FINANSE I BANKOWOŚĆ

WYKŁADY

Dr Jolanta Juza

Elementy finansów:

• Finanse publiczne (budżet państwa, podatki)

• Finanse przedsiębiorstw (osiąganie zysku i jego maksymalizacja)

• Finanse banków( bankowość)

• Finanse ubezpieczeń

Ub. Społeczne ub. gospodarcze

(zw. Z f. publicznymi) (majątkowe i życiowe)

Pieniądz i jego typowe postacie oraz tendencje rozwojowe:

1. Pierwotną w stosunku do towarowo – pieniężnej formą gospodarowania społecznego była gospodarka naturalna oparta na bezpośredniej wymianie i na dokonywanym w naturze podziale. Zasadniczą rolę odgrywała w niej produkcja na potrzeby własne a także procesy oszczędzania, przebiegały one w postaci naturalnej tj. drogą odkładania poszczególnych dóbr.

Cechy gospodarki w naturze:

• ograniczenie kręgu kontrahentów do osób, które zdołały bezpośrednio skontaktować się ze sobą,

• utrudnianie w ocenie wartości zamienianych dóbr,

• wąski zakres społecznego podziału pracy,

• niska wydajność.

Gospodarka naturalna oparta była wyłącznie o wartości użytkowe.

2. Wymiana pośrednia – realizowana przy pomocy towaru, który w danych warunkach społecznych z uwagi na trwałe właściwości użytkowe a pośrednio powszechne pożądanie i dużą podzielność stał się powszechnym ekwiwalentem towarów przekształcając się w pieniądz (na przestrzeni dziejów istniało 70 powszechnych ekwiwalentów np.: skóry, bursztyny, sól, bydło, które obowiązywały w danym czasie.)

2 wartości powszechnego ekwiwalentu:

• Wartość użytkowa,

• Wartość wymienna

3. Pieniądz naturalny – występował w postaci kruszców szlachetnych lub półszlachetnych, ale budził on u kontrahentów wątpliwości co do jakości metalu (próby) i jego wagi. Z tego względu został wyparty przez monetę- pierwszą formę pieniądza sztucznego.

4. Moneta – to krążek metalu ze stemplem władzy państwowej potwierdzającej iż pod względem ciężaru i czystości materiału (próby) odpowiada ona początkowo wymogom prawa zwyczajowego, później zaś ustawy monetarnej. Z chwilą pojawienia się monety można mówić o prowadzeniu polityki pieniężnej będącej elementem polityki gospodarczej każdego kraju. U podstaw tej polityki legła występująca po raz pierwszy w pieniądzu sztucznym- monecie rozbieżność między nominalną i realna siłą nabywcza pieniądza. Od tej chwili na plan dalszy zeszły funkcje użytkowe pieniądza a na plan pierwszy wysunęły się funkcje pieniężne.

Powstanie pieniądza sztucznego to wynik ingerencji państwa w kształtowanie się siły nabywczej pieniądza.

Istniały 2 systemy mennicze:

• System zamknięty – prawo do bicia monety posiadała władza (król, książę na danym terenie)

• System otwarty – każdy posiadacz kruszcu miał prawo dokonywać wybijania monety.

Z moneta wiąże się pojęcia:

• pieniądza nadwartościowego – realna siła nabywcza jest wyższa od nominalnej siły nabywczej.

• Pieniądza podwartościowego – realna siła nabywcza jest mniejsza od nominalnej siły nabywczej.

5. Surogaty pieniądza – to instytucje pieniężne bądź konstrukcje prawne, które pełnią tylko niektóre funkcje pieniądza i w ograniczonym zakresie zastępują pieniądz urzędowy.

Zaliczamy do nich:

• Obligacje – środek akumulacji

• Weksle – środek płatniczy

• Czeki – środek cyrkulacji

• Akcje – środek lokaty kapitału

6. Banknot – powstał w czasach nowożytnych emitowany przez banki najpierw prywatne a potem państwowe.

Zostały one powołane do:

• Obsługi obrotu płatniczego,

• Przechowywania wkładów,

• Dokonywania rozliczeń pieniężnych,

• Udzielania kredytów.

Banknot to pisemne zobowiązanie bankiera do zwrotu określonej sumy zdeponowanego w banku złota lub srebra. Dzięki społecznemu zaufaniu do rzetelności i siły finansowej danego banku banknoty zyskały zdolność obiegową, pełniły role środka płatniczego i środka wymiany, równolegle do monet, będących właściwym pieniądzem urzędowym.

7. Pieniądz współczesny:

1. Pieniądz gotówkowy:

• Pieniądz papierowy – znak pieniężny, który ma na mocy zarządzenia władzy państwowej uzyskał na danym terytorium charakter środka płatniczego i jest uznawany przy regulowaniu zobowiązań prywatnych i publiczno – prawnych.

• Pieniądz zdawkowy BILON – moc zwalniania zobowiązań, ale do określonej kwoty.

2. Pieniądz bezgotówkowy – funkcjonuje w formie zapisów na kontach bankowych posiadaczy kont (polecenie przelewu, zapłaty, akredytywa, inkaso, czeki, weksle, karty płatnicze)

Proces przechodzenia pieniądza przez jego rodzaje określamy mianem procesu dematerializacji pieniądza czyli odchodzenie pieniądza od jego wartościowej substancji kruszcowej.

3 Elementy występujące w pieniądzu:

1. Społeczne dobro obiegowe,

2. Pieniądz jako prawny środek płatniczy służący regulowaniu zobowiązań,

3. Kredytowe dobro obiegowe,

Pieniądz – to ustalony przez władzę państwową prawny środek płatniczy zależny w swej sile nabywczej od społecznego wkładu pracy wnoszonego przez posiadacza pieniądza gospodarstwa społecznego będący anonimowym i generalnym tytułem udziału w podziale produktu społecznego na warunkach określonych przez poziom cen dóbr i usług będących w sprzedaży.

Źródła kreacji pieniądza (sposoby wprowadzania go do obiegu)

1. emisja budżetowa (skarbowa) – polega na emitowaniu przez Skarb Państwa papierów wartościowych (weksli i obligacji skarbowych) i oferowaniu ich zakupu społeczeństwu w celu ograniczenia bądź pokrywania deficytu budżetowego. Pożyczkobiorcą (dłużnikiem) czyli emitentem jest Skarb Państwa, który oferuje sprzedaż tych instrumentów i równocześnie je emituje, natomiast pożyczkodawcami są nabywający te papiery obywatele.

weksle skarbowe – emitowane są na wysokie kwoty (nominały) i krótkie terminy (do 1 roku), stąd nabywają je głównie podmioty gospodarcze, instytucje, banki handlowe

obligacje skarbowe – emitowane są o niższych nominałach, stąd ich zakupem zainteresowane być mogą osoby fizyczne

2. nadwyżka eksportu nad importem – czyli dodatnie saldo; sprzedaż towaru zagranicznemu odbiorcy powiększa obieg pieniądza krajowego. W przeciwieństwie do tego zapłata przez importera krajowego za towar importowany z zagranicy oznacza likwidację (wycofanie z obiegu) pieniądza krajowego. Efekt jest więc taki sam, jak przy spłacie kredytu.

Zauważyć należy, że kredytowa kreacja pieniądza wiązać się może z powiększeniem obiegu pieniężnego w wyniku nadwyżki eksportu nad importem. Kredytowanie bowiem produkcji eksportowej powiększa obieg pieniądza krajowego. Późniejszy eksport i zapłata przez zagranicznego importera umożliwiają spłatę kredytu zaciągniętego uprzednio przez eksportera. Równocześnie następuje zamiana jednego źródła kreacji pieniądza (kredytu) na inne (należności za eksport).

(Podmiot gospodarczy potrzebuje środków pieniężnych: kapitał własny i kapitały obce (kredyt bankowy). Zaciąga kredyt, który uzupełnia środkami własnymi. Produkcja jest realizowana  sprzedaż. Na produkcję ponosimy nakłady. Nakład staje się kosztem, gdy przynosi efekt użyteczny (ma miejsce sprzedaż). To co eksportujemy, uzyskujemy za to dochody. Zaciągnięty kredyt zostaje spłacony ze środków uzyskanych z eksportu.

