1

Kryminalistyka

prof. dr hab. Tadeusz Widła

Ekspertyza sądowa

Opinii biegłego zaciąga się, jeżeli wystąpią łącznie dwie okoliczności, tzn. jeżeli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych. Za okoliczność
istotną uważa się taką, która będzie występować w postępowaniu jako argument dowodowy, co sprowadzi się
do tego, że w uzasadnieniu decyzji procesowej zostanie powołane jako argument, który jest jednym z tych
jakie decyzje wspierają, albo też jednym z tych, które organ odrzuca jako nietrafny. Gorzej z wiadomościami
specjalnymi. Jest to z natury rzeczy indefilibilium. Można jedynie dokonać pewnego przybliżenia.
Powszechnie w doktrynach zarówno procedur europejskich, kontynentalnych, jak i procedur tworzących
system angloamerykański, owego przybliżenia dokonuje się w podobny sposób. Mówi się, że jest to wiedza
wykraczająca poza wiedzę przeciętnego ogółu. Pojawia się zatem kolejne indefilibilium. Przyjmuje się, że jest
to wiedza będąca wynikiem specjalistycznego wykształcenia albo specjalistycznych umiejętności. Ekspertyzy
można podzielić na te, które odnoszą się do wiedzy (a spośród nich wyróżnia się ekspertyzy naukowe), jak i z
zakresu sztuki (w rozumieniu umiejętności).

Pojawia się pytanie, co jeśli wiadomości specjalne ma organ procesowy. W postępowaniu karnym jest sytuacja
jednoznaczna. W art. 193 napisano, że zaciąga się opinii biegłego, jeżeli zaistnieją te dwie okoliczności i organ
procesowy nie ma innej możliwości. W postępowaniu cywilnym użyto słowa „można”, a zatem sytuacja jest
nieco odmienna. Przyjmuje się, że nawet wtedy jest powinnością danego organu procesowego zasięgnąć opinii
biegłego. Niedopuszczalna jest konsumpcja ról procesowych w tym zakresie. Biegłego można w sprawie
przesłuchać, żeby rozwiać pojawiające się wątpliwości. Decydent procesowy tłumaczy się natomiast jedynie
w uzasadnieniu decyzji. Nawet w postępowaniu cywilnym przyjmuje się zgodnie, że mamy tu do czynienia z
niedopuszczalnością (incompatibilitas) takiej konsumpcji ról procesowych. Nie oznacza to, że organ zawsze
musi uwzględnić wniosek stron. Nie musi tego czynić, jeśli wystarczy wiedza przeciętnego ogółu. Dowodu z
opinii biegłego nie można zastąpić innym dowodem (np. z dokumentu czy zeznań świadka).

Komu powierzyć tę rolę procesową? W systemie angloamerykańskim modelowe ukształtowanie sytuacji
biegłego to rola świadka. Do przeprowadzenia opinii stosuje się wszystkie reguły dotyczące świadków (z
ewentualnymi zmianami). W związku z tym opiniowanie jest opiniowaniem ustnym. Druga postać modelowa
to biegły sędzia faktu, gdzie pewne zagadnienia poznawcze są przez organ procesowy cedowane na zewnątrz
i organ procesowy to akceptuje, chyba że pojawią się jakieś zastrzeżenia, to pewne procedury kontrolne, wraz
z przesłuchaniem są przeprowadzane. Model ten pojawia się w niektórych krajach Europy Zachodniej, a
wycinkowo także w Polsce. Dotyczy to mianowicie opinii psychiatrycznych. Sąd jest związany opinią
biegłych. Z rolą biegłego sędziego faktu spotkamy się także w Kodeksie spółek handlowych. Czasami jest on
ustanawiany umownie. Regułą jest rola biegłego jako pomocnika sądu. Organ procesowy może skorzystać z
opinii instytucji lub opinii biegłych indywidualnych i oni mogą być różnego rodzaju. Do pełnienia tej roli jest
zobowiązany każdy, kto posiada wiadomości specjalne i zostanie do tej roli powołany. Istnieje pewna grupa
ludzi, którzy się w tym wyspecjalizowali. Są to biegli z instytucji (nie mylić z opinią instytucji). Są to osoby
zatrudnione w danej instytucji. Istnieje także szczególna grupa, która ma urzędowe poświadczenie kwalifikacji,
w postaci wpisu na listę biegłych, prowadzoną przez prezesa danego sądu.

