N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

90

P R A C A

I

Z D R O W I E

Ocena ryzyka zawodowego

dla czynności wykonywanych
przez technika dentystycznego

lub pyłów do wartości obowiązują-
cych najwyższych, dopuszczalnych
ich stężeń. Najniższa dopuszczalna
temperatura w pomieszczeniach pra-
cowni to 18°C.

W polerowni powinien znajdować

się mechaniczny odciąg miejscowy
przy stanowisku obróbki mecha-
nicznej. Pracownia polimeryzacji
i obróbki termicznej powinna być
wyposażona w digestorium nad sta-
nowiskiem gotowania i wytapiania
materiałów termoplastycznych lub
sterowane elektronicznie urządzenia
do automatycznego przeprowadza-
nia procesu polimeryzacji cieplnej
akrylu. W pracowni tej powinno
znajdować się też urządzenie do wy-
parzania, służące do usuwania wosku
z form gipsowych, zwykle za pomocą
strumienia gorącej wody. Odlewnia
metali powinna z kolei być wypo-
sażona w digestorium nad stanowi-
skiem wytapiania wosku z pierścieni
odlewniczych, metalową obudowę
lub osłonę wirówki mechanicznej
do odlewu elementów metalowych
oraz ściankę ochronną oddzielającą
stanowiska, na których wykonywane
są prace odlewnicze. Pracownia ob-
róbki gipsu powinna być wyposażo-
na m.in. w stoły z szufladami na róż-
ne rodzaje gipsów dentystycznych,
urządzenia elektryczne do obcinania
modeli gipsowych z podłączeniami
dopływu i odpływu wody, prasy, po-
jemniki na odpady gipsowe.

Każda osoba w pracowni stoma-

tologicznej powinna pracować przy

B

EZPIECZEŃSTWO

PRACY

Technik dentystyczny naprawia także
uszkodzone protezy i aparaty ortodon-
tyczne oraz wykonuje gipsowe modele
fantomowe i diagnostyczne szczęki
oraz żuchwy.

W skład pracowni techniki denty-

stycznej (pracowni stomatologicznej),
w której technik dentystyczny wyko-
nuje swoje podstawowe czynności,
mogą wchodzić pomieszczenia: pod-
stawowej pracowni stomatologicznej
i pracowni pomocniczych (gipsowni,
odlewni metali, pracowni polimery-
zacji i obróbki termicznej, polerowni,
pracowni ceramicznej), magazyn mo-
deli, warsztat konserwacji i naprawy
sprzętu technicznego.

Pomieszczenia wchodzące w skład

pracowni stomatologicznej powinny
być wyposażone w wentylację gra-
witacyjno-kanałową, zapewniającą
co najmniej półtorakrotną wymianę
powietrza na godzinę. Pomieszcze-
nia pracowni, w których wydzielają
się gazy, pary lub pyły szkodliwe dla
zdrowia, poza wentylacją grawita-
cyjno-kanałową, powinny mieć wen-
tylację mechaniczną, zapewniającą
co najmniej taką wymianę powietrza
w pomieszczeniach, jaka jest potrzeb-
na do rozrzedzenia tych gazów, par

TITLE



The estimation of occupation

hazard for dental technician practice

SŁOWA KLUCZOWE



przepisy BHP,

technik dentystyczny

STRESZCZENIE



Artykuł opisuje zakres

obowiązków technika dentystycznego,
a dołączone do tekstu tabele
przedstawiają ocenę ryzyka zawodowego
dla wykonywanych w tym zawodzie
czynności.

KEY WORDS



safety code, dental

technician

SUMMARY



The article describes dental

technician's area of responsibility. The
tables enclosed to this article show the
estimation of occupation hazard for
dental technician practice.

Ryszard Bryła

D

o podstawowych
zadań technika

dentystycznego należą
m.in. wytwarzanie
i naprawa protez zębowych

(stałych i ruchomych),

protez uzupełniających
pooperacyjne ubytki
tkanek jamy ustnej oraz
narządów twarzoczaszki.