• Bilans dodatni

• Niezbędne dla potrzeb produkcji są środki pieniężne

• Bank krajowy emituje nowy pieniądz gotówkowy

3. kredyt bankowy – pozwala nam na nazywanie współczesnego pieniądza pieniądzem kredytowym.

Wśród ekonomistów istnieją 2 podejścia w rozumieniu pojęć „emisja” i „kreacja pieniądza” . Grupa 1 uważa, że pojęcia te są tożsame, czyli można je używać zamiennie. Druga grupa sadzi, że „emisja” dotyczy tylko banku centralnego emitującego pieniądz gotówkowy, natomiast „kreacja” dotyczy banków komercyjnych kreujących pieniądz kredytowy.

Kredytowa kreacja pieniądza polega na wprowadzaniu dodatkowego pieniądza do obiegu i może nastąpić w różnych momentach reprodukcji:

• w produkcji( kredytowanie produkcji w toku)

• w zbycie (kredytowanie wyrobów gotowych)

• w obrocie towarowym (kredytowanie hurtu)

• w działalności eksploatacyjnej i inwestycyjnej

Kredytowanie może dotyczyć także różnych odbiorców, wobec czego pieniądz może pojawić się w obiegu w następstwie kredytowania zarówno odbiorcy pośredniego, jak i konsumenta i inwestora (czyli ostatecznych/finalnych odbiorców dochodu narodowego).

Odbiorcą pośrednim jest producent.

Zalety kredytowej kreacji pieniądza:

• znika niebezpieczeństwo hamowania działalności gospodarczej na skutek braku środków pieniężnych

• pojawia się możliwość dostosowania podaży pieniądza do realnej wielkości poszczególnych składników realnej podaży

• kredyt jest skutecznym środkiem przeciwdziałania ujemnym skutkom tworzących się oszczędności pieniężnych (mówi o tym rozdzielcza funkcja kredytu)

Wady kredytowej kreacji pieniądza:

• istnieje niebezpieczeństwo nadmiernego kredytowania w stosunku do wzrostu realnych elementów produktu społecznego (zagadnienie to wiąże się z tzw. Ekonomiczną granicą akcji kredytowej prowadzoną przez BC)

• istnieje niebezpieczeństwo kredytowania przedsięwzięć gospodarczych niedostatecznie efektywnych.

Wyróżnia się 2 sposoby ujmowania kredytu bankowego:

1. formalno-prawne ujęcie kredytu – wywodzi istotę kredytu bankowego z instytucji pożyczki pieniężnej. Wg tego ujęcia kredyt to świadczenie określonej kwoty pieniężnej na rzecz kredytobiorcy z obowiązkiem jej zwrotu w określonym terminie i zapłatą procentu jako ceny kredytu.

Następstwem tak rozumianego kredytu jest powstanie wierzytelności u kredytodawcy i odpowiadającej jej kwotowo zobowiązania u kredytobiorcy. Z reguły formalno-prawne ujęcie kredytu bankowego doszukuje się istoty kredytu w czasowym wykorzystywaniu przejściowo wolnych środków pieniężnych. Bank więc niejako pośredniczy w przekazywaniu potrzebującym podmiotom gospodarczym środków pieniężnych czasowo nie wykorzystywanych przez inne podmioty.

Wg tego ujęcia nie mamy do czynienia z tworzeniem nowych środków pieniężnych, lecz z podziałem środków już istniejących (tzw. redystrybucja kredytowa). Bank ogranicza się do pośredniczenia pomiędzy kredytobiorcami, a tymi którzy lokują pieniądze w banku (deponenci/depozytariusze)

2. ekonomiczne ujęcie kredytu – wg tego ujęcia istotą kredytu bankowego jest pomnażanie siły nabywczej kredytobiorcy. Kredyt bowiem daje prawo do dokonania wydatku pieniężnego w rozmiarach przekraczających stan aktualnie posiadanych przez kredytobiorcę środków pieniężnych.

Bank udzielając kredytu nie dzieli dochodów i środków już istniejących, lecz tworzy nowe dochody i nowe środki pieniężne. Kreowany przez kredyt pieniądz wpływa do kanałów obiegu (powiększa obieg pieniężny) i zaczyna nadal krążyć już samodzielnie.

Granica akcji kredytowej:

1. ekonomiczna – dotyczy BC (odpowiadającego za politykę pieniężną czyli ilość pieniądza w obiegu, ta odpowiedzialność dotyczy zarówno pieniądza gotówkowego emitowanego przez Bank Centralny oraz pieniądza bezgotówkowego kreowanego przez banki komercyjne) odpowiedzialnego za kształtowanie równowagi ekonomiczno – finansowej czyli równowagi pomiędzy ilością pieniądza w obiegu a wielkością makroekonomiczną jaką jest produkt społeczny - dochód narodowy.

2. techniczna – dotyczy banków handlowych(komercyjnych) i określa ona możliwości kredytowe tych banków, które wyznaczone są wielkością zgromadzonych depozytów (wszystkich). Bank komercyjny może udzielić tylu kredytów, ile ma zgromadzonych depozytów. Powstaje pytanie: czy istnieją możliwości zmiany technicznej granicy akcji kredytowej? Tak, a dzieje się to za sprawą instrumentów będących w gestii banku centralnego, do których należą:

1. stopa rezerw obowiązkowych - obejmuje wszystkie banki i oznacza obowiązek odprowadzania określonej części zdeponowanych środków na rachunek bankowy znajdujący się w Banku Centralnym. Stopa rezerw obowiązkowych kształtuje się na tym samym poziomie w odniesieniu do każdego rodzaju depozytu. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych ogranicza możliwości kredytowe banku, natomiast obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, zwiększa możliwości kredytowe banków handlowych.

2. operacje otwartego rynku – to operacje dokonywane przez BC na rynku pieniężnym, polegające na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych, głównie weksli skarbowych. Ich zadaniem jest zmniejszenie lub zwiększenie rezerw banków handlowych. BC jest inicjatorem tych operacji i wykorzystuje je dla regulowania podaży pieniądza. Sprzedaż przez BC papierów wartościowych bankom handlowym ograniczy możliwości kredytowe banku, natomiast odkupienie przez BC od banków handlowych papierów wartościowych zwiększa możliwości kredytowe tych ostatnich. Operacje te miały charakter bezwarunkowy.

Obok nich istnieją także warunkowe operacje otwartego rynku

• operacje warunkowego zakupu czyli repo występują wówczas, gdy BC kupuje od banków handlowych papiery wartościowe pod warunkiem, że banki odkupią te papiery w określonym czasie i po określonej cenie. W wyniku tych operacji zostaje zwiększona na pewien okres płynność systemu bankowego.

• Operacje warunkowej sprzedaży Reves repo polegają na tym, że BC sprzedaje bankom handlowym papiery wartościowe pod warunkiem, że banki w określonym czasie odsprzedadzą je bankowi centralnemu po określonej cenie. W wyniku tej operacji zostaje zmniejszona na pewien okres płynność systemu bankowego.

3. kredyt refinansowany – refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez BC pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania to:

• kredyt pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy), udzielany zazwyczaj w niższej kwocie aniżeli wynosi przedmiot zastawu

• kredyt redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki handlowe; redyskonto ma miejsce w BC, natomiast dyskonto ma związek z bankiem handlowym

2 kontrahenci: dostawca i odbiorca. Odbiorca chce towar, ale nie ma pieniędzy. Dostawca chce potwierdzenia. Odbiorca wystawia weksel handlowy – występujący w obrocie gospodarczym.

23.02.2007 – data wystawienia weksla

14.04.2007 – termin płatności weksla

Dostawca kredytuje odbiorcę.

