Filtr polaryzacyjny

Wojtek Tkaczyński

Zastosowanie filtra polaryzacyjnego to najprostsza droga do poprawienia twoich zdjęć.

Wstęp

Gdybym miał wybrać jedną rzecz, która (poza aparatem i obiektywem) jest naprawdę niezbędnym
elementem wyposażenia fotografa, postawiłbym na filtr polaryzacyjny. Filtr ten, choć niepozorny z
wyglądu, jest w stanie naprawdę zmienić zdjęcia. Spora grupa osób podziela to zdanie. Są jednak
również fotografowie, według których polaryzator jest przereklamowany, a jego zakup to wyrzucanie
pieniędzy w błoto. Kto ma rację? Która z opinii jest prawdziwa? Skąd taka, nomen omen, polaryzacja
poglądów?

Filtr polaryzacyjny - teoria

Moim zdaniem polaryzator budzi kontrowersje, ponieważ jest jedynym filtrem, którego trzeba się
nauczyć. Jego stosowanie musi być oparte o pewną wiedzę i doświadczenie. Co więcej – musi to być
wiedza wyniesiona ze szkolnych lekcji fizyki. Nie ma przebacz. Fotoamatorzy zazwyczaj nie darzą
szkolnego kursu fizyki wielkim poważaniem. Niestety, skazuje ich to później na niepowodzenia lub, w
najlepszym wypadku, na poszukiwania metodą prób i błędów. Jeśli chodzi o polaryzator, ten drugi
sposób sprawdza się niezbyt często – stąd biorą się setki powtarzanych mitów i półprawd, które nie
znajdują potwierdzenia w rzeczywistości. Bo, trzeba to podkreślić, właśnie na temat polaryzatora
słyszy się najwięcej dziwnych i nieprawdziwych uwag.

Ponieważ jednak najlepiej fotografować, wiedząc, a nie zgadując, zacznijmy opis działania filtra
polaryzacyjnego od początku. Każdy fotograf powinien wiedzieć, że światło możemy rozpatrywać
zarówno pod kątem jego natury korpuskularnej, jak i falowej…

Filtr polaryzacyjny

Bez filtra

Na zdjęciu wykonanym z filtrem polaryzacyjnym znikło kilka blików, poprawił się też kontrast.

Filtr polaryzacyjny nie tylko zwiększa nie tylko zwiększa kontrast między niebem a chmurami, ale też
eliminuje odblaski, np. z powierzchni wody.

Rozumiem, że teraz wszyscy dostają dreszczy – zacznijmy więc jeszcze raz. Jeśli wyobrazimy sobie
promień światła biegnący ze Słońca w stronę Ziemi jako falę mającą „góry” i „doliny”, musimy zdać

sobie sprawę z faktu, że owe góry i doliny mogą rozchodzić się w każdej płaszczyźnie dookoła osi
wyznaczanej przez kierunek biegu promienia (patrz schemat). Płaszczyzny wychyleń fali świetlnej są
całkowicie przypadkowe. Jeśli jednak weźmiemy pod lupę promienie biegnące ze źródeł światła, z tej
przypadkowości wyniknie fakt, że wszystkie kierunki wychyleń są reprezentowane równomiernie.

Zjawisko polaryzacji światła polega na tym, że wychylenia ustawiają się w jednej płaszczyźnie, a więc
strumień światła spolaryzowanego składa się z promieni, których fale układają się (głównie) w jednej
płaszczyźnie.

Filtr polaryzacyjny przepuszcza promienie o jednej płaszczyźnie drgań. Za jego pomocą możemy
doprowadzić do polaryzacji światła. Jednak w fotografii nie wykorzystujemy tej jego właściwości. Filtr
polaryzacyjny najlepiej pokazuje swój artystyczny potencjał, jeśli fotografujemy światło, które już
zostało spolaryzowane. Filtr nie wprowadzi większych zmian w fotografowanym obrazie, jeśli jego
płaszczyznę polaryzacji ustawimy równolegle do płaszczyzny polaryzacji światła. Jeśli jednak
ustawimy go prostopadle – będzie on pochłaniał owe spolaryzowane promienie, wprowadzając
zmiany dające obraz odmienny od tego, jaki widzimy gołym okiem.

