraz bąki i muchy. Przenoszą one mechanicznie spory grzyba na powierzchni ciała. Do zakażenia dochodzi przez wtarcie spor w naskórek podczas reakcji obronnej na insekty. Dlatego miejsca predylekcyjne na skórze związane są najczęściej z fragmentami ciała najbardziej narażonymi na obtarcia i inne uszkodzenia. Trichophyton charakteryzuje się szczególnym powinowactwem do keratyny, atakuje zrogowaciałe warstwy skóry (u bydła T. verrucosum nie atakuje zrogowaciałej warstwy rogów i racic) i poprzez toksyny i alergeny wywołuje miejscowy, niewielki proces zapalny. Produkowane są enzymy proteolityczne (keratynaza, elastaza) prowadzące do hiperkeratozy naskórka. Najczęściej okres inkubacji wynosi od 1 tygodnia do 4 tygodni, zmiany natomiast utrzymują się zależnie od pory roku od 1 miesiąca do 3 miesięcy. Zarodniki pączkują na nabłonku i nitkowata grzybnia wrasta w mieszki włosowe, następnie do włosów i cebulek włosowych. Na skutek procesów zapalnych w okolicy mieszka dochodzi do tworzenia się strupów i wyłysień. Występuje tendencja do przyjmowania zmiany kształtu kolistego lub owalnego. Choroba najczęściej przebiega wieloogniskowo.
Objawy
Wyróżniane są 2 postacie kliniczne choroby: strupiasta i strzygąca. Postać strupiasta jest najczęściej spotykana. Początkowo objawia się w postaci niewielkiego guzka pokrytego nastroszonymi włosami. Następnie w jego miejscu powstaje charakterystyczna bezwłosa plama pokryta strupem o strukturze przypominającej azbest, koloru szarego i różnej grubości. Wyłysienia dochodzą do wielkości dłoni i mogą się zlewać. W niektórych przypadkach powstają charakterystyczne pierścienie na skutek odrastania pokrywy włosowej od środka zmian (zakażenie szerzy się na zewnątrz). Postać strzygąca charakteryzuje się natomiast ostro odgraniczonymi, okrągłymi, bezwłosymi plamami z miernie łuszczącym się naskórkiem. Po przechorowaniu trychofitozy pojawia się odporność trwająca około jednego roku. U ozdrowieńców przy reinfekcji albo nie dochodzi do zakażenia, albo ma ono postać pojedynczych, szybko zanikających zmian. Odporność nabyta jest ściśle połączona z mechanizmami obronnymi typu komórkowego i pojawieniem się alergii infekcyjnej.
Rozpoznanie
Zakażenie rozpoznajemy na podstawie charakterystycznych zmian oraz przenoszenia się go na inne osobniki. Objawy kliniczne są zazwyczaj wystarczające do stwierdzenia rodzaju choroby, jednak w przypadkach wątpliwych możemy je potwierdzić badaniem mikroskopowym włosów pobranych z granicy zmian. Włosy umieszczamy na szkiełku podstawowym i po dodaniu 10% roztworu KOH przykrywamy szkiełkiem nakrywkowym. W celu określenia rodzaju grzyba należy wykonać posiew na podłoże różnicujące z podobnie pobranych włosów, zeskrobin ze zmian skórnych czy bioptatu. Diagnostyka różnicowa Musimy wziąć pod uwagę w szczególności łuszczące lub strupiaste zmiany pochodzenia pasożytniczego. W przeciwieństwie jednak do często równocześnie występującej trychofitozy zmiany te są nieregularne, obejmują duże powierzchnie, występuje bardzo silny świąd, a także można łatwo wykazać obecność pasożytów.
Leczenie
Celem leczenia jest zmniejszenie ilości patogenów występujących w środowisku, zniszczenie ich na zwierzętach oraz skrócenie czasu trwania choroby. Musi ono dotyczyć kolejno miejscowej terapii przeciwgrzybicznej, szczepienia zwierząt oraz niszczenia form rozwojowych grzybów w środowisku. Do leczenia miejscowego wykorzystujemy maści i płyny zawierające klotrimazol i enilkonazol. Stosujemy je na ogniska grzybicze i skórę wokół nich w niewielkim promieniu. Przed ich aplikacją miejsca zmienione możemy wystrzyc oraz posmarować papką mydlaną lub olejem parafinowym w celu rozmiękczenia strupów i ułatwienia penetracji leków. Są to jednak metody pracochłonne i możliwe jedynie w małych gospodarstwach. W dużych fermach prowadzi się opryskiwanie fungicydami, w skład których wchodzi 0,5% klotrimazol i 5% roztwór jodku potasu, czy środkami zawierającymi natamycynę. Wielu autorów poleca systemowe stosowanie gryzeofulwiny w ilości od 5 do 60 mg/kg m.c., jednak nie jest ona dopuszczona do użytku u bydła. Często praktykowane jest również suplementowanie witamin A i D przy braku dostępu do światła słonecznego. Szczepienia możemy prowadzić leczniczo lub profilaktycznie. Na rynku występuje łatwo dostępna szczepionka inaktywowana indukująca odpowiedź typu komórkowego. Po pierwszej iniekcji zwykle dochodzi do nasilenia objawów, które ustępują stopniowo po kolejnym podaniu (10-14 dni). Odporność pojawia się po 3-4 tygodniach po drugim szczepieniu i trwa zwykle przez okres 9-12 miesięcy. Bardzo ważne jest również wspomaganie zwierząt środkami immunostymulującymi oraz stosowanie dodatków mineralnych zawierających cynk. W zwalczaniu grzybicy bardzo ważne jest również zlikwidowanie nadmiernej wilgotności pomieszczeń i zapewnienie pełnowartościowej paszy zawierającej odpowiedni poziom karotenów, miedzi i żelaza.
Zapobieganie
Najlepszą metodą uniknięcia masowego pojawienia się choroby w stadzie jest dezynfekcja pomieszczeń, sprzętu oraz skóry zwierząt wyleczonych. Zarodniki grzyba zabijane są przez większość środków odkażających. Do pomieszczeń odkażonych ponownie powinny być wprowadzone jedynie osobniki niewykazujące zmian grzybiczych. Natomiast nowo nabyte osobniki winny przechodzić sześciotygodniową kwarantannę.