FILOZOFOWIE OŚWIECENIA NIEMIECKIEGO

Niemiecka filozofia- idealistyczny nurt myślowy w Niemczech w latach 80. XVIII w -50. XIX w., wyrażony w systemach I. Kanta, J.G. Fichtego i G.W.F. Hegla.

Inicjatorem niemieckiej filozofii był Kant, twórca programu filozoficznego zw. Krytycyzmem bądź transcendentalizmem; program ten – w zamierzaniu Kanta miał pełnić funkcje wprowadzenia do nowej metafizyki – metafizyki przyrody i metafizyki moralności. Nowy program wymagał ustanowienia nowej metody, zw. transcendentalną, która stawia pytanie o podmiotowe warunki możliwości doświadczenia naukowego, etycznego i estetycznego, Metoda transcendentalna( w filozofii Fichtego i Hegla) została uzupełniona o metodę dialektyczną, akcentują rozwój rozumu przez zawarte w nim samym sprzeczności.

Mimo różnic które można śledzić w dziełach Kanta i jego ideowych spadkobierców, niemiecka filozofia stanowiła zwarty nurt myślowy, któremu jedność nadawała wspólna sytuacja problemowa. Najważniejsze pytanie dotyczyło kształtu przyszłej metafizyki; celem filozofów było sformułowanie systemu monistycznego opartego na niepodważalnej zasadzie. Wbrew agnostycyzmowi Kanta, optymistyczna wiara w możliwości rozumu ludzkiego osiągnęła wówczas niezwykły stopień koncentracji. W ówczesnych poszukiwaniach metafizycznych nakładały się na siebie dwa nurty: krytycyzm Kanta i nurt mistyczno-panteizujacy, nawiązujący do tradycji Plotyna.

Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Królewcu, zm. 12 lutego 1804 tamże) – filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim.Twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej, zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów ("rzeczy samych w sobie" np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk.Jego głównym wkładem w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem (por. Kartezjusz) a empiryzmem (por. Hume). Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm (kontynuacja), fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja).Immanuel Kant przez całe życie związany był z Królewcem (obecnie: Kaliningrad). Jego ojciec był rzemieślnikiem, a matka córką pochodzącego ze Szkocji mistrza wykonującego siodła. W dzieciństwie Kant otrzymał surowe luterańskie wykształcenie. Dom rodzicielski i Collegium Fridericianum, do którego uczęszczał, znajdowały się pod wpływem pietyzmu (zwłaszcza kazań Alberta Schutza z Halle⁾.W 1740 roku jako szesnastoletni chłopiec rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie w Królewcu. Na uniwersytecie, gdzie głównie poświęcał się studiom przyrodniczym, zetknął się po raz pierwszy z filozofią oświecenia pod wpływem Knutzena, ucznia Wolffa. Studia uniwersyteckie zamknął pracą pt. Gedanken von der wahren Schützung der lebendigen Kräfte (1746). Zgłębiał między innymi koncepcję Leibniza. W 1746 roku był zmuszony przerwać naukę w związku ze śmiercią ojca.W latach 1746-1755, aby utrzymać się przy życiu, podejmował się prowadzenia prywatnych lekcji w okolicznych miejscowościach, co pozwoliłu mu poznać elitę pruskiego społeczeństwa^[2], a jednocześnie kontynuował własne badania filozoficzne i co kilka lat publikował nowe prace – pierwsza ukazała się w 1749 roku.W 1755 wydał anonimowo pracę Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels. W tym samym roku wydał pracę magisterską: Meditationum quarundam de igne succincta delineatio i habilitował się na podstawie pracy Principiorum primorum cognitionis methaphysicae nova dilucidatio, w której starał się powiązać teorię Newtona z nauką Leibniza. Po śmierci Knutzena starał się bezskutecznie o katedrę po nim, pisząc w tym celu dysertację Monodologia physica (1756). Prócz tego w tym okresie, tzw. przedkrytycznym, Kant napisał kilka prac z dziedziny estetyki, etyki, teologii i metafizyki.W 1755 roku zdołał zyskać etat na uczelni, początkowo jako Privatdozent. Ponieważ pensja uczelniana przy tym stanowisku nie była wysoka, nadal prowadził prywatne lekcje. Podobno komentował to słowami, że lubi towarzystwo pięknych i wykształconych kobiet. Mimo tego do końca życia pozostał kawalerem. Przeszedł przez wszystkie szczeble kariery uniwersyteckiej nim w 1770 roku, będąc czterdziestopięcioletnim mężczyzną, objął katedrę logiki oraz metafizyki Uniwersytetu Królewieckiego, dzięki pracy De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principiis (1770). Był już wówczas uznanym wykładowcą i wpływowym filozofem. W tym czasie w jego myśleniu dokonał się zwrot ku filozofii krytycznej. Praca pedagogiczna na uczelni bardzo go absorbowała – zarzucił ją dopiero na trzy lata przed śmiercią. Mimo tego znajdował czas na prowadzenie samodzielnych badań filozoficznych. Spędził na nich następną dekadę.Efektem dziesięcioletniego milczenia była publikacja napisanej w oschłym, scholastycznym języku obszernej Krytyki czystego rozumu w 1781 roku – jednego spośród ważniejszych dzieł w historii filozofii. Ponieważ ta trudna praca spotkała się z małym odzewem, w 1783 roku Kant wydał skromniejsze objętościowo i bardziej przystępne Prolegomena, zawierające wykład jego głównych idei. Pozostałe publikacje Kanta z okresu krytycznego to Uzasadnienie metafizyki moralności z 1785 roku, będące uproszczoną wersją Krytyki praktycznego rozumu z 1788 roku, oraz Krytyka władzy sądzenia z 1790 roku. W dziełach swych zajął się kolejno teorią poznania, etyką oraz estetyką. Pod koniec tego okresu pozostawał Kant pod wpływem empiryzmu Hume'a. Po jedenastu latach przerwy w pisaniu ukazało się Kritik der reinen Vernuft (1781, 2 wyd. 1787), jako owoc długoletnich rozmyślań, a w roku 1788 Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik. Jego uczniowie – w tym Reinhold, Beck i Fichte – przeszli od kantyzmu do radykalnego w formie idealizmu. W 1799 roku Kant napisał list otwarty do Fichtego, w którym potępił takie praktyki. Było to jego ostatnie wystąpienie filozoficzne.Kant, który spędził całe życie w małym kresowym mieście, nie miał kontaktu z ludźmi mogącymi mu dorównać pod względem intelektualnym. W swych dociekaniach filozoficznych był zdany jedynie na siebie. W pracy pomagały mu cechy charakteru, które dały o sobie znać szczególnie w ostatniej ćwiartce jego życia: dyscyplina wewnętrzna oraz siła woli. Popularna anegdota głosi, że codzienne przechadzki Kanta były tak regularne, iż można było ustawiać według nich zegary.Dzięki Kantowi prowincjonalny Uniwersytet w Królewcu stał się uznaną uczelnią. Znany i szanowany przez współczesnych, choć nie do końca zrozumiany filozof, zmarł w mieście, w którym się urodził. Niezachowany dom Kanta znajdował się przy Prinzessinenstr. na Woli Zamkowej.W dawnej katedrze królewieckiej, w której został pochowany i gdzie zachowało się jego mauzoleum (proj. Friedrich Lahrs 1923), znajduje się Muzeum Kanta, pamiątki z nim związane gromadzi też Museum Stadt Königsberg w Duisburgu.