Kolejnym obowiązkiem obciążającym organ procesowy jest wydanie postanowienia. Zarówno w
postępowaniu karnym, jak i cywilnym wyeksponowane są trzy aspekty. Mianowicie należy opisać przedmiot,
zakres oraz termin wykonania. W zakresie terminu ustawodawca dał organowi procesowemu jego dowolnego
kreowania. Są środki dyscyplinujące biegłych w przypadku naruszenia terminu wskazanego przez decydenta
procesowego. Biegłemu można mianowicie obniżyć wynagrodzenie. Trzeba wziąć jednak pod uwagę, że
przeprowadzenie ekspertyzy wymaga określonego nakładu pracy, a ponadto obciążenie biegłego. Zakres
wyznacza się stawiając biegłemu pytania. To organ procesowy jest organem poznającym, a biegły narzędziem
poznania. Biegłemu nie wolno wykroczyć zatem poza zakres określony w postanowieniu. Zakres należy
oznaczyć precyzyjnie. Przedmiot to to co ma być badane. To także obciąża organ procesowy, jako że on musi
skompletować materiał badawczy. W postępowaniu cywilnym pewne czynności w tym zakresie mogą być
delegowane na biegłego. Kodeks postępowania karnego nie przewiduje odmowy pobrania próbek, w
przeciwieństwie do Kodeksu postępowania cywilnego. W postępowaniu cywilnym biegły musi zdać się na

2

organ procesowy. Biegły nie ma prawa wzywać kogoś do stawienia się celem pobrania próbek. Gdyby to
uczynił to należy zacząć się zastanawiać czy nie należy wziąć tego pod uwagę oceniając bezstronność biegłego
w danej sprawie.

Biegły po dostarczeniu mu materiału badawczego i postanowienia podejmuje czynności badawcze. Na samym
początku biegły powinien wyłożyć jak zrozumiał problem w pytaniach mu postawionych przez organ
procesowy. Zapoznanie się z tym w toku oceny dowodu jest obowiązkiem organu procesowego. Odpowiednio
do tego jak zrozumiał problem musi ocenić przedłożony mu materiał badawczy czy i na ile nadaje się on do
odpowiedzi na pytania postawione przez organ procesowy przy wykorzystaniu sprzętu, którym dysponuje.
Jeżeli okaże się, że z uwagi na postać materiału badawczego albo własny potencjał (techniczny, jak i
intelektualny) coś jest nie tak opiniowanie może się zakończyć już na tym etapie. Jest to swego rodzaju opinia
(np. że jest to problem nierozwiązywalny z uwagi na możliwości techniczne w danej dziedzinie). Jeżeli tak się
nie stanie to biegły musi wybrać jaką metodę badawczą zastosować. W orzecznictwie i literaturze przyjmuje
się, że biegłemu przysługuje w tym zakresie swoboda. Jeżeli sąd oznaczyłby jednoznacznie metodę jaką biegły
ma się posłużyć to powinnością biegłego jest taki nakaz wykonać.

Wybór metody przez biegłego powinien być decyzją racjonalną. Biegły powinien po pierwsze kierować się
wiedzą o wartości identyfikacyjnej (diagnostycznej) danej metody. Jako wartość identyfikacyjną należy
rozumieć po pierwsze trafność danej metody, a po drugie jej niezawodność (dokładność), czego nie należy
mylić z czułością. Czułość może bowiem nie tyle nie być walorem, co nawet być przeszkodą. Dokładność
bada się dwojako. Po pierwsze metodą połówkową, tzn. przedstawiając temu samemu biegłemu po pewnym
czasie ten sam materiał. Po drugie dając różnym biegłym ten sam materiał. Trafność i niezawodność mogą
pozostawać w nierównowadze. Odpowiednio wysoki poziom jednego i drugiego jest konieczne.
Nierównowaga wynika z faktu, że mamy do czynienia z błędami dwojakiego rodzaju. Mamy błędy pierwszego
rodzaju oraz błędy drugiego rodzaju. Błędy pierwszego rodzaju wynikają z nadmiernej nieufności, zaś błędy
drugiego rodzaju z nadmiernej ufności. Biegły powinien podać jaką metodę wykorzystał i dlaczego na nią się
zdecydował. Jeżeli jest to metoda powszechnie znana i do której organ mógł już dotrzeć to opis metody może
być lakoniczny. Natomiast jeżeli byłaby to metoda nowa lub rzadko stosowana to opis powinien być bardziej
szczegółowy.