1. Dostawca na weksel może przetrzymać weksel do terminu płatności

2. Dostawca na weksel może wykorzystać weksel w innej transakcji (przenoszenie praw z weksla i wtedy realizuje się funkcja obiegowa weksla); przekazywanie praw z weksla może trwać do terminu płatności

3. posiadacz weksla może złożyć weksel do dyskonta w banku handlowym; 18.04.2006 – złożenie weksla do dyskonta w banku handlowym --> otrzymuje od banku kwotę weksla pomniejszoną o dyskonto

liczba dni pom. złożeniem weksla do dyskonta a terminem płatności *stopa dyskont.

d= kwota weksla = ----------------------------------------------------------------------------------

360 *100

27.03.2007 – dzień złożenia do dyskonta

1 dni (18 dni) * stopa dyskontowa

d= kwota weksla = ---------------------------------------

360 *100

30.03.2007 – data złożenia do redyskonta

15 dni * stopa redyskontowa

d= kwota weksla = ---------------------------------------

360 *100

Kreacja pieniądza za pomocą kredytu

Przyjmijmy, ze mamy dwa banki handlowe BH I i BH II oraz różnych klientów tych banków i stopa rezerw obowiązkowych wynosi r = 3,5 % (5%)

W punkcie wyjściowym banki wyczerpały swoje możliwości w zakresie udzielania kredytu co oznacza, ze ich rezerwy kasowe osiągnęły dolną granicę niezbędną do utrzymania płynności.

1. Pewnego dnia BH I orientuje się, że jego wkłady zwiększyły się o 1000 jednostek, dzięki wpłacie gotówki przez klienta K1 (tzw. Wkład pierwotny – polega na przekształceniu pieniądza gotówkowego na taka samą ilość pieniądza bezgotówkowego.

BH I
Aktywa	Pasywa
Rezerwa = 1000	Wkład K1 = 1000

BH I
Aktywa	Pasywa
Rezerwa = 50 j Kredyt K1 = 950 j	Wkład K1 = 1000j
1000 j	1000 j

Akt udzielenia kredytu jest jednocześnie aktem kreacji nowego pieniądza.

2. Klient K2 przyznany kredyt 950 j podejmuje w gotówce (czyli pieniądz krąży w obiegu gotówkowym natomiast rezerwy gotówki spadły do 50 j co oznacza zakończenie akcji kredytowej.

3. Klient K2 nie podejmuje z banku gotówki przyznanego kredytu lecz poleca dokonanie przelewu tej sumy na rzecz klienta K3 który posiada rachunek bankowy w BH II

BH II
Aktywa	Pasywa
Rezerwa = 950 j	Wkład K3 = 950 j

Wobec powyższego pojawia się możliwość udzielenia kredytu przez B.H.

4. BH II decyduje się udzielić kredytu K4 w wysokości…………ale K4 nie podejmuje gotówki z banku lecz dokonuje przelewu tej kwoty na rzecz przedsiębiorstwa K5 które ma rachunek bankowy w tym samym banku

BH II
Aktywa	Pasywa
Rezerwa = 950 j Kredyt K4 = 900 j	Wkład K3 = 950j Wkład K5 = 900 j
1850 j	1850 j

Funkcje kredytu bankowego:

1. emisyjna (pieniężna)

• oznacza, że każde udzielenie kredytu tworzy pieniądz (powoduje wzrost obiegu pieniężnego), a każda spłata kredytu jest równoznaczna z likwidacją pieniądza (wycofanie pieniądza z obiegu);

• pełni ją każdy kredyt rozumiany jako techniczny instrument przekształcenia wartości z postaci towarowej w pieniężną

2. dochodowa – występuje w tej funkcji kredyt udzielony kredytobiorcy; tworzy przejściowy kredytowy dochód pieniężny:

• przejściowy tzn do czasu uzyskania przez kredytobiorcę należnych mu dochodów pieniężnych z przyszłej sprzedaży dóbr lub świadczonych usług

• występuje więc sytuacja, w której dochód kredytowy antycypuje (wyprzedza) przyszły przyrost funduszów własnych kredytobiorcy

• dotyczy ona głównie kredytów dla producentów w przypadku gdy tworzą się u nich nieplanowane zapasy wyrobów gotowych, natomiast z punktu widzenia ciągłości produkcji muszą dokonywać wydatków na produkcję mimo nie zrealizowania zaplanowanych przychodów

• występując w tej funkcji kredyt nie przyczynia się do przesuwania towarów do ich ostatecznego odbiorcy

• pełni ją zatem kredyt obrotowy finansujący bieżącą działalność podmiotu

• funkcja dochodowa ma związek z ujęciem ekonomicznym kredytu,

• ostatecznymi odbiorcami wytworzonych dóbr są klienci i inwestorzy.

3. Rozdzielcza

• występując w tej funkcji kredyt stanowi niejako nadzwyczajny dochód pieniężny, tzn że rozmiary kredytu przekraczają należne kredytobiorcy normalne dochody pieniężne.

• funkcja ta związana jest z kredytami powodującymi przesuwanie wytworzonych towarów do ostatecznych odbiorców

• zatem funkcja ta umożliwia realizację całego wytworzonego produktu społecznego mimo tworzonych oszczędności przez ostatecznych odbiorców

• spełniają ją kredyty konsumpcyjne i inwestycyjne, które mają na celu powiększenie ich popytu pieniężnego, uszczuplonego przez tworzone oszczędności

Operacje banku handlowego:

1. Pasywne - wszelkie operacje, w których bank handlowy występuje w charakterze dłużnika swych klientów i w rezultacie który gromadzi środki pieniężne potrzebne do prowadzenia działalności kredytowej, traktuje się jak operacje pasywne (bierne), znajdujące swoje odzwierciedlenie po stronie pasywów bilansu.

2. Aktywne - wszelkie operacje, w których bank występuje w charakterze wierzyciela swoich klientów i w rezultacie, który wykorzystuje nagromadzone fundusze w formie udzielanych kredytów, traktuje się jako operacje aktywne czyli czynne, znajdujące swoje odzwierciedlenie po stronie aktywów bilansu.

3. Operacje pośredniczące - związane są w działalności banku:

• prowadzeniu rachunków bankowych (i wykorzystaniu ich do gromadzenia depozytów, udzielania kredytów, przeprowadzania rozliczeń pieniężnych)

• dokonywaniu rozliczeń pieniężnych (pośrednictwie banku w przepływie środków pieniężnych pomiędzy różnymi klientami tego samego bądź różnych banków.)

Aktywa	Pasywa
1. należności międzybankowe * 2. rezerwy (obowiązkowe i nadobowiązkowe) - gotówka w kasie - gotówka na rachunku w BC 3. weksle skarbowe 4. obligacje 5. udzielone kredyty 6. majątek trwały banku	1. zobowiązania międzybankowe * 2. wkłady krótkoterminowe 3. wkłady długoterminowe 4. zadłużenie w BC 5. kapitał własny banku

* W krajach o gospodarce rynkowej istnieje rynek międzybankowy wytworzony przez same banki z uwagi na fakt, że:

• jedne posiadają nadwyżki rezerw gotówki

• inne zaś jej niedobór

Co staje się powodem do wzajemnego pożyczania środków pieniężnych (okres na jaki banki wzajemnie pożyczają środki wynosi 24 h do 1 roku.

Bilans Banku Centralnego

Aktywa	Pasywa
1. Aktywa zagraniczne (złoto, dewizy) 2. Kredyty dla: - rządu - banków handlowych	1. Wyemitowana gotówka 2. Rachunki BH-ych w BC

Rynek pieniężny

wchodzi w skład rynku finansowego . Przedmiotem transakcji dokonywanych na rynku finansowym są wszelakiego rodzaju aktywa finansowe i w zależności od ich rodzajów rynek finansowy można podzielić na:

1. rynek pieniężny, na którym dokonuje się transakcji kupna/sprzedaży walorów o terminie wykupu do 1 roku (kredyty krótkoterminowe, obligacje 1 roczne, weksle skarbowe, pożyczki na rynku międzybankowym)

Na rynku pieniężnym spotykają się podaż pieniądza z popytem na pieniądz, a stopa procentowa kształtuje się zgodnie z prawem podaży i popytu. Warunkiem sprawnego funkcjonowania rynku pieniężnego jest sprawny rozwinięty system bankowy

Rynek pieniężny dzieli się na:

1. rynek detaliczny – na którym dokonywane są transakcje pomiędzy bankiem a klientem (osoby fizyczne, podmioty gospodarcze, osoby prawne)

2. rynek hurtowy – nazwa którego stosowana jest z uwagi na duże sumy, które mogą być przedmiotem transakcji i dlatego dostęp do niego jest ograniczony.

