ZESTAW 28 PYTANIE 1 (MILENA)
PRZEMIANY LITERATURY W PROCESIE HISTORYCZNOLITERACKIM
Arystoteles – Arystoteles w swoim dziele „Poetyka” starał się zdefiniować, czym jest „literatura”. Większość wiedzy teoretycznej na temat literatury obejmowała dziedzina poetyki. Wyróżniał trzy gatunki literackie: tragedię, epos i komedię. Podziału tego dokonał ze względu na rodzaj i przedmiot naśladownictwa. Aż do końca oświecenia istniała głównie poetyka normatywna, która narzucała pisarzom reguły tworzenia literatury. Sztuka i literatura według niego są dziedzinami prawdopodobieństwa i przynoszą uogólnioną wiedzę o świecie, większą nawet, niż dokumenty i historia.
Platon – Sztuka i literatura nie miały nic wspólnego z wyobrażeniami prawdy, dobra i piękna, o których wykładali ówcześni filozofowie. Według Platona są one dziedzinami pozoru i fałszu, wytworem nieudolnego naśladownictwa świata materialnego (mimesis), który zresztą sam w sobie też jest odzwierciedleniem świata idei. W idealnym państwie Platona właśnie z tego powodu nie ma miejsca dla poetów (odmienna reakcja na literaturę i sztukę niż u Arystotelesa).
Freud (ujęcie psycholingwistyczne) – literatura to język, którego używa psychoanaliza, by mówić o samej sobie. Tekst literacki jest traktowany jako symboliczna reprezentacja nerwicy. Psychoanaliza zajmuje się interpretacją tekstów jako symptomów chorobowych. Twórczość literacka przypomina obronną działalność psychiki. Tekst literacki nie jest autonomicznym artefaktem, lecz odsyła do nieświadomych fantazji twórcy, dzięki którym rozwiązuje on dotkliwe problemy własnej psyche. Tekst literacki traktowany jest jako symptom, na podstawie którego dociera się do ukrytego sensu.
Wykazuje on strukturalną analogię z marzeniem sennym – analiza snu może stać się wzorcem analizy literackiej. Wówczas jej celem staje się odkształcenie zniekształcenia, jakiemu została poddana ukryta treść snu w procesie pracy marzenia sennego.
Tekst literacki może być także traktowany jako pole napięć i konfliktów. W tym wypadku celem interpretatora jest ich ujawnienie i uśmierzenie.
Tekst literacki może być także traktowany jako element interpretacyjnej transakcji między pacjentem (pisarzem) a terapeutą (czytelnikiem).
Ingarden (ujęcie fenomenologiczne) – dzieło literackie jest najlepszym przykładem bytu istniejącego heteronomicznie (niezależnie od świadomości czytelnika), to znaczy istniejącego zależnie od aktów świadomości, mającego jednak niezależny fundament bytowy. Była to próba załagodzenia dwóch opozycji: idealizmu (tylko świadomość powołuje byty do istnienia) i realizmu (świadomość może tylko uchwytywać to, co już istnieje w postaci gotowej). Wedle Ingardena dzieło jako materialny przedmiot artystyczny istnieje niezależnie, lecz jako przedmiot estetyczny zależy od aktywności czytelnika.
Tynianow (formalizm rosyjski) – formy literackie podlegają nieustannej zmianie, zarówno w porządku synchronicznym (literatura danej epoki), jak i diachronicznym (tradycja). Literaturę danej epoki tworzy system wzajemnych odniesień intertekstualnych. Oznacza to, że nie da się rozpatrywać zjawisk literackich poza układem ich wzajemnych odniesień. Tradycja jest dynamiczną przestrzenią intertekstualną, w której wyczerpane formy zostają zastąpione nowymi (parodia), wprowadzonymi z peryferii do centrum systemu literackiego (kanonizacja). Literatura pojmowana jest jako system definiowany przez wewnętrzne relacje elementów składowych. W związku z tym nie jest możliwa całkowita autonomia tekstu literackiego – każdy tekst odsyła do innych tekstów w ramach samego systemu.
Bachtin – dzieło literackie nie jest tworem zamkniętym autonomicznym, lecz wielogłosową i różnojęzyczną wypowiedzią zanurzoną w prozaicznym żywiole mowy codziennej. Dzieło literackie żyje jedynie w kontakcie z innymi dziełami.
Semiotyka (wpływ na szkoły strukturalistyczne, szczególnie na Praską Szkołę Strukturalną) – dzieło literackie uznawane było za szczególnego rodzaju twór znakowy, uczestniczący w aktach komunikacji.
Derrida (ujęcie dekonstrukcyjne) – literatura zakłada, ze pisarzowi wolno powiedzieć wszystko, na co ma ochotę lub co potrafi powiedzieć, pozostając poza zasięgiem cenzury (rozróżnia on literaturę od poezji i beletrystyki). Literatura nie posiada żadnej trwałej i niezmiennej istoty, gdyż każdemu tekstowi możemy przypisać literackość, zależnie od kontekstu, w którym go umieścimy. Literatura jest zinstytucjonalizowaną fikcją i fikcyjną instytucją. Możliwe jest zatem podważenie całej instytucji.
Pragmatyzm – literatura jest kategorią konwencjonalną, której zawartość i zakres są bezustannie kwestią debaty i rozstrzygnięć pomiędzy historycznie uwarunkowanymi podmiotami. Z tego powodu granica między literaturą a tym, co nią nie jest wciąż negocjowana na nowo. Teksty literackie są zawsze zinterpretowane, bo napisane zostały w jakiejś konwencji i stają się przedmiotem interpretacji w granicach wspólnoty interpretacyjnej.