Filtr polaryzacyjny - praktyka

Producenci filtrów polaryzacyjnych nie ułatwiają nam zadania. W swoich ulotkach piszą zazwyczaj, że
filtr polaryzacyjny usuwa widoczne bliki (odbicia światła) podczas fotografowania przez szybę.
Owszem, jest to prawda. Jednak ilu z nas fotografuje wystawy sklepowe? Ilu z nas kupi polaryzator
tylko po to, by likwidować odbicia z powierzchni fotografowanych szyb?

Polaryzacja światła zachodzi w przyrodzie (zgodnie z prawem Brewstera – znów fizyka) głównie na
drodze odbicia. W zależności od kąta padania światła polaryzacja zachodzi w mniejszym lub większym
stopniu. Największa jest, gdy promień padający i odbity tworzą kąt prosty. Jakie to ma znaczenie dla
fotografii? Ano takie, że zazwyczaj na zdjęciach rejestrujemy światło odbite od fotografowanych
przedmiotów. I w większości przypadków, ustawiając się pod odpowiednim kątem do źródła światła,
jesteśmy w stanie wykorzystać obecność światła spolaryzowanego. Przykłady?

Po pierwsze – filtr polaryzacyjny jest w stanie przyciemnić błękit nieba i podkreślić obecność chmur.
W fotografii kolorowej to jedyna, oprócz filtrów połówkowych, metoda na przyciemnienie nieba.

Dzięki wykorzystaniu filtra polaryzacyjnego możemy sfotografować to, co dzieje się pod powierzchnią
wody.

Filtr polaryzacyjny

Bez filtra

Dzięki filtrowi polaryzacyjnemu możemy zwiększyć wyrazistość zdjęcia krajobrazowego już w
momencie wyzwolenia migawki, bez konieczności wykorzystania programowych narzędzi podbijania
kontrastu i zwiększenia nasycenia kolorów.

Wystarczy wyjść z aparatem na dwór w słoneczny dzień i spojrzeć na niebo przez wizjer, a następnie
powoli obracać filtr polaryzacyjny zamontowany na obiektywie. Filtr ten jest bowiem zbudowany w
taki sposób, że na pierścieniu wkręcanym do obiektywu znajduje się drugi, który można obracać i na
którym zamontowany jest sam filtr optyczny.

Obracając filtr, zauważymy, że w pewnym momencie niebo staje się wyraźnie ciemniejsze.
Najciemniejsze niebo uzyskamy, gdy staniemy bokiem do słońca. Jest to dowód na prawdziwość
prawa Brewstera – fotografując niebo, fotografujemy bowiem promienie światła odbite od
cząsteczek gazów w atmosferze.

Kolejne zadanie dla polaryzatora to likwidacja odbić z powierzchni wody. Za jego pomocą nawet w
słoneczny dzień możemy uzyskać jednolicie ciemną powierzchnię wody pozbawioną blików. Jeśli
staniemy pod odpowiednim kątem, fotografując z brzegu, zobaczymy wyraźnie to, co znajduje się
pod wodą (np. ryby, roślinność).

Kiedy jeszcze możemy zyskać na stosowaniu polaryzatora? Zwróćmy uwagę, że jest on w stanie
zwiększyć kontrast i nasycenie kolorów podczas fotografowania przyrody. Rośliny są zazwyczaj
pokryte cieniutką warstwą wody lub, w suchych miejscach, specjalnego wosku – dlatego połyskują w
świetle słonecznym. Za pomocą polaryzatora jesteśmy w stanie pokazać ich prawdziwy, mocny kolor,
zarówno w skali ogólnej, jak i bardzo szczegółowej. Za pomocą polaryzatora możemy nieznacznie
„podkręcić” również i nasze makrofotografie.