Pożyczkobiorcami, czyli emitentami walorów krótkoterminowych mogą być banki, rządy i przedsiębiorstwa o silnej pozycji finansowej, natomiast pożyczkodawcami (kupującymi) są wszyscy ci, którzy mogą dostarczyć dużych sum pieniędzy.

W ramach rynku pieniężnego wyróżnia się 4 jego segmenty:

1. rynek międzybankowy – to rynek na którym banki dysponujące chwilowo wolnymi nadwyżkami środków płynnych pożyczają je innym bankom nie mającym ich na okres od 24 godzin do 1 roku

2. rynek weksli skarbowych – weksle skarbowe powinny być emitowane dla zachowania równowagi kasowej w budżecie, a nie wówczas, gdy istnieje deficyt budżetowy (tak uczy teoria finansów); jednak w praktyce emitowane są w czasie deficytu w budżecie, a sprzedawane są z dyskontem i wykupywane po cenie nominalnej (państwo zainteresowane jest, aby dyskonto było jak najniższe, czyli aby jak najniższa była kwota długu)

3. rynek bonów komercyjnych (papierów handlowych) – papiery komercyjne są emitowane przez przedsiębiorstwa o uznanej, dobrej kondycji finansowej (to papiery dłużne, które nie są emitowane przez państwo); ich emisja jest dla przedsiębiorstw źródłem uzyskania przychodów pieniężnych na krótkie okresy (3 lub 6 miesięcy) i stanowi alternatywę w stosunku do bankowych kredytów krótkoterminowych.

4. rynek zbywalnych certyfikatów depozytowych – to papiery emitowane przez banki handlowe, ale za wyraźną zgodą BC. Pierwsze zostały wyemitowane w 1961 r. w USA. W swej istocie podobne są do wkładów terminowych, ale jednak zbywalne certyfikaty depozytowe charakteryzują się większą płynnością, tzn. że w każdej chwili można je sprzedać na rynku wtórnym. Oprocentowanie zbywalnych certyfikatów depozytowych kształtuje się na poziomie oprocentowania obligacji.

2. rynek kapitałowy, na którym mają miejsce:

1. transakcje pożyczkowe w okresie dłuższym niż 1 rok

2. transakcje tytułami własności (akcjami)

Struktura systemu bankowego

Obowiązująca od 1989 roku struktura systemu bankowego ma charakter dwuszczeblowy, tzn. szczebel nadrzędny w postaci BC (NBP) i drugi szczebel podrzędny w postaci banków handlowych komercyjnych.

Obecna struktura systemu bankowego nie jest nowym zjawiskiem w polskiej bankowości, bowiem z taką mieliśmy do czynienia w tzw. okresie dwudziestolecia międzywojennego. Wówczas instytucją emisyjną (czyli centralą) był Bank Polski w formie spółki akcyjnej, natomiast szczebel podrzędny tworzyły banki komercyjne, spółdzielcze, państwowe, państwowo-spółdzielcze oraz inne. Należy wspomnieć, że w okresie 1945-1989 występowała tzw. struktura monobanku, polegająca na tym, że NBP jako BC pełnił zarówno funkcję emisyjną i zajmował się także kredytowaniem przedsiębiorstw państwowych.

Funkcje i zadania BC

1. funkcja emisyjna - polega na wykonywaniu przez BC wyłącznych uprawnień wprowadzania do obiegu pieniądza gotówkowego (bilety NBP + bilon). Emitowany pieniądz w ramach funkcji emisyjnej jest to:

• prawny środek płatniczy

• ostateczny środek zapłaty

2. "bank banków"

• prowadzi rachunki banków handlowych, na których te utrzymują swoje rezerwy pieniężne

• uczestniczy w rozliczeniach między bankami

• jest współorganizatorem rynku pieniężnego i międzybankowego

3. bank państwa - Banki Centralne:

1. współuczestniczy w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa (polityki fiskalnej i monetarnej)

2. opiniuje na etapie powstawania projektu ustawy budżetowej na dany rok

3. uczestniczy w kształtowaniu polityki kursowej

4. prowadzi obsługę kasowo – rozliczeniową jednostek państwa

5. administruje długiem publicznym, krajowym i zagranicznym państwa

6. reprezentuje interesy Rzeczpospolitej w międzynarodowych instytucjach finansowych

Rachunki bankowe

współpraca z bankiem rozpoczyna się w momencie otwarcia rachunku bankowego (konta bankowego). Właściciel rachunku zostaje włączony w system rozliczeń pieniężnych funkcjonujący w całym kraju, a ponadto posiada możliwość korzystania z wszystkich usług własnego banku, jak również banków z nim współpracujących. Otwarcie rachunku bankowego następuje na wniosek klienta na podstawie umowy między klientem a bankiem, a szczegółowym rozwinięciem umowy rachunku bankowego jest bankowy regulamin dla posiadaczy rachunków bankowych, określający prawa i obowiązki stron. Umowa rachunku bankowego ma charakter cywilno-prawny, a obie strony, tj. klient i bank, są równorzędnymi partnerami. Poprzez zawarcie umowy bank zobowiązuje się do:

• przechowywania środków pieniężnych właściciela rachunku

• wykonywania zleconych mu operacji pieniężnych

Bank w czasie posiadania środków właściciela rachunku:

- może obracać czasowo wolnymi środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części, na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia.

Umowa rachunku bankowego może być zawierana na czas oznaczony lub nieoznaczony. Rozwiązanie umowy na czas nieoznaczony może nastąpić w dowolnym terminie na skutek wypowiedzenia przez każdą ze stron.

Zamknięcie rachunku bankowego może nastąpić:

1. na wniosek posiadacza rachunku

2. na podstawie decyzji władz sądowych i prokuratorskich

3. z inicjatywy banku (ale tylko z ważnych powodów)

Rodzaje rachunków bankowych

Rachunki bankowe ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych operacji mają różny charakter. Polskie prawo bankowe przewiduje, że w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą, banki prowadzą 3 podstawowe rodzaje rachunków bankowych:

1. rachunki bieżące - mają podstawowe znaczenie dla jednostek gospodarczych w celu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Za ich pośrednictwem przeprowadzane są różne operacje:

• gromadzą środki z wpływających należności za sprzedane towary i świadczone usługi

• pokrywają zobowiązania wobec dostawców

• podejmują środki na wypłatę wynagrodzeń

Na dobro rachunku zapisuje się:

1. wpłaty własne

2. wpłaty i przelewy płatników miejscowych

3. wpłaty i przelewy płatników zamiejscowych

Natomiast obciążenie rachunku to:

1. wypłaty gotówki

2. inne dyspozycje realizowane na polecenie posiadacza rachunku

Rachunek bieżący
Wn Dt	Ma Ct
Wypłaty Obciążenie rachunku	Wpłaty Na dobro rachunku Uznanie

Pojedyncze zapisy na rachunku i ich sumę za dowolny czas nazywamy obrotami, zaś ciągnioną różnicę obrotów nazywamy saldem rachunku.

Saldo może być:

1. na dobro klienta - nazywane kredytowym

2. na dobro banku - nazywane debetowym

Dt Rachunek Bieżący Ct
---------------- ---------------- ----------------	------------------- ------------------- -------------------
1200 j	1000 j
1000 j	1200 j

Do księgowania z punktu widzenia banku stanowią tzw. "lustrzane odbicia księgowania w przedsiębiorstwie", czyli to co w przedsiębiorstwie będzie po debecie, w banku będzie po kredycie, i odwrotnie.

2. Rachunki pomocnicze - służą przeprowadzaniu rozliczeń w innych bankach niż bank prowadzący rachunek bieżący. Operacje te ograniczają się zazwyczaj do ściśle określonych celów, tj.:

• wypłaty wynagrodzeń w placówkach terenowych

• wypłaty w skupie produktów rolnych

• wypłaty zaliczek na wydatki administracyjno-gospodarcze

Otwarcie tego rachunku nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej (chyba że umowa o otwarcie rachunku bankowego wyraźnie formułuje taki obowiązek)

3. Rachunek lokat terminowych - gromadzą wolne środki pieniężne jednostek gospodarczych. Otwarcie takiego rachunku następuje zazwyczaj po dokonaniu pierwszej wpłaty na określony czas.

