UKŁAD KOSTNY-FUNKCJE

Aparat ruchowy stanowi połączenie różnych struktur umożliwiających naszemu ciału wykonywanie różnego rodzaju ruchów. Aparat ten ulegał przemianom ewolucyjnym. Początkowo przy przemieszczaniu się praczłowiek używał czterech kończyn. Wraz z rozwojem inteligencji zrozumiał, że kosztem częściowej rezygnacji z siły i wytrzymałości może zwiększyć dokładność i subtelność ruchu. Na całość układu ruchowego składają się układy: kostny, mięśniowy, stawowy i nerwowy. Ja skupię się tylko na układzie kostnym.

Układ kostny składa się z około 200 kości, z których wiele stanowi dzwignię: do kości przyczepione są mięśnie powodujące poruszanie się całego organizmu. Kościec tworzy rusztowanie całego ustroju, określa jego wielkość, kształt i wytrzymałość. Kości łączą się ze sobą, tworzą liczne osłony chroniące narządy wewnętrzne przed różnymi urazami. Na przykład czaszka osłania zawarte w jej jamie mózgowie, kręgosłup chroni mieszczący się w kanale kręgowym rdzeń kręgowy, klatka piersiowa chroni płuca, serce, naczynia krwionośne, a miednica chroni znajdujący się w miednicy mniejszej organizmu, określa położenie poszczególnych narządów względem siebie. pęcherz i odbytnicę, u kobiet także macicę, jajowody i jajniki. Szkielet stanowi podporę dla całego

Podsumowując układ kostny, czyli zbiór wszystkich kości organizmu zapewnia ciału sztywną strukturę, która pozwala na wykonywanie wszystkich ruchów. Układ kostny pełni też inne funkcje: wzrost, ochrona, funkcja krwiotwórcza, magazyn różnych substancji.

KOŚCI

STRUKTURA KOŚCI.

Kość uformowana jest przez substancję kostną i szpik.

1. Substancja kostna

Jest to część twarda kości. Zawiera duże ilości wapnia.
Może przyjmować dwie zasadnicze postacie:

• kość gąbczasta - uformowana jest z delikatnych beleczek tworzących rodzaj siatki, gdzie znajdują się małe jamki. Ten typ tkanki występuje na końcach kości długich i we wnętrzu innych;

• kość zbita - to tkanka kostna o grubej i sztywnej strukturze. Kość ma kształt cylindryczny, do jej wnętrza prowadzi tzw. kanał Haversa. Zbiór blaszek wraz z kanałem nosi nazwę osteonu.

2. Szpik kostny

To gąbczasta, silnie ukrwiona tkanka, wypełniająca jamy wewnątrz kości. Szpik może być czerwony lub żółty. Ten pierwszy jest ważniejszy, gdyż jego rola to produkcja wszystkich komórek krwi. U noworodka cały szpik jest czerwony. U człowieka dorosłego szpik czerwony pozostaje przede wszystkim w kościach tułowia i czaszki, w kościach kończyn dominuje żółty szpik.

WZROST KOŚCI.

Podczas fazy wzrostowej w dzieciństwie i młodości kości nie są całkowicie uwapnione. W pobliżu ich zakończeń znajdują się strefy tkanki chrzęstnej, bardziej miękkiej. Między dwudziestym a dwudziestym piątym rokiem życia przyrost kości zostaje zahamowany, gdyż następuje wysycenie wapniem i kostnienie. Zarówno przyrost kości jak i jego zatrzymanie zależą od wielu czynników hormonalnych.

TWORZENIE I NISZCZENIE KOŚCI.

Kości nie przyrastają tylko na długość, lecz też na szerokość. W okresie budowy kości (i procesów gojenia) czynne są komórki wytwarzające substancję międzykomórkową tkanki kostnej tzw. osteoblasty. Kość już uformowana jest niszczona w sposób ciągły przez inny rodzaj komórek - osteoklasty.

CECHY KOŚCI.