Cały proces pracy biegłego także powinien być opisany, tzn. jakie czynności podejmowano, w jakim porządku
je realizowano. Z wyników biegły wyciąga odpowiednie wnioski. Nie są to jeszcze wnioski kończące opinie,
która składa się ze sprawozdania i wniosków. Jesteśmy jeszcze na etapie wniosków faktycznych. Cały proces
argumentacji i wartościowania wniosków także powinien znaleźć się w opinii. Jeżeli by się nie znalazł to jest
powinnością sądu o to dopytać w drodze opinii uzupełniającej. Dopiero później mamy do czynienia z
wnioskami w znaczeniu procesowym. Wcześniej biegły musi dokonać przekładu przebiegającego w drugą
stronę. Na początku biegły przedstawia proces przekładu problemu badawczego z języka prawniczego na język
danej specjalności. Na końcu dokonuje zaś procesu odwrotnego, tzn. przekłada wnioski faktyczne i ich opis
na język prawniczy.

Wnioski w zależności od ilości i jakości argumentów, jakie pozyskał biegły w toku badań mogą być
rozstrzygające (opinia kategoryczna), nie w pełni rozstrzygające oraz nierozstrzygające. Jeżeli brać pod uwagę
wartość dowodową opinii to różni się ona w zależności od tego, czy mamy do czynienia z ekspertyzami
dotyczącymi genotypu, fenotypu czy socjotypu. W przypadku ekspertyz dotyczących genotypu rozpoznajemy
człowieka. W przypadku identyfikacji fenotypu rozpoznajemy tylko obraz zewnętrzny. Zaś w przypadku
identyfikacji socjotypu rozpoznajemy sprawstwo.

Opinia biegłego powinna być zrozumiała dla organu procesowego, o ile dołoży należytej staranności. Jej język
musi być komunikatywny. W zakresie czynności biegłego posługuje się on językiem swojej specjalizacji.
Fragment ten musi być zrozumiały dla innych specjalistów z danej dziedziny. Wnioski nie powinny skrywać
przed organem faktu, że są to ustalenia konkretnego człowieka za pomocą metod, które on wybrał. Opinia jest
spersonalizowana („w moim przekonaniu…”, „sądzę, że jest tak i tak”). Nie należy sztucznie obiektywizować
opinii.

Opinia może być niejasna. Jest tak w przypadku, kiedy nie wyraża stanowiska danej osoby, występują w jej
części sprawozdawczej niejednoznaczności albo też istnieje niezgoda miedzy częścią sprawozdawczą a
wnioskami. Mogą pojawić się także sprzeczności w danej opinii lub między różnymi opiniami. Sprzeczności,

3

o których mowa to sprzeczności opinii homotematycznych. Po wtóre muszą to być opinie tej samej rangi (a
nie np. sądowa i pozasądowa). Można wówczas ponownie wezwać tego samego biegłego lub też powołać
innych.

Ekspertyza dokumentów

Uchodzi za najstarszą spośród technik identyfikacji kryminalistycznej. Wskazówki odnośnie jej
przeprowadzania znaleźć można jeszcze w kodyfikacji justyniańskiej (w „Digestach” i „Nowelach”).

PODSTAWY IDENTYFIKACJI

Aksjomat o indywidualności odruchu pisarskiego ( o istnieniu zmienności interindywidualnej)

- Indywidualność
Rezultat procesu personalizacji nawyku pisarskiego (utrwalania się osobniczych odstępstw od wzorca
kaligraficznego).
Personalizacja wynika z tego, że każdy z ludzi, na każdym etapie rozwoju osobniczego ma odmienną
sprawność motoryczną i rozmiary członków zaangażowanych w pisanie, oraz odmienne upodobania
estetyczne.

- Do 20 roku życia
Burzliwa personalizacja nawyku pisarskiego.

- Ok. 20-60 roku życia
Etap ewolucji nawyku pisarskiego, przebiegający łagodniej.
Tzw. pamięć kinestetyczna (mięśniowo-ruchowa) przechowuje i steruje powtarzalnym odtwarzaniem rysunku
znaków i ich zespołów, sposobem zagospodarowania powierzchni pisarskiej, a nawet ortografią. Dzięki temu
możliwe są udane identyfikacje grafizmów pochodzących od ociemniałych.
Próby zmiany osobniczego obrazu pisma każdorazowo wymagają przełamania nawyku, co skutkuje
charakterystycznymi zaburzeniami dynamiki kreślenia: nienaturalnymi spowolnieniami, tremorem i
uchyłkami, nierytmicznymi zerwaniami duktu, stępieniem nacisku itd.

- Po 60 roku życia
Etap inwolucji nawyku pisarskiego. Pojawiają się deformacje wynikające z upośledzeń funkcjonowania
osobniczego nawyku, na skutek oddziaływania chorób i osłabienia sprawności motorycznej, wywołanego
wiekiem.
Postać i dynamika zmian ewolucyjnych i inwolucyjnych zależy od wyrobienia nawyku i częstości pisania.

