Wykład I
Wprowadzenie w problematykę teorii środowisk wychowawczych
Problem społeczny:
Problem społeczny zazwyczaj jest serią zjawisk o szerokim zasięgu, które są negatywnie oceniane przez szerokie kręgi społeczne lub specjalistów. Wymagają świadomej interwencji władz różnego szczebla, różnych instytucji i organizacji oraz pojedynczych osób w celu ich likwidowania ( def. Prof. Sztumski )
Jest to stan uniemożliwiający ludziom realizację istotnych , społecznych wartości, jak i przekonanie grupy, że nie potrafi sobie samodzielnie pomóc i muszą korzystać z różnego rodzaju pomocy instytucjonalnej (def. Prof. Markowski )
Jest to stan wyraźnej rozbieżności pomiędzy obowiązującymi w społeczności standardami a faktycznym stanem spraw (def. R. King Merton)
Teorie wyjaśniające powstawanie problemów społecznych
Teoria funkcjonalistyczna – zwolennicy tej teorii tzw. funkcjonaliści uważają, że problemy społeczne pojawiające się w danych państwach są wynikiem dysfunkcjonalności państwa lub też dezorganizacją struktur społecznych. Zatem w głównej mierze za pojawienie się problemów społecznych obwinia się złe funkcjonowanie państwa.
Teoria konfliktowa – w ramach tych naukowych teorii zakłada się, że problemy społeczne są przekonaniami grupy osób borykających się z problemami, że ich interesy i potrzeby są pomijane, a to powoduje nierówności społeczne i proces wykluczania jednostek ze społeczeństwa.
Teoria interakcjonistyczna - wywodzi się ona od interakcjonizmu symbolicznego G. Meada. W ramach tych teorii przyjmuje się, że interakcje społeczne są podstawą do tworzenia prawidłowych lub nieprawidłowych relacji międzyludzkich. Osoby przeżywające trudności życiowe są najczęściej stygmatyzowane a przez to nie mogą one wypełniać oczekiwań społecznych.
Problemy występujące w Polsce:
- wg. S. Kawuli jest to tzw. syndrom 3 B: bezrobocie, bieda, bezdomność
- syndrom 4 B: biedni biednieją – bogaci bogacą się
- uzależnienia: alkoholizm, narkomania, uzależnienia od mediów ( tel. Komórkowy, Internet, telewizja), zakupoholizm
- przestępczość nieletnich i dorosłych
- próby i akty samobójcze
- dysfunkcjonalność rodziny
- problem osób starszych
- nierówności społeczne i procesy marginalizacji
- migracje zarobkowe i eurosieroctwo
- sytuacja osób niepełnosprawnych
- i wiele innych
Metody rozpoznawania problemów społecznych
Odwołanie się do opinii publicznej – zdanie członków danego społeczeństwa
Odwołanie się do opinii osób zajmujące eksponowane stanowiska w danym społeczeństwie – np. premier, ministrowie
Odwołanie się do opinii ekspertów – dyrektorów, psychologów
Odwołanie się do istnienia w danym społeczeństwie ruchów i inicjatyw społecznych powstałych jako spontaniczne reakcje ludzi na rozmaite problemy
Wykład II
Znaczenie ról społecznych w życiu człowieka
Definicje roli społecznej wg. Lewinsona
Ujmuje ją jako mający określoną strukturę system wymogów ( norm i oczekiwań), który jest związany z zajmowaną przez człowieka pozycją społeczną. Jest to działający na człowieka system ułatwień lub hamulców, który reguluje ludzkie zachowania.
Rola społeczna – jest orientacją albo koncepcją jednostki do tego, jaki ma być jej udział w społeczeństwie
Rola społeczna – nie jest realizowana w próżni społecznej, lecz zawsze jest ukierunkowana na systemy wartości i norm danych z zewnątrz. Zatem wypełniając rolę społeczne przestrzegamy lub nie systemu norm obowiązujących w danej kulturze
Socjalizacja – uspołecznienie zwane socjalizacją pojmuje się w teorii środowisk wychowawczych z jednej strony jako wchodzenie człowieka w kulturę (akulturacja), z drugiej zaś jako kształtowanie osobowości społecznej człowieka. Proces ten zaczyna się już od narodzin i trwa do końca życia, kiedy to uczymy się abecadła życia społecznego
Mechanizmy procesu socjalizacji:
- wzmacnianie pozytywne i karanie
- przekaz symboliczny
-naśladownictwo
- kontrola społeczna
Im bardziej człowiek wchodzi w rozmaite grupy społeczne i z ich ramienia pełni pozytywne role tym bardziej rozwija się jego dojrzałość społeczna.