W wieku dojrzałym kości charakteryzują się twardością i wytrzymałością, jednak w przypadku silnego urazu mogą ulec złamaniu. W dzieciństwie kości są bardzo giętkie. W tym okresie częste są uszkodzenia, w wyniku, których następuje odgięcie się kości, bez jej złamania, co świadczy o jej elastyczności. Natomiast na starość kości stają się łamliwe i kruche wskutek utraty wapnia. Proces ten nosi nazwę osteoporozy i jest powodem złamań w wyniku minimalnego nawet urazu lub wysiłku.

RODZAJE KOŚCI.

Kształt kości jest bardzo zróżnicowany. Można wyróżnić cztery ich rodzaje:

1. kości płaskie

- do tego typu należą kości sklepienia mózgoczaszki i łopatka;

2. kości długie

- środkowa część kości długiej nosi nazwę trzonu, końce zaś są nazwane nasadami. Trzony utworzone są przez kość zbitą. Typowym przykładem jest kość udowa i ramieniowa;

3. kości krótkie

- do tego typu należą kości nadgarstka, kości stępu itp.;

4. kości różnokształtne

- np. żuchwa, kości podniebienne, kręgi.

PODZIAŁ SZKIELETU

Szkielet dorosłego człowieka składa się z ponad dwustu kości. Tworzy sztywną część aparatu ruchowego. Decyduje o wytrzymałości, formie i rozmiarach ciała. W szkielecie wyróżniamy oś centralną, od której odchodzi szereg odgałęzień.

Szkielet człowieka można podzielić na dwie części:

• osiową,

• obwodową.

Pierwsza część stanowi szkielet osiowy. W jego skład wchodzą: czaszka, kręgosłup oraz żebra i mostek.
Drugą część stanowi szkielet kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich obręczami.

CZASZKA

Czaszka składa się z dwóch części:

1. Czaszka mózgowa ( mózgoczaszka). Kości czaszki znajdują się w górnej części głowy, tworzą przestrzeń otaczającą podstawowe elementy ośrodkowego układu nerwowego;

2. Czaszka twarzowa (trzewioczaszka). Tworzą ją kości, które kształtują oczodoły, jamę nosową i ustną.

KOŚCI CZASZKI.

Czaszka zbudowana jest z ośmiu różnych kości silnie połączonych ze sobą. Ich połączenia mają kształt krętych linii, zwanych szwami. W pierwszych latach życia linie te w niektórych miejscach nie są zrośnięte, tworząc wgłębienia zwane ciemiączkami. Budowa kości czaszki jest typowa dla kości płaskich. Kości te są zbudowane z zewnętrznej blaszki, wewnętrznej blaszki i kości gąbczastej.
W budowie czaszki człowieka wyróżniamy:

• mózgoczaszkę (chroni mózg),

• trzewioczaszkę (chroni narządy zmysłów - wzrok, węch, smak).

KOŚĆ CZOŁOWA

- to kość mieszcząca się w górnej i przedniej części czaszki, w okolicy czołowej. Jej część wewnętrzna stanowi fragment podstawy czaszki. W jej partii przedniej znajdują się twarde rąbki z wgłębieniami, które tworzą górną część oczodołów. Poza brzegami oczodołów, w głębi kości i między dwiema blaszkami, znajdują się dwie przestrzenie zwane zatokami czołowymi. Są one pokryte od wewnątrz linią śluzową i mają kontakt z jamą nosową.

KOŚCI CIEMIENIOWE

- są to dwie kości mieszczące się po przeciwnych stronach czaszki. Są płaskie o kształcie czworokąta. Stanowią boczno-górne części czaszki.

KOŚCI SKRONIOWE

- są to dwie kości usytuowane po obu stronach czaszki, tworzące jej boczno-dolne części.

KOŚĆ POTYLICZNA

- jest zlokalizowana w tylnej partii czaszki, tworząc częściowo sklepienie i częściowo jej podstawę. W jej środkowym fragmencie znajduje się otwór zwany otworem potylicznym. Kość potyliczna ma połączenie stawowe z kręgosłupem za pośrednictwem pierwszego kręgu szyjnego. Przez otwór potyliczny przechodzi rdzeń kręgowy biegnący od mózgowia do wnętrza kręgosłupa.

