Pojęcia i terminy z zakresu przedmiotu jakim jest
wstęp do kulturoznawstwa

Klasyfikacja kultur.

W bieżącej pracy nad kulturą używamy trzech kryteriów:

1. kryterium etniczne (zgodnie z def. grupy etnicznej - kryterium językowe i terytorialne)

2. kryterium ze względu na dominujące systemy występujące w danej kulturze

• gospodarcze

• polityczne

• światopoglądowe

3. kryterium względem czasu i przestrzeni :

• kultura lokalna - zorganizowana w czasie i przestrzeni posiadająca odrębną treść kulturową powstałą w rozwoju historycznym na określonym terytorium

• kultura dyslokalna - nie daje się wyodrębnić w czasie i przestrzeni, wyodrębniona w oparciu o kryteria specyficznych grup gospodarczych(zbieracka ,łowiecka, przemysłowa) lub określone warstwy stanu(np. mieszczaństwo) Kultura globalna jest kulturą dyslokalną.

Periodyzacja kultur - to sposób ujmowania kultury :

• dzikość - barbarzyństwo - cywilizacja (wg Morgana)

• starożytność, średniowiecze, oświecenie, romantyzm, pozytywizm...

• początek , rozkwit, upadek

• strukturalistyczna Levi-Straussa - stagnacja starożytności i średniowiecza, okres rewolucji przemysłowej

Gradacja kultur - podział kultur na wyższe i niższe (typologizacja kultur)

• dzikie i cywilizowane

• niskie i wysokie

• proste i złożone

• zimne i gorące

• wsch. i zach.

• pd. i pn.

Wszystkie te podziały typologiczne są w ujęciu wartościującym. Jednak wypracowano nazewnictwo dwóch typów kultur: proste i złożone.

1. I typ - kultury proste -stabilne, stacjonarne o niskiej dynamice zmian, o czasie cyklicznym, sposobie myślenia kosmologicznym (np. k. plemienne, przedindustrialne, prymitywne, horyzontalne, wysokiego kontekstu)

2. II typ - kultury złożone - poindustrialne ,zmienne, dynamiczne, zorientowane na funkcje historyczne, o czasie linearnym (wertykalne, niskiego kontekstu, nowoczesne)

Kultura horyzontalna - k. prosta posiadająca płasko rozbudowaną strukturę społeczną, nie rozbudowana instytucjonalnie , działania oparte są o reguły moralne i obyczajowe

Podział kultury z punktu widzenia poznania:

• kultura oralna ( słowo mówione)

• kultura cyrograficzna ( słowo pisane)

• kultura typograficzna ( słowo pisane masowo, upowszechnione)

Zachowanie kulturowe - zachowaniem kulturowym nazywamy postępowanie i czynności człowieka podporządkowane wzorom i normom obowiązującym w danej kulturze. Może być symboliczne i bezpośrednie.

Zachowanie symboliczne - ich cechą jest to że reprezentują one coś poza sobą, przekazują jakieś znaczenie lub wskazują na wartość przypisywaną im w danej kulturze.(znaki ,symbole)

Różnica między zachowaniem symbolicznym a bezpośrednim polega na stopniu organizacji wewnętrznej w zachowaniu. Zachowania bezpośrednie są mniej zorganizowane(kopanie łopatą)

Rzeczywistość kulturowa - faktyczne zachowania członków danego społeczeństwa.

Konstrukt kulturowy - naukowa interpretacja danej kultury ; sąd opracowany naukowo o kulturze.

Wzór kulturowy - stereotypowe zachowanie się członka kultury w danym czasie i miejscu.

Model kulturowy - słowne ,obrazowe lub symboliczne przedstawienie zachowania osobowości lub instytucji mogące służyć za przykład lub przedmiot odniesienia dla innych.

Struktura kultury - wzór stosunków międzyludzkich i zasad je organizujących.

System kultury - porządek, uwarunkowany zbiór jednostek tworzący całość organizacyjną.

Grupa społeczna - tworzy kulturę, to zbiór jednostek zorganizowanych celem wykonania jakiegoś zadania. Zachowanie członka grupy modyfikowane są przez organizację, każda jednostka poza grupą zachowuje się inaczej.

Grupa etniczna - to społeczność wyodrębniona w oparciu o kryteria:

• wspólnota języka

• wspólne terytorium zamieszkania

• świadomość wspólnego pochodzenia

• poczucie więzi wewnątrz zbioru

• odrębny zespół cech antropologicznych

Społeczeństwo - to zbiór jednostek posiadającą określoną strukturę oraz sposób życia - kulturę. Jest to wyższa forma organizacji grupy społecznej. Trwa dłużej niż jednostka, zapewnia continuum kulturowe.

Kompleks kulturowy - to układ przedmiotów skupionych wokół elementów(np. wzór siedzenia jednostki) lub cechy (np. samochód - przemysł samochodowy)

Konfiguracja kulturowa - zbiór kompleksów powiązanych funkcjonalnie i strukturalnie(np. cywilizacja przemysłowa - maszyny, łączność, przemysł, transport, wiedza o świecie itp.)

Postęp - to ukierunkowany ciąg przemian w toku których dokonuje się przechodzenie obiektu danego rodzaju z form niższych , mniej doskonałych form do stanów: form doskonalszych pod względem.

Wytwór kulturowy - najmniejsza jednostka kultury stanowiąca podstawę opisu dzieła człowieka, czy kultury jako całości. Przedmiot wykonany i upowszechniony w społeczności w określonym czasie i miejscu. Musi być wytworzony przez człowieka i dla człowieka.

Artefakt - przedmiot kulturowy wytworzony w jakiejś kulturze o walorach historycznych, artystycznych i dokumentacyjnych , o długim zazwyczaj okresie trwania.

Symbol - to przedmiot posiadający wartość lub znaczenie nadane mu przez tych, którzy się nim posługują.

Cywilizacja - to określenie dokonań człowieka.

Człowiek - to zorganizowana całość psychofizyczna i społeczno-kulturalna , na którą składa się wielość różnych aspektów i procesów uwarunkowanych biologicznie, społecznie i psychofizycznie.

Sześć zasadniczych typów definicji kultury (wg Kluckhona i Kroebera) :

• globalne opisowo- wyliczające

• historyczne

• normatywne

• psychologiczne

• strukturalne

• genetyczne

Nauki o kulturze :

• geologia

• paleontologia

• antropologia

• antropogeografia

• etnologia

• etnografia

• prehistoria

• archeologia

• historia

• numizmatyka

• geografia

• filozofia

• socjologia

• psychologia

• historia architektury

• historia muzyki

• historia sztuki

• językoznawstwo

• literaturoznawstwo

• religioznawstwo

• etyka

• historia moralności

3

Tekst pobrano ze strony: www.humanista.pl/kulturoznawstwo

1

2099

---