Kryteria klasyfikacji kredytów

1. kryterium podmiotowe (podmiotu kredytu), które będzie wyróżniać kredyty dla:

• osób fizycznych (klient detaliczny)

• podmiotów gospodarczych (klient instytucjonalny)

2. kryterium przedmiotu kredytu, które wyrażają kredyty:

• obrotowe

• konsumpcyjne

• inwestycyjne

3. kryterium czasu, na jaki jest udzielany kredyt:

• krótkoterminowe (do 1 roku)

• średnioterminowe (1 do 3 albo 1 do 5 lat)

• długoterminowe (powyżej 3 albo 5 lat)

4. kryterium sposobu udzielania kredytów:

• kredyty w rachunku bieżącym

• kredyt w rachunku kredytowym

• kredyty dyskontowe

• kredyty akceptacyjne

• kredyt rzeczowy (leasing)

5. kryterium zabezpieczenia kredytu:

• lombardowe

• hipoteczne

6. kryterium waluty kredytu

• złotowe

• walutowe

O kwalifikacji kredytu przesądza umowny termin spłaty, a nie cel gospodarczy (tak np. kredyt krótkoterminowy może być przyznany na cele płatnicze, ale także potrzeby rozwojowe, w tym na inwestycje, jeżeli istnieje możliwość jego spłaty w krótkim terminie. Bank rozpatrując wnioski kredytowe odnosi się wprawdzie do celu i przedmiotu kredytu, lecz czyni to nie ze względu na kwalifikację kredytu, lecz by lepiej ocenić zasadność jego udzielenia i wielkość ryzyka.

Kredyt inwestycyjny

Jest kredytem udzielany na dłuższy okres czasu. Jest przeznaczony na sfinansowanie wydatków związanych z prowadzeniem oraz rozwojem działalności gospodarczej. Służy do sfinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych mające na celu budowę lub rozbudowę istniejących już środków trwałych. Mogą być to inwestycje zarówno finansowe, materialne jak i niematerialne. Środki mogą być wykorzystane na wyposażenie, restrukturyzację, zakup lub budowę obiektów. Warunkiem uzyskania tego rodzaju kredytu jest udokumentowanie efektywności ekonomicznej, słuszności inwestycji, przewidywanych zysków, amortyzacji gwarancji bankowych oraz dobrze przygotowanych kosztorysów, planów i innych kalkulacji.

Kredyt inwestycyjny finansuje inwestycje:

• materialne, np. zakup sprzętu, maszyn, nieruchomości, środków transportu

• niematerialne, tj. zakup papierów wartościowych, patentów, czy koszty prowadzenia badań

• finansowe, tj. zakup udziałów i akcji w spółce

Rodzaje kredytów inwestycyjnych:

1. kredyty na wyposażenie przeznaczone na zakup lub modernizację sprzętu, nabywanie bądź budowę majątku trwałego (są to kredyty krótko- i średnioterminowe)

2. kredyty na restrukturyzację czyli przeznaczone na przebudowę struktury gospodarczej kredytobiorcy, mającej na celu odzyskanie jego równowagi finansowej (restrukturyzacja w skali mikro (przedsiębiorstwa) i w skali makro (cała gospodarka))

3. kredyty przeznaczone na zakup lub budowę całych obiektów (przemysłowych, rolnych)

Kredyty z grupy 2 i 3 są to kredyty średnio- i długoterminowe. Zasadą obowiązującą w nich jest, aby termin spłaty kredytu nie przekraczał okresu amortyzacji obiektu będącego przedmiotem kredytowania.

Kredyt obrotowy

związany jest z finansowaniem bieżącej działalności podmiotu i w zależności od sposobu jego uruchomienia funkcjonuje on jako:

1. kredyt w rachunku bieżącym - wiąże się z powstaniem debetu w rachunku bieżącym kredytobiorcy. Korzystać z niego mogą wyłącznie podmioty posiadające w danym banku rachunek bieżący. Charakter kredytu w rachunku bieżącym jest dwojaki:

1. kredyt płatniczy (inaczej kasowy, przejściowy) - udzielany jest w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków do pokrycia bieżących płatności. Poprzez udzielenie kredytu kasowego bank daje kredytobiorcy upoważnienie do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku. Kredyt ten wywołuje przejściowe powstanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w ciągu kilku dni z bieżących wpływów. Jest on kredytem krótkoterminowym udzielanym tzw. stałym klientom banku.

Stały klient banku to klient który:

• co najmniej od roku posiada rachunek bieżący lub co najmniej od pół roku posiada rachunek bieżący

• sytuacja finansowa klienta dokonywana przez bank nie budzi wątpliwości (ocena tej sytuacji odbywa się poprzez podstawowe sprawozdanie finansowe czyli bilans, rachunek zysków i strat i rachunek przepływów pieniężnych)

Przejściowe zadłużenie się w rachunku bieżącym umożliwia przedsiębiorstwu:

• utrzymywanie płynności

• terminowe regulowanie zobowiązań

W umowie o ten kredyt zawieranej na czas nie oznaczony bank ustala:

• górny pułap zadłużenia, a często także:

• maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia powstałego w takiej formie

2. Kredyt otwarty w rachunku bieżącym - bank poprzez udzielenie tego kredytu:

• daje kredytobiorcy upoważnienie do spowodowania salda debetowego na jego rachunku bieżącym i ponadto:

• bank przyjmuje na siebie zobowiązanie do zapłaty wszystkich dokumentów płatniczych, na których bank wskazany jest jako domicyliat (czyli osoba u której dokument jest płatny), choćby na koncie kredytobiorcy nie było żadnego pokrycia.

• Kredyt otwarty jest kredytem krótkoterminowym odnawialnym. Limit do jakiego kredytobiorca może się zadłużyć ustalany jest w zależności od wysokości:

- wpływów obecnych

- przewidywanych w okresie kredytowania na rachunek bieżący

2. kredyty w rachunku kredytowym - stanowią one kolejne rozwiązanie polegające na prowadzeniu odrębnych rachunków kredytowych obok rachunku bieżącego. Kredyty funkcjonujące w tym rachunku udzielane są jako krótko- i średnioterminowe i występują one w 5 rodzajach:

1. kredyt docelowy, czyli przeznaczony na sfinansowanie jednej określonej transakcji; nie powinien być kredytem odnawialnym

2. kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań – jest kredytem krótkoterminowym, nieodnawialnym i występuje w przypadku krótkotrwałych trudności płatniczych związanych np. Z przejściowym stanem wzrostu zobowiązań czy zakłóceniami w sprzedaży, wówczas kredytobiorca może uzyskać kredyt na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań

3. kredyt kasowy – podobnie jak w przypadku rachunku bieżącego; różnica natomiast dotyczy faktu uruchomienia go poprzez otwarcie rachunku kredytowego, w ciężar którego następuje wykorzystanie kredytu

4. linia kredytowa – jest kredytem finansującym w okresie obowiązywania umowy wiele transakcji, których przedmiotem są powtarzalne:

• dostawy określonego typu towarów, surowców, materiałów

• usługi świadczone kredytobiorcy

• uzasadniony charakter i częstotliwość transakcji wskazują na wprowadzenie linii kredytowych. W umowie nie określa się obowiązujących terminów i kwot wykorzystania kredytów w postaci transz (czyli kredyt w kilku częściach przyznanej kwoty kredytów rozłożonych w czasie. Kredyt w postaci linii kredytowej może być udzielony jako:

• kredyt nieodnawialny, gdy każda wypłata dokonana w ciężar rachunku kredytowego powoduje zmniejszenie limitu kredytu do wysokości którego kredytobiorca może się zadłużyć

• kredyt odnawialny, gdy każda spłata całości lub części kredytu powoduje iż odnawia się on do pierwotnej wysokości i może być wielokrotnie wykorzystany aż do wygaśnięcia umowy

