WYKŁAD I

Psychologia społeczna

Naukowe poznanie sposobu w jaki obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie, zachowanie; oddziaływanie ludzi na ludzi.

Cel badań: określenie uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które powodują, że każdy jest podatny na wpływ; psycholog społeczny nie odrzuca wpływu środowiska na badany obiekt.

Konstrukcjonizm społeczny – nieklasyczna socjologia wiedzy; kwestionuje istnienie obiektywnej, uniwersalnej prawdy czy zewnętrznej wobec badacza rzeczywistości; obiektywnie dana rzeczywistość jest w istocie skonstruowana społecznie.

PROBLEMY BADAWCZE

• Jak inni ludzie oddziałują na pojedynczego człowieka?

• Jak człowiek oddziałuje na tych, z którymi się kontaktuje?

• W jakich warunkach kontakt przebiega? (pytanie o prawidłowości)

SPECYFICZNE CECHY PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

• Indywidualizm

• Pragmatyzm – uniwersalne prawidłowości; celem jest wyjaśnienie mechanizmu prawidłowości sposobu postępowania, co warunkuje skuteczność

• Empiryzm – osadzenie w badaniu, poszukiwanie informacji z doświadczenia, powtarzanie badań w celu podniesienia wiarygodności wyniku

Tradycje myślenia o społecznym zachowaniu człowieka

• Perspektywa poznawcza – reprezentacje umysłowe rzeczywistości, jak człowiek konstruuje rzeczywistość, próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie działają w określony sposób (subiektywnie a nie obiektywnie), w jaki sposób ludzie budują wiedzę o świecie

• Perspektywa motywacyjna – z jakiego powodu? Co kieruje ludźmi, że działają w określony sposób? Perspektywa strat i zysków, elementy subiektywnej rzeczywistości, subiektywne przekonania o dostępności pewnego działania; ludzie, którzy nie działają, nie mają deficytów – są to deficyty poznawcze

• Perspektywa behawioralna – dlaczego zachowujemy się tak a nie inaczej? Wpływ doświadczenia, koncepcje klasyczne (Pawłowski, zachowania nie podlegają naszej woli), sprawcze, instrumentalne (zachowania podległe naszej woli, eksperyment Pawłowa), zachowania uzależnione od konsekwencji naszego działania; zachowania awersyjne czy pozytywne, metody punktowania, wykluczenia, odsunięcie od źródła gratyfikacji; obserwacyjne, społeczne, naśladowcze (uczenie, które przebiega najszybciej, zabiegi instrumentalne i nieinstrumentalne; rozumiem, dlatego to jest skuteczne)

• Perspektywa kulturowa – bazuje na treści, wartościach przekazywanych w społeczeństwie pochodzenia; zróżnicowanie jeśli chodzi o zanurzenie się w różnych grupach społecznych; źródłem są grupy pierwotne; człowiek jako produkt socjalizacji

• Perspektywa ewolucjonistyczna – to, jak się zachowujemy, jest efektem całego gatunku; pewne cechy i właściwości przodków, które pozwoliły nam przetrwać

Metody badań wykorzystywane w psychologii społecznej

Każda procedura badawcza wymaga uwzględnienia kilku elementów:

• Sformułowanie problemu badawczego/hipotezy

• Doboru próby – sposób losowy, celowy ochotnicy, zróżnicowanie próby; dobór losowy występuje rzadko u psychologów społecznych – jest kosztowny, badanie uniwersalnych wartości – wtedy losowy dobór próby jest niepraktyczny

• Metody analizowania powiązań – poszukiwanie korelacji i związków przyczynowo-skutkowych, między zmiennymi w zależności od zainteresowania dobiera się metodę pomiaru

• Pomiar – nominalny lub porządkowy, (nominalny – grupowanie, określenie kategorii, do których przyporządkowujemy obiekt ze względu na daną cechę; porządkowy – uporządkowanie obiektu ze względu na natężenie danej cechy)

Badania obciążone są błędami wynikającymi z zastosowanych metod czy doboru próby

METODY BADAŃ:

OBSERWACJA

• Bardziej lub mniej ustrukturalizowana,

• Polega na zapisywaniu i kategoryzowaniu ludzkich zachowań bez wpływania na ich przebieg

• Wymaga odpowiedniego przygotowania narzędzi i obserwatorów

• Bywa wykorzystywana jako źródło hipotez

• Wymaga niewielkiej kontroli zmiennych

• Wyróżniamy obserwację uczestniczącą i systematyczną (jawna wpływa na zachowania ludzi)

BADANIA KORELACYJNE

• Mierzy współzmienność dwóch lub kilku zmiennych

• Związek między zmiennymi może być:

• Dodatni (+,+)

• Ujemny (+,-), (-,+)

• Zerowy (brak związku)

• Do pomiaru zmiennych wykorzystywane są kwestionariusze, skale szacunkowe

BADANIA PORÓWNAWCZE

• Istota tych badań to porównywanie ze sobą różnych zjawisk w celu stwierdzenia różnic i podobieństw

• Wyniki pozwalają formułować wnioski dotyczące korelacji

• Pewną odmianą tych badań jest wnioskowanie przez analogię

EKSPERYMENT

• Najważniejsza, modelowa metoda badawcza w psychologii społecznej

• Bada relacje przyczynowo-skutkowe

• Pozwala manipulować zmienną

• Obejmuje zwykle bezpośrednią interwencję ze strony badacza

• Celowe wywoływanie zjawisk za pomocą manipulacji domniemanymi przyczynami

• Istotą eksperymentowania jest szukanie zależności w warunkach kontrolnych

Schemat eksperymentu:

1. W określonej sytuacji obserwujemy zachodzące zjawisko „Z”

2. Stawiamy pytanie: „Od czego zależy jego występowanie?” „Dlaczego tak przebiega?”

3. Analizujemy sytuację, w której zjawisko zaszło (jakie zmienne wchodzą w jego skład)

4. Zastanawiamy się, z którą zmienną związane jest zjawisko „Z”

5. Formułujemy hipotezę, że spośród zmiennych „a”, „b”, „c”, „d” – zjawisko jest związane ze zmienną „c”

6. W celu sprawdzenia hipotezy przystępujemy do eksperymentowania

7. W kolejnych seriach prób, eliminujemy jedną z ww. 4 zmiennych i obserwujemy czy występuje zjawisko „Z”

8. Jeżeli zjawisko występuje tylko i wyłącznie w obecności zmiennej „C” – to nasza hipoteza zostaje potwierdzona

9. Replikacja. Każda kolejna próba zwiększa stopień prawdopodobieństwa, że twierdzenie o zależności „Z” od „c” jest prawdziwe

Trafność zewnętrzna eksperymentu – uogólniamy na inne sytuacje; realizm sytuacyjny, psychologiczny, próba

Trafność wewnętrzna eksperymentu – na zjawisko poza zmienną niezależną, nie oddziałuje żadna inna

Eksperyment podwójnie ślepy – ani badacz, ani badani nie wiedzą, która grupa jest eksperymentalna, a która kontrolna

MODELE ZWIERZĘCE

• Zakłada przekładalność zachowań zwierząt na ludzi

• Wiele prawidłowości uczenia się wykryto pierwotnie w badaniach na zwierzętach

• Współcześnie straciły na znaczeniu

PRZEDMIOT PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ A PSYCHOLOGIA ŚRODOWISKOWA

• Rozwój społecznej psychologii środowiskowej w Polsce (na zachowania ludzi w dużej mierze wpływają warunki środowiskowe);

Ekologia społeczna – Florian Znaniecki

• Charakterystyka psychologii środowiskowej

• Traktuje środowisko jako kontekst zachowania

• Zajmuje się konsekwencjami zachowania dla środowiska

• Charakterystyka badań w psychologii środowiskowej

• Badania prowadzone w warunkach naturalnych

• Badania zorientowane na problem

• Badania interdyscyplinarne (międzykulturowe)

METODY i TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNEJ PSYCHOLOGII ŚRODOWISKOWEJ

• Metody eksperymentalne

• Metody korelacyjne

• Metody opisowe

• Metody samoopisu – pozwalają określić emocjo, np. poprzez zadawanie ludziom pytań

• Kwestionariusz - strukturyzacja

• Wywiady - strukturyzacja

• Mapowanie poznawcze – umysłowe reprezentacje rzeczywistości

• Mapowanie zachowań – bieżąca obserwacja zachowań i szczegółowy opis zachowań

• Techniki obserwacyjne

WYKŁAD II

POZNANIE SPOŁECZNE

• Ludzie żyją w świecie przez siebie konstruowanym

• Wyjaśnia dlaczego postępowanie bardziej zależy od tego, jak swój świat rozumiemy, niż od tego, jaki ów świat jest w istocie

Samospełniające się proroctwo -> wzajemne uwarunkowanie siebie

Teoria schematów poznawczych

- Schemat poznawczy to wiedza i doświadczenie zakodowane w umyśle

- Współokreślają treść naszego widzenia świata

- Zawierają wiedzę uogólnioną, wyabstrahowaną z konkretnych doświadczeń

- Stanowią reprezentację rzeczywistości

- To hipotezy na temat otaczającej nas rzeczywistości (dostarczają przedpercepcyjnej informacji; schematy są zastosowawcze; zabezpieczają przed niechcianymi konsekwencjami)

