7 Pascha pierworodnych — napisał Charles Taze Russell

7. Pascha pierworodnych — napisał: Charles Taze Russell

Najwa

niejszym

tem dla Izraelitów jest Pascha, która upami

tnia jeden z najistotniejszych rozdziałów ich historii.

Wyznacza ona pocz

tek roku religijnego, tak jak Dzie

Pojednania wyznacza pocz

tek roku cywilnego i kojarzy si

narodzinami narodu. Pismo mówi, i

w pewnym czasie Bóg postanowił na tronie egipskim faraona o niewzruszonej woli.

Mimo

e na tym stanowisku mógłby si

znale

źć

inny pretendent, wła

nie ten człowiek twardego karku miał posłu

manifestacji Boskiej mocy poprzez plagi, które kolejno na

spadały. Druga Ksi

ga Moj

eszowa 9:16 przytacza słowa Pana:

„A zaiste, dlategom ci

zachował, abym okazał na tobie moc moj

, i

eby opowiadane było imi

moje po wszystkiej ziemi”.

Dziesi

ęć

plag zesłanych na Egipcjan słu

yło objawieniu Boskiej sprawiedliwo

ci na tle niesprawiedliwego traktowania, z

jakim naród wybrany spotkał si

w Egipcie. Ostatnia z plag b

dzie tematem tego artykułu.

Zapowied

plagi mówiła,

e zginie ka

dy pierworodny egipski, lecz pierworodni Izraela zostan

zachowani.

ydzi otrzymali

specjalne wskazówki, które pouczyły ich, jak maj

zaznaczy

swoj

odr

bno

ść

od Egipcjan. Dziesi

tego dnia pierwszego

miesi

ca ka

da rodzina miała wzi

ąć

do domu baranka bez skazy, przechowa

go do dnia czternastego, a nast

pnie zabi

Jego krwi

nale

ało pokropi

drzwi, a mi

so upiec na ogniu bez łamania ko

ci. Czternastej nocy Izraelici mieli zje

ść

wraz z gorzkimi ziołami, a nazajutrz opu

Egipt i uda

do ziemi obiecanej Przymierzem Abrahamowym.

Przej

cie anioła

mierci

Jak zapowiedział Bóg ustami Moj

esza pierworodni egipscy zgin

li tej nocy, podczas gdy Izraelitom nic si

nie stało. By

upami

tni

ten cud, według rozkazania Bo

ego ka

dego roku w podobny sposób przygotowywano baranka oraz usuwano z

domostw wszelki kwas. Wszystko, co symbolizowało nieczysto

ść

, było palone, a baranka spo

ywano tylko z prza

nym

chlebem. Rokrocznie

towano tak przez osiem dni, z których najwa

niejszy był pierwszy i ostatni. Kiedy ostatnim razem

udawałem si

do Jerozolimy, specjalnie wybrałem tak

dat

, aby znale

źć

tam w czasie obchodów Paschy -

najstarszego i najbardziej radosnego z

ydowskich

t, które przywodzi na my

l jeden z najwcze

niejszych przejawów

ej łaski w stosunku do tego narodu.

to to przypomina równie

proroctwa zapowiadaj

ce wi

ksz

jeszcze łask

czasach przyszłych.

Proroctwo Jeremiasza mówi: „Przeto

oto dni id

, mówi Pan,

e nie rzek

cej: Jako

yje Pan, który wywiódł synów

Izraelskich z ziemi Egipskiej, ale: Jako

yje Pan, który wywiódł synów Izraelskich z ziemi północnej, i ze wszystkich ziem,

do których ich był wygnał, gdy ich zasi

przywiod

do ziemi ich, któr

m dał ojcom ich” - Jer. 16:14-15. W tym samym

Proroctwie czytamy: „Oto dni id

, mówi Pan, których uczyni

z domem Izraelskim i z domem Judzkim przymierze nowe; nie

takie przymierze, jakiem uczynił z ojcami ich w on dzie

, któregom ich uj

ł za r

ich, abym ich przywiódł z ziemi

Egipskiej; albowiem oni przymierze moje wzruszyli, chocia

em Ja był mał

onkiem ich, mówi Pan” - Jer. 31:31-32.

