PROFILAKTYKA SPOŁECZNA – WYKŁADY

WYKŁAD 1 (02-10-2012): Film

WYKŁAD 2 (09-10-2012): Związek profilaktyki społecznej z wychowaniem i adolescencją

Wychowanie - profilaktyka

• Wychowanie - proces wspomagania wychowanka w rozwoju, ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości w 4 podstawowych strefach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej

• Angażuje 2 osoby pozostające w relacji i współdziałające w osiąganiu celów wychowania

Dziecko (rozwój) jest w dynamice relacji z otoczeniem które dzielimy na:

• Zasoby materialne (przedmioty, warunki fizyczne)

• Zasoby niematerialne (umysł zdolny do myślenia i pomieszczenia stanów emocjonalnych dziecka odpowiadający na potrzeby dziecka)

Schemat kontaktu wychowawczego (Z. B. Gaś):

Osoba wychowawcy + umiejętności wychowawcy = warunki do rozwoju, które powodują zmiany rozwojowe

Cechy osobiste wychowawcy:

1. Świadomość siebie i swojego systemu wartości

2. Przeżywanie u okazywanie uczuć

3. Bycie wzorem postaw i zachowań dla wychowanka

4. Zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi

5. Jasne zasady etyczne

6. Poczucie odpowiedzialności

„Nie czyń drugiemu” …, ale często popełnia nieprawność ten, kto czegoś nie robi. Nie tylko ten, kto coś robi” ~ Marek Aureliusz

Umiejętności profesjonalne wychowawcy:

1. Rozumienie wychowanka i okazywanie mu tego

2. Zapewnienie bezpieczeństwa w sytuacjach trudnych

3. Sprzyjanie pozytywnemu działaniu

4. Empatia

5. Ciepło i opiekuńczość

6. Otwartość

7. Pozytywny stosunek i szacunek dla wychowanka

8. Konkretność i specyficzność

Warunki rozwoju:

• Poczucie bezpieczeństwa

• Wsparcie

• Oparcie

• Poczucie bycia akceptowanym

• Poczucie bycia szanowanym

Zadania rozwojowe wieku dorastania wg R. J. Havigursta:

1. Ustanowić dojrzalsze relacje z rówieśnikami

2. Opanować rolę społeczną dla swojej płci

3. Zaakceptować swoje ciało i chronić swój organizm

4. Osiągnąć emocjonalną niezależność od swoich rodziców i innych dorosłych

5. Zapewnić sobie niezależność ekonomiczną

6. Wybrać zawód i przygotować się do niego

7. Przygotować się do małżeństwa i rodzicielstwa

8. Opanować sprawności intelektualne konieczne do pełnienia roli obywatela

Człowiek dojrzały wg Abrahama Maslowa:

• Ujawnia poczucie bezpieczeństwa, czuje się członkiem społeczeństwa, w którym żyje i czuje się przez nie akceptowany,

• Posiada realistyczny obraz siebie - zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, prawdziwe motywy działania oraz obszary działań kompensacyjnych,

• Jego reakcje emocjonalne są adekwatne do bodźców, kontroluje swoje uczucia, a także potrafi okazać innym sympatię, życzliwość, miłość, zaufanie,

• W relacjach z innymi jest naturalni i spontaniczny, posiada poczucie rzeczywistości, nie poddaje się tyranii grupy kulturowo-społecznej, chociaż liczy się ze społecznymi wymaganiami i standardami,

• Ujawnia poczucie odpowiedzialności i patriotyzm, interesuje się problemami współczesnego świata, jest lojalny wobec grupy do której przynależy,

• Jego system wartości i normy moralne są stabilne, a styl i linia życia mają charakter ciągły.

Fazy okresu dojrzewania wg P. Blosa:

• preadolescencja – narastanie napięcia popędowego związanego z wyraźnym zaznaczeniem się dojrzewania fizycznego (wzrasta ryzyko zachowań agresywnych),

• wczesna adolescencja – wszczęcie procesu oddzielania się od rodziców, pojawienie się lęków, samotności i skłonności do izolacji oraz preferowanie relacji rówieśniczych,

• pełna adolescencja – silne dążenie do uniezależnienia się od rodziców, przy podejmowaniu decyzji liczenie się ze zdaniem rówieśników, gwałtowane zmiany w życiu emocjonalnym („czas burzy i naporów” – arogancja, buntowniczość, lekceważenie autorytetów). Wzmacniają się mechanizmy obronne, racjonalne myślenie, intensyfikuje heteroseksualność,

• późna adolescencja – 17-21 rok życia, konsolidacja życia psychicznego, proces identyfikacji seksualnej ulega zakończeniu, relacje z rodzicami i rówieśnikami zostają przebudowane i idą w kierunku partnerstwa

• poadolescencja – konsolidacja ról społecznych i stylu życia, zwiększenie poczucia siły i dążenie do realizacji planów, poczucie godności osobistej.