Uniwersalna zasada budowania schematów to prototypowość i hierarchiczność

• prototyp to egzemplarz najbardziej typowy, najbardziej idealny; wypośrodkowanie

• pełni funkcje zapasowych cech; prototyp jest najczęściej jakimś wypośrodkowaniem wiedzy o wszystkich napotkanych egzemplarzach schematu

• aktywizuje pewną strukturę wiedzy, która pomaga w rozumieniu rzeczywistości, najpierw powinien być opis przedmiotu/obiektu, a później obiektywizacja regulująca negatywny wpływ schematu, indywidualizacja sytuacji danej osoby

• Wiedza kodowana jest „piętrowo”

• Każdy schemat ma podschemat, te mają swoje podschematy itd.; „jednocześnie” można zaktywizować tylko jeden schemat

• Hierarchiczność zapewnia ekonomiczność i wybiórczość przypominania

AKTYWIZACJA SCHEMATÓW

- aktywizacja schematu „oddolna”, tj. aktywizowanie schematu całości przez zaktywizowane uprzednio schematy części

- Wzbudzanie schematów - doświadczenia bezpośrednio wcześniej zwiększa dostępność schematu

- aktywizacja schematu „odgórna” tj. aktywizowanie przez oczekiwania lub hipotezy; metoda poprzedzania

RODZAJE SCHEMATÓW

• Obiektów fizycznych i przestrzeni fizycznych

• Następstwo zdarzeń

• Konkretnych ludzi

• Typów ludzi

• Grup

• Osób w określonych sytuacjach

• Własnej osoby („Ja”)

• Cech

• działania

SCHEMATY DZIAŁANIA - SKRYPTY

• Umysłowa reprezentacja typowych sekwencji zdarzeń i zachowań

• Zróżnicowane w zależności od kultury, środowiska

• Ma charakter poznawczy i wykonawczy

• Warunki wpływu skryptu na zachowanie:

• Wyuczony

• Zaktywizowany

• Człowiek musi chcieć i umieć wejść w rolę aktora

SCHEMATY LUDZI - STEREOTYPY

• Uproszczone, uogólnione sądy o członkach różnych grup społecznych

• Wyodrębniany jest z uwagi na łatwo zauważalną cechę osób/grup/zbiorowości

• Dostarczają wiedzy jak zachowywać się i reagować w obecności innych ludzi

Iluzoryczne korelacje - Chapman (1967)

To systematycznie popełniany błąd; przecenianie współwystępowania bodźców:

• połączonych znaczeniowo

• wyróżniających się jakąś szczególną cechą formalną

Zdaniem Hamiltona i Gifforda u podstaw formowania się stereotypów leżą niezgodne z prawdą przeświadczenia o współwystępowaniu pewnych cech. (schematyzacja wiedzy)

PRZERWA W KOMUNIKACIE SPRZYJAŁA SUROWOŚCI SĄDÓW MORALNYCH - DWUFAZOWY MODEL POWSTAWANIA STEREOTYPÓW
EFEKT PRZERWY CZASOWEJ - POWSTAWANIE SĄDÓW MORALNYCH
(Kofta, Doliński)

• Teoria potrzeby zamknięcia poznawczego (Arie Kruglanski) – podstawy teoretyczne modelu (ludzie potrzebują jasnej, jednoznacznej wiedzy)

- faza orientowania się (trwa do momentu wydania sądu)

- faza zamrażania (gotowość do zmiany sądu maleje)

• Wstępna informacja może indukować pochopne formułowanie sądów, które po upływie czasu stają się oporne na zmianę

• Fazy procesu formułowania stereotypu

I – wiarygodna osoba informuje jakimi atrybutami cechują się typowi przedstawiciele określonej grupy obcej

II niemożność skonfrontowania tej opinii z rzeczywistością społeczną, bo kontakt z tą grupą nie jest możliwy (w efekcie zamknięcie poznawcze)

III – poznawcze ignorowanie lub reinterpretowanie informacji niezgodnych z przekonaniami

WYKŁAD III

PARADYGMAT GRUP MINIMALNYCH

Wykazano, że sam fakt podziału na „swoich” i „obcych” jest przyczyną powstawania negatywnych postaw międzygrupowych, dyskryminacji.

Stereotyp duszy grupowej (SDG) (Kofta, Sędek)

• Ludzie mają tendencję do kategoryzowania ludzi, ale nie przedstawiają ludzi jako członków grupy, tylko jako jednorodną materię. Taki stereotyp jest zawsze negatywny, np. cyganie to złodzieje.

• Spostrzeganie grupy obcej jako silnej i zagrażającej interesom grupy własnej (zbiorowy wróg)

• Transformacja grupy obcej w pojedynczy byt intencjonalny (animizacja grupy)

• Przypisywanie grupie obcej:

• niezwykle trwałych właściwości dyspozycyjnych (esencjalizm, przekonanie, że cecha jest wiecznie przypisana, człowiek umrze tym, kim jest – złodziej umrze złodziejem)

• Dążenia do władzy, obsesyjne pragnienie kontrolowania różnych sfer życia społecznego

• Aktywność spiskową, działanie w sposób skryty, podstępny

• Egoizm i solidarność grupowa, myślenie w kategoriach interesów grupy własnej

• Przyczynowość diaboliczna (Poliakov) – szczególny sposób postrzegania negatywnych zdarzeń, relacja między grupami jako walka dobra ze złem, „obcy” jako esencja zła, poczucie zagrożenia i walki ze złem

Cechy stereotypu duszy grupowej:

• Aspekt bytowości – postrzeganie obcych jako jednolitego tworu

• Kolektywna intencjonalność

• Esencjalizm

• Sterowanie zewnętrzne

• Działalność spiskowa

• Zazwyczaj SDG powstaje w odniesieniu do ludzi innej narodowości, nie żyjących „u siebie”

SDG a stereotyp „klasyczny”

Stereotyp duszy grupowej	Stereotyp „klasyczny”
Dotyczy grupy jako całości, a nie typowego przedstawiciela grupy	Dotyczy typowego członka danej grupy
Ma treść uniwersalną	Treść zmienia się z grupy na grupę
Zawsze jest negatywny	Może być pozytywny, negatywny, neutralny
Jest teorią przyczynową	Jest teorią korelacyjną
Może determinować działania polityczne, prowokować określone działania obronne, Może być źródłem dehumanizacji	Reguluje sferę kontaktów interpersonalnych z członkami grupy obcej

Jacques Philippe Leyens sformułował hipotezę, że ludzie mają skłonność do dehumanizowania „obcych”, gdyż człowieczeństwo jest esencją grupy własnej, tylko „swoi” uważani są za ludzi w pełnym tego słowa znaczeniu.

MAPY POZNAWCZE ŚRODOWISKA

• Życie = spostrzeganie

• Percepcja sposobem postrzegania środowiska

• Geneza pojęcia mapy w psychologii tzw. rewolucja poznawcza (Neisser, 1967, Cognitive Psychology) -> człowiek ma umysł i może kształtować swoje działania w środowisku

• Etapy badań nad percepcją przestrzeni

• Poznanie przestrzeni (poznanie środowiska) -> w jaki sposób człowiek zdobywa, organizuje i wykorzystuje wiedzę na temat środowiska

• Społeczny aspekt percepcji

• Percepcja środowiska jako reprezentacja poznawcza -> środowisko jako mediator stosunków międzyludzkich, środowisko warunkuje ich jakość

• Tolman i badania nad uczeniem się miejsca (ludzie są reaktywni jeśli chodzi o poszukiwanie pewnych punktów orientacyjnych)

• Teoria obrazu miasta Kevina Lyncha – jako pierwszy stworzył mapy poznawcze dużych metropolii

Środowisko zurbanizowane (i każde inne) jest mentalnie reprezentowane przez 5 wskaźników formalnej fizycznej struktury przestrzeni miasta

• Landmarki (unkty orientacyjne, wyróżniające się, specyficzne obiekty)

• Węzły (punkt miasta o szczególnym znaczeniu, np. pętle autobusowe, duże ronda pozwalające lepiej zapamiętać miejsce)

• Ścieżki (ciągi komunikacyjne)

• Krawędzie (granica między jakimiś dwoma obszarami, p autostrada, rzeka)

• Dzielnice i osiedla w mieście (rejon)

• Percepcję środowiska ujmuje się jako proces rozwijający się wraz z doświadczeniem, jest możliwa dzięki aktywności człowieka w środowisku

Zastosowana metoda Lyncha:

• Wywiad dotyczący obrazu środowiska

• Systematyczne badanie środowiskowego obrazu wywołanego u obserwatorów wykwalifikowanych w tej dziedzinie, Wywiady z ekspertami

• Zasadniczy wywiad obejmował prośbę o:

• odręczną mapkę miasta

• szczegółowe opisanie kilku wycieczek po mieście

• Odnotowanie spisu i krótkiego opisu tych części miasta, które w umyśle badanego są najbardziej charakterystyczne

• Kolejna sesja obejmowała identyfikację fotografii i spacer w terenie

Ważne elementy rzadko pojawiały się tylko w jednym ze źródeł

Teoria punktów kotwiczących wiedzę w przestrzeni mapy poznawczej (Golledge, Spector)

• Punkty kotwiczące stanowią wyraz indywidualnych doświadczeń w środowisku (miejsce może być różnie postrzegane przez różne osoby; nie musi mieć widzialnego kształtu ani charakteru wizualnego)

• Jednostka wybiera jedną ze wskazówek środowiskowych

• Wiedza jest pojęciowo zhierarchizowana

• Przestrzenna hierarchizacja punktów zakotwiczenia zależy od stref zasięgu penetracji w przestrzennej mapie poznawczej (od abstrakcyjnych do bardziej szczegółowych)

Mapa typu „jesteś tutaj” (Levine)

najbardziej popularna forma wspomagania orientacji przestrzennej; jeżeli sytuacja na mapie nie jest precyzyjnie zorientowana na położenie budynków, to jest bardziej dezorientacyjna

DEFINICJA MAPY POZNAWCZEJ

• Mapa poznawcza to percepcyjna reprezentacja przestrzeni oparta na uczeniu się znaków środowiska

• Mapy poznawcze stanowią umysłowe odzwierciedlenie właściwości przestrzennych i społecznych środowiska

• Odzwierciedlają zależności przestrzenne w środowisku

CHARAKTERYSTYKA MAP POZNAWCZYCH ŚRODOWISKA

• To schemat przestrzeni i środowiska życia

• Powstają w efekcie procesu poznawczego odwzorowania środowiska

• Kierują ludzką percepcją oraz decyzjami i zachowaniami

• Służą efektywnej realizacji celów wymagających nawigacji w przestrzeni środowiska

• Mają wpływ na rozumienie nowych informacji

• Zawierają szereg zniekształceń:

- niekompletne (pomijają to, czego ludzie nie zauważają)

- zawierają deformacje

- wzbogacają mapę o nieistniejące elementy

WYKŁAD IV

WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY

Dwa wymiary ja:

• Podmiotowe – sposób, w jaki my sami siebie postrzegamy lub sposób, w jaki postrzegają nas osoby przez nas ważne

• Przedmiotowe – jaki jestem? Jaki chciałbym być? Jaki powinienem być? (ja realne, idealne, powinnosciowe)

JA – realne – idealne – powinnościowe

Ja realne

Lęk depresja

J a powinnościowe Ja idealne

Niepewność

ŹRÓDŁA „JA”

• Opinie i reakcje innych ludzi

• Porównywanie się z innymi(źródła tożsamości osobistej lub społecznej)

• Role społeczne (związane np. z wiekiem, płcią, zawodem)

• Identyfikacja z modelem

• Własne zachowanie

SAMOOCENA

• To subiektywny, dynamiczny składnik człowieka

• Emocjonalna reakcja człowieka na samego siebie

• Rozwija się od chwili, gdy pojawi się poczucie własnej odrębności

• Samoocena jako cecha -> względnie trwała

• Samoocena jako stan -> zmienna sytuacyjna

• Kluczową rolę dla tego procesu odgrywa dzieciństwo

PRZYCZYNY ZANIŻONEJ SAMOOCENY

• Ośmieszanie, poniżanie,

• Ignorowanie, odrzucanie uczuć

• Odmawianie racjonalnego uzasadniania decyzji

• Żądanie, aby udawało się kogoś innego

• Zmuszanie do zajęć, do których nie ma się predyspozycji

• Niekorzystne porównywanie z innymi

• Etykietowanie

• nadopiekuńczość

KONSEKWENCJE ZANIŻONEJ SAMOOCENY

• Niedocenianie własnych osiągnięć

• Mała efektywność działań

• Nadmierny krytycyzm

• Niedawanie sobie prawa do błędów

• Niskie poczucie sprawstwa

• Brak pewności siebie

• Poszukiwanie dowodów własnej wartości na zewnątrz

• Unikanie nowych doświadczeń

• Poczucie osamotnienia

• Autoprezentacja defensywna

WYKŁAD IV

Konwersja - przeniesienie agresji na inną osobę

WPŁYWSPOŁECZNY

• Naśladownictwo

• Posłuszeństwo autorytetom

• Konformizm

Uległość wobec mniejszości – oddziaływanie jednostki na wielu innych członków grupy lub wpływ grupy reprezentującej poglądy mniejszości członków na jej większość. Mniejszość musi być konsekwentna!

Z czego wynika siła mniejszości?

• wyłonienie się poglądu odmiennego od większości podważa iluzję jednomyślności grupy

• Wyłonienie się jednoosobowej mniejszości sprzyja tworzeniu się koalicji

• Pozostawanie konsekwentnym prowadzi do spostrzegania mniejszości jako elity

• By nie wydawać się dogmatyczną, mniejszość godzi się na drobne kompromisy

• Mniejszość przedstawia swoje opinie, gdy pojawi się sprzyjający temu „duch epoki”

• O interesy mniejszości walczą jej poplecznicy

WYKŁAD V

Manipulacje- Forma zamierzonego wywierania wpływu na druga osobę czy grupę

• Forma wpływu społecznego, która nie jest dostępna świadomości osoby będącej jego celem

• służą raczej uzyskiwaniu doraźnych korzyści niż budowaniu trwałych więzów

• zaspokajają potrzeby manipulatora

• to planowe, celowe działanie

Autoprezentacja jako rodzaj manipulacji – np. prezentacja, by pracodawca zatrudnił mnie a nie kogoś innego.

„Ten popełnia zbrodnie, kto ma z niej korzyści” /Seneka Młodszy/ - tak samo jest z manipulacją

Bodźce podprogowe (James Wikary) – chwyt autoreklamowy, mechanizm przypominający placebo – ulegnięcie sugestii bodźców podprogowych)

Klasyfikacja technik manipulacyjnych – psychomanipulacje (T. Witkowski)

Manipulacje skoncentrowane na samoocenie (autohandicap - samoutudnianie, np. spożywanie alkoholu przed egzaminemi przyjście na niego na kacu, zakomunikowanie o tym znajomy, by zrozumieli ewentualną porażkę lub potwierdzenie „wyjątkowych” kompetencji w przypadku zdania egzaminu; wywołuje to uległość – środek doraźny – lub zmianę zachowania lub zmianę osobowości (głównie w przypadku sekt; wyuczona bezradność – Chińczycy w obozach jenieckich)

• ingracjacja (wkradanie się w cudze łaski)

• konformizm (np. negocjator robiący rekonesans dotyczący osoby, z którą będzie negocjował, np. jeślita osoba lubi podróże to negocjator zagaduje na ten temat – niby przypadkiem)

/konformizm urojony – manipulator przedstawia manipulowanemu jakieś nieprawdziwe informacje, przekonując go, że osoba o nich wie i zdeklarowała się działać zgodnie z tym; oczekiwanie, że będzie się zachowywała zgodnie z deklaracją – ale się nie deklarowała niczego, chociaż wmawia mu się, że oczywiście wcześniej się o tym rozmawiało

• podnoszenie wartości partnera /autodeprecjacja: ”udawanie głupiego” tzw. suplikacja, (celowe sprawianie, by ktoś poczuł się lepiej, prawienie komplementów)

• manipulacje związane z autoprezentacją (celowe, planowane mające na celu wywołanie określonego wrażenia dotyczącego osoby; możemy przez to doprowadzić do rzeczywistej zmiany siebie (samospełniające się proroctwo); może być związana z obniżeniem wartości własnej osoby lub partnera; deprecjacja innych sprawdza się w mniejszym stopniu)

AUTOPREZENTACJA – kształtowanie własnego wizerunku

• Działanie zmierzające do wytworzenia w otoczeniu społecznym pożądanego wizerunku własnej osoby, ukierunkowanie osoby na cechy egzemplaryczne

• Specyficzna forma/technika wywierania wpływu społecznego

• Może być zachowaniem nieplanowanym, automatycznym, ale także celowym, świadomym, planowanym

MOTYWY ZACHOWAŃ AUTOPREZENTACYJNYCH

• Dążenie do max bilansu zysków i kosztów w relacjach społecznych

• Podwyższanie i/lub ochrona poczucia własnej wartości

• Tworzenie i podtrzymywanie określonej tożsamości

Środki autoprezentacji

• Z achowania werbalne silna relacja; wypowiedź jest osadzona i wyrażona

• Zachowania niewerbalne w ekspresji

• K ształtowanie otoczenia fizycznego „pławienie się w cudzej

• Kształtowanie otoczenia społecznego chwale”

• Ujawnianie innym informacji na ten temat

• Korygowanie wyglądu

• Ćwiczenia

• Nabywanie mienia w określonych miejscach

• Strój

• Sposób urządzenia mieszkania

Stygmat przeniesiony – przeniesienie cechy z osoby stygmatyzowanej na osobę, która z tą osobą przebywa