Stopień prawdopodo-

bieństwa (P)

Ciężkość następstw (C)

Mała (M)

Średnia (S)

Duża (D)

Mało prawdopodobne (M)

Małe (M)

Małe (M)

Średnie (S)

Prawdopodobne (S)

Małe (M)

Średnie (S)

Duże (D)

Wysoce prawdopodobne (D)

Średnie (S)

Duże (D)

Duże (D)

Tab. 1. Szacowanie ryzyka wg PN-N-18002:2011 w skali trójstopniowej: R (D, S, M)

1

/ 2 0 1 3

P R A C A

I

Z D R O W I E

samodzielnym stole technicznym,
wyposażonym w podstawowy zestaw
przyborów i urządzeń oraz w krzesło
obrotowe z podparciem kręgosłupa
lędźwiowego. Powinno znajdować się
tutaj indywidualne źródło oświetlenia
pola pracy o natężeniu światła 1000 lx,
oddalone od płyty stołu laboratoryjne-
go o 0,6-0,7 m oraz mechaniczny wy-
ciąg miejscowy do odprowadzania py-
łów. Oświetlenie ogólne w pracowni,
zbliżone barwą do światła dziennego,
powinno mieć natężenie min. 500 lx.
Pracownia podstawowa i pracownie
pomocnicze powinny posiadać stoły
pokryte wykładziną twardą, nienasią-
kliwą, łatwo zmywalną oraz odporną
na działanie temperatury i środków
chemicznych.

Na miejscu powinna być gaśnica

(najlepiej proszkowa lub śniegowa).
Na każde 100 m² powierzchni po-
mieszczeń powinno przypadać mini-
mum 2 kg (3 dm³) środka gaśniczego,
a do najbliższej gaśnicy nie może być
dalej niż 30 m. Szerokość dostępu
do sprzętu gaśniczego nie powinna
być mniejsza niż 1 m. Gaśnica powin-
na podlegać fachowemu przeglądowi,
zgodnie z instrukcją producenta, nie
rzadziej jednak niż raz do roku. Pra-
cownia stomatologiczna powinna być
także zaopatrzona w dobrze wyposa-
żoną apteczkę pierwszej pomocy.

Dużą wagę w pracowni stomatolo-

gicznej należy przykładać do działa-
nia urządzeń wentylacyjnych, z po-
wodu szczególnie dużego zagroże-
nia pyłami. Podstawowe zagrożenie
w tym zakresie niosą ze sobą pyły
gipsu. Narażenie na pyły gipsu wy-
stępuje w trakcie procesu mieszania
go z wodą oraz szlifowania i okrawa-
nia tego materiału. Również obrabia-
nie tworzywa akrylowego powoduje
intensywne pylenie. Źródłem zapy-
lenia jest także proces szlifowania
metali. Silniki elektryczne urządzeń
stosowanych w pracowni oraz ich
elementy robocze są z kolei źródłem
hałasu i wibracji. Należy dbać o stan

techniczny tych urządzeń, a w razie
takiej konieczności stosować ochron-
niki słuchu.

Względy ergonomiczne przemawia-

ją za tym, by:
– stanowisko robocze było dostosowa-

ne do wymiarów antropometrycz-
nych pracownika;

– stanowisko robocze zapewniało wy-

godny i bezpieczny dostęp do obsłu-
giwanych urządzeń;

– pracę w pozycji siedzącej zamieniać

na pracę w pozycji stojącej i na od-
wrót, gdy jest taka możliwość;

– przedmioty najczęściej używane

umieszczać w zasięgu rąk.

Podczas wykonywania swoich za-

dań pracownik powinien przestrzegać
instrukcji bezpiecznej pracy na sta-
nowisku oraz zachować szczególną
ostrożność.

S

ZACOWANIE

RYZYKA

ZAWODOWEGO

WG

PN-N-18002:2011

W

SKALI

TRÓJSTOPNIOWEJ

Przeprowadzanie oceny ryzyka zawo-
dowego ma na celu:
– sprawdzenie, czy występujące na sta-

nowiskach pracy zagrożenia zostały
zidentyfikowane i czy jest znane
związane z nimi ryzyko zawodowe;

95

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

92

P R A C A

I

Z D R O W I E

Lp.

Zagrożenie
(zdarzenie)

Źródło zagroże-

nia

Możliwe skut-

ki zagrożenia

Przed korektą

Środki profi lak-

tyczne

Po korekcie

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ry-

zyko

(R)

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ryzy-

ko

(R)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

1

Powierzchnie

na których jest

możliwy upadek

(upadek na tym

samym pozio-

mie).

Śliskie podłogi

w pomieszczeniu

pracy i w pomiesz-

czeniach sąsied-

nich oraz na dro-

gach komunikacji

wewnętrznej.

Bałagan na stano-

wisku pracy oraz

w jego otoczeniu.

Potłuczenia.

Złamania koń-

czyn. Zwich-

nięcia. Urazy

wewnętrzne.

S

S

S

Stosowanie obu-

wia z podeszwą

antypoślizgową.

Utrzymywanie

porządku na sta-

nowisku i w jego

otoczeniu.

