Problemy etyczne pracy psychologa penitencjarnego

Rola etyki zawodowej w Służbie Więziennej

Współczesne „kodeksy” etyki zawodowej odgrywają dwie podstawowe role:

− po pierwsze - wspomagają prawne unormowania określające wykonywanie zawodu,

− po drugie - mają regulować te sfery działalności zawodowej, w których prawo się nie wypowiada, a które są istotne w wykonywaniu codziennych obowiązków zawodowych.

Etyka zawodowa - wszelkie zasady i normy odpowiadające na pytanie, jak ze względów moralnych przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować.

Ustawowe uregulowania etyki zawodowej Służby Więziennej

Zasady etyki zawodowej wynikają z norm etycznych przystosowanych do zawodu funkcjonariusza Służby Więziennej. Do przestrzegania zasad etyki zawodowej funkcjonariusz zobowiązuje się w ślubowaniu składanym przed podjęciem służby (art. 27 i 58 ust. 1 ustawy o SW). W rocie ślubowania znajduje się najważniejsze dla zawodu funkcjonariusza Służby Więziennej zobowiązanie etyczne, a mianowicie do kierowania się zasadami humanizmu i poszanowania godności ludzkiej. W treści ustawy o Służbie Więziennej – znaleźć można szereg przepisów odnoszących się do zasad etyki zawodowej, w szczególności odnoszących się do postępowania wobec osadzonych.

Ustawa o służbie więziennej

Art. 27. Funkcjonariusze i pracownicy powinni wykazywać się odpowiednim przygotowaniem ogólnym i zawodowym oraz wysokim poziomem moralnym, systematycznie dokształcać się i podnosić kwalifikacje zawodowe. W postępowaniu wobec osób pozbawionych wolności są obowiązani w szczególności do:

1) kierowania się zasadami:

− praworządności,

− bezstronności oraz

− humanizmu,

2) szanowania ich praw i godności,

3) pomagania w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów,

4) pozytywnego oddziaływania swoim własnym przykładem,

5) zakazu utrzymywania innych niż wynikające z obowiązków służbowych kontaktów z osobami pozbawionymi wolności, jeżeli może to stanowić zagrożenie dla:

− właściwego przebiegu służby lub

− jej dobrego imienia,

6) zakazu udzielania osobom nieupoważnionym informacji dotyczących osób pozbawionych

wolności, także po ich zwolnieniu.

Art. 28. 1. Funkcjonariusze i pracownicy nie mogą uczestniczyć w takiej działalności, która podważa autorytet Służby Więziennej lub w której wykorzystuje się informacje o charakterze służbowym do celów pozasłużbowych.

 Funkcjonariuszom i pracownikom zabrania się utrzymywania innych niż wynikające z obowiązków służbowych kontaktów z osobami pozbawionymi wolności oraz udzielania osobom nieupoważnionym informacji dotyczących osób pozbawionych wolności, także po ich zwolnieniu.

Na podstawie powyższych artykułów psycholog więzienny musi respektować prawa osób skazanych dotyczących:

-warunków bytowych

-łączności ze światem zewnętrznym (rodziną i innymi bliskimi)

-wolności religijnej

-prawa do zapoznania się z opinią psychologiczną na swój temat jeśli skazany się z nią nie zgadza może domagać się wyjaśnień, bądź ewentualnych korekt.

Z treści ustawy o SW wynika też etyczny wymóg polegający na tym, że funkcjonariuszem może być tylko osoba o nieposzlakowanej opinii i nie karana (art. 24 ust. 1 ustawy). Ponadto funkcjonariusz powinien wykazywać się wysokim poziomem moralnym (art. 12 ustawy) oraz nie może uczestniczyć w takiej działalności, która podważa jego autorytet urzędowy (art. 13 ustawy). W razie nieprzestrzegania etyki zawodowej, a zwłaszcza honoru, godności i dobrego imienia służby funkcjonariusz podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej (art.125. 2. ustawy).

Zasady określające postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych

1) Funkcjonariusz będący przełożonym osadzonego powinien stanowić dla niego wzorzec

etycznego postępowania i zachowania.

2) Funkcjonariusz w kontaktach z osadzonym kieruje się humanitarnym stosunkiem do jego

osoby, zachowując dystans i rozwagę.

3) Funkcjonariusz powinien stawiać osadzonemu wymagania stosowne do możliwości.

4) Funkcjonariusz powinien obiektywnie oceniać postępowanie osadzonego.