Dt Rachunek kredytowy Ct
15 j 15 j 15 j 15 j	10 j 15 j 20 j 10 j
wypłaty	wpłaty

5. kredyty sezonowe, związane z finansowaniem potrzeb spowodowanych specyfiką produkcji lub świadczonych usług. Wysokość kredytu sezonowego i okres korzystania z niego uzależnione są od:

• celu wytwarzania

• magazynowania

• sprzedaży

Nie powinien być przyznawany na okres dłuższy niż 2 lata. Terminy spłaty kredytu powinny być ustalone tak, aby zadłużenie kredytobiorcy z tytułu udzielonego kredytu ulegało stopniowemu zmniejszaniu aż do całkowitej spłaty, zatem kredyty te nie są odnawialnymi. Przykładem kredytu sezonowego są kampanie cukrownicze i zbiory płodów rolnych

Kredyt lombardowy – udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Dlatego też ze względów praktycznych i lokalowych najczęściej udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych, których fizyczne przechowywanie nie nastręcza bankom trudności. Przykładem przedmiotu zastawu jest warrant. W wielu centrach handlowych, zwłaszcza w miastach portowych, gromadzone są znaczne zapasy towarowe w specjalnych magazynach (świadczących usługi w postaci przechowywania towarów). Niektóre z nich mają prawo do wydawania papierów handlowych, tzw. warrantów, świadczących fakt składowania określonych towarów i umożliwiających przeniesienie własności tych towarów w drodze indosowania warrantów. Bank przyjmujący w tej formie warrant (zastaw towarowy) musi liczyć się z ryzykiem w odniesieniu np. do spadku ceny towaru, obniżenia jego jakości, dlatego też kwota udzielonego kredytu lombardowego jest z reguły niższa od wartości zastawu.

Kredyt reportowy – podobny jest do lombardowego; ich wspólną cechą jest zastaw rzeczowy w postaci papierów wartościowych czy dokumentów towarowych. Różnice natomiast dotyczą:

1. przy kredycie reportowym zastaw stanowi własność banku, natomiast

2. przy kredycie lombardowym zastaw znajdując się w posiadaniu banku jest własnością kredytobiorcy, zatem:

• kredyt reportowy jest udzielany w kwocie odpowiadającej wartości zastawu, natomiast

• kredyt lombardowy – poniżej wartości zastaw

Dlatego też oprocentowanie kredytu reportowego bywa wyższe od oprocentowania kredytu lombardowego.

Leasing

Stosowany jest wówczas, gdy podmiot gospodarczy zawiera i ma realne szanse zwiększenia działalności lub polepszenia efektów pracy przez zakup nowych urządzeń, a nie posiada na ten cel własnych środków. Leasing jest rodzajem kredytu rzeczowego polegającego okresowym umożliwieniu korzystania (albo przez wydzierżawienie albo przez wypożyczenie) za odpowiednią opłatą z określonego dobra materialnego, głównie inwestycyjnego, bez konieczności jego nabycia (czyli bez prawa własności). Główni uczestnicy umowy leasingowej to:

• finansujący (leasingodawca)

• korzystający (leasingobiorca)

Ten ostatni w zamian za korzystanie z maszyn, urządzeń, płaci tzw. Czynsz dzierżawny, który winien być tak ustalony, aby oprócz zysku leasingodawcy pokrywał również amortyzację przedmiotu oddanego w leasing.

Rodzaje leasingu:

1. leasing operacyjny – polega na czasowym udostępnieniu maszyny lub urządzenia leasingobiorcy i powrocie go po tym okresie do leasingodawcy. Leasing operacyjny to umowy krótkoterminowe z możliwością ich wypowiedzenia przez leasingodawcę w trakcie jej trwania, z zachowaniem odpowiedniego terminu wypowiedzenia. W tym przypadku okres najmu jest krótszy od okresu eksploatacji przedmiotu leasingu. Ryzyko inwestycyjne ponosi leasingodawca. Po upływie okresu najmu finansujący albo odnajmuje przedmiot leasingu lub sprzedaje go dalej. Całkowite pokrycie nakładów i kosztów ma miejsce poprzez kolejne operacje, ale z tym samym przedmiotem i z kolejnymi klientami.

2. Leasing finansowy – występuje wówczas, gdy po upływie umownego okresu użytkowania przedmiotu leasingu przechodzi on na własność leasingobiorcy. Leasing finansowy to długoterminowe kontrakty bez możliwości wypowiedzenia w czasie trwania umowy (i wtedy ryzyko inwestycyjne ponosi biorca). Raty leasingowe pokrywają koszty zakupu i instalacji obiektu leasingowego. W sytuacji, gdy czas najmu jest krótszy od przewidywanego czasu wykorzystywania przedmiotu leasingu, proponuje się dawcy opcję zakupu lub przedłużonego najmu. Ceny zakupu lub przedłużenia użytkowania są ustalone z uwzględnieniem amortyzacji. Przy leasingu finansowym biorca jest traktowany jako inwestor, a zasadniczą funkcją tego rodzaju leasingu jest finansowanie inwestycji, tzn. instalacji maszyn i pełnego wyposażenia zakładu.

Formy leasingu:

1. leasing bezpośredni – w którym producenci określonych towarów i dóbr oddają je w użytkowanie innym podmiotom

2. leasing pośredni – ma miejsce wówczas, gdy między producenta a leasingobiorcę wchodzi jako pośrednik wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe. Ten ostatni zakupuje przedmiot leasingu u producenta, aby przekazać go użytkownikowi (leasingobiorcy) na podstawie umowy leasingowej. W transakcji tej wystąpić może podmiot 4-ty czyli bank jako instytucja finansowa. Bank może być:

• właścicielem tego przedsiębiorstwa

• może występować bezpośrednio jako leasingodawca

• może refinansować przedsiębiorstwo leasingowe

Przykład:

Producent dóbr inwestycyjnych – bank – leasingobiorca

1. bank zakupuje u producenta maszynę wskazaną przez leasingobiorcę

2. bank zawiera umowę z leasingobiorcą ( i tu ten ostatni zobowiązuje się do spłaty kredytu leasingowego w ratach obejmujących: cenę maszyny i odsetki od kredytu)

Transakcja ta jest korzystna dla leasingobiorcy, bo:

• kredyt spłaca z przyszłych zysków

• raty leasingowe obciążają koszty

• przedmioty wydzierżawione w umowie leasingu nie stanowią własności leasingobiorcy i nie są obciążone podatkiem

Bank otrzymuje:

• odsetki

• zwrot zaangażowanego kapitału w ratach (zazwyczaj miesięcznych)

W sytuacji, gdy rola banku ogranicza się do refinansowania samodzielnego przedsiębiorstwa leasingowego ono spłaca kredyt, ale może także cedować spłaty rat leasingowych na bank. Spłata rat leasingowych powinna być dopasowana do spłaty czynszu dzierżawnego płaconego przez leasingobiorcę.

Kredyt hipoteczny – jest zazwyczaj kredytem średnio- lub długoterminowym, udzielonym na cele inwestycyjne. Przy udzielaniu kredytów na inwestycje banki analizują wstępnie inwestycje zamierzone przez kredytobiorcę pod kątem realności przewidywanych efektów ekonomicznych. Częstym warunkiem udzielenia kredytu jest określony udział własnych środków inwestora, a często koniecznym stają się analizy:

• kosztów zamierzonej inwestycji

• sytuacji materialnej inwestora

Zabezpieczeniem materialnym kredytów inwestycyjnych są:

• zyski

• amortyzacja przedsiębiorstw podejmujących budowę (a także restrukturyzację)

Zabezpieczeniem prawnym zwrotności kredytu może być zabezpieczenie hipoteczne nadające mu charakter kredytu hipotecznego. Hipoteczne zabezpieczenia zwrotności kredytu wiążą gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością (także wówczas, gdy zmieni ona właściciela), bowiem banki mają zapewnione pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości). Stąd zabezpieczenie hipoteczne wydaje się być szczególnie przydatnym do zapewnienia zwrotności kredytu długoterminowego. Zgodnie z polskim prawem cywilnym, hipoteka powstaje przez wpis do KW nieruchomości prowadzonej przez sądy rejonowe. Wniosek do sądu o dokonanie wpisu składa właściciel nieruchomości lub bank udzielają kredytu . Wpis musi być dokonany w określonej sumie pieniężnej, wyrażonej w złotych polskich. Przed ustanowieniem zabezpieczenia hipotecznego bank musi zbadać w Księgach Wieczystych, czy przyszły kredytobiorca jest posiadaczem owej nieruchomości, czy aby jej hipoteka nie jest już obciążona innymi zapisami na rzecz innych wierzycieli.