- Poza niektórymi schorzeniami (parkinsonizm, pląsawica, kiłonastępczy wiąd rdzenia kręgowego) deformacje
o chorobowym podłożu mają nieswoisty charakter, tj. w grafizmach różnych osób takie same schorzenia mogą
powodować nieco różne zmiany, a takie same zmiany mogą być powodowane przez różne choroby.
Intraindywidualne zmiany mogą być też powodowane oddziaływaniem czynników zewnętrznych, np.
niektórych leków. Szczególnie często taki skutek powodują odurzenia.

- Zmienność doraźna
Jest naturalnym i zawsze występującym zjawiskiem. Na skutek zmienności doraźnej każdy produkt graficzny
jest bowiem w szczegółach inny.
Znalezienie dwóch lub więcej dokładnie takich samych wypowiedzi pisemnych lub podpisów powszechnie
uznawane jest za przesłankę sfałszowania przez przekopiowanie.

- Zmienność intraindywidualna może także zacierać różnice interindywidualne w przypadku tzw. podobieństw
przypadkowych; bardzo rzadko, ale spotykanych zwłaszcza w przypadku wypowiedzi pochodzących z tego
samego kręgu rodzinnego.

4

METODY EKSPERTYZY PISMA

Metody kaligraficzne

- Klasyczna ekspertyza kaligraficzna
Pierwotnie polegała na przeprowadzeniu badań porównawczych, ze skupieniem uwagi na kształtach liter
(comparatio litterarum). Z czasem porównania rozszerzono o tzw. morfologię znaków i o analizę cieniowania,
a także tzw. złożenia ręki (manus collatio).

- Metoda sygnaletyczno-opisowa
Za jej twórcę (niesłusznie) uchodzi Alfons Bertillon; rzeczywistym twórcą był Salvatore Ottollenghi.
Udoskonalił on klasyczną metodę kaligraficzną o badania porównawcze ligatur (wiązań, łączników),
nachylenia osi liter, rytmu nacisku i impulsu, modelunku owali oraz elementów nad- i podwierszowych.
Metoda sygnaletyczna, rozwijana przez Ottolenghi’ego i Hansa Schneickerta, przybrała postać często dziś
stosowaną (również w Polsce). Błędnie utożsamia się ją z metodą graficzno-porównawczą. Metoda
sygnaletyczno-opisowa zachowuje kaligraficzny model wnioskowania.
Pierwotnie nie różnicowano mocy perswazyjnej cech pisma (zróżnicowanie zaczął wspomagać Schneickert).
Obaj zalecali, aby przede wszystkim przywiązywać znaczenie do cech laikowi mało rzucających się w oczy.

Metoda grafologiczna

- Za jej twórcę uważany jest Cesare Lombrosso. Według metody grafologicznej, aby ustalić czy dwa
porównywane grafizmy pochodzą od tej samej osoby, należy wpierw dla każdego z nich zbudować klasyczny
portret grafologiczny. Jeżeli portrety te (ustalone znamiona osobowości) będą takie same, należy przyjąć
pochodzenie grafizmów od tej samej osoby.
Rozumowanie zastosowane w tej metodzie jest wadliwym logicznie epicherematem. Metoda grafologiczna
spotkała się z krytyką, jednak do lat 30-tych XX wieku była stosowana. Najbardziej znanym jej
przedstawicielem był R. Schermann, którego zwalczał Langenbruch.

Metody grafometryczne

- Grafometria Langenbrucha
Wilhelm Langenbruch przyjął za założenie, że w piśmie każdego człowieka wskazać można pewne wartości
stałe (der Schriftrhytmus), którymi rządzi się osobniczy nawyk pisarski. Jest to rezultat występowania tzw.
proporcji podstawowej.

- Grafometria Locarda
Stworzona przez Edmonda Locarda, jest najbardziej znaną, spójną i pełną metodą grafometryczną. Locard
przyjął za punkt wyjścia założenie, że w procesie identyfikacji pisma kierować się należy wyrażanymi
liczbowo stosunkami, zachodzącymi między dającymi się zmierzyć śladami graficznymi i ich własnościami.
Przedmiotem pomiarów i wyliczeń powinny być:
- wysokości i szerokości znaków – następnie obliczane są stosunki wielkościowe,
- krzywizny,
- stosunki kątowe,
- odstępy międzyliterowe i międzywyrazowe,
- statystyki kształtów.
Rezultaty wyliczeń są nanoszone na układ współrzędnych, w efekcie czego powstają krzywe. W przypadku
grafizmów pochodzących od tej samej osoby, krzywe te powinny mieć podobne kształty.