Mogą być obliczone na krótki i długofalowy dystans czasowy oraz mieć charakter strategiczny

Style autoprezentacji (Jones i Pittman)

• Ingracjacja – prezentacja cech gratyfikujacych

• Grożenie/zastraszanie

• Autopromocja

• Demonstrowanie doskonałości moralnej

• Demonstrowanie słabości i zależności od innych

Style autoprezentacji

• Autoprezentacja godnościowa – przedstawienie siebie takimi, jakimi jesteśmy

• Autoprezentacja kompensacyjna – uzupełnienie wizerunku; przeciwdziałanie temu, że inni będą mnie postrzegać w sposób, jaki mi nie odpowiada)

• Zdobywczo-atrybutywne (zdobywczo-asertywne)

• Obronno-ukrywająca (unikająco-ochronna)

TAKTYKIAUTOPREZENTACJI

• Ingracjacja

Dylemat lizusa

Dylemat zróżnicowanej publiczności

• Autopromocja

Dylemat skromności

Dylemat autentyczności

Dylemat reputacji (widoczne szczególnie u sportowców)

• Autoprezentacja pośrednia (przez skojarzenie)

Pławienie się w cudzej chwale

Aplauz (nie chcemy być kojarzeni z ludźmi, ale ze szczególnymi wydarzeniami; skuteczny szczególnie, gdy pojawia się dzięki osobie trzeciej)

• tytułowanie (maksymalizacja swojej działalności dotyczącej jakiegoś wydarzenia)

• uwydatnianie (podkreślenie wartości wydarzenia)

• Świecenie przykładem

• Zastraszanie

Manipulacje wykorzystujące dysonans poznawczy

• stopa w drzwiach (mała prośba, wielka prośba; oczekiwanie, że ktoś będzie konsekwentny ; wzrost zaangażowania; „dworska gra ustępstw”)

• liczy się każdy grosz (im o mniej prosimy, tym pewniejsze, że ktoś nam nie odmówi; prośba uniemożliwiająca odmówienie)

• Uwikłanie w dialog (prosimy o pomoc w jakiejś społecznie akceptowalnej akcji; pomoc charytatywna; stosowanie niedomówień; przyklejanie niewłaściwej ceny do produktu)

• eskalacja żądań: tzw. puszczanie niskiej piłki

• procedura scenariuszowa; wzbudzanie schematów

Manipulacje emocjami

• sytuacje stresowe/ habituacja – jeżeli wielokrotnie jesteśmy poddawani czynnikom jakiegoś bodźca, to powoduje to, że się przyzwyczajamy i „znieczulamy”; stres może działać mobilizująco, aż osiągnie „punkt kulminacyjny” ; łatwiej manipulować osobami będącymi w stresie; poprzez przedłużający się stres mamy trudniejszy dostęp do zasobów mobilizujących mózgu; habituacja czasem pomaga w uodpornieniu organizmu na manipulacje)

• huśtawka emocjonalna (dobry-zły glina),

• drzwiami w twarz (zasada odwrotna niż ‘stopa między drzwi’, duża prośba-mała prośba; pokazanie kontrastu)

• wzbudzanie poczucia winy (manipulator musi wejść w rolę ofiary)

Manipulowanie poczuciem kontroli

• bezlitosny partner (np. urzędnik odmawia pomocy na podstawie rzekomego przepisu, wtedy pytamy jaki przepis konkretnie)

• Wszystko albo nic (pozbawienie wpływu i kontroli na pewne działanie)

• fakty dokonane (w różnych drobnych sprawach ktoś coś robi, a później o tym informuje)

• procedura scenariusza (wzbudzanie schematów)

Manipulacje oparte na wrodzonych automatyzmach

• autorytet,

• zasada wzajemności: np. „bombardowanie miłością”,

• autodeprecjacja, a w tym infantylizacja zachowania

WYKŁAD VI

Manipulacja:

- intencjonalność działania

- osiągnięcie korzyści

- druga strona nie może być świadoma manipulacji

RADZENIE SOBIE Z MANIPLACJAMI

• Świadomość bycia manipulowanym

• Znajomość technik manipulacyjnych

• Habituacja (obniża reagowanie, stres; przestajemy zauważać pewne rzeczy, oszczędność organizmu dotycząca pobudzenia odnośnie powtarzających się zachowań)

• Reaktancja (potrzeba samostanowienia; dotyczy sytuacji, gdy manipulant ogranicza naszą swobodę decyzji; może pojawiać się efekt bumerangowy – reagujemy inaczej niż chce manipulant)

• Samoocena (osoby o bardzo niskiej samoocenie i bardzo wysokiej samoocenie są najmniej podatne na manipulacje)

• Asertywność

Skuteczniej bronimy się przed manipulacjami prostymi, często się pojawiającymi. Odwrotnie jest z manipulacjami „wyrafinowanymi”.

Kłamstwo i jego wykrywanie

• Kłamstwo wiąże się z pobudzeniem emocjonalnym i niewerbalnym

• Łatwiej zauważyć kłamstwo u osoby, którą znamy, bo znamy jej zachowania

• niespójność przekazów werbalnych i niewerbalnych, a czasem niespójność w sprawie jednego komunikatu

• nienaturalny brak ruchu

• ogólna nerwowość ciała (rąk, nóg)

• rzadkie używanie gestów ilustracyjnych

• ogólna nerwowość ciała (np. rak, nóg)

• głos i sygnały werbalne, kwestia latencji odpowiedzi, preparowanie odpowiedzi, powtarzanie słów, unikanie szczegółów i odniesień do siebie, błędy językowe

• wzrok: odwracanie wzroku, rozszerzanie się źrenic, nadmierne mruganie (brak kontaktu wzrokowego),

• pojawiają się autoadaptory (gesty samolubne) i adaptory przedmiotowe

• ekspresje stłumione (ekspresja zastąpiona jakąś inną)

• uśmiech maskowaty (szczery uśmiech: działają mięśnie jarzmowe i okolic oczu, uśmiech symetryczny; nieszczery uśmiech: działają tylko mięśnie jarzmowe, uśmiech niesymetryczny, jest bardziej intensywny, brak punktu kulminacyjnego; emocja następuje po werbalnym przekazie, pojawia się później)

WYKRYWANIEKŁAMSTWA
zachowania podejrzanych, którzy kłamią, w trakcie przesłuchania - wg Mike’a Smith’a

Kłamstwa lekkiego kalibru: nie wywołują silnego napięcia, występują krócej, nie wywołują przykrych konsekwencji, osoba oszukująca w większym stopniu koncentruje się na autoprezentacji

Kłamstwa dużego kalibru: trwają długo, występuje lęk, napięcie, wywołują przykre, katastrofalne konsekwencje

• Zagryzanie warg

• Piana w kącikach ust

• Mlaskanie

• Nienaturalne skręcanie stóp

• Uścisk dłoni słaby, wilgotny, zimny

NIE NALEŻY OPIERAĆ SIĘ NA JEDNYM SYGNALE!

Działanie i skuteczność poligrafów

• Brak standardów dotyczących badania wariografem

• Wariograf jako metoda wskazująca, ale nie może być dowodem skalującym

• Działa zgodnie z założeniem, że ludzie mówiący nieprawdę przejawiają oznaki pobudzenia fizjologicznego

• Poligraf bada pobudzenie emocjonalne, co łatwo może prowadzić do pomyłek

• Przebieg badania

• Kilka sztuczek na początek (np. pytania o bardzo dużej wrażliwości)

• Właściwe przesłuchanie (pytania obojętne, kontrolne, krytyczne)

• W badaniach poligrafem wskazania fałszywie dodatnie mogę wynosić około 5 %

• Technika skanowania mózgu – przykład techniki alternatywnej

MAKIAWELIZM – syndrom cech psychicznych

Cechy osobowości makiawelistycznej (the cool syndrome)

• Makiaweliści nie odczuwają poczucia winy, lęku, więc wariograf nie odczyta ich emocji, nie stwierdzi kłamstwa

• Makiaweliści są bardziej zorientowani poznawczo niż emocjonalnie

• Odporność na wpływy społeczne

• Wysoka odporność emocjonalna

• Skuteczność w kontaktach interpersonalnych

• Empatia poznawcza

• Przewaga orientacji poznawczej nad emocjonalną

• Skłonność do kontroli sytuacji społecznej

• Bardziej utylitarne niż moralne podejście

• Moralność makiawelisty „absolutny relatywizm”

Cechy makiwawelisty przejawiają się w bezpośrednim kontakcie i nieustrukturalizowanych sytuacjach

Skala Richarda Christiego - służy do pomiaru makiawelizmu

Skala MACH (?)

MIĘDZY STAGNACJĄ A DZIAŁANIEM - problematyka bierności społecznej i motywacji

Czym jest bierność?