Rodzaje hipoteki:

1. zwykła – stosowana do kredytów już udzielonych, a wniosek o wpis stanowiący formalność winien zawierać:

• wysokość udzielonego kredytu

• oprocentowanie

• warunki spłaty

2. kaucyjna – może zabezpieczać spłatę określonych kredytów o nieokreślonej wysokości (np. Kredyt w rachunku bieżącym) oraz kredyty udzielone przez bank w przyszłości. Granicę odpowiedzialności określa kwota hipoteki kaucyjnej, zawierająca:

• zwrot kapitału

• przypadające odsetki

• inne opłaty

3. przymusowa – czyli żądanie przez bank od kredytobiorcy (właściciela nieruchomości) spłaty kredytu (jeśli ten nie zrobił tego w terminie). W wypadku nie wywiązania się przez kredytobiorcę z zobowiązania wobec banku ostateczny krok to tryb sądowego postępowania egzekucyjnego.

Co wówczas dzieje się z nieruchomością?:

• albo wystawiona jest na licytację

• albo może być przejęta przez wierzyciela, którym jest bank

Kredyty dyskontowy i akceptacyjny mają związek z wekslami handlowymi. Bank udziela kredytu dyskontowego w ciężar rachunku “kredyt dyskontowy danego kredytobiorcy” (który złożył weksel do dyskonta i uznaje rachunek bieżący tegoż kredytobiorcy kwotą zdyskontowanych weksli, pomniejszoną o odsetki dyskontowe. Wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego.

Typowym sposobem wykorzystania weksla jest bezpośrednie użycie go w kredytowych transakcjach towarowych. Merytoryczna ocena weksli polega na ustaleniu stopnia ryzyka, tj. Czy weksel będzie wykupiony w terminie.

1. ocena zdolności kredytowej trasanta (wystawcy weksla)

2. ocena zdolności kredytowej wszystkich innych osób podpisanych na wekslu

Co wzmacnia prawdopodobieństwo wykupienia weksla. Niewypłacalne jednostki gospodarcze są eliminowane z dostępu do kredytu dyskontowego. Operacje dyskonta weksli polegają na nabyciu weksli przez banki, a może to być prowadzone poprzez:

1. zawarcie umowy o linię kredytową

2. doraźne transakcje nabycia wierzytelności

Linia dyskontowa jest to limit kredytowy przyznawany przez bank (zazwyczaj na okres od 3-6 miesięcy) do wysokości którego będą przyjmowane weksle do dyskonta w okresie obowiązywania umowy. Kredyt w tej linii to kredyt:

• odnawialny

• nieodnawialny

Przez przyjęcie weksla do dyskonta zostaje udzielony podawcy (składającemu weksel) kredyt dyskontowy. Bank stawia do dyspozycji podawcy kwotę weksla pomniejszoną o odsetki ora ewentualną prowizję. Banki przyjmują zwykle do dyskonta weksle płatne do 3 miesięcy od momentu złożenia weksla w banku lub w przypadku stałych klientów – płatne do 6 miesięcy. Wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego. Na treść ekonomiczną dyskonta wpływa BC ustalający wysokość stopy redyskontowej i warunki, którym powinien odpowiadać materiał wekslowy przedstawiony przez banki komercyjne do redyskonta w BC

Kredyt akceptacyjny wiąże się z operacjami wekslowymi. Jest umową na mocy której bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osobę do tego upoważnioną, przy zachowaniu wszelkich innych warunków umowy. Przy kredycie akceptacyjnym bank akceptujący weksel, nazywany bankiem akceptacyjnym, nie stawia do dyspozycji swego klienta środków pieniężnych, a jedynie użycza swego podpisu. Bank akceptując ciągniony na siebie weksel staje się głównym dłużnikiem wekslowym, zobowiązanym do wykupu tego weksla. Postawą uzyskania akceptu bankowego weksla trasowanego na bank stanowi umowa, której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Kredyt akceptacyjny jest udzielany w pełni wiarygodnym klientom. Jest kredytem krótkoterminowym, dlatego też jest przeznaczony na finansowanie poszczególnych faz produkcji, transportu, magazynowania i sprzedaży surowców, towarów czy usług. Banki akceptują weksle złożone przez wystawcę będącego stałym klientem, których termin płatności nie przekracza 6 miesięcy, a kwota nie przewyższa sumy wymienionej w umowie o kredyt akceptacyjny.

Formy kredytu akceptacyjnego (tak jak przy dyskontowym):

1. linia kredytowa – jest to limit kredytowy przyznany kredytobiorcy przez bank, do wysokości którego mogą być ciągnione na bank weksle; linia taka może być odnawialna bądź nieodnawialna

2. doraźne transakcje akceptowania weksli

3. Bilanse publiczne

Przedmiotem nauki o bilansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem oraz rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Dochody publiczne

Przejęte przez państwo ( podatek dochodowy, VAT) lub samorząd (podatek od nieruchomości, od posiadania psa) oznaczają definitywne czyli bezzwrotne zasilanie finansów władz publicznych.

Rodzaje dochodów publicznych:

Dochody publiczne są różne pod względem treści i wśród nich można wyróżnić:

1. Daniny publiczne – są one klasycznym ciężarem nakładowym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego świadczenia(korzyści). Typowa daniną publiczną są podatki, cła oraz akcyza.

2. Dochody publiczne majątku i praw majątkowych – są one rezultatem zaangażowania majątku (skarbu państwa, majątku komunalnego) w procesy gospodarcze. Źródłem tych dochodów są dochody wypracowane za pomocą majątku i praw majątkowych będącego w gestii państwa bądź samorządu. Przedmiotem kontrowersji tych dochodów jest np.: wysokość składek czynszowych za wynajem składników majątku, wysokość dywidendy z tytułu udziału władz publicznych w majątku przedsiębiorstwie.

3. Pozostałe dochody:

• Różnego rodzaju opłaty,

• Składki na ubezpieczenie społeczne,

• Składki na ubezpieczenie zdrowotne,

• Składki na różne fundusze publiczne

Wydatki publiczne

1. Wydatki bieżące

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

• Dotacje,

• Wynagrodzenia i uposażenia oraz naliczone od nich składki,

• Inne świadczenia na rzecz osób fizycznych,

• Zakup towarów i usług

• Inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych oraz realizacją ich standardowych zadań

2. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

Koszty jakie ponosi państwo z tytułu płaconego oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat w związku z udzielonym przez Skarb państwa poręczeniami i gwarancjami.

3. Wydatki majątkowe:

• Wydatki interwencyjne państwa , jednostek budżetowych oraz dodatkowo celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

• Wydatki związane z zakupem i objęciem akcji wnoszonymi udziałami do spółek prawa handlowego oraz tworzonymi fundacjami.

Budżet państwa

Zasadniczy udział w dochodach publicznych stanowi budżet państwa (ok. 50 %), pozostałe w tej strukturze to dochody z budżetów samorządowych, NFZ, gmin. Miejsce budżetu państwa w systemie finansów publicznych wynika z faktu, że:

1. W budżecie państwa gromadzi się i dzieli największą część środków publicznych

2. Władze centralne są nadal dominującym podmiotem systemu polityki, gospodarki i społeczności kraju.

Budżet państwa ujmowany jest jako:

1. Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa.