Koncepcja „Zachowań dewiacyjnych” Richarda i Schirley Jessorów:

Zachowania dewiacyjne to te wszystkie zachowania, które nie są akceptowane przez społeczeństwo i instytucje oparte o autorytet dorosłych, a więc odmienne od norm społecznych, obyczajowych, prawnych, zdrowotnych: używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych, przedwczesne stosunki seksualne, agresja i autoagresja, brak poczucia sensu życia i umiejętności konstruktywnego działania, niewłaściwa dieta.

Zachowanie problemowe:

• Eksternalizacyjne – związane z używaniem substancji psychoaktywnych, agresją, przemocą, łamaniem norm społecznych i przestępczością

• Internalizacyjne – związane z problemami wewnętrznymi i emocjonalnymi głównie lękami, depresją, stresem

Funkcje zachowań problemowych:

• Działania instrumentalne – zorientowane na osiągnięcie celu, który został zablokowany lub wydaje się w innej formie nieosiągalny np. ucieczka z domu w celu uniknięcia kontroli rodziców,

• Działania manifestujące opozycję wobec autorytetów dorosłych – działania będące w opozycji do uznawanych norm społecznych, np. „dzieci kwiaty”, subkultury jako protest

• Działania ukierunkowane na redukcję lęku, frustracji – związanej z wymaganiami rodziców, szkoły, np. wagary

• Sposób manifestowania solidarności z rówieśnikami – poszukiwanie poczucia przynależności grupowej i identyfikacji z rówieśnikami poprzez przyjmowanie zachowań tam uznawanych np. picie alkoholu

• Działania manifestujące ważne atrybuty tożsamości – potwierdzanie działaniem ważnych i cenionych cech by uzyskać etykietę „cwaniaka” np. przestępstwa

• Działania pozwalające osiągnąć wyższy poziom rozwoju – pozwalają poczuć się dorosłym, gdy przejawia zachowania przynależne dorosłym np. wczesne stosunki seksualne

WYKŁAD 3 (23-10-2012): Poziomy profilaktyki

Poziomy działań profilaktycznych:

• wg Bruno profilaktykę dzielimy na:

1. profilaktykę pierwszorzędową

2. profilaktykę drugorzędową

3. profilaktykę trzeciorzędową

• wg C. Czapów, S. Jedlewski

1. uprzedzająca

2. objawowa

3. zabezpieczająca przed ponowną destrukcyjnością (przestępczością, czynnym uzależnieniem itd.)

PROFILAKTYKA PIERWSZORZĘDOWA

Działania mające na celu:

• promocja zdrowia i przedłużenie życia człowieka

• zapobieganie pojawianiu się problemów społecznych związanych z używaniem i nadużywaniem środków psychoaktywnych i innych

Zadania profilaktyki pierwszorzędowej:

• rozpoznanie czynników ryzyka (dziedzicznych i środowiskowych)

• włączenie massmediów w prowadzenie akcji (propaganda i promocja)

• działania legislacyjne, zdążające do przeciwdziałania zachowaniom patologicznym, karanie sprawców

• włączenie społecznych grup działania przez angażowanie osób zainteresowanych specyficznymi problemami

Formy:

• programy edukacji zdrowotnej zmierzające do modyfikacji stylu życia kierunku pełnego zdrowia

• promocje alternatywnych form spędzania czasu wolnego

PROFILAKTYKA DRUGORZĘDOWA (inaczej: WCZESNA INTERWENCJA)

Cel:

• ujawnienie osób o najwyższym ryzyku wejścia w patologię pomoc w redukcji tego ryzyka

• wszechstronna edukacja o społeczeństwie w celu uwrażliwienia na wczesne objawy patologii oraz informowanie o dostępnych formach pomocy

• modyfikacja prawa i zarządzania w celu promocji pozytywnych zmian w zachowaniu społeczności o wysokim stopniu ryzyka i zapobiegania rozprzestrzeniania się niekorzystnych zjawisk

• organizowanie lokalnych, skoncentrowanych na odbiorcach programów edukacyjnych i interwencyjnych

• szkolenie nauczycieli i innych osób realizujących profilaktykę

Zadania:

• organizowanie specjalnych programów dla grup specjalnego ryzyka (treningi, umiejętności, działania edukacyjne, profesjonalne poradnictwo i terapia)

• organizowanie programów przygotowania zawodowego (likwidowanie trudności ze znalezieniem pracy i jej utrzymaniem)

• przełamywanie zaprzeczania – warunek pomocy

• wykorzystywanie rutynowych badań lekarskich do próby identyfikacji

PROFILAKTYKA TRZECIORZĘDOWA (Interwencja po wystąpieniu zachowań patologicznych u jednostki)

Cel:

• przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu patologicznego

• umożliwienie osobie powrotu do społeczeństwa, prowadzenie w nim satysfakcjonującego życia wolnego od patologii

Działania:

• informowanie i szkolenie konkretnych osób

• bezpośrednie oddziaływania leczniczo - rehabilitacyjne

• utworzenie doraźnych struktur i ośrodków leczniczo - rehabilitacyjnych

• badanie i ocena skuteczności poszczególnych programów terapeutycznych i leczniczo - rehabilitacyjnych oparte na wynikach