Przytoczone powy

ej słowa wskazuj

jasno,

e przyjdzie czas, kiedy najwa

niejsze wydarzenie z dawnej historii narodu

wybranego - wyprowadzenie z Egiptu - straci zupełnie swoje znaczenie w obliczu Nowego Przymierza, jakie Bóg zawrze z
tym ludem. Przymierze to b

dzie oparte o lepsze ofiary oraz lepszego Po

rednika, który uczyni znacznie wi

cej, ni

był w

stanie zdziała

rednik Przymierza Zakonu - Moj

esz. Moj

esz zreszt

zapowiedział to Nowe Przymierze słowami:

„Proroka wam wzbudzi Pan, Bóg wasz, z braci waszych, jako mi

; onego słucha

dziecie we wszystkim, cokolwiek do

was mówi

dzie. I stanie si

e ka

da dusza, która by nie słuchała tego proroka, b

dzie wygłodzona z ludu” – Dz. Ap.

3:22-23; 5 Moj. 18:15.

Pascha w Jeruzalem

W przeddzie

Paschy do

ta przygotowywała si

ydowska rodzina. Jako

e przybyłem do Jerozolimy po

dziesi

tym dniu pierwszego miesi

ca według kalendarza

ydowskiego, nie byłem

wiadkiem wybierania baranka dla ka

dej

rodziny. Baranki zostały ju

wcze

niej wzi

te do domów. Mogłem jednak przygl

ró

nym przygotowaniom do

ta.

dy gospodarz dokładnie uprz

tał na t

okazj

swoje domostwo, usuwaj

c i pal

c wszystko, co mogło zawiera

jak

ąś

nieczysto

ść

. Potem nast

powało rytualne, formalne oczyszczenie. Głowa rodziny, a za ni

wszyscy domownicy, obchodzili

i sprawdzali całe gospodarstwo. Zabicie i pieczenie baranka były równie uroczyste. Zwierz

nadziewano na ro

en oraz

przekłuwano drugim pr

tem w poprzek, co - bez intencji

tuj

cych - nasuwało na my

l krzy

. Nic bowiem nie jest dalsze

sercu narodu wybranego ni

e baranek reprezentuje Jezusa, i to ukrzy

owanego. Przy wspólnym paschalnym stole

wiele osób nadal spo

ywa baranka w tradycyjny sposób - bez u

ycia sztu

ców. Niektórzy jedli do tego współczesn

mac

jednak niekwaszony chleb, w dawnym stylu, był równie

stym widokiem. Poniewa

jest on do

ść

twardy i podatny, bywa

"zwijany" i wykorzystywany jako ły

ka, któr

zjada si

w trakcie u

ytkowania. Zachowywana jest tak

e tradycja jedzenia w

ubraniach wierzchnich, co przypomina gotowo

ść

do wyruszenia w drog

do Ziemi Obiecanej. Głowa rodziny wyja

nia

uczestnikom znaczenie uczty, tak jak zlecił to Moj

esz. Według Zakonu spo

ywanie baranka miało miejsce 14. dnia

pierwszego miesi

ca, a ju

w nast

pny dzie

odbywało si

radosne

to upami

tniaj

ce wyrwanie Izraela z r

ki faraona i

przeprowadzenie go przez Morze Czerwone. Niestety, nie było mi dane zosta

w Jerozolimie przez 8 dni, jednak pierwszy

dzie

był w

tym Mie

cie zdecydowanie dniem najwi

kszej rado

ci i o

ywienia. Okres ten był szczególny nie tylko dla

ydów, stanowi

cych tam wi

kszo

ść

, lecz równie

dla greckich i arme

skich chrze

cijan oraz mahometan, obchodz

cych

wtedy dzie

ogólnych modłów. Stare zgromadzenia chrze

cijan w dalszym ci

gu obchodz

pami

mierci i

zmartwychwstania naszego Pana według kalendarza

ydowskiego, od którego wiele wieków temu odszedł system katolicki

i jego spadkobiercy. Wyznawcy religii rzymskokatolickiej, członkowie ko

ciołów episkopalnych i lutera

skich obchodzili

Page 1 of 3

Biblia a Izrael

2008-04-20

http://www.epifania.pl/biblia-izrael/biblia-izrael_001-07.php

wielki pi

tek oraz niedziel

palmow

w dniach 25-27 marca, podczas gdy uroczysto

ść

, której byłem

wiadkiem, miała

miejsce pó

niej: 22-24 kwietnia.

