Wiek XVII to dla Polski wiek wielu wojen, prowadzonych głównie z Rosją, Szwecją oraz Turcją. Doprowadziły one do znacznego osłabienia Rzeczypospolitej.

Skutki wojen można było zaobserwować chociażby w liczbie ludności. Na początku wieku liczba ta opiewała na 10 milionów, pod koniec wieku spadła na jedynie 6 milionów. Ten spadek nie był spowodowany jedynie tym, że wojny zbierały żniwo wśród żołnierzy, ale również głodem i chorobami. Skutkiem spadku populacji było też całkowite wyludnienie niektórych obszarów kraju. Ludzie stali się ksenofobami. Ta niechęć przejawiała się głównie w stosunku do innowierców, ze względu na to, że państwa, z którymi toczyliśmy wojny były innego wyznania niż katolicyzm (Rosja – prawosławie, Szwecja – protestantyzm, Turcja – islam). Społeczeństwo diametralnie zubożało, co przyczyniło się do wzrostu liczby ludzi w warstwie społecznej zwanej gołotą. Przyczyną nieszczęść były często wojska Rzeczypospolitej. Były niewystarczająco opłacane i źle wyposażone i często nie cofały się przed rabowaniem własnego kraju.

Straty w ludności pociągnęły za sobą kryzys gospodarczy, ponieważ upadło rolnictwo i trzeba było powrócić do tańszych i łatwiejszych metod upraw, które jednocześnie były mniej wydajne. Spadło zapotrzebowanie na polskie towary na rynkach zagranicznych. Spadły też dochody średniej szlachty, co było korzystne dla bogatych rodów szlacheckich, które biorąc ubogą szlachtę pod opiekę wzbogaciły się o posiadłości ziemskie. Posiadacze ziem zwiększali wymiar chłopskiej pańszczyzny, co powodowało, że chłopi nie mieli pieniędzy na zakup czegokolwiek. W końcu doprowadziło to do buntów przeciwko szlachcie. Upadło również rzemiosło, uwsteczniając się o kilka stuleci.

Konsekwencje wojen dotknęły również sfery politycznej. Spadł autorytet króla i jego wpływy. Nastąpiła zmiana panującego ustroju na oligarchię, (choć oczywiście nieoficjalnie). Magnateria stopniowo przywłaszczała sobie władzę króla, czy sejmików. Przyczyniły się do tego oczywiście przedłużające się bezkrólewia źle wpływające na sprawność działania władz państwowych. Liberum veto stało się przekleństwem, gdyż utrudniało wszelkie próby reformowania państwa. Wystarczyło, że chociaż jednemu szlachcicowi coś nie przypadło do gustu, ponieważ sam mógł zerwać sejmik.

W wyniku wojen Rzeczpospolita utraciła niemal 1/5 terytorium. Polacy stracili wówczas większość Inflant i Ukrainy oraz ziemie na południu kraju (te ostatnie nie na długo). Najeźdźcy zrabowali nam również wiele dzieł sztuki, zniszczyli dużo zabytków architektonicznych. Wiele dzieł wybitnego Polaka Mikołaja Kopernika również trafiło w ręce Szwedów i do dziś tam pozostaje. Upadł też poziom szkolnictwa.

Anita Zalesińska IIa