CELE WSPÓLNE POZIOMÓW PROFILAKTYKI:

1. promowanie zdrowia i dobrego samopoczucia i zachowań wydłużających życie

2. redukcja liczby przypadków patologii społecznej lub problemów związanych z nią w populacji

3. redukcja zachorowalności i śmiertelności związanej z patologią

4. obniżanie prawdopodobieństwa długoterminowej niezdolności do pracy zawodowej i przygotowania do odpowiedzialnego wywiązywania się z obowiązków społecznych

RÓŻNICE POZIOMÓW PROFILAKTYKI:

• profilaktyka pierwszorzędowa ma charakter pro aktywny i przed terapeutyczny i ukierunkowana na osoby zagrożone wpływem czynników destrukcyjnych

• profilaktyka drugorzędowa ma charakter para aktywny i para terapeutyczny i ukierunkowany na osoby w grupie ryzyka i poddane czynom destrukcyjnym

• profilaktyka trzeciorzędowa ma charakter reaktywny i terapeutyczny i dotyczy osób w kryzysie: polityczne

• pierwszorzędowa kierowana jest do całego społeczeństwa; obejmuje działania wielopłaszczyznowe: polityczne, kulturalne, oświatowe, wychowawcze

• drugorzędowa – kierowana do konkretnych grup przejawiających objawy patologiczne; zadanie: likwidacja symptomów oraz przeciwdziałanie ich wzmocnieniu i rozwojowi; koncentracja na pozytywach i wzmacnianie ich oraz na zjawiskach negatywnych, które zwalcza i neutralizuje; odbiorcami są rodziny, grupy rówieśnicze, szkoła, dzielnica

• trzeciorzędowa – kierowana do konkretnych jednostek i grup które wykazują objawy niedostosowania lub patologii

RÓŻNICE W KRYTERIACH ODNOŚNIE POSZCZEGÓLNYCH POZIOMÓW:

1. ryzyko patologii – niskie w przypadku profilaktyki pierwszorzędowej, drugorzędowej i trzeciorzędowej bardzo wysokie

2. odwracalność przejawów funkcjonalności – w pierwszorzędowej wysoka – powyżej 50%, drugorzędowej średnia – między 25-50%, a trzeciorzędowa – do 25%

3. prawdopodobieństwo wyłamania się z programu – w pierwszorzędowej możliwe ale niskie, drugorzędowej prawdopodobne ale umiarkowane, trzeciorzędowe – bardzo realne i wysokie

4. populacja – w pierwszorzędowej nie etykietowana, w drugorzędowej może posiadać diagnozę, w trzeciorzędowej – pełna diagnoza

5. zdolność uczenia się – osób poddawanych profilaktyce pierwszorzędowej jest wysoka, drugorzędowej – umiarkowana, a trzeciorzędowej niska

6. cele strategii – w pierwszorzędowej wzrost kompetencji i wiedzy podnoszących skuteczność opierania się negatywnym wpływom, drugorzędowej – dążenie do obniżenia stresu i oddania groźby kryzysu

7. rodzaj uczestnictwa w programie – w pierwszorzędowej odbiorcy mają szeroki wybór i uczestniczą dobrowolnie, w drugorzędowej – odbiorcy mają ograniczony wybór i charakter uczestnictwa jest obligatoryjny, trzeciorzędowej – brak wyboru i uczestnictwo wymuszone

8. sposoby włączania do programu – w pierwszorzędowej składa się propozycje, drugorzędowej – zalecenie powiązane z uświadomieniem potrzeby i ostrzeganiem przed kryzysem, trzeciorzędowej – nie pozostawia się wyboru, wskazuje się, że to konieczność i konieczny sposoby wyjścia z poważnego kryzysu

9. koszty – w pierwszorzędowej niskie, drugorzędowej umiarkowanie, trzeciorzędowe wysokie

10. skuteczność – w pierwszorzędowej wysoka, drugorzędowej umiarkowania, trzeciorzędowej niska skuteczność

11. osoby prowadzące – w pierwszorzędowej osoby niewykwalifikowane (studenci, wolontariusze, uczniowie), drugorzędowej – profesjonaliści o zróżnicowanym poziomie przygotowania profilaktycznego, trzeciorzędowej – profesjonaliści specjalnie przygotowani i wyszkoleni (terapeuci)

12. rodzaj interwencji – w pierwszorzędowej działania wzmacniające, wspierające rozwój i zdrowy styl życia (niespecyficzne), drugorzędowej – głównie zajęcia warsztatowe rozwijające umiejętności opierania się różnym pokusom (umiarkowane, specyficzne), trzeciorzędowej – specjalistyczne odpowiadające na indywidualne potrzeby osób w kryzysie w formie terapii indywidualnej lub grupowej (wysoko specyficzne)

13. specyfika działań profilaktycznych – w pierwszorzędowej niska, działania ogólne, w drugorzędowej umiarkowana, pojedyncze działania nastawione na indywidualnego odbiorcę, w trzeciorzędowej - wysoka