• wyczekiwanie, poddawanie się, podporządkowanie się zdarzeniom i ludziom (Łukaszewski, 1984)

• Brak lub obniżona aktywność (Strelau, 1975)

• Brak lub osłabienie dążności do oddziaływania na otoczenie społeczne (Gurycka, 1976)

• Niezdolność do zmiany lub wywarcia wpływu na istniejącą sytuację, uleganie jej wpływom (Fromm, 1994)

Bierność ludzi zewnątrzsterownych

• Zależność od otoczenia, innych ludzi, instytucji i organizacji

• Zorientowani na autorytety

• Kontrolowanie przez kary i nagrody (behawioryzm)

• Niezdolność do podejmowania decyzji, kierowania własnym zachowaniem

• Zapotrzebowanie na silnych przywódców

• Niska samoocena i samoakceptacja, lękliwość, uległość wobec autorytetów

• „Homo sovieticus” Tischner:

- podwójne normy (to, co się mówi publicznie, prywatnie się wyśmiewa)

- pasożytnicza innowacyjność (próby przechytrzenia systemu)

- delegowanie odpowiedzialności, przedłużona infantylność, paternalizm

- zawistny egalitaryzm – niechęć do ludzi, którym wiedzie się lepiej, postrzeganie lepszych jako oszustów

Bierność jako rezultat wyuczonej bezradności

• Utrata kontroli nad wzmocnieniami

• Rezultatem jest upośledzenie uczenia się w nowej sytuacji (deficyt poznawczy)

• Deficyty motywacyjne, poznawcze i emocjonalne (deficyty emocjonalne nie zawsze wystąpią)

• Tego typu bezradnością można „zarażać się” od innych ludzi

• Model pierwotny M. Selgiman

• Model Abramsona, Seligmana i Teasdale’a

Do modelu pierwotnego dołączono atrybucje przyczynowe (wewnętrzne i zewnętrzne, stałe i zmienne)

Osobista i uniwersalna bezradność

Grupa odniesienia ma wpływ na bezradność osobistą i uniwersalną.

Wszyscy zdali egzamin tylko nie ja – bezradność osobista

Nikt nie zdał egzaminu – bezradność uniwersalna

Bierność jako wartość

• Konsekwencja takiego spostrzegania sytuacji, że nie warto w niej nic robić

• opłaca się być biernym (przedstawia wartość)

Bierność instrumentalna (pozwala coś uzyskać lub uniknąć)

• Oczekuje się podporządkowania i konformizmu

• Uboczny efekt sytuacji, w której miarą wartości jest sukces wymagający znacznej aktywności

Bierność jako rezultat treningu społecznego

Biernośćprzypisana i oczekiwana

• Podporządkowanie i posłuszeństwo

• Np. więźniowie, dzieci

Efekt hamowania społecznego

Obecność innych ludzi powoduje spadek poziomu wykonania w porównaniu z działaniem w samotności

Spadek poziomu wykonania w porównaniu z działaniem w samotności

• Efekt interferencji Stroopa (w sposób automatyczny uruchamiamy procesy poznawcze; wolniej przetwarzamy informacje, trzeba przebić się przez procesy nieintencjonalne, by dokonać intencjonalnych)

Próżniactwo społeczne(efekt Ringelmanna)

Im więcej osób wykonuje równocześnie jakąś czynność/pracę, tym gorszy rezultat uzyskują w porównaniu z tym, co wynikałoby z dodawania ich rezultatów uzyskiwanych indywidualnie

Wydajność pracy obniża się ponieważ:

• Wkładamy w nią stosunkowo mniej wysiłku

• Nie czujemy się do końca odpowiedzialni za efekty

• Indywidualny wkład jest trudny lub niemożliwy do ustalenia

WYKŁAD VII

MOTYWACJA I MOTYWOWANIE

• Wyjaśnia zmienność zachowania

• Wewnętrzny mechanizm wywołujący stan pobudzenia organizmu

• Ukierunkowanie wysiłku na określony cel

• Selektywne zwracanie uwagi na istotne bodźce

• Wytrwałe kontynuowanie określonej czynności

Motywacja do osiągnięcia określonego wyniku (celu) jest funkcją:

• Użyteczności tego wyniku (U_i) oraz

• Subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia tego wyniku (P_si), czyli:

M = f (U_i P_si)

Rodzaje i teorie motywacji

Motywacja wewnętrzna(charakter autoteliczny) i zewnętrzna (charakter instrumentalny)

Motywacja świadoma i nieświadoma (Freud, teoria Erosa i Tanatosa)

• Tradycyjny model motywacji (F. Taylor) -> głównym motywem - czynnik ekonomiczny

• Teoria instynktów -> głównym motywem - czynnik biologiczny

• Teoria popędów -> głównym motywem – biologiczna potrzeba skłania ludzi do działania poprzez wzbudzenie napięcia

• Teoria umiejscowienia kontroli (J. Rotter) -> zachowania uwarunkowane przez dwa czynniki: oczekiwanie osiągnięcia celu i osobistą wartość tego celu;

Uwzględniam zewnętrzne i wewnętrzne umiejscowienie kontroli; im bardziej zewnętrzna, tym mniejsza motywacja, wewnętrzna podnosi motywacje do działania

• Teoria psychodynamiczna (S. Freud) -> głównym motywem – nieświadome czynniki umiejscowione w „id” – związane z potrzebami seksualnymi (Eros) a „wojowniczymi” (Tanatos) ;

Ludzie chcą zaspokoić te pragnienia lub w sposób społecznie akceptowany panować nad nimi; rozwojowe zmienianie się motywacji; im starsi jesteśmy, pod wpływem socjalizacji, zaczynamy sublimować te potrzeby, formy agresywne przekształcane są na bardziej akceptowane społecznie działanie

• Humanistyczna teoria A. Maslowa (1958) > głównym motywem – potrzeby ludzi;

Potrzeby układają się w hierarchię – od najbardziej podstawowych:

- Czynniki satysfakcji: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności

- Czynniki motywujące: szacunku/uznania, samorealizacji

- Potrzeba samo transcendencji: wyjście poza własną przyjemność i inne egocentryczne

korzyści

• Teoria wzmocnień (B. Skinner, W. Hamner) -> głównym motywem – system kar i nagród

Kary i nagrody - jako narzędzia wpływu społecznego

Warunki skuteczności kar

Warunki skuteczności nagrody

Motywowanie do zmiany negatywnej postawy: jasne i czytelne kryteria są konsekwentne i stopniowo rosnące kara wymierzona przez autorytet są natychmiastowe i rzadsze od nagród adekwatna do przewinień znajomość przez osobę karaną repertuaru zachowań pozwalających uniknąć kary i otrzymać nagrodę nie wolno przypominać o popełnieniu błędu, bo ma to wpływ na definicje siebie Agresji nie należy karać fizycznie

Utrwalanie pożądanego zachowania Lepiej jak jest nieregularna Może być odroczona i często powtarzana Dobrze jest często przypominać o zachowaniu, które umożliwiło otrzymanie nagrody

Rodzaje informacji zawarte w nagrodach i karach – kompetencja i kontrola

NADUZASADNIENIE (M.Lepper):

Nagroda obniża motywację gdy:

• Jest bezwarunkowa

• Jest czymś nienaturalnym

• Nie jest zróżnicowana

• Nie jest źródłem informacji o mojej kompetencji, ma charakter kontrolny

Bezmyślne dawanie nagród może odnieść odwrotny efekt niż zamierzamy.

Pojawienie się nagrody powinno być podkreśleniem wysokiej kompetencji

POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ – test autopercepcji tematycznej

• Mierzenie motywacji do osiągnięć (Murray i McClelland) - Alternatywne interpretacje obrazka z TAT – prośba o dopisanie do obrazka historyjki (obrazek wieloznaczny)

• Siła tej tendencji zależy od 3 zmiennych:

• Oczekiwanie sukcesu

• Wartość wchodzącego w grę sukcesu

• Percepcja osobistej odpowiedzialności za sukces

• Motyw unikania sukcesów u kobiet (badania Matiny Horne, historyjka z prośbą o dokończenie historii); Kobiety mają lepszą motywację do unikania porażek niż osiągnięcia sukcesu, z sukcesem związany jest brak kobiecości, obawa przed samotnością, społecznym wyobcowaniem

POTRZEBA SWOBODY DZIAŁANIA – Koncepcja reaktancji Jacka Brehma

• Gdy swoboda działania jest zagrożona staramy się ją odzyskać

• Np. efekt Romea i Julii, efekt niedostępności – np. w reklamie, efekt bumerangowy – podniesienie atrakcyjności

POTRZEBA PORÓWNAŃ SPOŁECZNYCH

Sposoby na uświadomienie sobie swoich silnych i słabych punktów:

• Ustalenie swoich możliwości fizycznych

• Testy dotyczące rzeczywistości społecznej

• Porównania społeczne (poprzez obserwację)

Uczymy się relacji między „można” a „powinno się”

POTRZEBA APROBATY SPOŁECZNEJ

Konsekwencje społecznej aprobaty

• Oznaka uznania, zyskujemy tożsamość

• Uzasadnia istnienie, podnosi status

• Zapewnia poczucie bezpieczeństwa

• Wytwarza więź, zapewnia sympatię

• Dostarcza jednego z kryteriów kontroli czy władzy nad środowiskiem

POTRZEBA AFILIACJI

• Akceptacja + poczucie przynależności do grupy

• Dążenie do nawiązania i podtrzymania kontaktów społecznych

• Tworzy więzi i zapewnia poczucie akceptacji

• Wyraz potrzeby kontaktu emocjonalnego

• Towarzyskość jako podstawowy, wrodzony instynkt (Trotter, 1916)

