Rozdział dwudziesty drugi

UŻYCZENIE




ż 79. Umowa użyczenia - wzmianka

1. Nieodpłatne oddanie innej osobie rzeczy do czasowego z niej korzystania
przy zastrzeżeniu obowiązku zwrotu jest tradycyjnie odróżniane zarówno od najmu,
jak i darowizny. Jeżeli ogranicza się ono do korzystania z rzeczy bez pobierania z
niej pożytków -- nosi nazwę użyczenia. Służy ono celom współdziałania na
płaszczyźnie wzajemnej pomocy w wielu codziennych stosunkach. Znajduje
zastosowanie nie tylko między osobami fizycznymi, lecz także i osobami prawnymi.
Wchodzi tu zwłaszcza w rachubę użyczenie maszyn czy narzędzi w ramach
działalności gospodarczej. Formą użyczenia posługują się liczne organizacje
społeczne zajmujące się upowszechnianiem kultury, gdy chodzi np. o udostępnienie
nieodpłatne pomieszczeń, różnego rodzaju eksponatów, książek itd.
Kodeks cywilny poświęca umowie użyczenia przepisy tytułu XVIII księgi I11
(art. 710-719).



2. W świetle przepisów kodeksu użyczenie jest umową, w której użyczający
zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na
bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy (art. 710). Istotne dla tej umowy
są zatem dwa elementy: oddanie rzeczy do używania na pewien czas i
nieodpłatność.
Umowa użyczenia jest umową realną, a nie konsensualną. Dochodzi do
skutku przez wydanie rzeczy biorącemu w używanie, podobnie jak np. umowa
przechowania. To właśnie, oprócz nieodpłatności, różni użyczenie i najem. Od
darowizny użyczenie różni się tym z kolei, że korzyść, jaką uzyskuje biorący rzecz,
nie polega na uszczupleniu majątku osoby użyczającej.

Z pewnych podobieństw zarówno do najmu, jak i darowizny, mimo istotnych
różnic, rodzą się dostrzegalne infiltracje unormowań tych instytucji w unormowanie
umowy użyczenia. Por. Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska: Zobowiązania,
Warszawa 1997, s. 139. O stosunkach zbliżonych do umowy użyczenia zob. też: J.
Gudowski: (w) Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. II,
Warszawa 1997, s. 216 i n.

Gdyby między stronami doszło do umowy, której treścią byłoby bezpłatne
korzystanie i ciągnięcie pożytków z rzeczy przez biorącego, umowa miałaby
charakter nienazwany o cechach zbliżonych do dzierżawy i użyczenia.
Czas trwania użyczenia może być oznaczony lub nie oznaczony.
Główny obowiązek użyczającego sprowadza się, jak przy najmie, do
nieprzeszkadzania kontrahentowi w używaniu rzeczy przez czas trwania stosunku
prawnego. Użyczający nie ma natomiast obowiązku utrzymywania rzeczy w stanie
zdatnym do umówionego użytku, gdyż nie otrzymuje za to żadnej zapłaty. Gdy rzecz
ma wady, użyczający - jak przy darowiźnie - jest odpowiedzialny w ramach rękojmi
za szkodę, jaką wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach rzeczy, nie
zawiadomił go o nich. Odpowiedzialność jest w ogóle wyłączona, gdy biorący mógł
wadę z łatwością zauważyć (art. 711 k.c.).
Obowiązki biorącego rzecz w używanie są nieco szersze niż najemcy, ze
względu na silniej występujący element zaufania, jakim został obdarzony.
Sprowadza się w każdym razie do obowiązku pieczy i korzystania z rzeczy w sposób
określony w umowie, a gdy tych wskazań zabraknie - w sposób odpowiadający
właściwościom i przeznaczeniu rzeczy. Ustawa określa bliżej niektóre szczegóły, jak
m.in. zakaz oddawania rzeczy osobie trzeciej bez zgody użyczającego (zob. art.
712-713 k.c.).
Przy bardziej istotnych naruszeniach obowiązku pieczy i właściwego ko-
rzystania z rzeczy, biorący w używanie naraża się na odpowiedzialność za casus
mixtus, a także na to, że użyczający będzie mógł żądać bezzwłocznie oddania
rzeczy, chociażby umowa była zawarta na czas oznaczony, a termin zwrotu jeszcze
nie nadszedł. Co do bliższych sprecyzowań - zob. art. 714 i 716 kodeksu cywilnego.
Normalne zakończenie stosunku prawnego między stronami ma miejsce: gdy
umowę zawarto na czas oznaczony - z upływem stosownego terminu; gdy umowę
zawarto na czas nie oznaczony - z chwilą gdy biorący rzecz uczynił z niej użytek
oznaczony w umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić (art.
715 k.c.). Jest możliwe zakończenie stosunku przez wypowiedzenie ze strony
użyczającego, gdy rzecz stanie się mu potrzebna z powodów nie przewidzianych w
chwili zawarcia umowy (zob. wzmiankę w art. 716 k.c.).
Obowiązek zwrotu rzeczy po zakończeniu użyczenia w stanie nie pogor-
szonym zbliża ją do unormowań najmu (zob. bliżej art. 718 k.c.). To samo dotyczy
przedawnienia roszczeń między stronami (art. 719 k.c.).