S

M

M

2

Różnica po-

ziomów (upa-

dek na niższy

poziom).

Przemieszczanie
się po schodach.

Stosowanie nie-

sprawnych drabin

lub prowizorycz-

nych zwyżek.

Złamania

kończyn. Urazy

wewnętrzne.

S

S

S

Stosowanie

sprawnej tech-

nicznie drabiny

rozstawnej, gdy

zachodzi taka

potrzeba. Niesto-

sowanie drabiny

rozstawnej jako

przystawnej.

Przestrzeganie

procedur.

S

M

M

3

Nieodpowied-

nie oświetlenie
w pomieszcze-

niach

Źle dobrane

punkty świetlne.

Zabrudzone szyby

w oknach.

Osłabienie

wzroku, bóle

oczu.

S

S

S

Dbanie o właści-

wy dobór punk-

tów świetlnych

w oświetleniu

ogólnym i miej-

scowym (zgodnie
z normą). Dbanie

o czystość okien.

M

M

M

4

Czynniki biolo-

giczne:

– mikroorgani-

zmy, m.in. wiru-

sy grypy, SARS,

opryszczki,

HBV, HCV, HIV

oraz bakterie

gruźlicy;

– makroorgani-

zmy pasożytni-

cze, np. świerz-

bowiec.

Bioaerozole

powstałe w trakcie

obróbki mecha-

nicznej protez

używanych.

Kontakty z pacjen-

tami w koniecz-

nych przypadkach,

m.in. w czasie po-
bierania wycisków

w ustach pacjenta.

Przewlekłe

choroby ogól-

noustrojowe.

D

S

D

Przestrzeganie

procedur zwią-

zanych z higieną

w gabinecie

stomatologicz-

nym. Stosowanie
środków ochrony

indywidualnej
– rąk i układu

oddechowego.

D

M

S

5

Czynniki che-

miczne (stałe,

ciekłe, lotne) –

trujące, żrące,

drażniące, uczu-

lające.

Środki używane

do dezynfekcji

i sterylizacji.

Środki utrzymania

czystości. Bio-

aerozole powstałe

w trakcie obróbki

mechanicznej pro-

tez używanych.

Tworzywa akryla-

nowe. Lateks.

Zatrucia.

Oparzenia

chemiczne.

Alergie. Cho-

roby układu

oddechowego.

D

S

D

Przestrzeganie

procedur związa-

nych z używaniem

substancji niebez-

piecznych, w tym

także alergizują-

cych. Właściwy

dobór środków

ochrony indywidu-

alnej.

D

M

S

Tab. 2. Karta oceny ryzyka zawodowego dla czynności na stanowisku technika dentystycznego wg PN-N-18002:2011

1

/ 2 0 1 3

93

P R A C A

I

Z D R O W I E

Lp.

Zagrożenie
(zdarzenie)

Źródło zagroże-

nia

Możliwe skut-

ki zagrożenia

Przed korektą

Środki profi lak-

tyczne

Po korekcie

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ry-

zyko

(R)

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ryzy-

ko

(R)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

6

Prąd elektrycz-

ny (kontakt

z prądem elek-

trycznym).

Urządzenia zasi-

lane energią elek-

tryczną. Przewody

doprowadzające

prąd. Osprzęt

elektryczny

(gniazda wtykowe,

wtyczki itp.).

Śmierć.

D

S

D

Okresowy prze-

gląd instalacji

elektrycznej

i skuteczności

ochrony przeciw-

porażeniowej.

Bieżąca kontrola

stanu przewodów

i osprzętu elek-

trycznego. Zacho-

wanie ostrożności

i przestrzeganie

procedur przy kon-
takcie ze sprzętem

elektrycznym. Za-

pewnienie izolacji

pracownika od po-

tencjału ziemi,

poprzez używanie

odpowiedniego

obuwia.

D

M

S

7

Hałas i wibracje.

Maszyny i elektro-

narzędzia stoso-

wane w pomiesz-

czeniach pracy,

w tym: okrawarki

protetyczne,

szlifi erki, polerki

i inne.

Brak koncen-

tracji i nerwo-

wość. Cho-

roby narządu

słuchu, w tym

możliwość

wystąpienia

obustronne-

go trwałego

odbiorczego

ubytku słuchu.

Zespół wibra-

cyjny.

D

S

D

Dbanie o właści-

we serwisowanie

urządzeń. Prze-

strzeganie instruk-

cji producenta.

Stosowanie,

w razie konieczno-

ści, ochronników

słuchu.

S

M

M

8

Pożar.

Substancje łatwo-

palne znajdujące

się na stanowisku

pracy.