Interpretacja znaczenia Paschy

Przez 35 wieków naród wybrany, posłuszny Boskiemu rozkazaniu, obchodził pami

tkow

Pasch

, dostrzegaj

c jedynie jej

literalne znaczenie i ani przez chwil

nie zdaj

c sobie sprawy z istoty rzeczy - ukrytej w niej cz

ęś

ci Boskiego planu, o

wielkim znaczeniu dla nich i dla całej ludzko

ci. Baranek przez nich zabijany reprezentował Baranka Bo

ego, Jezusa,

którego

mier

stanowiła okup - cen

równowa

żą

grzechy całego

wiata. Jego

mier

była niezb

dna, aby obietnica

dana Abrahamowi, a przez niego całemu Izraelowi, mogła znale

źć

swoje wypełnienie. Odkupienie z grzechu na wieczno

ść

musiało by

oparte na ofierze powa

niejszej ni

coroczne zabijanie baranka. Jezus musiał sta

człowiekiem, by zło

swoje

ycie za ludzko

ść

, za Adama i jego potomków. Co wi

cej, dokonawszy swego dzieła, musiał zasi

ąść

po prawicy Ojca

i sta

duchowym Mesjaszem, który w słusznym czasie doprowadzi do spełnienia wszystkich obietnic danych Izraelowi w

Przymierzu Abrahamowym. W ten sposób poprzez naród wybrany Bóg b

dzie błogosławił wszystkie narody ziemi. „Zapłat

za grzechy jest

mier

” i trzeba było j

, aby stało si

liwe wieczne zniszczenie pot

pienia

mierci. Dopiero wtedy

otworzyła si

przed człowiekiem mo

liwo

ść

powrotu do

ycia wiecznego w harmonii ze Stwórc

. Zgodnie z Boskim

postanowieniem Jezus najpierw przedstawił si

Izraelowi - jako ich król.

ydzi jednak nie uznali Go za Mesjasza, poniewa

nie miał ani armii, ani bogactwa, ani wpływowych popleczników. Mieli Go za kłamc

. Kiedy powiedział,

e jest Synem

ym i ich Zbawicielem, nazwali Go oszustem i blu

nierc

zasługuj

cym na

mier

Stawili Go przed Sanhedrynem i, nie znajduj

c dowodu winy, oskar

yli o jedyne przest

pstwo mog

ce przekona

cesarza

rzymskiego - zdrad

. Zagrozili Piłatowi,

e i on mo

e okaza

współwinny, i w ten sposób osi

li swój cel -

ukrzy

owali pozafiguralnego Baranka Wielkanocnego. Został On rozpi

ty na krzy

u, podobnie jak baranek na ro

nie.

„Dziesi

tego dnia pierwszego miesi

ca”

Zauwa

my,

e Jezus został nazwany Barankiem Bo

ym wła

nie dziesi

tego dnia pierwszego miesi

ca. Został te

odrzucony. Dokładnie tak przepowiedział to prorok Zachariasz: „Oto król twój przyjdzie tobie sprawiedliwy i zbawiciel ubogi i
siedz

cy na o

le (...) i ogłosi pokój narodom, a władza jego (b

dzie) od morza a

do morza, i od rzeki a

do ko

czyn ziemi”

- Zach. 9:9,10. Jak wiemy wypełniło si

to co do joty. Dokładnie wtedy rozpocz

ł si

zapowiedziany dwójnasób karania.

Naród wybrany był za

lepiony i odrzucił skromnego Króla, odmawiaj

c przyj

cia Go do swych domów i serc. On jednak w

dalszym ci

gu wypełniał swoje dzieło. Jako pozafiguralny Baranek Wielkanocny umarł zgodnie z figur

dokładnie 14 dnia.

Natychmiast po tym wydarzeniu niektórzy z narodu wybranego otrzymali przeze

wielkie błogosławie

stwo. Apostołowie

oraz wszyscy ci, których serca były pokorne i posłuszne,

ywili si

dzi

ki Barankowi prza

nym chlebem Bo

ej łaski.

