N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

46

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

Alergia
na materiały stomatologiczne

U

CZULENIA

NA

METAKRYLAN

METYLU

W 1952 roku opisano pierwszy przy-
padek wyprysku rąk u technika den-
tystycznego spowodowany przez
kontakt z metakrylanem metylu (3-5).
Przeprowadzone w naszym kraju ba-
dania wśród 79 lekarzy stomatologów
(72 kobiet i 7 mężczyzn), diagnozowa-
nych w latach 1990-2000 w Instytu-
cie Medycyny Pracy w Łodzi, u 25%
wykazały uczulenie na akrylany.
W badaniach tych co drugi technik
dentystyczny wykazywał uczulenie
na ten materiał (3, 6).

W skład protez zębowych, poza

metakrylanem metylu, wchodzi mo-
nomer. Uwalniany ze spolimeryzowa-
nych wyrobów może wywołać reakcje
alergiczne (8, 9). Najwyższa zawar-
tość monomeru, rzędu 1-4%, występu-
je w chemicznie polimeryzowanym
metakrylanie metylu, wartość rzędu
1-3% w akrylanie szybko polimeryzo-
wanym na ciepło, 0,4% w akrylanie
polimeryzowanym termicznie w tem-
peraturze 70 stopni przez 7 godzin,
a następnie gotowanym przez 3 go-
dziny. Dlatego tak istotna w protetyce
jest prawidłowa polimeryzacja two-
rzywa akrylanowego (10).

Składnikami dodatkowymi stoso-

wanymi do wyrobu protez zębowych
są inicjatory (np. nadtlenek benzoilu),
aktywatory (np. trzeciorzędowe ami-
ny), plastyfikatory (np. ftalany dibu-
tylu), stabilizatory (np. parahydrochi-
non), fotostabilizatory (np. 2-hydroksy-
4-metoksybenzofenon), inhibitory

Alergenami są białka i inne drobno-
cząsteczkowe molekuły reagujące
z przeciwciałami IgE lub IgG jako
hapteny. Do wystąpienia objawów
alergii dochodzi wówczas, gdy ko-
mórki tuczne opłaszczone prze-
ciwciałami, łącząc się ze swoistym
alergenem, rozpadają się i uwalniają
mediatory reakcji zapalnej w postaci
histaminy, leukotrienów i prostaglan-
dyn. W przypadku alergii kontakto-
wej niektóre cząsteczki, tj. nikiel,
chrom czy formaldehyd (hapteny),
rozpoznawane są przez limfocy-
ty T (1). W ostatnich latach obserwu-
jemy zjawisko narastania częstości
występowania chorób alergicznych
u dzieci i młodzieży, a także u osób
dorosłych (2). W Europie, w tym
w Polsce, co 3. mieszkaniec cierpi
na alergię.

Do materiałów stomatologicz-

nych wywołujących nadwrażliwość
zaliczamy: akrylany, metale, mate-
riały zawierające eugenol, cementy
i materiały stosowane do czasowego
i ostatecznego wypełniania kanałów
korzeniowych.

Najbardziej uczulające działanie

wykazuje metakrylan metylu zawar-
ty w akrylach wykorzystywanych
do wyrobu protez zębowych. Zano-
towano również uczulenia na wypeł-
nienia kompozytowe, amalgamaty,
cementy, materiały do czasowego
wypełniania (np. ZnO+E) i do osta-
tecznego wypełniania kanałów (np.
gutaperka, endomethason) oraz
na metale.

TITLE



Allergy for dental materials

SŁOWA KLUCZOWE



alergia, akryl

STRESZCZENIE



W artykule zostały

opisane reakcje alergiczne na materiały
stomatologiczne. Autorzy przedstawili
objawy alergii i sposoby jej leczenia.

KEY WORDS



allergy, acryl

SUMMARY



In the article were

described allergic reactions on dental
materials. Authors introduced the
symptoms of the allergy and the ways
of her treatment.

lek. dent. Izabela Stwora

1

, dr hab. n. med. Radosław Gawlik

2

A

lergia jest reakcją
nadwrażliwości

zapoczątkowaną przez
mechanizmy immunolo-
giczne, mediowaną zarówno
przez przeciwciała, jak
i komórki. Jest to reakcja
obronna organizmu
na obce związki określane
mianem alergenów.

1

/ 2 0 1 3

47

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

(np. BHT-butylowy) (4). Składniki
te, poza metakrylanem metylu i mo-
nomerem, również przyczyniają się
do wystąpienia reakcji alergicznej.

A

LERGIE

U

LEKARZY

STOMATOLOGÓW

Alergie coraz częściej stwierdzane
są u lekarzy stomatologów ze wzglę-
du na stosowanie wypełnień światło-
utwardzalnych i amalgamatowych.
Materiały kompozytowe zawierają
metakrylan bisfenolu A (Bis-GMA)
i metakrylan uretanu (UDMA), skład-
niki wywołujące objawy alergii (12).
Poza metakrylanami w skład wypeł-
nień kompozytowych wchodzą wy-
pełniacze, substancje inicjujące proces
polimeryzacji, substancje aktywujące
i inhibitory. Uważa się, że wszystkie
te składniki mogą być przyczyną re-
akcji alergicznej.

Poza wypełnieniami kompozytowymi

w stomatologii stosowane są wypełnie-
nia na bazie rtęci – wypełnienia amal-

gamatowe. W bliskim kontakcie z bło-
ną śluzową jamy ustnej przyczyniają
się one do zmian na jej powierzchni.
Zanotowano obecność liszaja płaskie-
go u pacjentów, którzy przez dłuższy
czas nosili takie wypełnienia (14).