KOŚĆ SITOWA

- jest ona niewielka. Jej część pozioma tworzy niewielki obszar podstawy czaszki, z tyłu za okolicą czołową. Jej przedłużenia w kierunku dolnym tworzą górną część jamy nosowej.

KOŚĆ KLINOWA

- znajduje się w linii środkowej podstawy czaszki, z tyłu za kością czołową i sitową , a z przodu przed kością potyliczną.
Składa się z:

• części środkowej zwanej trzonem. W jego wnętrzu znajdują się jamy zwane zatokami klinowymi. Przednia część trzonu stanowi fragment podstawy czaszki. Znajduje się w niej zagłębienie zwane siodłem tureckim, na którym osadzona jest przysadka mózgowa,

• przedłużeń, zwanych skrzydłami. Tworzą one część podstawy czaszki i część ściany oczodołów.

KOŚCI TWARZY.

KOŚCI SZCZĘKI

- są dwie, umieszczone po obu stronach linii środkowej. Są połączone i tworzą środkową część kostnej struktury twarzy. W ich wnętrzu znajdują się jamy zwane zatokami szczękowymi. Są wyścielone od wewnątrz błoną śluzową, maja połączenie z jamą nosową. Kości szczęki stanowią zarazem fragmenty: jamy nosowej, jamy ustnej, oczodołów.

ŻUCHWA

- ma kształt podkowiasty. Jest kością o znacznej ruchomości, a jej główna funkcją jest udział w procesie żucia. Jej końce są zaokrąglone i tworzą połączenia stawowe z kośćmi skroniowymi. Ma 16 otworów, w których osadzone są zęby.

KOŚCI NOSOWE

- to dwie małe kości połączone ze sobą w linii środkowej. Tworzą grzbiet nosa.

KOŚCI JARZMOWE

- są dwie, o czworobocznym kształcie. Tworzą część boczną policzków.

JAMA NOSOWA

- jest to przestrzeń znajdująca się w części środkowej twarzy. Są tu trzy małżowiny nosowe: górne, środkowe i dolne. Ściana przyśrodkowa tzw. przegroda nosowa przedziela jamę nosową na dwie części.

ZĘBY

- umocowane są w kościach szczęki i żuchwy, tworząc dwa łuki zębowe. Każdy ząb osadzony jest w zębodole. Zęby biorą udział w procesie rozdrabniania pokarmu i żucia. Jest to wstępna faza trawienia. Pierwsze uzębienie, zwane mlecznym składa się z 20 zębów (2 siekacze, 1 kieł, 2 trzonowe w pierwszej ćwiartce łuku). Przeciętny dorosły człowiek ma w każdej ćwiartce łuku zębowego 2 siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, czyli 32 zęby. Część widoczna zęba to korona, ukryta to korzeń. Ząb zbudowany jest z tzw. zębiny. Na koronie jest pokryty szkliwem, a na korzeniu tzw. cementem. We wnętrzu zęba przebiegają nerwy i naczynia krwionośne.

KRĘGOSŁUP

Kręgosłup składa się z 24 elementów zwanych kręgami. Umieszczone są one w linii prostej. Połączone ze sobą za pomocą mięsni i więzadeł.
Górna część kręgosłupa łączy się z podstawą czaszki przez powierzchnie stawowe z kością potyliczną. Przez kanał kręgowy przebiega rdzeń kręgowy.
Dolna część kręgosłupa łączy się z kością krzyżową. Kość ta powstała w wyniku zrośnięcia się pięciu kręgów krzyżowych, łączy się ona z kością guziczną.

W kręgosłupie wyróżniamy 5 części:

1. Część szyjna

- stanowi główny fragment kręgosłupa, w okolicy karkowej. Składa się z siedmiu kręgów, które są ruchome.

2. Część piersiowa

- jest kontynuacją części szyjnej, znajduje się w okolicy grzbietowej. Składa się z 12 kręgów. Są one masywne i mniej ruchome od kręgów szyjnych.

3. Część lędźwiowa

- jest umieszczona między częścią piersiową a krzyżową. Składa się z 5 kręgów. Są one najbardziej masywne. Wygięcia kręgosłupa w kierunku przednim zwane są lardozami, a wygięcia ku tyłowi - kyfozami.