Docenili bowiem krew Chrystusa i pomazali ni

odrzwia domowników wiary. I to wła

nie oni wkrótce zacz

upami

tnia

mier

Baranka Bo

ego jako podstaw

całej swojej nadziei, rado

ci i błogosławie

stw. Oni te

nieustannie

uczestnikami łaski Pana, niezale

nie od tego, czy s

bogaci, czy biedni, czy ciesz

wielkimi, czy

adnymi przywilejami

tego

wiata. Pi

ęć

dziesi

tego dnia po zmartwychwstaniu Chrystusa, „Pierwiastka tych, którzy zasn

li”, Bóg przyj

ł tych ludzi,

spładzaj

c ich z ducha

tego, i obiecał im mo

liwo

ść

udziału w tryumfie Baranka Bo

ego, je

li tylko b

Jego gorliwymi

ladowcami, oraz zapewnił im duchowe Królestwo, przez które spłynie na naród wybrany - Izrael - Bo

błogosławie

stwo.

Mesjasz b

dzie królem nie tylko dla

ydów: „władza jego (si

dzie) od morza a

do morza” - Zach. 9:10, czyli na cały

wiat. Wszystkie narody uznaj

wtedy Jego chwał

i moc, zegnie si

przed Nim ka

de kolano, a ka

dy j

zyk odda chwał

Jehowie. Mesjasz przyjdzie do Izraela w wielkiej mocy i chwale, kiedy zostanie objawiony przy ko

cu tego wieku.

ydów

ominie jednak (z wyj

tkiem tych, którzy stanowi

„ostatek Izraela” - Iz. 10:21-23) zaszczyt bycia Oblubienic

Chrystusow

(Ps. 45:9-14), co Bóg przepowiedział przez proroków (Iz. 10:22; 1:9). Bóg zakrył fakt, i

Królestwo Mesjasza

dzie duchowe. W Zakonie i w ksi

gach prorockich nie pojawia si

ani razu obietnica duchowego Mesjasza. Wszystkie

zapisy, od Ksi

g Moj

eszowych do Proroctwa Malachiasza, mówi

o ziemskiej obietnicy. Nawet ta, która została dana

Abrahamowi, brzmi: „Dam te

tobie i nasieniu twemu po tobie t

ziemi

”. Duchowe nasienie Abrahama przedstawia Izrael,

którego wszyscy prorocy maj

wkrótce sta

„ksi

ążę

tami (władcami) po wszystkiej ziemi” (Ps. 45:17). Nasienie

Abrahamowe b

dzie wywy

szone i stanie si

rednikiem Bo

ej łaski dla wszystkich ludów. Bóg nie odrzucił wybranego

przez siebie narodu. Przeciwnie - niedługo ju

wypełni wszelk

dan

mu obietnic

. Stanie si

to za spraw

Nowego

Przymierza (Jer. 31:31), wielkiego Po

rednika oraz pozafiguralnego kapła

stwa zobrazowanego w Melchizedeku (Ps.

110:4; Mal. 3:1-3).

Podobny do Moj

esza, lecz od niego wi

kszy, według planu Bo

ego, Mesjasz b

dzie po

rednikiem mi

dzy Panem a

Izraelem (jako pozafiguralny Moj

esz). Jego obecno

ść

duchowa, a nie cielesna, tylko powi

kszy Jego cze

ść

i moc. Izrael

dzie si

cieszył ziemsk

chwał

i błogosławie

stwem, otrzymanym z r

ki „Syna Dawida, Króla Izraela”. T

drog

wszyscy poganie znajd

dost

p do Boga. „I pójdzie wiele ludzi, mówi

c: Pójd

cie a wst

pmy na gór

(królestwo),

do domu Boga Jakubowego, a b

dzie nas uczył dróg swoich, i b

dziemy chodzili

cie

kami jego; albowiem z Syonu

(duchowe królestwo) wyjdzie zakon, a słowo Pa

skie z Jeruzalemu (ziemskie królestwo Izraela przywróconego do łaski)” -

Iz. 2:3. Stanie si

równie

e na naród, który nie uzna Jeruzalem - władzy Pana, nie spadnie deszcz, oznaczaj

specjalne błogosławie

stwo. Zauwa

my, jak o błogosławieniu pogan pisze Zachariasz: „(Mesjasz) ogłosi pokój narodom” -

Zach. 9:10. Pokój spłynie najpierw na naród wybrany, a dopiero potem rozprzestrzeni si

na pogan. To samo odnosi si

równie

do duchowego Izraela - do „ostatków”, którzy byli gotowi na przyj

cie Mesjasza i otrzymali błogosławie

stwo w dniu

ęć

dziesi

tnicy.