Normy społeczne – są to zasady, które precyzyjnie jak jednostki ludzkie muszą (nie muszą), powinny (nie powinny), mogą (nie mogą) zachowywać się w różnych sytuacjach.
Podział norm wg. Sumnera:
- normy moralne
- normy obyczajowe
- normy zwyczajowe
- normy statystyczne
Wykład III
Rodzina współczesna jako środowisko wychowawcze
Kryteria charakterystyki rodziny:
Rodzina typowa
Rodzina nietypowa (w tym patologiczna)
Rodzina tradycyjna
Rodzina współczesna
Rodzina ze względu na rozmieszczenie terytorialne (np. miejska, wiejska)
Polskie procesy przeobrażeń rodziny
Następowały one w całym okresie powojennym. Były to: industrializacja, urbanizacja, sekularyzacja, przemiany w świadomości społecznej, feminizacja i emancypacja kobiet, rozwój nauk i techniki, rozwój medycyny, w tym także upowszechnienie antykoncepcji, powszechność służby zdrowia, rola Kościoła, petryfikacja więzi rodzinnych, uniformizacja kultury, globalizacja, masowa aktywizacja zawodowa kobiet, przemiany w świecie wartości Polaków.
Charakterystyka współczesnych rodzin polskich:
- zmienił się stan i struktura rodziny w kierunku rodzin małych dwupokoleniowych
- świadoma regulacja struktury rodziny to efekt zmiany systemu wartości jaki dokonał się w Polsce powojennej, znacznie wzrosły wymagania wobec współmałżonków, standardu życia oraz jakości życia
- w Polsce lawinowo wzrasta liczba rozwodów i separacji
- przeobrażeniu uległy następujące funkcje rodziny: ekonomiczna, socjalizacyjno-zabezpieczająca, kontrolno-wychowawcza, emocjonalno-ekspresyjna
- rodzina współczesna w znacznej mierze rezygnuje z wzorców rodziny tradycyjnej – rodzina o charakterze instytucjonalno-patriarchalnej
- kobieta, matka i żona jest aktywna zawodowo
- współczesne kobiety są przemęczone fizycznie i psychicznie
- egalitaryzm w uprawnieniach współmałżonków
- znacznie mniej egalitarna jest polska rodzina w podziale obowiązków domowych
- w rodzinach nastąpiło bardzo wysokie upodmiotowienie dzieci
- rodzice sprawują coraz mniejszą kontrolę nad swoimi dziećmi
- mediatyzacja życia rodzinnego
- autonomizacja członków rodziny
- syndrom pustego stołu rodzinnego
- feminizacja mężczyzn i maskulinizacja kobiet – nowy ojciec w rodzinie
- polska rodzina w znacznej mierze targana jest wewnętrznym napięciami, które wynikają z nadmiaru obowiązków, trudności materialnych i patologii życia rodzinnego
- ceniąca dobra materialne
- powiązana z instytucjami środowiska lokalnego
- życie rodzinne ulega znacznej dezorganizacji
- stan zdrowia członków rodziny zależy od jej wewnętrznych cech
- przeobrażenia ustrojowe ostatniego okresu wpłynęły na zmianę cech życia rodzinnego
Wykład IV
Alternatywne modele rodziny
Alternatywy wobec rodziny nuklearnej 2+2
Typologia alternatywnych modeli rodziny:
Alternatywy paralelne (równoległe) względem małżeństwa:
- kohabitacja przedślubna: habitarne – oboje partnerów mieszka ze sobą bez zawierania związku małżeńskiego
Alternatywy włączone – wynikające ze zmiany relacji damsko-męskich w późnonowoczesnym świecie, np.: małżeństwa wizytowe (mąż i żona mieszkają w różnych miejscach)
DINKS – DOBLE INCOME NO KIDS
Rodziny monoparentalne
Kohabitacje trwałe
Kohabitacje wizytowe
LAT – LIVING APARTH TOGETHER – życie razem ale osobno