Johann Gottlieb Fichte urodził się w wiosce Rammenau w Saksonii w 1762 r. Pochodził z rodziny ubogiej i nie byłoby go stać na odbycie studiów wyższych, jednakże gdy był jeszcze małym chłopcem, wzbudził zainteresowanie miejscowego bogatego arystokraty - barona von Militza, który postanowił ufundować mu edukację. Tak oto wysłano Fichtego we właściwym momencie do renomowanej szkoły z internatem Pforta (gdzie później studiował również Fryderyk Nietzsche). Następnie zapisał się on na Uniwersytet w Jenie, gdzie studiował teologię. Później przeniósł się do Wittenbergi oraz do Lipska.Jako student skłaniał się w kierunku przyjęcia teorii determinizmu. Jeden z duchownych, chcąc uniknąć takiego biegu spraw, zaproponował mu lekturę Etyki Spinozy w wydaniu z krytyką Wolfa. Przyniosło to jednak skutek odmienny od zamierzonego, gdyż Fichte przyjął krytykę Christiana jako bardzo słabą i dalece niewystarczającą, ale energiczny charakter tegoż idealisty oraz ogromne zainteresowanie sprawami natury etycznej sprawiły, iż odrzucił on ostatecznie determinizm na rzecz wolności i świadomości moralnej.Po ukończeniu studiów był zmuszony z przyczyn finansowych do udzielania lekcji w prywatnym domu arystokratycznym w Szwajcarii. W tym czasie również docierały do niego liczne wieści o nadchodzącej Wielkiej Rewolucji Francuskiej, której zresztą był wielkim zwolennikiem. Z myślą Immanuela Kanta zetknął się za pośrednictwem jednego ze swych uczniów, który poprosił go o wyjaśnienie poruszanych przez Kanta zagadnień. Wówczas po raz pierwszy wziął Krytykę do ręki. Ten sposób filozofowania spodobał mu się. Gdy wracał z Niemiec do Warszawy (1791 r.), odwiedził w Królewcu Kanta. Został przyjęty bez większego entuzjazmu. Aby wzbudzić względy tego filozofa, napisał w 1792 Próbę krytyki wszelkiego objawienia. Spodobała się ona Kantowi i została wydana z pewnymi problemami z krytyką teologiczną na początku roku 1793. Autor nie podpisał się na swym dziele, dlatego krytycy uznali je za kolejną rozprawę Kanta. Sam filozof z Królewca sprostował ten błąd i wtedy nazwisko Fichtego stało się powszechnie znane

Hegel Georg Wilhelm Fiedrich (1770-1831), filozof niemiecki, jeden z głównych przedstawicieli klas filozofii niemieckich; 1801-06 wykładał na uniw. W Heidelbergu, od 1808-16 rektor i prof. Gimnazjum klas. W Norymberdze, 1816 prof. uniw. W Heidelbergu, od 1818 – w Berlinie. Hegel stworzył system filoz. Stanowiący skrajnie racjonalistyczną i dialektyczną ( dialektyka) postać – idealizmu obiektywnego; system ten obejmował logikę (tj naukę o formach rozwoju myśli, pełniącą funkcję ontologii), filozofie przyrody i filozofię ducha. Podstawowym założeniem filozofii Hegla było uznanie, że cała rzeczywistość kształtuje się wg jednej, rozwijającej się dialektycznie idei, stanowiąc proces realizowania się absolutu zmierzającego do uświadomienia sobie swojej własnej wolności. Dzieje ludzkości, będąc etapem w tym procesie, przechodzą przez stadia ducha subiektywnego(rozwoju jednostki), ducha obiektywnego ( rozwoju społeczeństwa) i ducha absolutnego ( rozwoju kultury); realizacja idei świadomości wolności w dziejach dokonuje się przez instytucje społ., stosunki społ., moralność, państwo, osiągając formy najwyższe w sztuce, religii i filozofii, prowadzi ona od wolności jedynie władcy, przez wolność niektórych ( w staroż. Grecji i Rzymie) do wolności wszystkich , kształtującej się epoce chrześc.- germ.; przebieg rozwoju hist. nie jest harmonijny, dokonuje się w drodze rewolucji skoków, wskutek ujawnienia się wewnętrznej sprzeczności w zjawiskach, które wyczerpały już swe możliwości ewolucyjne i podlegają alienacji oraz negacji. System filozoficzny Hegla charakteryzowały: panlogizm, wyrażający się w tezie o tożsamości myśli i bytu oraz wynikającej z niej rozumności i logiczności praw rozwoju świata i historii; historyzm, zgodnie z którym każde zjawisko jest momentem koniecznym historii procesu rozwoju. Filozofia Hegla wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój filozofii zwłaszcza niemieckiej., oraz stała się jednym z głównych źródeł marksizmu, który podejmując jej problemy i metodę, nadał im materialistyczną interpretację. Główne dzieła Hegla,: Fenomenologia ducha, Nauka logiki, Encyklopedia nauk filozoficznych- stanowiąca wykład pełnego systemu Hegla., zasady filozofii prawa.