Walka o język w XVIII wieku:
Wiek XVII i XVIII to upadek prestiżu polszczyzny (szlachta jest zacofana, panuje moda na makaronizmy, środowiska magnackie są zainteresowane przede wszystkim językiem francuskim). Język polski staje się językiem pospólstwa.
Pierwszą próbą ratowania polszczyzny jest założenie w 1747r. w Warszawie biblioteki publicznej (Załuscy), która miała być pierwszym krokiem do powołania towarzystwa naukowego.
W ty okresie najwybitniejszą postacią był ks. Stanisław Konarski, który zreformował szkolnictwo pijarskie. W 1740r. w Warszawie zorganizował on Collegium Nobilium - elitarną szkołę, w której ograniczył nauczanie łaciny na rzecz nauczania w języku ojczystym, oraz wprowadził nauczanie języków nowożytnych (francuski, niemiecki). Zerwał też z zagmatwanym, sasko-sarmackim stylem barokowym. Collegium Nobilium dało wzór innym szkołom pijarskim, a potem kolejnym.
Właściwy przełom zaczął się wraz z wstąpieniem na tron Stanisława Augusta. Z jego inicjatywy powstała Szkołą Rycerska, w której nauczanie języka polskiego zajmowała bardzo ważne miejsce. Powstał też teatr narodowy, nowoczesne czasopiśmiennictwo („Monitor”, „Zabawy Przyjemne
i Pożyteczne”).
Nieoceniona była również rola Komisji Edukacji Narodowej (1773r.). Do jej pierwszoplanowych zadań należało zapewnienie językowi narodowemu przodującego miejsca w życiu społecznym i kulturalnym oraz stworzenie nowego modelu stylistycznego.
Oświecenie zaczęło walkę na dwa fronty - przeciw makaronizmom i wszechobecnej gallomanii. W tym celu wydaje się czasopisma, literaturę piękną i pisze sztuki: głównie satyry i parodie (Bohomolec Rozmowa o języku polskim, Niemcewicz Powrót posła).
W walkę włączyli się polscy pisarze.
Wprowadzenie ideałów umożliwiła gruntowna reforma szkolnictwa. Ukoronowaniem prac było wprowadzenie przez KEN jednolitego systemu szkolnictwa we wszystkich regionach i na wszystkich szczeblach, z językiem polskim jako wykładowym i nauką polszczyzny jako obowiązkowego przedmiotu. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych przygotowało nowe podręczniki szkolne.
Język polski wprowadzono do nauki i techniki. Powstaje wiele podręczników naukowych z różnych dziedzin (historii, gramatyki, pedagogiki, matematyki, fizyki).