- Grafometryczne badania paraf
- Metoda systemu linii prostych
Na powiększeniach wykreśla się przedłużenia linii wertykalnych. Pomiarowi podlegają kąty, tworzone przez
przecinające się linie.
- Metoda projekcji geometrycznej
Przedmiotem badań jest czworobok, tworzony przez obrys czterech najbardziej skrajnych punktów podpisu.
- Metoda geometryczno-strukturalna
Punktem wyjścia jest sporządzenie figury, przez obrys wszystkich skrajnych punkt. porównywanych podpisów.

5

Metoda graficzno-porównawcza

- Badania porównawcze według E. Locarda
Przedmiotem obserwacji i wartościowania powinny być:
1. Zagospodarowanie powierzchni pisarskiej.
2. Budowa i sytuowanie:
- inicjacji i zakończeń znaków,
- postaci i sytuowania znaków diakrytycznych, przestankowych i akcentowań,
- kształty pętlic i elementów ostrokątnych,
- kierunki ruchów ręki w formowaniu owali,
- budowa poligramm i ich doraźne zmiany,
- budowa gramm horyzontalnych i łączników,
- zmiany budowy liter w zależności od budowy liter sąsiadujących,
- osobliwości.
3. Ksenizmy: obcojęzyczne (lub subjęzyczne) wtręty nazewnicze, składniowe, idiomy i wszelkiego rodzaju
błędy językowe.
Z pozoru metoda graficzno-porównawcza jest kompilacją metody kaligraficznej i grafometrycznej,
uzupełnioną o badania tzw. cech treściowo-językowych. Są jednak istotne różnice:
1. Inne są kierunki rozumowania.
W metodzie kaligraficznej w materiale porównawczym poszukuje się tak samo budowanych znaków jak w
materiale kwestionowanym. Podstawę wyjaśniania stanowi więc analogia. Biegły studiujący metodę
graficzno-porównawczą ekspertyzę zaczyna od badań materiału porównawczego. Na tej podstawie wyrabia
sobie pogląd o znamionach osobniczego nawyku pisarskiego autora i o prawidłowościach rządzących tym
nawykiem, po czym sprawdza , czy zakwestionowany graf izm jest rezultatem funkcjonowania tego nawyku.
Podstawę wyjaśniania stanowi indukcja.
Pozwala to na uporanie się z problemem różnic - mniej jest ważna ich obecność, bardziej czy ta obecność jest
racjonalnie wytłumaczalna.
2. W odróżnieniu od metody kaligraficznej porównywane cechy (analogie i odmienności) podlegają
wartościowaniu. Ich moc perswazyjna uważana jest za zróżnicowaną, a za podstawę zróżnicowań służą
biegłym doświadczenia opiniodawcze o częstościach występowania - ich własne i osób, z którymi się
konsultują. W niektórych krajach przystąpiono do budowy banków danych o częstościach występowania
poszczególnych rozwiązań konstrukcyjnych w piśmie.

- Naukowość a sztuka
Faktu, że daną ekspertyzę wykonano metodą graficzno-porównawczą, nie należy utożsamiać z jej
naukowością.
Ekspert, który w opiniowaniu kieruje się tylko umiejętnościami i doświadczeniem opiniodawczym uprawia
sztukę.
Natomiast ekspert, który w swych wyjaśnieniach odwołuje się do praw nauki, a w tłumaczeniach opiera się na
wynikach badań (znanych mu z literatury bądź przeprowadzonych przez siebie), praktykuje naukową
ekspertyzę pisma.

- Prawdopodobieństwo
Prawdopodobieństwo, do jakiego odwołuje się ekspert pisma, ma postać psychologiczną. Ewentualny przekład
słownego wykładnika (wysokie, graniczące z pewnością itp.) na liczbowy jest deklaracją dowolną, o
podstawach nie sparametryzowanych, a więc swego rodzaju nadużyciem metodologicznym.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach, pismoznawstwo kryminalistyczne nie dysponuje danymi
reprezentatywnymi dla populacji piszących, a badania populacji lub jej reprezentatywnej próby prowadzone
są sporadycznie.
Biegli powinni odmawiać podawania liczbowych oznaczeń prawdopodobieństwa.

6

DOWÓD Z EKSPERTYZY PISMA

Wartość dowodowa

- Uzależniona jest od:
wymogów procesowych,
relewancji opinii,
wartości identyfikacyjnej ekspertyzy.

- Wartość identyfikacyjna ekspertyzy
Zależy od racjonalności działania biegłego.
Kierunek i stanowczość wnioskowania powinny odpowiadać poziomowi uzasadnienia, jakie dla wniosków
tworzy ilość i jakość ustaleń, których źródłem jest materiał kwestionowany oraz materiał porównawczy.