Ciężkie urazy
ciała. Śmierć.

D

S

D

Przestrzeganie

zasad ochrony

przeciwpożarowej.

Wyposażenie

pomieszczeń

w odpowiedni

sprzęt gaśniczy

i prawidłowa

konserwacja tego

sprzętu.

D

M

S

9

Gorące po-
wierzchnie.

Wysoka tempe-

ratura.

Urządzenia

stosowane w pra-

cowni, w tym auto-

klawy, urządzenia

do wyparzania

form gipsowych

i inne.

Rany oparze-

niowe.

S

S

S

Dbanie o właściwy

stan techniczny

urządzeń. Prze-

strzeganie instruk-

cji producenta

w trakcie obsługi

tychże urządzeń.

Przestrzeganie

odpowiednich pro-

cedur, gdy dojdzie

już do oparzenia.

S

M

M

Tab. 2. Karta oceny ryzyka zawodowego dla czynności na stanowisku technika dentystycznego wg PN-N-18002:2011 cd.

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

94

P R A C A

I

Z D R O W I E

Lp.

Zagrożenie
(zdarzenie)

Źródło zagroże-

nia

Możliwe skut-

ki zagrożenia

Przed korektą

Środki profi lak-

tyczne

Po korekcie

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ry-

zyko

(R)

Cięż-

kość

(C)

Praw-

dopod.

(P)

Ryzy-

ko

(R)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

10

Pyły i odpryski.

Procesy miesza-
nia gipsu z wodą

oraz szlifowania

i okrawania tego
materiału. Obra-

bianie tworzywa

akrylowego. Szli-

fowanie metali.

Urazy oczu.

Choroby ukła-

du oddecho-

wego.

S

S

S

Stosowanie oku-

larów ochronnych.

Stosowanie środ-

ków ochrony dróg

oddechowych.

M

M

M

11

Ostrza i ostre

elementy.

Ruchome ele-

menty elektrona-

rzędzi. Materiały

technologiczne.

Krawędzie zębów

pacjentów.

Urazy ciała,

głównie dłoni.

S

S

S

Przestrzeganie

procedur bezpie-

czeństwa. Sto-

sowanie rękawic

ochronnych. Za-

chowanie szcze-

gólnej uwagi.

S

M

M

12

Pole elektroma-

gnetyczne i pro-

mieniowanie

ultrafi oletowe.

Piece indukcyjne

do topienia metali.

Lampy służące

do dezynfekcji.

Choroby

o działaniu

ogólnoustrojo-

wym. Uszko-

dzenia narządu

wzroku.

D

S

D

Ścisłe przestrze-

ganie instrukcji
producenta dla

stosowanych

urządzeń.

S

M

M

13

Obciążenie

fi zyczne – sta-

tyczne.

Praca w wymu-

szonej pozycji

ciała.

Choroby sta-

wów i kręgo-

słupa.

S

S

S

Dostosowanie

stanowiska pracy

do podstawowych

wymagań ergo-

nomii. Okresowa

zmiana zajmowa-

nej pozycji pracy.

.

M

M

M

14

Obciążenie

fi zyczne – dyna-

miczne.

Podnoszenie

i przenoszenie

zbyt ciężkich

przedmiotów,

w tym wyposaże-

nia pracowni.

Urazy kręgo-

słupa i stawów.

Wystąpienie

przepukliny.

S

S

S

Przestrzeganie

norm i zasad

dotyczących trans-

portu indywidual-

nego. Stosowanie

transportu zbioro-

wego w razie ta-

kiej konieczności.

M

M

M

15

Obciążenie

emocjonalne

(stres).

Nadmiar obowiąz-

ków. Pośpiech.

Konfl ikty między-

ludzkie.

Nerwice. Cho-

roby ogólno-

ustrojowe.

S

S

S

Prawidłowe roz-

planowanie zajęć

i odpoczynku. Do-

skonalenie postaw

asertywnych.

S

M

M

16

Nieodpowiedni

mikroklimat

w pomieszcze-

niu pracy.

Zbyt wysoka

lub zbyt niska

temperatura

w pomieszczeniu.

Nieodpowied-

nia wilgotność

względna.

Choroby

górnych dróg

oddechowych.

Choroby

o działaniu

ogólnoustrojo-

wym.

S

S

S

Regulowanie

właściwego mi-

kroklimatu, m.in.

poprzez kontro-

lę ogrzewania

i dobór sprawnej

wentylacji.

Właściwy dobór

odzieży roboczej.