Owym duchowym Izraelem, jak ju

powiedzieli

my, byli apostołowie i pierwsi przedstawiciele ko

cioła chrze

cija

skiego.

Kiedy jednak droga do duchowych błogosławie

stw otworzyła si

dla ludu wybranego, Zbawiciel zacz

ł głosi

pokój

równie

poganom - duchowemu nasieniu Abrahama. W ten sposób przez cały Wiek Ewangelii dobra nowina o Bo

ej łasce i

zaproszeniu do uczestnictwa w duchowym planie rozprzestrzeniała si

ród pogan, którzy mieli uszy ku słuchaniu i

rozumieniu oraz posłuszne serca. Tak wi

c Bóg wybiera do społeczno

ci z Jego Synem, Zbawicielem, jednostki zarówno

spo

ród

ydów, jak i pogan. Ludzie ci stanowi

„maluczkie stadko”, w porównaniu z milionami nominalnych wierz

cych. To

im wła

nie Jezus powiedział: „Nie bój si

, o maluczkie stadko! Albowiem si

upodobało Ojcu waszemu da

wam królestwo”

- królestwo, które błogosławi

dzie Izraelowi, a przeze

wszystkim ludziom, aby ka

dy mógł ze stanu grzechu i

mierci

wróci

do harmonii z Bogiem i otrzyma

ycie wieczne. Pascha i jej pozafigura zawiera w sobie kosztowne obietnice!

Bóg powiedział,

lepota i odrzucenie od łaski, którym podlegał przez tyle stuleci naród wybrany, nie b

trwały

Page 2 of 3

Biblia a Izrael

2008-04-20

http://www.epifania.pl/biblia-izrael/biblia-izrael_001-07.php

wiecznie, lecz tylko do czasu, kiedy spo

ród Izraela i pogan zgromadzi On swoich wybranych. Wtedy spłyn

na Izrael

niezmierzone błogosławie

stwa. W niesprzyjaj

cych warunkach naród ten jako cało

ść

otrzymywał swoj

kar

, aby teraz

jako cało

ść

otrzyma

łask

ciół pierworodnych

Pami

tajmy,

e nie wszyscy Izraelici byli zagro

eni owej nocy w Egipcie. Dotyczyło to tylko pierworodnych. Pó

niej Bóg

uczynił z pierworodnych ka

dego pokolenia całe plemi

- pokolenie Lewiego, które odt

d obrazowało wybawionych od

mierci przez krew baranka i spo

ycie jego ciała z gorzkimi ziołami i prza

nym chlebem.

Rysuj

tu zatem dwie klasy: 1) Pierwsza z nich to duchowy Izrael, którego głow

jest Mesjasz, Najwy

szy Kapłan -

pozafigura Aarona, który po

cał, oraz Melchizedeka, który zasiadał na tronie. Synowie Aarona przedstawiali garstk

conych, którzy w dobrych i złych okoliczno

ciach post

puj

za Mistrzem a

mierci. Jak wspomnieli

my pierwsi z

nich powołani byli z narodu wybranego. Dla uzupełnienia ich liczby Bóg zaakceptował nast

pnie pogan, którzy okazywali

wiar

i posłusze

stwo podobnie jak Abraham. 2) Istnieje tak

e klasa wiernych, lecz mniej gorliwych na

ladowców

Chrystusa, którzy słu

yli Panu, lecz nie mieli w sobie ducha ofiarowania. Grupa ta odpowiada klasie lewitów i wywodzi si

równie

ydów i pogan. Obie te klasy razem wzi

te, przedstawione w kapłanach i lewitach, stanowi

„ko

ciół

pierworodnych, których imiona s

zapisane w niebie”. S

oni „niejakimi pierwiastkami stworzenia jego” (Jak. 1:18), a figur

na nich byli pierworodni z Izraela zachowani owej nocy w Egipcie.

Widzimy zatem,

e Wiek Ewangelii, od czasów Jezusa do ustanowienia Jego Królestwa, to okres ciemno

ci okrywaj

cej

ziemi

. Domownicy wiary znacz

swoje odrzwia krwi

Jezusa, Baranka Wielkanocnego (1 Kor. 5:7), która ich chroni, oraz

spo

ywaj

niekwaszony chleb Prawdy. Przyj

ta ofiara Chrystusa posila ich i zapewnia błogosławie

stwo.