…

Badania anonimów i allonimów

Pisma anonimowe to pisma nie podpisane. Do anonimów zalicza się też listy podpisane pseudonimami
(„Życzliwy”, „Sąsiadka” itp.). Natomiast listy podpisane cudzymi nazwiskami to allonimy.

Z uwagi na treść i kwalifikację karną wyróżnia się anonimy (allonimy):
- znieważające:
Art. 216 KK
§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze,
aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlegają grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
- zniesławiające:
Art. 212 KK
§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą
osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub
narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności,
podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
- pogróżkowe:
Art. 190 KK
§ 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba
wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
- okupowe:
Art. 115 KK
§ 20. Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia
wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji
międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub
organizacji międzynarodowej
- a także groźba popełnienia takiego czynu.
Art. 191 KK
§ 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego
działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca działa w sposób określony w § 1 w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Z uwagi na sposób wytworzenia można wyróżnić anonimy (allonimy):
- napisane pismem naturalnym,
- napisane pismem na wzór druku,
- napisane pismem blokowym lub szablonowym,

7

- napisane pismem „nie tą ręką”,
- kolażowe: typu „pies Baskerville’ów” i kontekstualne,
- telekomunikacyjne (kiedyś dalekopisowe, obecnie SMS),
- inne, np. wydrapane.

Badania testamentów

Testament to rozporządzenie majątkowe na wypadek śmierci (art. 941 KC). W Polsce, inaczej niż w innych
krajach, testament objęty jest przedsądem, na podobieństwo sakramentu chorych. W efekcie testamenty w
Polsce to rozporządzenia majątkiem najczęściej czynione w obliczu nieuchronnej śmierci.

Rodzaje testamentów:

1. Testamenty zwykłe
- testament holograficzny
Art. 949 KC
§ 1.

Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym,

podpisze i opatrzy datą.
- testament notarialny
Art. 950 KC
Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.
- testament urzędowy
Art. 951 KC
§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy
swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa,
sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół
odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę,
przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może
podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

2. Testamenty szczególne
- testamenty ustne
Art. 952 KC
§ 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności
zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć
ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia
spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty
oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie
albo wszyscy świadkowie.
- testamenty wojskowe
Art. 954 KC
Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w
porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Art. 955 KC
Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały
niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg
terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia
testamentu zwykłego.
- testamenty sporządzone przez dowódcę polskiego statku morskiego lub powietrznego
Art. 953
Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą
statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy
w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej
spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca,
świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w

8

piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można
sporządzić testament ustny.

3. Testamenty obce (sporządzone w krajach innego systemu prawnego)

4. Wydziedziczenie
Art. 1008 KC
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie),
jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa
przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

5. Testamenty sporządzone przez analfabetów

6. Wielokrotne testowanie
Art. 946 KC
Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też
w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego
ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego
postanowień.
Art. 947 KC
Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają
odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego
testamentu.

7. Testamenty, których autentyczność jest kwestionowana z uwagi na rzekomą fizyczną niemożność pisania,
np. z uwagi na utratę wzroku
Art. 951
§ 3.

Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

8. Testamenty, których ważność jest kwestionowana
Art. 945 KC
§ 1.

Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem
błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.

- sporządzane ręką prowadzoną
- zdolność do testowania jest kwestionowana z innych przyczyn, np. testament sporządzony przez osobę
odurzoną alkoholem

PATOLOGIA PISMA

Organy wymiaru sprawiedliwości najczęściej mają do czynienia z testamentami spisywanymi w terminalnej
fazie choroby, przez ludzi w podeszłym lub wręcz sędziwym wieku, o daleko posuniętej niewydolności
ruchowej i osłabionym wzroku.

Do zdeformowanych grafizmów należą też listy pożegnalne samobójców. Z kolei anonimy lub allonimy często
pochodzą od osób psychicznie chorych lub z silnymi defektami osobowości.

Trzeba, aby biegli znali deformacje najczęściej pojawiające się w grafizmach ludzi chorych, a także starych,
oraz by umieli odróżnić te deformacje od śladów fałszowania.

9

Schorzenia organiczne

1. Schorzenia reumatyczne

Powodują dysfunkcje stawów i ścięgien – w tym nadgarstkowych i międzypaliczkowych. W efekcie dukt może
stać się niezborny (z ataksjami, a niekiedy tremorem, co upośledza zwłaszcza modelunek owali i łuków).

2. Osłabienie wzroku i ociemnienie

Zaburza proces pisania – pismo staje się rwane, nacisk sztywny, litery dysproporcjonalnie powiększone.