Single – są to ludzie w różnym wieku, bezdzietni, rozwiedzeni lub nigdy nie żonaci, nie zamężni, prowadzący samotnie gospodarstwo domowe lub z innymi osobami np. studenci. Wg. Steina jest to tzw. twórcza samotność,
Rodziny PATCHWORKOWE – wielorodziny, tzw. rodzinne układanki lub rodziny rekonstruowane
Wykład V
Grupy rówieśnicze
Uwagi wprowadzające w problematykę grup rówieśniczych:
- przed pójściem do szkoły, każde dziecko doświadcza kontaktu z rówieśnikami np. kontakt zabawowy, przedszkole
- kontakt z rówieśnikami różni się od funkcjonowania w rodzinie:
Dziecko w rodzinie zajmuje pozycję automatycznie, już samo urodzenie się dziecka w rodzinie wyznacza jego rolę, natomiast w grupie rówieśniczej dziecko na swoją pozycję musi sobie zapracować
Dzieci zgromadzone w grupach rówieśniczych charakteryzują się podobnym statusem np. pod względem wieku
W rodzinie i szkole proces socjalizacji przebiega w sposób przemyślany i zaplanowany, natomiast w grupie rówieśniczej proces ten odbywa się bez przemyślanego planu
Funkcje grup rówieśniczych– istotną funkcją grup jest rozluźnienie więzów łączących dziecko z rodziną, która to w pierwszym okresie życia dziecka stanowi wszechogarniający kontekst społeczny. Zarówno szkoła jak i rodzina mogą przedstawiać dziecku zupełnie inny obraz świata niż ten przedstawiany w grupie rówieśniczej. Najczęściej kształtuje ona u dziecka alternatywne modele zachowań niż te prezentowane przez tzw. osoby znaczące inne
Znaczenie grup rówieśniczych
W procesie socjalizacji bardzo ważną rolę odgrywa uczestnictwo dzieci i młodzieży w działalności grup rówieśniczych. Przejście przez etap kontaktu z rówieśnikami, uważany jest w nauce jako niezbędny czynnik kształtowania osobowości.
Wg. F. Znanieckiego dziecko uczestnicząc w grupie rówieśniczej internalizuje podstawowe normy i zasady współżycia społecznego. Odbywa się to inaczej niż w instytucjach wychowawczych ponieważ nie towarzyszy temu kontrola osób starszych.
Potrzeby zaspokajane przez grupę rówieśniczą
Wg. Prof. R. Misztako dziecko uczestniczące w grupie rówieśniczej zaspokaja potrzeby psychiczne i społeczne. W grupie rówieśniczej odnajduje przynależność, afiliację, akceptację, stanowienie o swojej niezależności, status osoby niezależnej. Wszystkie te potrzeby bardzo często są niemożliwe do osiągnięcia w rodzinie ani w społeczeństwie.
Podział grup rówieśniczych
Ze względu na powstawanie grupy i jej instytucjonalne usytuowanie:
- nieformalne
- formalne – np.: klasa szkolna
b) ze względu na liczebność członków grupy:
- duże – tzw. społeczności – kilkuset lub większa liczba osób, w których osoby nie znają się osobiście, a kontaktują się za pośrednictwem innych osób – np.: społeczność akademicka
- małe – osoby nawiązują ze sobą bezpośrednie kontakty
c) nieformalne grupy rówieśnicze:
- dziecięce grupy zabawy
Przebywają w nich dzieci ok. 3-4 roku życia. Grupy te zaspokajaną dzieciom potrzebę zabawy. Są to grupy, które charakteryzują się przelotnością kontaktów, nietrwałością. Są to grupy najmniej skłócone ze światem dorosłych. Dzieci w tych grupach poprzez naśladownictwo uczą się odgrywania ról społecznych.
- młodzieżowe grupy zabawy – tzw. paczki
Uczestniczy w nich młodzież w wieku szkolnym. Cechy: względna ich trwałość, więzi emocjonalne między członkami grupy, wysoka solidarność uczestników grupy, słaba organizacja grupy, członkowie grupy często wchodzą w konflikty z dorosłymi.