2. Plam finansowy państwa (władza ustawodawcza i wykonawcza)

3. Akt prawny zatwierdzający ten plan (w formie ustawy budżetowej)

Funkcje budżetu państwa:

1. Redystrybucyjne (rozdzielcza) – budżet jest narzędziem realizowania dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest:

1. Gromadzenie dochodu narodowego głównie w postaci podatków od podatników gospodarujących,

2. Przeznaczanie ich na rzecz tych podmiotów, które:

• W ogóle nie osiągają dochodów,

• Osiągają je w stopniu niewystarczającym na ich potrzeby ( np.: szkoły, szpitale, jednostki administracyjno – publiczne)

2. Fiskalna – jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów.

3. Stabilizacyjna (wyrównawcza) – istota tej funkcji budżetu polega na wykorzystaniu go jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki.

4. Bodźcowa – istotę jej sprowadzić można do pozytywnego zachowania się podmiotów gospodarczych wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych. Działalność fiskalna państwa z reguły zniechęca podmioty gospodarujące do prowadzenia a tym bardziej do rozwijania działalności gospodarczej.

Obciążenia fiskalne z punktu widzenia stymulującego mają charakter negatywny, natomiast ewentualna pozytywna stymulacja ogranicza się wyłącznie do stosowania przez państwo ulg i zwolnień z obciążeń podatkowych.

5. Kontrolna – jej istotę wyprowadzić można z ogólnej funkcji kontrolnej finansów, która polega na wykorzystywaniu procesów i zjawisk pieniężnych do obserwacji oraz analizy procesów i zjawisk rzeczowych.

Podatek

Podatki stanowią zasadniczy udział w dochodzie budżetu państwa (ok. 90%)

Podatek – to świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym pobierane na rzecz państwa.

1. Pieniężne tzn. podatki mogą być pobierane w formie pieniężnej,

2. Przymusowe tzn. Podatek jest świadczeniem przymusowym czyli nie zapłacenie go pociąga za sobą jego przymusową egzekucję i ściągnięcie go wbrew woli podatnika.

3. Bezzwrotne tzn. Nie podlega zwrotowi,

4. Nieodpłatność oznacza, że jednostka płacąca podatek nie otrzymuje w zamian żadnych ekwiwalentnych świadczeń ( możemy jedynie mówić o ogólnej odpłatności podatków w sensie ekonomicznym, w rozumieniu, ze pod wpływaniem do budżetu jako dochody a następnie są wykorzystywane na finansowanie potrzeb społeczeństwa)

5. Ogólny tzn. jest nakładany na całe grupy osób odpowiadających określonym warunkom ustalonym w przepisach prawnych a nie na indywidualne osoby w związku z konkretną i nietypową ich sytuacją.

Elementy techniki podatkowej

1. Podmiot podatkowy – jest to każda osoba na której ciąży obowiązek podatkowy, rozróżnia się:

1. Podmiot czynny - strona pobierająca podatek np.: państwo, samorząd terytorialny

2. Podmiot bierny – czyli podatnik i płatnik

• Podatnik – osoba fizyczna lub prawna ponosząca ciężar podatku w sensie ekonomicznym

• Płatnik - osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do: obliczenia podatku, pobrania podatku od podatnika, wpłacenie podatku na rzecz budżetu.

Podatnikiem i płatnikiem mogą być różne lub te same osoby.

2. Przedmiot podatkowy – rzeczy lub zdarzenia wywołujące obowiązek podatkowy.

3. Podstawa opodatkowania – to wyrażony wartościowo lub ilościowo przedmiot podatku.

4. Stawka podatkowa – to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Wyróżnia się:

1. Stawki kwotowe – określające bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym

2. Stawki procentowe – określają jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe. Dzielą się one na:

• Stałe – w których wysokość podatku rośnie w takim samym tempie co podstawa opodatkowania ( określa się je jako stawki proporcjonalne)

• Zmienne – charakteryzują się tym, że wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania. Wśród nich wyróżnia się:

• Progresywne – przy których obliczany podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania

• Regresywne – występuje przy nich zjawisko odwrotne czyli stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania

• Degresywne – jest ona kombinacją stawki progresywnej i stawki proporcjonalnej. Przy stawce degresywnej należność podatkowa rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania czyli progresywnie ale tylko do pewnego pułapu, po osiągnięciu którego stawka przechodzi w stawkę proporcjonalną.

5. Skala podatkowa – informuje o tym jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania, zatem skala podatkowa może być:

1. Jedna dla całej podstawy opodatkowania

2. Może występować kilka stawek w zależności od tego czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania

6. Zwolnienia, ulgi- polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza z obowiązku zapłaty podatku:

• Pewną grupę podatników,

• Pewną część przedmiotu opodatkowania

Ulgi podatkowe to tylko częściowe ograniczanie ciężaru podatkowego.

Zwyżki – występują wówczas, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad.

Kryteria klasyfikacji podatku

1. Podatki majątkowe – płacone są przez podatnika posiadającego majątek i tak, jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku to taki podatek określa się mianem podatku realnego.

Jeżeli źródłem podatku jest dochód z majątku to jest to podatek nominalny.

2. Podatek od przychodów – płaci się je w związku z działalnością gospodarcza i osiąganymi z tego tytułu przychodami.

Cechy:

• Pobierane są przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej,

• Są korzystnym instrumentem fiskalnym państwa, bowiem zaspokajają popyt państwa na dochód (pieniądz) uniezależniając wpływy z tego tytułu od sytuacji dochodowej podatnika.

• Przez ich konstrukcję stawki i sposób pobierania są podatkami silnie cenotwórczymi( czyli wkalkulowanymi w cenę towaru np.: podatek Vat)

3. Podatek od dochodów – przedmiotem opodatkowania jest dochód z pracy lub z prowadzenia działalności gospodarczej. Są one najbardziej klarownym przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych.

4. Podatek od wydatku - przedmiotem opodatkowania są wydatki za zakup dóbr luksusowych i dóbr, które tradycyjnie uważa się za domeną skarbu państwa (alkohol, sól, paliwa) np.: akcyza

Kryteria podatkowe

1. Kryterium związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem:

• Podatki bezpośrednie – istnieje precyzyjnie określona zależność między podatkiem płaconym (rodzajem podatku, wysokością, trybem płacenia) a podatnikiem np.: podatki dochodowe i majątkowe

• Podatki pośrednie – obciążają podatnika w sposób niepozostający w ścisłym związku między sytuacją podatnika. Są podatkami ukrytymi a ciężary ponoszone przez podatników i mają charakter anonimowy np.: podatki od przychodów i wydatków.

2. Kryterium władztwa podatkowego

• Podatek nakładany przez państwo (akcyza, cło, podatek dochodowy)

• Podatek nakładany przez władze samorządowe

3. Kryterium terytorialne

Związane jest z kryterium władztwa podatkowego. Wyróżnia:

• Podatki centralne

• Podatki regionalne

• Podatki lokalne

4. Kryterium podmiotowych źródeł pochodzenia:

Podatki płacone przez:

• Sektor przedmiotów niefinansowych

• Sektor instytucji finansowych

• Sektor gospodarstw domowych

• Sektor zagranicy

Granice opodatkowania:

Przyjąć należy, że istnieją granice opodatkowania, przechodzenie których wywołuje negatywne następstwa przejawiające się w :

• Ograniczaniu działalności gospodarczej

• Zmniejszaniu się dochodów państwa

Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest on ograniczyć działalność gospodarczą, bądź w krańcowych przypadkach jej zaniechać (podatki progresywne, gzie tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu)

W ujęciu teoretycznym zjawiska zależności między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa wyjaśnia krzywa Laffera.

Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybko, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost dochodów, będących przedmiotem opodatkowania.

W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody jeszcze rosną, ale wolniej (ilustrują to odcinki LK, szczególnie KH)

W punkcie H następuje przesilenie, gdyż dalszy wzrost stawki podatkowej będzie powodował ograniczenie działalności gospodarczej, a w konsekwencji spadek dochodów budżetu.

W krańcowym przypadku przy stopie 100% dochody zupełnie znikają.

Krzywa Laffera ilustruje także zależność odwrotną tzn. zmniejszenie stawki podatkowej z punku P do N lub H spowoduje wzrost dochodu państwa z tytułu podatku.