5) Funkcjonariusza może wykorzystywać wyłącznie do celów służbowych wszelkie informacje o osadzonych oraz jego rodzinie uzyskane podczas wykonywania zadań służbowych

Postępowanie funkcjonariusza wobec osadzonych określają także przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływań penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Funkcjonariusze prowadzący oddziaływaniapenitencjarne powinni m.in. przestrzegać zasad etycznych polegających na:

1) wdrażaniu skazanych do kształtowania poczucia:

− odpowiedzialności,

− samokontroli i

− samodyscypliny;

2) inspirowaniu kontaktów skazanych z osobami najbliższymi;

3) stwarzaniu warunków sprzyjających utrzymywaniu pozytywnych stosunków międzyludzkich;

4) stwarzaniu warunków sprzyjających zwracaniu się skazanych do przedstawicieli administracji zakładu z osobistymi prośbami, skargami, wnioskami i problemami;

5) wskazywaniu społecznie akceptowanych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych;

6) udzielaniu pomocy skazanym w sytuacjach konfliktowych;

7) łagodzeniu antagonizmów i zapobieganiu występowania wzajemnych szykan w środowisku skazanych.

Zbiór zasad etyki funkcjonariusza powinien być traktowany jako swego rodzaju podstawa współczesnej etyki służby więziennej Należy mieć świadomość, że sam fakt powstania zbioru normatywnego nie uczyni ad hoc środowiska funkcjonariuszy bardziej etycznym. W postępowaniu ludzi chodzi bowiem nie tylko o to, by wiedzieć, jak postępować i chcieć tak postępować, ale — by rzeczywiście stosować aprobowaną wartości i przyjęte dyrektywy etyczne. Powyższe zasady powinny stanowić, obok prawa i pragmatyki służbowej, element wspierający funkcjonariusza w codziennym wykonywaniu przez niego obowiązków. W sytuacjach konkretnych bowiem wybór postępowania i odpowiedzialność za ów wybór będą spoczywały na funkcjonariuszu.

Cztery Zasady wg Szymanowskiego i Świdy

(powinne być przestrzegane przez wszystkich funkcjonariuszy więzienia, w tym psychologa)

1. Zasada ochrony społeczeństwa i bezpieczeństwa skazanych w zakładach karnych- należy ograniczyć do minimum groźbę popełnienia ponownego przestępstwa zarówno na wolności, jak i w trakcie odbywania kary.

2. Zasada udziału społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz świadczeniu pomocy społecznej w readaptacji skazanych- uczestniczenie pewnych instytucji i organizacji społecznych w procesie wykonywania kary; zasada ta ma przeciwdziałać negatywnym w sensie społecznym i psychologicznym skutkom izolacji więziennej.

3. Zasada indywidualizacji odbywania kary- tryb i sposób odbywania kary powinien być dostosowany do cech osobowości, ich sytuacji i stopnia nieprzystosowania społecznego skazanych. Zasada ta może być stosowana poprzez badanie osobo poznawcze skazanych.

4. Zasada wolnej progresji- lepsze lub gorsze warunki odbywania kary zależą w znacznym stopniu od postawy i zachowania się skazanego podczas odbywania tej kary. Psycholog jest współodpowiedzialny za to, gdzie i w jakich warunkach skazany będzie spędzać kilka, a nawet kilkanaście lat swojego życia.

Badanie psychologiczne

Artykuł 83 Kodeksu Karnego Wykonawczego: ,,skazanego poddaje się w miarę potrzeby, za jego zgodą, badaniom psychologicznym[…], jednakże sędzia penitencjarny może zarządzić przeprowadzenie tych badań bez zgody skazanego, który musi się im poddać. Między psychologiem, a więźniem powstaje asymetryczna relacja, w której więzień nie ma praktycznie żadnych praw i przywilejów.

Opinia o zastosowaniu kary izolacji.

Przepisy Kodeksu Karnego wykonawczego nakładają na psychologa obowiązek wydania opinii odnośnie tego, czy skazany jest zdolny odbyć karę izolacji. W opinii zawiera się również ocena, czy taka kara nie wpłynie na pogorszenie stanu zdrowia psychicznego bądź pogłębienie zaburzeń osobowości, mogących doprowadzić do samouszkodzeń lub samobójstwa skazanego.

Dylemat:

1. Psycholog obliguje się do lojalności wobec totalitarnej instytucji, w której stosowanie przymusu bezpośredniego wobec więźniów jest dopuszczalne

2. Psycholog obliguje, poprzez wybór kierunku studiów, do realizowania swojego rodzaju „misji pomagania ludziom”- „po pierwsze nie szkodzić”, a więc nie przysparzać cierpień fizycznych i psychicznych swoim podopiecznym.

Rozwiązanie dylematu na dwa sposoby:

1. Rezygnacja z pracy w zakładzie karnym i podjęcie w instytucji, w której nie stosuje się przymusu bezpośredniego.

2. Rezygnacja ze swoich poglądów i przyjęcie, że w pewnych okolicznościach przymus bezpośredni jest dopuszczalny, a nawet niezbędny ze względu na wartości wyższego rzędu np. bezpieczeństwo innego człowieka, grupy społecznej lub kraju.