- dewiacyjne grupy rówieśnicze – gangi, bandy
Wg. Traszera czy Kohena za gangi uważa się zwartą grupę młodzieżową skierowaną przeciwko dorosłym lub innym grupą, która dostarcza pozytywnych uczyć i estymy tym jednostką, które w rodzinie nie doznały poczucia sensu, miłości, bezpieczeństwa, czują się poniżane i nie są usatysfakcjonowane. Młodzież przestępcza skupiona w gangu ma ambiwalentny system wartości, kontrastowe normy zachowań. Osoby w dewiacyjnych grupach rówieśniczych mają podobne zainteresowania i potrzeby, jak i są bardzo solidarne wobec siebie. Z badań wynika, że najczęstszych do dewiacyjnych grup rówieśniczych wstępują osoby przeżywające liczne trudności w rodzinie i szkole. Dewiacyjne grupy rówieśnicze zaspokajają następujące potrzeby dzieci i młodzieży:
- przynależności
- aprobaty
- bezpieczeństwa
- przygody i emocji
- daje możliwość pełnienia jakiejś roli
- rekompensuje krzywdy doznane w domu i szkole
Czynniki wpływające na przekształcenie grupy rówieśniczej w grupę przestępczą:
- wpływ podkultury środowiskowej, w której funkcjonują dzieci
- brak kontroli nad grupami dzieci i młodzieży ze strony rodziców i innych instytucji wychowawczych
- zapewnienie przez dewiacyjne grupy rówieśnicze potrzeby afiliacji
- powstawanie band młodzieżowych tłumaczy się brakiem jednoznacznie społecznych wzorców zachowań dorastającej młodzieży
Przywódcy gangów
Wg. Lidii Mościckiej przywódcą jest osoba odznaczająca się gorliwością działania, umiejętnością organizowania wokół siebie współwykonawców swoich planów, odpowiedzialnością za udanie się zadania, a także umiejętnością wymagania od swoich zwolenników bezwzględnego podporządkowania się. Wyróżniamy 2 typy przywódców:
- tyran, który posługuje się brutalnymi metodami
- dyplomata, który posługuje się obietnicami korzyści i zysków w skutek działania pod jego przywództwem.
Wykład VI
Instytucje edukacyjne jako środowiska wychowawcze
Instytucje edukacyjne powołane są do zaspokajania fundamentalnych potrzeb jednostki i społeczeństwa. Zaliczamy do nich:
- potrzeba poznania świata
- potrzeba kształcenia
- potrzeba rozwoju osobowości
- potrzeba rozwoju społecznego
- potrzeba rozwoju zawodowego
Istota i składniki edukacji:
Poprzez edukację rozumiemy całość procesów zmieniania ludzi zgodnie z dominującymi i przyjętymi w danym czasie i społeczeństwie ideałami i celami kształcenia i wychowania. Proces edukacji w standardowej formie obejmuje 3 składniki:
- kształcenie
- wychowanie
- oświatę
Oddziaływanie edukacyjne – wpływ ma na takie sfery jak:
- system wartości
- postawy
- wiedzę
- kwalifikację
- osobowość
- wzory zachowań
Składniki systemu edukacji:
- edukacja umysłowa
- edukacja moralna
- edukacja estetyczna
- edukacja politechniczna
- edukacja społeczna
- edukacja ekonomiczna
- edukacja fizyczna
- edukacja duchowa
- edukacja proeuropejska
Podsystemy systemu edukacyjno-wychowawczego:
- system wychowania rodzinnego
- system szkolnictwa narodowego
- system kształcenia równoległego
- system kształcenia ustawicznego
Pięciu poziomowa struktura systemu edukacyjnego:
- przedszkola
- szkoły elementarne – podstawowa, gimnazjum
- szkoły średnie
- szkoły wyższe
- szkoły i studia podyplomowe
Determinanty systemu edukacyjnego
- nauczyciele i ich kwalifikacje
- menadżerowie oświaty
- uczniowie i studenci
- koncepcje programowe
- tradycje, dorobek i prestiż edukacyjny
- zasoby lokalowe i terenowe
- wyposażenie dydaktyczne i socjalne
- zasoby finansowe
- placówki pomocnicze
- wsparcie społeczności lokalnej
- zasady i sposoby zarządzania
Funkcje edukacji:
- socjalizacyjna
- integracyjna
- stratyfikacyjna
- kulturotwórcza
- naukowo-badawcza
- ukryty program
Elementy poprawnego systemu kształcenia:
- ideał i cele wychowania i kształcenia
- treści zasady kształcenia
- formy, metody i środki kształcenia
- wszystkie osoby biorące udział w tym procesie
- kultura organizacyjna
Wartości i zasady określające możliwości i potrzeby edukowania:
- obowiązkowość nauki szkolnej do 18 roku życia
- powszechność i dostępność edukacji
- bezpłatność edukacji ( na poziomie elementarnym i średnim)
- ustawiczność
- różnorodność treści, form, metod i środków
- decentralizacja
- wzajemna podmiotowość interakcji pedagogicznych
- kształtowanie indywidualnej odmienności a nie masowych zachowań konformistycznych
- służebność instytucji edukacyjnych
Wykład VII
Czas wolny jako kategoria pedagogiczna
Teoretyczne podstawy wiedzy na temat czasu wolnego
Wolne chwile są dla każdego człowieka momentami, w których można oderwać się od codzienności, uwolnić się od szybkiego tempa życia, otaczającego zgiełku. Są to chwile uwolnienia się od obciążeń codzienności, które powodują zmęczenie, balast złych stosunków interpersonalnych czy niesprawiedliwości społecznych.
Czas wolny wg. Vebloue
Jest to całokształt życia człowieka poza pracą. Ilość czasu wolnego jaką posiada człowiek jest uzależniona od jego społecznego usytuowania oraz przynależności do określonej klasy społecznej.
Czas wolny wg. Dumazediera
To wszelkie zajęcia jakim może oddać się jednostka z własnej ochoty bądź dla rozrywki, bądź rozwijaniu własnych możliwości lub też bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym poza obowiązkami zawodowymi, rodzinnymi i społecznymi.
Czas wolny wg. Przecławskiego
Jest to czas jaki pozostaje człowiekowi do dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych oraz czynności obowiązkowych. Jest to czas niezarobkowy i przyjemny. Człowiek ma wybór co będzie czynił w czasie wolnym.
Czas wolny wg. A. Kamińskiego
Jest wyrazem życiowej konieczności odpoczynku. Jest to naturalna potrzeba człowieka bezinteresownego działania, która dotyczy wszystkich ludzi bez względu na wiek, wykształcenie, stan zdrowia, miejsc zamieszkania czy status finansowy.
Kategorie czasu wolnego
- czas dyspozycyjny – czas pozbawiony wszelkiej aktywności człowieka
- czas na wpół wolny – czas, w którym realizujemy czynności sprawiające nam przyjemność lecz obowiązkowe
- wczasowanie – czas, w którym spędzamy chwile na rozrywce, zabawach, koloniach, obozach czy wyjazdach
Funkcje czasu wolnego
- wypoczynek – regeneracja sił fizycznych i psychicznych organizmu. Jest to konieczny sposób przywracania sił witalnych organizmu
- rozrywka – wypełnienie pragnień, których zaspokojenie przy codziennych obowiązkach jest niemożliwe
- rozwój zainteresowań i uzdolnień
- poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie
Funkcje czasu wolnego wg. Mikołaja Winiarskiego
- kreatywna (zaspokojenie potrzeb jednostki)
- rekreacji (udział w zabawie, rozrywce)
- kształcąca (rozwijanie zainteresowań naukowych i technicznych)
- opiekuńcza (tworzenie warunków do zaspokojenia potrzeb)
- integracyjna (zbliżenie się ludzi w różnym wieku)
- środowiskowa (podnoszenie kultury pedagogicznej społeczności lokalnej)
Formy spędzania wolnego czasu wg. Jana Pięty:
- turystyka
- sport
- środki masowego przekazu
- teatr i filharmonia
- wystawy i muzea
- samokształcenie
- amatorstwo artystyczne
- majsterkowanie i amatorstwo techniczne
- hodowla amatorska
- zabawy i kontakty towarzyskie
- kolekcjonerstwo
- aktywność społeczna, np.: wolontariat