Liniowy czy kołowy

W sprzedaży znajdziemy dwa rodzaje filtrów polaryzacyjnych: kołowe i liniowe. Różnica między nimi
polega na innym sklejeniu warstw polaryzatora (w kołowym warstwy te są sklejone z lekkim
przesunięciem kątowym). Wbrew obiegowym opiniom nie ma różnic w sile działania obu typów
filtrów polaryzacyjnych. Filtry polaryzacyjne kołowe skonstruowano w odpowiedzi na
zapotrzebowanie posiadaczy aparatów z automatycznym ustawianiem ostrości. Ponieważ w układzie
ustawiania ostrości znajduje się filtr polaryzacyjny, założenie na obiektyw liniowego filtra
polaryzacyjnego mogło prowadzić do błędów w ustawianiu ostrości. Filtry kołowe są „bezpieczne” dla
układów AF.

Nie ma róży bez kolców

Poza zaletami filtr polaryzacyjny ma jedną wadę. Filtr, którego działanie będzie dobrze widoczne na
zdjęciach, musi być ciemnoszary, przez co „zdejmuje” ok. 1,5-2,5 przysłony. Wiąże się z tym
konieczność wydłużenia czasu otwarcia migawki lub otwarcia przysłony obiektywu. W trudnych
warunkach oświetleniowych użycie filtra polaryzacyjnego wymaga więc skorzystania ze statywu.
Wbudowane w aparat systemy redukcji drgań mogą nie wystarczyć, jeśli czas ekspozycji znacznie się
wydłuży.

Czasem polaryzator przydaje się przy fotografowaniu ludzi, „zdejmuje” bowiem z twarzy odbicia
wynikające, mówiąc delikatnie, z braku przypudrowania czoła. Jest również w stanie zlikwidować bliki
na szkłach okularów.

Również w studyjnej fotografii przedmiotów za pomocą filtra polaryzacyjnego możemy regulować
liczbę odbić, choć jego stosowanie w połączeniu ze światłem błyskowym jest oczywiście nieco
utrudnione. Bez filtra polaryzacyjnego nie byłoby możliwe profesjonalne fotografowanie
samochodów, motocykli, samolotów etc. Wszędzie tam, gdzie chcemy zmniejszyć liczbę dobrze i
słabo widocznych blików, warto sięgnąć po polaryzator.

Tak naprawdę trudno nawet opisywać przykłady zastosowania filtra polaryzacyjnego, można by je
bowiem mnożyć w nieskończoność. Warto zapamiętać jedno: gdzie światło odbija się od
fotografowanych przedmiotów, tam zachodzi polaryzacja. Obracając filtr zamontowany na
obiektywie, możemy usunąć światło spolaryzowane i zrobić zdjęcie, którego nie jest w stanie
zobaczyć nasze oko. Efekty mogą być zaskakujące i na pewno warto spróbować.

Ćwiczenie

Obecności światła spolaryzowanego nie jesteśmy w stanie dostrzec gołym okiem. Jedyną metodą,
aby „nauczyć się” polaryzatora, jest ciągłe sprawdzanie jego wpływu na zdjęcie. Wybierz się więc na
spacer z filtrem polaryzacyjnym założonym na obiektyw i sprawdzaj jego działanie na każdym
fotografowanych obiekcie. Czy będą to ludzkie twarze, kwiaty w zbliżeniu, czy rozległe panoramy,
zrób zdjęcie każdego z motywów przy dwóch ustawieniach polaryzatora – dającym minimalny i
maksymalny efekt. Po kilku takich spacerach wyćwiczysz wyobraźnię i nauczysz się przeczuwać, w
której sytuacji polaryzator poprawi zdjęcie i w jakim ustawieniu względem źródła światła efekt jego
działania będzie najsilniejszy.

Ćwiczenie

Warto również sprawdzić działanie filtra polaryzacyjnego w różnych warunkach oświetleniowych. W
zależności od pogody lub rodzaju oświetlenia studyjnego rezultaty będą różne. Stosując polaryzator,
zrób zdjęcie tego samego krajobrazu w dzień słoneczny i przy zachmurzonym niebie. Dokładna
analiza wyników pozwoli w przyszłości uniknąć rozczarowań.


Tekst i zdjęcia: Wojtek Tkaczyński