• Strach jako źródło poszukiwania afiliacji (Schachter, 1959)

POTRZEBA POMAGANIA INNYM:

Altruizm - Pomaganie innym pod nieobecność jakichkolwiek nagród zewnętrznych

Źródła altruizmu:

• Instynkt (Campbell)

• Normy społeczne

• Empatia (Aronfreed) – działanie motywujące do zniwelowania napięcia

• „Napięcie wspierające” (Hornstein) – pomoc osobom podobnym do nas

• Poczucie winy (Rawlings)

• Chęć zadośćuczynienia

• Modelowanie

POTRZEBA SPÓJNOŚCI – konsekwencji
teoria dysonansu poznawczego (L. Festinger)

Ludzie dążą do zgodności między przekonaniami o tej samej sprawie i spójności między swoimi poglądami a postępowaniem. Dysonans wzbudza psychologiczna niespójność (niezgodność) między dwoma elementami poznawczymi. Rozbieżność poznawcza wytwarza stan psychicznego dyskomfortu u człowieka

Dysonans to stan emocjonalno-motywacyjny

KONFLIKT INTERPERSONALNY

Warunki wystąpienia konfliktu interpersonalnego:

• Postrzeganie drugiej osoby jako źródła dyskomfortu

• Atrybucja intencji, np. przypisanie złej woli

• Wymaga uczestnictwa co najmniej dwóch osób

• Osoby te muszą pozostawać ze sobą w kontakcie

• Wpływ wywierany przynajmniej przez jedną osobę jest niekorzystny dla partnera

Źródła konfliktów

• Błędy w komunikacji

• Różnice wzorów kulturowych

• Niezaspokojenie potrzeb

Zdarzenia bezpośrednio wywołujące konflikty (Peterson)

• Wyrażenie krytyki

• Stawianie nieuprawnionych żądań

• Odmowa spełnienia żądań

• Kumulacja przykrości

Istota konfliktów i ich rodzaje

Ze względu na przedmiot konfliktu dzielą się na takie, które toczą się o:

• dobra materialno-ekonomiczne

• dobra symboliczne

Ze względu na aktywność stron, konflikty mogą być:

• bierne

• czynne

Ze względu na postrzeganie danej interakcji jako konfliktu możemy wyróżnić:

• Konflikty na podłożu realnym – jaka jest obiektywna przyczyna

• Konflikty potencjalne – jest obiektywna przyczyna, ale strony jej nie ujawniają

• Konflikty irracjonalne – nie ma obiektywnych sprzeczności, ale ze względu na błędy percepcyjne strony dostrzegają przyczynę

WYKŁAD VIII

Wybrane detektory konfliktu

• Unikanie bezpośredniego kontaktu z partnerem, charakter unikowy

• Nasycenie kontaktów formalizmem, nadmierne przestrzeganie pewnych zasad

• Łamanie zasad wcześniej ustalonych

• Prowokowanie (nieuprzejme komentarze, wytykanie potknięć, ostentacyjny brak reakcji)

• Blokowanie informacji i działań

• Polaryzacja – podkreślenie różnic i odrębności między stronami, wytykanie różnic, które je dzielą

• Ironizowanie

• Fiksacja – uparte trzymanie się swojego zdania, gwałtowna obrona przed atakowaniem i podważaniem stanowiska

• Nieufność, zachowania ofensywne, zakładanie potencjalnego zagrożenia

• Izolowanie partnera, zawłaszczanie jego kontaktów

• Zarzucanie złej wolu, braku rzetelności

Schemat dynamiki rozwoju sytuacji konfliktowej wg Jamesa S. Colemana

(Konflikt się uniezależnia, pojawiają się problemy ze wskazaniem przyczyny konfliktu)

1. Pierwotny pojedynczy przedmiot sporu (Przypisywanie sobie nawzajem złej intencji, jedna ze stron czuje się odpowiedzialna za obronę „słusznej” sprawy, druga strona czuje się atakowana, znieważona)

2. Naruszenie równowagi stosunków

3. Ujawnienie innych spornych zagadnień (przypominanie słabości drugiej strony, wypominanie spraw niezwiązanych bezpośrednio z przyczyną konfliktu)

4. Wysuwanie nowych racji przez drugą stronę (atakowanie strony pierwszej, kumulowanie negatywnej oceny drugiej strony)

5. Druga strona wydaje się z gruntu zła (zaburzenie procesu postrzegania)

6. Spór zaczyna się toczyć wokół cech charakteru jego uczestników (Inkiwyzycja – przejęcie kontroli nad sporem, często ingerencja osób trzecich)

7. Konflikt uniezależnia się od pierwotnego sporu

Mechanizmy napędzające konflikt

Procesy poznawcze uczestników ogniskują się wokół trzech zagadnień: sprawa sporna, własna osoba i partner konfliktu

1. Odbicie lustrzane

Jeśli porozmawiamy oddzielnie ze stronami konfliktu, to będą one mówiły to samo, te same emocje, poczucie skrzywdzenia, upoważnienia do obrony „słusznej sprawy”, podobne myślenie

2. Mechanizm „źdźbła trawy”

U kogoś zauważamy źdźbło trawy, a u siebie belki nie widzimy; każda ze stron dostrzega u partnera podstępne zamiary, ale nie widzi, że sama zachowuje się źle

3. Podwójne normy

Usprawiedliwianie swoich złych zachowań, np. agresji – to ja mam racje i to uzasadnia moje zachowanie

4. Myślenie biegunowe

Typowe dla konfliktu „widzenie czarno-białe” – to, co robię ja jest dobre i słuszne, a to co robi druga strona nie

5. Prawo eskalacji

Jeśli ktoś podejmie zadania ambitne, wpada w pułapkę ambicji; będzie bronił tego, nawet jeśli nie było ono do końca słuszne

Główne przeszkody ograniczające nasze zdolności do kierowania konfliktami(za: Daniel Dana, 1993)

- Złe odruchy- ludzie pozostający w konflikcie ujawniają bardzo pesymistyczne zachowania; współcześnie sublimujemy te formy – działania utrudniające obmówienia kogoś powodują, że ludzie nie są skłonni do zachowań pozytywnych (?); pasywna ucieczka względem stron konfliktu

- Iluzje

a) Iluzja wygrana – przegrana (o sumie zerowej)

nasze potrzeby mogą być zaspokojone tylko wtedy, gdy komuś innemu zostanie coś odebrane; ograniczenia, chęć wymuszenia pewnych korzyści

b) Iluzja Głazu na Drodze

Wyzwala złe odruchy, spór jest nierozstrzygalny, bo druga osoba jest „niereformowalna”, niemodyfikowalna; albo zrezygnuję albo zaatakuję

c) Iluzja Złego Człowieka

Zazwyczaj jest dwustronna; żeby się coś zmieniło, to „inni” muszą zrozumieć, że źle robią; poczucie bezradności, bo to oni muszą się zmienić, tendencja do bierności

Pseudorozwiązania konfliktów

• Ignorowanie – nie podejmujemy tematów dotyczących konfliktu, ale obstajemy przy swoim

• Odwlekanie – „czas pokaże”, konflikt sam się nie rozwiąże, ale odwlekanie powoduje, że konflikt może się umacniać

• Pokojowe współistnienie – osoby dla wyższej sprawy decydują, że nie będą rozmawiać o konflikcie; udawanie, że konflikt nie istnieje; podkreślanie swojej wspólnoty, współdziałanie z obowiązku

• Deprecjonowanie – obniżanie wartości sporu, ale czasem i samego partnera, „z głupim nie ma się co kłócić”

• Reorientacja („kozioł ofiarny”) – zrzucenie winy za powstanie sporu na innych (osobę, grupę, instytucje, przepisy)

• Separacja – odizolowanie się od osoby

• Kompromis – wyrasta z ukrytego przekonania, że sporu nie da się rozwiązać z korzyścią dla obu stron

• Eskalacja – wynika z nagromadzenia frustracji, zmasowany atak; może dojść do rękoczynów, próba zdominowania jednej ze stron; maksymalizacja uciążliwości sytuacji, ludzie szukają sposobu rozwiązania sporu

• Walka

• Restrukturyzacja – zmiana sytuacji konfliktowej, np. przeniesienie pracownika do innego działu, usunięcie stanowiska

ZAKOŃCZENIE KONFLIKTU (za: Peterson)

• Separacja

• Dominacja

• Kompromis

• Całkowita zgoda - Kluczem do jej osiągnięcia jest:

1. „kooperacyjna orientacja”” – traktowanie konfliktu jako zadania do rozwiązania; poszukiwanie korzyści obustronnych, przełamanie egocentryzmu, dostrzeganie drugiego człowieka