Eugenol, materiał stosowany w sto-

matologii do czasowego wypełnia-
nia ubytków, również przyczynia się
do wystąpienia alergii. Zanotowano
bolesne owrzodzenia z rumieniem
błony śluzowej w okolicy zęba z za-
aplikowanym ZnO+E.

Eugenol jest nie tylko składnikiem

wypełnień czasowych, znajduje się
również w masach wyciskowych,
cementach dentystycznych, uszczel-
niaczach do kanałów stosowanych
podczas leczenia endodontycznego,
środkach opatrunkowych w choro-
bach przyzębia. Odczyny błony śluzo-
wej pojawiają się, gdyż tlenek cynku
z eugenolem jest substancją niestałą.
Powierzchnia materiału ulega hydro-
lizie z uwolnieniem eugenolu (15).

Metale stanowią kolejną grupę

związków, które mają zdolność wy-
woływania alergii. Najczęściej uczu-
lenie wywołuje nikiel. Stopy podatne
na korozję uwalniają duże ilości ni-
klu, a przez to są silnie alergizujące.
W Europie Zachodniej uczulenie
na ten pierwiastek przejawia 10%
kobiet i tylko 2% mężczyzn. Uważa
się, że zawartość niklu rzędu 30 ppm
wystarcza do wywołania reakcji
alergicznej. Uszkodzenia błon śluzo-
wych i skóry sprzyjają wystąpieniu
alergii.

Obserwuje się również uczulenie

na stopy kobaltu, chromu, złota, rtę-
ci, palladu i srebra (16). Uczulenie
na pallad zdarza się tylko 3 razy rza-
dziej niż na nikiel. Wykazano rów-
nież, że u osób wrażliwych na pallad
występuje również nadwrażliwość
na nikiel, brak natomiast reakcji
odwrotnej (10). Wyjątkowo rzadko
obserwowano uczulenie na stopy za-
wierające platynę i tytan (11).

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

48

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

Alternatywą dla pacjentów uczu-

lonych na metale, z których wyko-
nywane są protezy stałe, jest tlenek
cyrkonu. Konstrukcje protetyczne
wykonywane są bez podbudowy me-
talowej (7).

O

BJAWY

Reakcja alergiczna może mieć charak-
ter miejscowy lub uogólniony. Do ob-
jawów miejscowych, występujących
w jamie ustnej, zaliczamy: zapalenie
jamy ustnej, liszaje płaskie, periodon-
titis, gingivitis. Często pacjenci poda-
ją takie objawy, jak: pieczenie języka,
bóle zębów, dolegliwości w trakcie
przeżuwania pokarmów. Wśród ob-
jawów ogólnych można wymienić:
bóle głowy, mięśni, stawów, pareste-
zje, zmęczenie, osłabienie, depresję.
Zmiany w przebiegu kontaktowej re-
akcji alergicznej przebiegają powoli,
a w ich trakcie możemy wyróżnić ko-
lejne fazy: rumieniowo-obrzękową,
wysiękową, strupienia, złuszczania
i gojenia (2, 6).

Podstawą leczenia alergii kontak-

towej jest odpowiednia diagnoza,
którą stanowi badanie podmiotowe
i przedmiotowe. W wywiadzie bar-
dzo istotne są: przebieg choroby, oko-
liczności pojawienia się zmian, zwią-
zek z zastosowanym uzupełnieniem
protetycznym, czasem ich użytko-
wania (2). Leczenie tego typu alergii
opiera się na wczesnej identyfikacji
czynnika wywołującego, a następnie
usunięciu materiałów zawierających
alergen, a w przyszłości na unikaniu
go. Pomocne jest zastosowanie far-
makoterapii. W przypadku uczulenia
na dany materiał należy niezwłocznie
usunąć go z jamy ustnej pacjenta.

Alternatywą dla protez akrylano-

wych są coraz częściej wybierane
przez pacjentów protezy szkieletowe
i acetalowe. Natomiast u pacjentów,
u których konieczne jest zastoso-
wanie uzupełnień stałych w posta-
ci koron i mostów, decydujemy się
na prace na bazie tlenku cyrkonu,
bez podbudowy metalowej.



KONTAKT

1

Akademickie Centrum Stomatologii

i Medycyny Specjalistycznej Sp. z o.o.

41-808 Zabrze

ul. Grzybowska 27/5

tel. kom. 787 075 840

2

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych

Alergologii i Immunologii Klinicznej

Śląski Uniwersytet Medyczny

ul. Ceglana 35

Piśmiennictwo
1. Johansson S.G.O., Hourihane J., Bousquet J.

i wsp.: A revised nomenclature for allergy.
A EAAACI position statement from the
EAACI nomenclature task force. „Allergy”,
2001; 56, s. 813-24.

2. Śpiewak R.: Alergia kontaktowa – dia-

gnostyka i postępowanie. „Alergia Astma
Immunologia”, 2007; 12, s. 109-127.

3. Zaremba J., Kieć-Świerczyńska M., Krę-

cisz B., Świrczyńska-Machura D.: Two-
rzywa akrylowe jako istotne źródła alergii
kontaktowej pochodzenia zawodowego
i pozazawodowego. „Medycyna Pracy”,
2004; 4, s. 357-361.

4. Spiechowicz E.: Stomatopatie protetyczne.

PZWL, Warszawa 1993.

5. Cyl M., Janas A., Grzesiak-Janas G.: Zawo-

dowe alergie lekarzy stomatologów. „TPS”,
2010, 12.

Pełne piśmiennictwo dostępne w redakcji.

Do materiałów
stomatologicznych
wywołujących nadwrażliwość
zaliczamy: akrylany, metale,
materiały zawierające
eugenol, cementy i materiały
stosowane do czasowego
i ostatecznego wypełniania
kanałów korzeniowych.

fot. Thinks

tock