Dobrze uformowany nawyk bywa zachowany nawet w sytuacji, gdy piszący okazjonalnie lub na skutek
ociemnienia zostanie zupełnie pozbawiony możności sprawowania wzrokowej kontroli procesu pisania.
Wiersze i wyrazy nie zachowują horyzontalnego kierunku – mogą być rzucane w górę i w dół, a także mieszać
się z otaczającymi.

3. Schorzenia reumatologiczne

Najbardziej zniekształcają funkcjonowanie nawyku pisarskiego.

- Choroba Parkinsona
Dukt ulega upośledzeniu – staje się pełen uchyłków, pojawia się tremor, zwłaszcza w modelowaniu owali,
które stają się „zablokowane”. Zachowany zostaje jednak rysunek znaków. Mimo zmian rozmiarów
bezwzględnych znaków, zachowane zostają stosunki wielkościowe. To, jak również postać tremoru, pozwala
odróżnić grafizm chorego na parkinsonizm od grafizmów parkinsonizmu rzekomego (miażdżycowego lub
lekowego, np. u osób leczonych neuroleptykami).

- Epilepsja
Postać zmian uzależniona bywa zarówno od zaawansowania choroby i wyrobienia nawyku oraz czystości
pisania jak i od usytuowania w czasie grafizmu w porównaniu z momentem ataku.

- Choroba Alzheimera
Uzewnętrznia się głównie w sferze dynamiki kreślenia i gospodarowaniu powierzchnią pisarską. Spada tempo
kreślenia, zmniejsza się nacisk, a czytelność wypowiedzi jest pogorszona, powierzchnia zagospodarowana
chaotycznie. Zanika dbałość o marginesy i utrzymywanie w poziomie linii wiersza i kształtu wstęgi. Dukt staje
się niepewny (tremor, ataksja), luki i owale przechodzą w kątowe substytuty. Zmieniają się same znaki –
pojawia się tendencja do uproszczeń, a przy tym wzrasta liczba odmian i wariantów znaków (niektóre z nich
pochodzenia własnego). Litery małe zastępowane są dużymi.

- Stwardzenie rozsiane
Jest remisyjną chorobą postępującą. Pierwszy rzut gwałtownie poraża nawyk pisarski, powodując niemal
niemo pisarską. Prawidłowa rehabilitacja może usunąć wszystkie dostrzegalne objawy.

4. Miażdżyca

Pismo chorego charakteryzują ataksję i tremor – niekiedy równie silny, jak w parkinsonizmie, ale w
odróżnieniu od niego wielokierunkowy i nieregularny. Nieregularnie zmieniają się rozmiary znaków, niekiedy
pojawia się mikrografia. Znaki modelowane są niezbornie, z czystym ponawianiem ataku na podłoże, spotka
się perseweracje i ubytki literowe.

5. Nowotwór usadowiony w przedniej części mózgu

Pojawiają się ataksje i tremor, gospodarka powierzchnią pisarską bywa zaburzona, zmieniają się rozmiary
znaków i stosunki wielkościowe, pojawiają się liczne retusze i ponawianie ataku na podłoże.

10

Oględziny

Pojęcie oględzin

Działania podejmowane w ramach badania miejsca zdarzenia.

Procesowe:
- przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie,
- przesłuchanie świadków,
- przesłuchanie poszkodowanych,
- przeprowadzenie eksperymentów procesowych,
- oględziny miejsca, osób i rzeczy.

Operacyjne:
- organizacja poufnych źródeł informacji,
- wywiad,
- zasadzki.

Podstawa prawna

Art. 207 KPK
§ 1. W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy.

Art. 209 KPK
§ 1. Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i otwarcie
zwłok.

Cele i zadania

Reguła „siedmiu złotych pytań”:
1. Co?
2. Gdzie?
3. Kiedy?
4. W jaki sposób?
5. Za pomocą czego?
6. Dlaczego?
7. Kto?

Zadania oględzin:
- utrwalenie wyglądu i stanu przedmiotu oględzin,
- wykrywanie śladów,
- wnioskowanie i opracowanie wstępnych wersji.

Organizacja i metodyka

• Grupa operacyjno-śledcza

• Zadania uczestników oględzin

Funkcjonariusza, który pierwszy dociera na miejsce zdarzenia:
- ocena zastanej sytuacji,
- zabezpieczenie miejsca zdarzenia,
- przekazanie informacji do ośrodka koordynującego działania organów ścigania,
- rozpoczęcie prowadzenia dziennika miejsca zdarzenia.

11

Pierwszego funkcjonariusza nadzorującego czynności na miejscu zdarzenia:
- sprawdzenie prawidłowości przeprowadzonych do tej pory czynności,
- sprawdzenie prawidłowości wyznaczenia i zabezpieczenia obszaru miejsca zdarzenia,
- ustalenie położenia stanowiska kierowania oględzinami.