2. „elastyczna nieustępliwość” – mimo uporczywego obstawania przy swoim, swoich celach, jesteśmy elastyczni w sprawach dotyczących sposobu osiągnięcia celu

- Strukturalna poprawa – szczególnie pożądana sytuacja, opiera się o całkowitą zgodę; zakłada, że osoby pozostające w konflikcie dyskutują o swoich potrzebach i obawach, dowiadując się o sobie, o swoich poglądach, relacjach; zacieśnienie relacji; ludzie przechodzący ten etap postrzegają się pozytywniej niż przed konfliktem; wzrost zaufania, sympatii, akceptacji

SIŁY PROWADZĄCE DO HARMONII (za: Daniel Dana)

• Gesty zgody – zachowania, które prowadzą do zmiany postaw z „ja przeciwko tobie” na „my przeciwko problemowi”; gesty mogą być źle interpretowane, postrzegane jako słabość, np. przeprosiny, przyznanie się do winy, błędu, okazanie zainteresowania drugiej osobie

• Cztery siły:

1. Zmęczenie (prowadzeniem ciągłej walki, pomaga celowo wyłoniona eskalacja)

2. Potrzeba pokojowego współistnienia

3. Katharsis („leczenie przez rozmowę”)

4. Odruch inhibicji (powstrzymania, hamowania; hamowanie się przed działaniami powodowanymi impulsem; proces biochemiczny, który jest skutkiem konfliktu z otoczeniem, stworzy szansę, która urzeczywistnia rozwiązanie)

Wybrane techniki wspomagające efektywne zarządzanie konfliktami

• Partycypacja w podejmowaniu decyzji (wspólne decydowanie, zasięganie opinii drugiej osoby)

• Technika przeciwnych reakcji (człowiek nie jest w stanie przeżywać jednocześnie dwóch przeciwstawnych emocji, wykonywać dwóch rzeczy na raz, reorientowanie myślenia, np. zachęcanie do empatyzowania z drugą osobą, czytanie dowcipów, rozładowywanie emocji negatywnych i wzbudzanie pozytywnych)

• Negocjowanie oparte na zasadach (pewne reguły, które należy stosować, by skutecznie rozwiązać spór:

- oddzielenie ludzi od konfliktu

- skoncentrowanie się na interesach, a nie na stanowiskach

- szukanie rozwiązań korzystnych dla obu stron

- domaganie się, by spór był rozwiązany w oparciu o obiektywnie ustalone kryteria)

• Spotkanie w milczeniu (osoby przebywające ze sobą nie mogą się porozumiewać werbalnie; korzystniejsze, jeśli przydziela się tym osobom w czasie spotkania zadania)

• Wspólny cel (w którym jedna ze stron samodzielnie sobie nie poradzi)

• Święty Mikołaj (napisanie listu – co jest wspólne, co nas dzieli, na czym nam zależy)

• Przypadkowe słowa (ma wykorzystać pozorny chaos, dwie strony przygotowują na kartkach słowa kojarzące się z konfliktem, po czym rozrzuca się je i szuka między nimi relacji; złamanie tendencyjnego myślenia na temat sporu)

• Burza mózgów (wypracowanie jak największej ilości rozwiązań i wybranie tego, które jest najbardziej odpowiednie)

• Nominalny proces grupowy (to samo, co burza mózgów, ale pomysły nie są ujawniane w sposób jawny, ale np. na karteczkach)

• Kruszenie obiektu (technika konfrontacyjna; może być kontynuacją burzy mózgów, maksymalne skrytykowanie podanego rozwiązania konfliktu, jak więcej krytycznych uwag bez wzajemnego komentowania)

Rozwiązywanie sporów przez osoby neutralne

• Mediacja - Pojawia się „trzecia siła” pomagająca w dojściu do porozumienia

• Arbitraż - Odwołanie się do autorytetu w danej dziedzinie, woli zwierzchnika, prawodawstwa

• Admonicja - Przełożony podejmuje próby pośredniego nacisku na zwaśnione strony

• Moderacja - Moderator pełni funkcję bufora w konfliktach nacechowanych negatywnymi emocjami

• Inkwizycja - Przejęcie kontroli nad procesem, jak i nad wynikiem sporu

RELACJE ŚRODOWISKO – ZACHOWANIE - perspektywy teoretyczne

• Obciążenie (przeciążenie i niedociążenie)

• Poziom adaptacji

• Ograniczenia zachowania

• Stres środowiskowy

WYKŁAD IX (nie mam swoich notatek)

PRZESTYMULOWANIE VS. NIEDOSTYMULOWANIE

• Pobudzenie jako zmienna pośrednicząca lub interweniująca

• Konsekwencje przeciążenia (m.in. zmniejszenie tolerancji na frustrację, błędy w funkcjonowaniu poznawczym)

„widzenie tunelowe”

Teoria regeneracji uwagi (cechy środowisk regenerujących)

• Konsekwencje deprywacji sensorycznej (m.in. lęki, zaburzenia psychiczne)

Procedura REST (Technika Ograniczonej Stymulacji Środowiskowej)

POZIOM ADAPTACJI(optymalna stymulacja)

• Kategorie stymulacji (sensoryczna, społeczna, ruch) (za: Wohlwill)

Wymiary wzdłuż których zmieniają się ww. kategorie: intensywność, zróżnicowanie, ustrukturalizowanie

• Relacje środowisko-zachowanie (Osiąganie optymalnego poziomu stymulacji)

1. habituacja,

2. adaptacja,

3. przystosowanie.

OGRANICZENIAZACHOWANIA – model kontroli

• Dotyczy spostrzeganego braku kontroli nad sytuacją

• Typy kontroli (Averill):

1. Behawioralna

2. Poznawcza

3. Decyzyjna

4. Retrospektywna (dodał ją Thompson)

• Typy kontroli (Weisz, Rothbaum i Blackburn):

1. Pierwotna

2. Wtórna

STRES ŚRODOWISKOWY

• Stres to reakcja obronna, zmienna interweniująca lub pośrednicząca (reakcja na stresory)

• Modele mechanizmu powstawania stresu:

1. Model badań biomedycznych (Selye)

2. Model badań koncentrujących się na procesach psychicznych (Lazarus)

CHARAKTERYSTYKA STRESORÓW

Kategorie stresorów środowiskowych (Lazarus i Cohen):

1. Wydarzenia katastrofalne

2. Stresory osobiste

3. Stresory tła

a) uciążliwości dnia codziennego

b) stresory otoczenia (stresory środowiska fizycznego):np. oświetlenie, hałas, drgania i wibracje, warunki klimatyczne, substancje chemiczne, ciepło

STRESORY TRAUMATYCZNE

• wydarzenia katastrofalne (klęski żywiołowe, ataki terrorystyczne)

• straty osobiste (strata bliskiej osoby, upokorzenie)

STRESORY CHRONICZNE

• stresory społeczne

• wypalenie

• zmęczenie współczuciem

• ważne wydarzenia życiowe

• codzienne kłopoty

REAKCJESTRESOWE

• Komponenty reakcji stresowej:

1. Fizjologiczny (stres systemiczny)

2. Behawioralny

3. Emocjonalny (stres psychologiczny)

• Ogólny syndrom adaptacyjny (zespół adaptacji do sytuacji stresowej) (Selye):

1. Reakcja alarmowa

2. Faza odporności

3. Faza wyczerpania

Zaburzenia stresu pourazowego (wg klasyfikacji DSM-IV 1994)

1. Utrzymujące się odtwarzanie traumatycznego wydarzenia poprzez:

• nawracające i natrętne przypominania

• nawracające przykre sny

• nagłe, nieadekwatne do sytuacji zachowania i emocje,

• iluzje, epizody dysocjacyjne;

• negatywne emocje, kiedy się jest wystawionym na sytuacje, które symbolizują lub przypominają traumatyczne wydarzenie (np. rocznica traumy)

2. Unikowe reakcje na bodźce związane z traumą lub ogólne odrętwienie

• wysiłek w kierunku unikania myśli i uczuć związanych z traumą

• wysiłki związane z unikaniem aktywności i sytuacji, które mogłyby przypomnieć traumę;

• psychologiczna amnezja;

• spadek zainteresowań znaczącymi aktywnościami (u dzieci objawy regresyjne)

• poczucie odrętwienia i obcości wobec innych

• sztywny afekt, niezdolność do przeżywania uczuć np. miłości

• skrócenie perspektywy czasowej

3. Stałe symptomy pobudzenia:

• Zaburzenia snu

• drażliwość lub wybuchy gniewu

• trudności z koncentracją uwagi

• wzmożona czujność uwagi i nadwrażliwość na bodźce

• przesadne reakcje przestrachu na nieoczekiwane bodźce

• zwiększona reaktywność fizjologiczna na sytuacje przypominające traumę.

Obecność symptomów z tych 3 kategorii przez okres dłuższy niż jeden miesiąc pozwala na rozpoznanie zaburzeń pourazowych. Jeżeli objawy utrzymują się do 3 miesięcy, rozpoznaje się ostre zaburzenia pourazowe. Jeżeli utrzymują się ponad 3 miesiące rozpoznaje się chroniczne zaburzenia pourazowe.