M

M

M

Tab. 2. Karta oceny ryzyka zawodowego dla czynności na stanowisku technika dentystycznego wg PN-N-18002:2011 cd.

1

/ 2 0 1 3

95

P R A C A

I

Z D R O W I E

– wykazanie, zarówno pracownikom,

jak i ich przedstawicielom oraz or-
ganom nadzoru i kontroli (PIP, SA-
NEPID), że przeprowadzono analizę
zagrożeń i zastosowano właściwe
środki ochronne;

– dokonanie odpowiedniego wyboru

wyposażenia stanowisk pracy, ma-
teriałów oraz organizacji pracy;

– ustalenie priorytetów w działaniach

zmierzających do eliminowania lub
ograniczenia ryzyka zawodowego;

– zapewnienie ciągłej poprawy bez-

pieczeństwa i higieny pracy.
W przebiegu oceny ryzyka zawodo-

wego najważniejsze czynności to:
– zebranie informacji i identyfikacja

zagrożeń,

– poinformowanie pracowników

o występujących zagrożeniach,

– oszacowanie ryzyka zawodowego,
– ocena dopuszczalności ryzyka,
– zaplanowanie działań korygujących

lub zapobiegawczych,

– realizacja zaplanowanych działań.

W trakcie przeprowadzania oceny

ryzyka zawodowego przygotowuje-
my kartę oceny ryzyka dla danego
stanowiska. W karcie tej wymienia-
my, w pierwszej kolumnie, zagrożenie
(niebezpieczny, szkodliwy lub uciąż-
liwy czynnik środowiska pracy). Mo-
żemy podać także, w celu uściślenia,
zdarzenie związane z występowaniem
tegoż czynnika. W następnych kolum-
nach karty podajemy m.in.: możliwe
źródła zagrożenia, możliwe skutki za-
grożenia, ryzyko przed korektą, środki
profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
ryzyko po korekcie.

Ryzyko zawodowe zawiera zwykle

dwa najważniejsze elementy:
1. stopień prawdopodobieństwa wystą-

pienia niebezpiecznego zdarzenia
(oznaczamy przez „P”);

2. ciężkość przewidywanych następstw

tego niebezpiecznego zdarzenia
(oznaczamy przez „C”),
Ryzyko zawodowe stanowi więc funk-

cję tych dwóch elementów: R = f (P, C).
Ocena ryzyka zawodowego obejmuje

wyznaczenie poziomu ryzyka i porów-
nanie go z poziomem uznanym za do-
puszczalny. Jest wiele metod oceny
ryzyka, w tym m.in. według Polskiej
Normy PN-N-18002:2011. We wspo-
mnianej normie zaleca się szacowanie
ryzyka zawodowego w skali trójstop-
niowej, zgodnie z zasadami podanymi
w tab. 1. Można w tej normie szacować
ryzyko także w skali pięciostopniowej.

W zależności od oszacowanego ry-

zyka pracodawca powinien podjąć
odpowiednie środki profilaktyczne,
tym bardziej zdecydowane, im więk-
sze zagrożenie występuje na danym
stanowisku. Ryzyko małe (M) i średnie
(S) przyjmuje się jako akceptowalne.
W pierwszym przypadku należy dążyć
do utrzymania ryzyka na poziomie
M, w drugim przypadku trzeba dą-
żyć do obniżenia ryzyka z poziomu S
do poziomu M.

Ryzyko określone natomiast jako

duże (D) jest nieakceptowane i trze-
ba podjąć natychmiastowe środki
zaradcze, obniżające poziom ryzyka
zawodowego na stanowisku pracy,
na przykład przez zastosowanie środ-
ków ochronnych.

W przedstawionej tutaj karcie oceny

ryzyka (tab. 2) część pierwsza (rubryki
pionowe: p. 2-7) przedstawia identyfi-
kację zagrożeń (możliwych zdarzeń),
które są związane z konkretnym stano-
wiskiem pracy. Identyfikacja zagrożeń
uświadamia nam, jakie niebezpieczne
sytuacje mogą się pojawić na danym
stanowisku i jaka może być ich ska-
la (lub była przed podjęciem działań
naprawczych). Należy dodać, że cięż-
kość oraz prawdopodobieństwo tych
zagrożeń (zdarzeń) przyjmuje się tu-
taj w zakresie zdroworozsądkowym –
charakterystycznym dla danego stano-
wiska i na tej podstawie wyznaczone
zostaje ryzyko przed korektą. Część
druga karty (rubryki pionowe: p. 8-11)
przedstawia aktualną ocenę ryzyka
na stanowisku pracy.



Piśmiennictwo dostępne w redakcji.

91