4. Część krzyżowa

- składa się z 5 kręgów.

5. Część guziczna

- składa się z 5 kręgów.

KRĘGI

- są to kości krótkie, mieszczą w swym wnętrzu kość gąbczastą. Zbudowane są z trzonu i wyrostków kręgo ych. Wyrostki w rozchodzące się na boki nazywamy poprzecznymi, a skierowane do tyłu - kolczastymi. Kręgi o k olicy grzbietowej są połączone za pomocą stawów z żebrami.

KOŚĆ KRZYŻOWA

- jest przedłużeniem kręgosłupa ku dołowi. Poniżej niej znajduje się kość guziczna. W kości krzyżowej znajdują się dwa rzędy liczące po 4 otwory, przez które wychodzą nerwy krzyżowe.

KOŚĆ GUZICZNA

- składa się z 4 - 5 połączonych ze sobą kręgów szczątkowych. Tworzy zakończenie osi kręgosłupa.

KRĄŻKI MIĘDZYKRĘGOWE

- są zbudowane ze spłaszczonych blaszek chrząstki włóknistej. Osadzone są między dolną powierzchnią jednego kręgu a górną powierzchnią kręgu przyległego. Ich kształt jest zaokrąglony. Ilość krążków - 23. Krążki umożliwiają zgięcie i prostowanie oraz ruchy boczne i obrotowe; pełnią funkcję amortyzacyjną w przypadku urazów kręgosłupa.

KOŚCI
KLATKI PIERSIOWEJ

Zbiór struktur kostnych okolicy piersiowej nosi nazwę klatki piersiowej. Klatka pieriowa jest konstrukcją ażurową.

W jej skład wchodzą:

1. Żebra

- są to kości długie i spłaszczone, które nadają kształt klatce piersiowej. Ich przednia część łączy się z mostkiem za pomocą chrząstki, która stanowi ostatni ich fragment. Z każdego z 12 kręgów piersiowych wychodzą 2 żebra po obu stronach, jest ich więc w sumie 24.

• 7 pierwszych żeber łączy się bezpośrednio z mostkiem. Są to żebra prawdziwe,

• 3 następne pary żeber łączą się z przodu ze sobą za pomocą chrząstki i nosza nazwę żeber rzekomych,

• ostatnie 2 pary żeber nie łączą się z mostkiem i noszą nazwę żeber wolnych.

Pod każdym z żeber przebiegają naczynia krwionośne (tętnice oraz żyły) i nerwy międzyżebrowe, które unerwiają całą ścianę klatki piersiowej.

2. Mostek

- to kość płaska. Położony jest w linii środkowej ciała, na przedniej ścianie klatki piersiowej. Łączy się z nim obustronnie 7 żeber i obojczyki. Górna cześć mostka, zwana rękojeścią jest najszersza, część dolna jest zaostrzona i nosi nazwę wyrostka mieczykowatego. Mostek jest częściowo zbudowany z dwóch warstw kości zbitej, pomiędzy którymi znajduje się kość gąbczasta.

3. Kręgi piersiowe

KOŚCI
KOŃCZYN GÓRNYCH

Konstrukcja szkieletu kończyny górnej zapewnia jej bardzo dużą ruchomość.
Wyróżniamy w niej kości: ramienia, przedramienia i ręki oraz kości obręczy barkowej.

W skład szkieletu każdej z kończyn górnych wchodzą:

1. Łopatka

- kość płaska w kształcie trójkąta. Ma dwa ważne przedłużenia: grzebień łopatki na swej powierzchni tylnej i wyrostek kruczy na swym górnym brzegu.

2. Obojczyk

- kość długa, umieszczona poziomo w górnej i przedniej części klatki piersiowej. Łączy się z mostkiem i łopatką. Tworzy kształt litery "S".

3. Kość ramienna

- kość długa, stanowi podstawę ramienia. Składa się z trzonu i nasad.

4. Kość łokciowa

- kość długa. Wraz z kością promieniową tworzy strukturę przedramienia. Leży po stronie palca piątego - wewnętrznie.