Nie tylko pierworodni

Rzut oka na obraz Paschy

ydowskiej wskazuje wyra

nie,

e cały Izrael miał udział w wybawieniu i w rado

ci, która

nast

piła po ciemnej nocy. Jak w figurze pierworodni stali si

duchowymi przewodnikami narodu, by wywie

ść

go z

ciemno

ci, tak Ko

ciół Chrystusowy kompletowany w ci

gu Wieku Ewangelii wyprowadzi wszystkie plemiona narodu

wybranego z niewoli grzechu i

mierci, gdy nastanie poranek Królestwa Chrystusa. Moj

esz - przewodnik ludu wybranego -

był obrazem na wielkiego duchowego Mesjasza, który wkrótce poprowadzi swój lud i zapewni mu łaski, błogosławie

stwa i

przywileje zawarte w obietnicy danej Abrahamowi. Fakt, i

tylko naród wybrany został wyzwolony z niewoli egipskiej i

przeszedł such

stop

przez Morze Czerwone oraz cieszył si

Bosk

opatrzno

na pustyni nie oznacza,

e tylko

naturalne nasienie Abrahama otrzyma mesja

skie błogosławie

stwo. Oczywi

cie b

dzie ono błogosławione i wejdzie w

przymierze z Bogiem jako pierwsze, jednak równie

inne narody dojd

do społeczno

ci ze Stwórc

, kiedy tylko przez

Chrystusa stan

członkami Syonu, narodu wybranego.

Wielu chrze

cijan mo

e by

tym zaskoczonych, lecz widocznie przeoczyli oni pewne cechy Boskiej obietnicy dotycz

cej

Nowego Przymierza, które ma zosta

zawarte pomi

dzy Bogiem a jego wybranym ludem, nie za

adnym innym narodem.

To przez Izrael maj

błogosławione wszystkie narody ziemi. Wtedy wszyscy otrzymaj

liwo

ść

wej

cia pod to nowe

prawo, przekazane im przez Po

rednika wi

kszego ni

Moj

esz. B

dzie to oznaczało pełne posłusze

stwo wobec Boskich

praw.

Wielki Mesjasz z rado

dzie słu

ył wszystkim narodom akceptuj

cym Jego łaski i poddaj

cym si

pod Jego prawo. W

ten sposób, stopniowo, stan

one nasieniem Abrahama i, pod koniec panowania Chrystusa, wypełni si

wobec nich

obietnica dana Abrahamowi: „Rozmno

żę

nasienie twoje jako gwiazdy niebieskie, i jako piasek, który jest na brzegu

morskim”. Czytamy tu o dwóch rodzajach nasienia: duchowym (pozafiguralni lewici i kapłani) - przedstawionym w
gwiazdach, i cielesnym. Izrael zgromadzi u stóp Mesjasza wszystkie narody ziemi tak,

e przy ko

cu Jego Królestwa

dzie tam ju

cała ludzko

ść

. Ka

dy, kto zlekcewa

y Proroka, Kapłana i Króla, owego Wi

kszego nad Moj

esza, zostanie

odci

ty od

ycia i zginie wtór

mierci

- b

dzie wyniszczony na wieki.

* cytaty przytoczone w/g Biblii Gda

skiej

<< poprzednii

—

następny >>

Historia:

Pastor C.T.Russell

Biblia a Izrael

, O nas:

kontakt

wierzenia

zbory

aktualności

wydarzenia

, Literatura:

Teraźniejsza Prawda

Sztandar Biblijny

Manna

książki

Broszury-Ulotki

, Pytania:

Często zadawane pytania

Ksiazka

Pytan i Odpowiedzi

, Sklep:

książki

Czasopisma

Broszury-Ulotki

, Download:

pieśni

programy

E-book

Prenumerata:

zasady

, Zobacz:

Towarzystwo Biblijne

Biblia Gdańska

Biblia Internetowa

Biblia Gdańska -

Starodruk

Multimedialny Swiat Biblii

Page 3 of 3

Biblia a Izrael

2008-04-20

http://www.epifania.pl/biblia-izrael/biblia-izrael_001-07.php