Odroczony zespół pourazowy, objawy pojawiają się przynajmniej w 6 miesięcy po traumie.

WYKŁAD X

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

Jak poradzić sobie ze stresem spowodowanym zbliżającym się egzaminem?

1. Uzmysłowienie sobie, że nie jesteśmy przygotowani

2. Opracowanie strategii dotyczącej przygotowania – Metoda Earla Nightingale’a ( zapisać na kartce pytanie „Jak mogę się przygotować?” i wypisać 20 odpowiedzi)

3. Przystąpienie do egzaminu.

Zasada Premacka – wykorzystanie czynności preferowanej jako nagrody za wykonanie czynności mniej preferowanej

Klasyfikacja strategii radzenia sobie ze stresem (Lazarus):

1. Działania bezpośrednie (skoncentrowane na problemie; jeśli istnieje aktywność, którą możemy wdrożyć, by zminimalizować stres)

2. Działania paliatywne (skoncentrowane na emocjach; paliatyw – półśrodek; ma na celu zmniejszenie wpływu stresu na stan emocjonalny, przepracowanie negatywnych stanów emocjonalnych, np. intelektualizacja problemu/stresu, racjonalizacja, leki, medytacja, opanowanie negatywnej sytuacji)

• Przeżuwanie (ruminacja) – nie służy opanowaniu stresu, ale wpływa negatywnie na funkcjonowanie, rozmyślanie o tym, co powoduje stres, koncentracja na myślach

Adaptacja do stresu: (dotyczy sytuacji, gdy czynnik stresogenny trwa w czasie)

1. Koszty (np. choroby, obniżenie poziomu wykonania, odporności, przeciążenie poznawcze)

2. Korzyści (np. funkcja dydaktyczna, skłonność do zachowań altruistycznych)

Efekty następcze (długotrwałe) adaptacji do stresu mogą prowadzić do obniżenia możliwości adaptacyjnych.

Staramy się nadać sens wydarzeniom, postrzeganie rzeczywistości jako czegoś przewidywalnego.

Znajdowanie korzyści w sytuacji, w której się znaleźliśmy, „co nas nie zabija to nas wzmacnia”.

Psychologiczne strategie radzenia sobie

• Restrukturyzacja poznawcza (np. porównania w dół – do osób znajdujących się w gorszej sytuacji, porównania w górę – działania ukierunkowane na problem, np. grupy samopomocowe, AA)

• Pozytywne emocje – mogą wzmacniać proces restrukturyzacji, wytworzenie endorfin, nawet wymuszony śmiech może być zbawienny, obniża poziom napięcia, stresu

• Znajdowanie sensu

Victor Frankl: „Kiedy nie jesteśmy w stanie zmienić sytuacji wówczas stajemy przed wyzwaniem, by zmienić siebie”

• Debriefing psychologiczny – działania stosowane natychmiast po wystąpieniu traumy, okazanie negatywnych emocji, zrozumienie ich; związek z urazem, rodzaj katharsis

• Ćwiczenia fizyczne – obniżają poziom stresu, bo przyczyniają się do rozluźnienia mięśni, wpływają ochronnie

• Odżywianie i dieta (warzywa, owoce, zboża, potas)

• Sen i medytacja

ZDARZENIAKATASTROFALNE - kategoria stresorów traumatycznych

Utopie pokatastrofalne – społeczność terapeutyczna, tworząca się po katastrofach naturalnych

• Podział kataklizmów (naturalne, przemysłowe)

• Psychologiczna reakcja na katastrofę:

• Odrętwienie psychiczne – może trwać od kilku godzin do kilku dni

• Automatyczne działanie – ludzie nie pamiętają, w czym brali udział, np. w jaki sposób pomagali

• Stadium wspólnego wysiłku: mobilizacja, demobilizacja, psychosomatyczne następstwa traumy, psychologiczne radzenie sobie z traumą

• Rozczarowanie i poczucie opuszczenia – może prowadzić do rozpadu więzi; nadeksploatacja, rozprzestrzenienie się traumy

• Dochodzenie do siebie, przystosowanie się do sytuacji po katastrofie

• Interwencje natychmiastowe i rehabilitacyjne

Wsparcie społeczne

Więzi społeczne i poczucie integracji stanowi fundamentalną i ochronną rolę dla kondycji psychofizycznej człowieka

• Przejawy wsparcia społecznego

- coś, co jest rzeczywiście dawane i rzeczywiście otrzymywane, np. informacja, rzeczywista pomoc materialna, wsparcie emocjonalne

- określona informacja sprzyjająca podtrzymaniu emocjonalnemu (informacja sygnalizująca, że jesteśmy otaczani troską, miłością, opieką; jakość relacji, bliskość, intymność, wzajemne zaufanie), samooceny (jesteśmy osobami godnymi zaufania, wartościowymi, informacje istotne dla „ja”), społecznemu (włączenie nas w system wzajemnych zobowiązań, przekazywanie odpowiedzialności)

- nie każde środowisko ma zdolność okazywania wsparcia; duża rola integracji, pomija osoby, które przed wystąpieniem kataklizmu miały słabe więzi, były niezintegrowane -> te osoby są pomijane przy wsparciu, uprzywilejowane wsparciem są osoby dysponujące zasobem społecznym i materialnym

• Dzięki oparciu płynącemu z zintegrowanej grupy, o klarownych wartościach i normach, człowiek zyskuje poczucie równowagi i sensu.

• Modele wsparcia społecznego

1. Model „buforowy” – występuje czynnik stresowy

2. Model „efektu bezpośredniego” – bezwzględny, korzystny wpływ wsparcia; jest gwarantem dobrej, psychologicznej kondycji; odwołuje się do potrzeb przynależności i bezpieczeństwa; ważny na każdym etapie życia, nie musi występować czynnik stresogenny; poczucie, że możemy na kimś polegać

Podstawowym teoretycznym założeniem powyższych modeli jest to, że stres i wsparcie społeczne są zmiennymi niezależnymi

Mobilizacja wsparcia („społeczność altruistyczna”, „społeczność terapeutyczna”, „utopia pokatastrofalna”)

• Warunki utworzenia się społeczności altruistycznych (klęski żywiołowe vs. katastrofy techniczne)

W przypadku klęsk żywiołowych następuje spontaniczna i natychmiastowa reakcja, uzależniona od jakości struktury sprzed zdarzenia

• Cechy społeczności altruistycznych:

- zwiększa się wzajemna identyfikacja,

- zwiększa się poczucie solidarności,

- zanikają konflikty,

- pozytywny nastrój,

- altruizm, chęć bezinteresownego działania

• Zasady rozdzielania pomocy przez społeczności – pomoc nie jest udzielana w sposób przypadkowy – pierwszeństwo mają osoby, które najsilniej doświadczyły traumy (głównie kobiety i ludzie młodzi, osoby mające szerszą sieć wsparcia społecznego, osoby z klas wyższych; osoby z grup nieuprzywielowajnych mogą być podwójnymi ofiarami zdarzenia

• Warunki, które psychologicznie ułatwiają odbiór pomocy od „obcych” (integrowanie pomocy od bliskich z pomocą zewnętrzną, ze źródeł formalnych; pomoc należy dostosować do potrzeb poszkodowanych – jakościowo i ilościowo, powinna uzupełniać najbardziej zrujnowane zasoby)

Deterioracja wsparcia społecznego

„miesiąc miodowy” w cyklu pomocowym, społeczeństwa altruistyczne trwają w nim – są zjawiskiem krótkotrwałym, w krótkim czasie dochodzi do rozpadu więzi

• Czynniki osłabiające wsparcie społeczne

- poczucie pokrzywdzenia

- napięcie, przedłużający się czynnik stresogenny, zmęczenie współczuciem

• Problem „epidemii stresu” („zarażania się stresem”)

• Konsekwencje erozji wsparcia społecznego

• Przeciwdziałanie deterioracji wsparcia społecznego

• Zasady pomocy „służbom pomocy”

1. Logika zachowań ochronnych

Osoby uwikłane w wydarzenia traumatyczne podejmują działania zapobiegawcze, ale to rodzi konflikt – muszą ratować ludzi, ale to rodzi konflikt – muszą ratować ludzi, ale nie chcą ryzykować; mogą w sposób zagrażający ich życiu atakować problem, brak planu powoduje napięcie, działania samoobronne, oszczędność energii, osłanianie się przed wpływem negatywnego czynnika, działania samozachowawcze, ucieczkowe

2. Sesje grupowe

Sesje grupowe dla ratowników, by umieli rozpoznawać swoje reakcje, emocje; dzielenie się doświadczeniem; sesje grupowe są lepsze niż sesje „jeden na jeden”

3. Ogólne zalecenia

Ratownicy nie są chętni do korzystania z pomocy i wsparcia psychicznego, pomoc ofensywna, „nachalna” pomoc, świadczona międzyinstytucjonalnie, udział w akcjach ratunkowych w przypadku klęsk żywiołowych powinna być dobrowolna, a udział w sesjach grupowych powinien być obowiązkowy.

42