5. Kość promieniowa

- to druga z kości przedramienia. Jest równoległa do kości łokciowej. Kość ta często ulega złamaniu. Leży po stronie kciuka - zewnętrznie.

6. Kości nadgarstka

- nadgarstek jest zbudowany z ośmiu kości krótkich, rozmieszczonych w dwóch szeregach.

7. Kości śródręcza

- śródręcze składa się z pięciu kości. Każda z nich odpowiada jednej z kości palców.

8. Kości palców

- są kościami długim. Palce z wyjątkiem kciuka składają się z trzech kości tzw. Policzków, kciuk ma tylko 2 kości (dwa paliczki).

KOŚCI
KOŃCZYN DOLNYCH

Szkielet kończyny dolnej umożliwia dwunożną lokomocję.
Wyróżniamy w nim kości: uda, podudzia i stopy oraz kość miedniczą.

KOŚCI MIEDNICY

Miednica - jest zbudowana ze zrośniętych ze sobą trzech różnych kości. Są to kości:

1. biodrowa,

2. łonowa,

3. kulszowa.

Na powierzchni zewnętrznej kości miedniczej znajduje się zagłębienie o kształcie kulistej jamy. Jest to panewka stawu biodrowego; łączy się ona z głową kości udowej, która zagłębia się w jej wnętrzu.

KOŚCI KOŃCZYN DOLNYCH

Składają się one z kości uda, podudzia i stopy.

1. Kość udowa

- kość długa, najdłuższa w całym organizmie, bardzo masywna i wytrzymała. Jej górna część łączy się z kośćmi miednicy za pośrednictwem stawu biodrowego. Część dolna łączy się stawowo z kością piszczelową, strzałkową i rzepką. Jest zbudowana z: nasady górnej, trzonu i nasady dolnej.

2. Rzepka

- kość krótka, zaokrąglona, nieco spłaszczona. Znajduje się w zagłębieniu ścięgna mięśnia czworogłowego uda. Mięsień ten umożliwia prostowanie podudzia. Rzepka osłania od przodu staw kolanowy.

3. Kość piszczelowa

- kość długa. O dużej wytrzymałości. Wraz z kością strzałkową tworzy szkielet podudzia. Jest masywniejsza od strzałki, to głównie ona utrzymuje ciężar ciała (wewnętrzna)

4. Kość strzałkowa

- to druga z kości podudzia. Zalicza się do kości długich. Jest mniejsza i słabsza od kości piszczelowej. Między nimi rozciąga się błona międzykostna (zewnętrzna).

5. Kości stopy

- stopa składa się z 7 kości krótkich i 19 długich. Krótkie to: (kość skokowa, piętowa, łódkowata, sześcienna oraz kości klinowate: przyśrodkowa i boczna) - kości stępu. Do kości długich należy 5 kości śródstopia i paliczki po 3 w każdym palcu, paluch - 2 paliczki. Wszystkie kości są silnie połączone za pomocą wiązadeł.

CHOROBY
I ZWYRODNIENIA

Kręgosłup to kolumna kostno-więzadłowo-mięśniowa funkcjonująca zgodnie z zasadami biomechaniki. Ten skomplikowanie zbudowany aparat ruchu przez kolejne lata życia doświadcza wiele stresów fizycznych, mających krótko lub długotrwałe konsekwencje. To jak żyjemy, w co się angażujemy i jaki tryb życia prowadzimy decyduje o powstających zmianach. Nawyki posturalne, zarówno te dobre jak i złe uznawane są za główna przyczynę bólów kręgosłupa. Nasza sylwetka zaczyna kształtować się już w wieku dziecięcym. Każdy okres wiekowy związany jest z pewnymi zmianami i czynnikami ryzyka. Kręgosłup dziecka w wieku szkolnym nie zakończył jeszcze procesu kostnienia, a jego mięśnie i więzadła już są narażone na mikroprzeciążenia, które mogą prowadzić do wad postawy, a te nie leczone do dysfunkcji posturalnych takich jak:

• Skolioza

• Choroba Scheuermana

• Zmiany zwyrodnieniowe

• Hypermobilność stawów i dalsza dyslokacja

• Dynamiczna niestabilność

• Bóle głowy

• Ograniczenia ruchomości

Skoliozy, czyli boczne skrzywienia kręgosłupa mogą wynikać z niechlujnego sposobu siedzenia lub noszenia teczki, plecaka czy też z wymuszonej nieprawidłowej dla ciała pozycji przy uprawianiu hobby (gra na instrumencie muzycznym, siedzenie przy komputerze). Zespół zaokrąglonych pleców to często rezultat czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych. Stres emocjonalny: wstyd, niepewność czy nieśmiałość dziecka mogą wpływać negatywnie na sylwetkę. Natomiast za niskie biurko, niewygodne miejsce do zabawy, za miękkie łóżko to czynniki zewnętrzne, które powodują pochylenie do przodu, a długotrwałe tego rezultaty to zwiększona kifoza piersiowa, ograniczona ruchomość klatki piersiowej i barków. Dodać trzeba, ze zmianom tym często towarzyszy przodopochylenie głowy, a to w przyszłości może wywołać bóle głowy. Sylwetkę taką może wywołać także krótkowzroczność nie dopasowane ostrością okulary.

Wiek młodzieńczy to etap gwałtownych przemian w ciele człowieka bezpośrednio wpływających na postawę. Gwałtowny wzrost kości może przeciążyć luźne jeszcze więzadła i nierozwinięte odpowiednio mięśnie. Znaczny przyrost tkanki łącznej i tłuszczowej (otyłość) związane z procesami hormonalnymi może także powodować przeciążenia niestabilnych części kręgosłupa. Okres młodzieńczy jest znaczący dla kręgosłupa, gdyż to właśnie wtedy około 21 roku życia kończy się proces kostnienia i ważne jest, aby prawidłowo ukształtowany kręgosłup zapewniał swoją stabilność zdrowymi, wydolnymi więzadłami, a funkcjonował dzięki dobrze i równomiernie rozwiniętym mięśniom posturalnym. Dlatego też w wieku tym zalecane są sporty, które oddziałują symetrycznie na obie strony ciała i rozwijają koordynację nerwowo-mięśniową: pływanie, gry zespołowe, wschodnie sztuki walki itp.

Wiek dorosły (produkcyjny) to okres gdzie ukształtowany w dany a nie inny sposób kręgosłup poddawany jest znacznym fizycznym stresom. Ból kręgosłupa, który pojawił się w tym czasie i progresywnie nasila się wraz z wykonywanymi czynnościami, to często rezultat nie przestrzegania podstawowych zasad biomechaniki. Wymienić tu można np.:

• niezbalansowaną postawę utrzymaną dłużej niż 10-15 minut,

• wielokrotnie powtarzające się ruchy w jednym kierunku i angażujące jeden odcinek ciała,

• przeciążenia i obciążenia nieadekwatne do kondycji i wytrzymałości kręgosłupa

Wykonywanie czynności dnia codziennego racjonalnie i zgodnie z zasadami biomechaniki pozwala na bezpieczne funkcjonowanie i unikanie przeciążeń, które na przestrzeni czasu powodują zmiany strukturalne, czy niespecyficzne bóle mechaniczne. Kręgosłup został stworzony w celu, aby się poruszał i przedłużające pozostawanie w jakiejkolwiek pozycji ma negatywny wpływ. Obecna komputeryzacja życia spowodowała, że znaczna część naszych czynności wykonywana jest w pozycji siedzącej. Sedentarny tryb życia pociąga za sobą konsekwencje. W pozycji siedzącej dochodzi np. do:

• dezaktywacji i osłabienia mięśni brzucha,

• zmniejszenia krążenia i osłabienia mięśni nóg,

• sztywnienia poszczególnych odcinków kręgosłupa.

To tylko następstwa pozycji siedzącej, natomiast, gdy dodamy do tego pracę na stanowisku, gdzie pulpit lub ekran jest za nisko, czy za daleko i czynności manualne trzeba wykonywać z lekko wyciągniętymi rękami lub ze skręconymi barkami, to szybko dojdzie do patologicznych napięć pewnych partii mięśniowych, osłabienia innych i przeciążenia struktur kostnych.

---