Specjalisty kierującego oględzinami (w złożonych sprawach obowiązuje zasada – ile miejsc, tylu
kierowników):
- wstępna ocena stanu miejsca zdarzenia i zakresu koniecznych działań,
- dodatkowe czynności zmierzające do lepszego zabezpieczenia śladów i dowodów,
- nadzór przebiegu całości oględzin w celu uzyskania jak największej ilości informacji i zabezpieczenia całości
materiału dowodowego.

Kierownika grupy dochodzeniowej:
- odebranie raportu o wykonanych działaniach i uzgodnienie ze specjalistą taktyki przeprowadzenia oględzin,
- wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za prawidłowe przeprowadzenie oględzin (przy poważnych
przypadkach).
Kierownik jest odpowiedzialny za zarządzanie całością dochodzenia.

Koordynatora wspomagania naukowego:
- koordynowanie czynności związanych z badaniem miejsca zdarzenia oraz wstępnymi badaniami
ujawnionego materiału dowodowego.

Specjalisty ds. oględzin:
- ujawnienie i zabezpieczenie śladów kryminalistycznych oraz udokumentowanie stanu miejsca zdarzenia,
przebiegu oględzin i ich wyników:
o

skontrolowanie prawidłowości zabezpieczenia technicznego obszaru oględzin,

o

prowadzenie dokumentacji czynności związanych ze zbieraniem materiału dowodowego,

o ustalenie zakresu, przebiegu i wyników wykonanych wcześniej czynności na miejscu zdarzenia,
o

wyznaczenie, zbadanie, zabezpieczenie i oznakowanie „ścieżki powszechnego dostępu na miejscu
zdarzenia” prowadzącej do centralnego punktu tego obszaru,

o

przeprowadzenie wstępnej oceny miejsca zdarzenia,

o

sporządzenie dokumentacji ogólnoorientacyjnej (zdjęcia lub filmy z ogólnym widokiem miejsca
zdarzenia),

o

dokładnie udokumentowanie i zarejestrowanie pozycji zwłok,

o

przeszukanie obszaru oględzin w celu ujawnienia śladów kontaktowych,

o zapewnienie wsparcia specjalistycznego,
o

zapewnienie zabezpieczenia technicznego i formalnoprocesowego materiału dowodowego,

o informowanie kierującego oględzinami o wykonywanych czynnościach,
o

przygotowanie szczegółowego opisu zdjęć i przekazanie go kierownikowi,

o

współpraca przy typowaniu materiału do badań kryminalistycznych.

Lekarza policyjnego:
- stwierdzenie zgonu i wystawienie odpowiedniego dokumentu.

Patologa sądowego:
- określenie, czy szczątki są ludzkie,
- określenie płci i przybliżonego wieku,
- ustalenie przybliżonego czasu zgonu,
- wspomaganie koordynowania działań w trakcie oględzin.

Eksperta kryminalistyki:
- doradzanie kierownikowi oględzin co do dalszego wykorzystania ujawnionych śladów i doboru materiału do
badań kryminalistycznych, oraz jego zabezpieczenia technicznego,
- pomoc w ocenie wiarygodności informacji uzyskanych od świadków,
- wykorzystywanie zaawansowanych technik ujawniania i zabezpieczania śladów.

12

Eksperta broni palnej i balistyki oraz eksperta z zakresu materiałów wybuchowych:
- kierowanie ujawnianiem i zabezpieczaniem dowodów i śladów użycia broni palnej (materiałów
wybuchowych).

Funkcjonariusza odpowiedzialnego za dowody rzeczowe:
- odpowiedzialność za właściwe przechowywanie zebranego materiału,
- odpowiedzialność za kontrolę, bezpieczeństwo i obieg zgromadzonego materiału.

• Metody pracy na miejscu oględzin

Obiektywne – szczegółowe, systematyczne badanie miejsca, przedmiotów i śladów według określonej na
wstępie kolejności, najczęściej w sposób dośrodkowy:
- po spirali zstępującej,
- po spirali wstępującej.

Subiektywne – rozpoczęcie oględzin od wyraźnego śladu, charakterystycznego dla tego typu zdarzenia lub
ewidentnych skutków przestępstwa:
- promieniście dośrodkowo,
- promieniście odśrodkowo.

Mieszane – zwłaszcza, gdy obszar oględzin dzieli się na podobszary, z których każdy wymaga innej metody:
- strefowo,
- warstwowo,
- okrążająco.

• Etapy oględzin

Etap wstępny oględzin:
- zapoznanie z przedmiotem oględzin, jego otoczeniem, strukturą i właściwościami,
- uściślenie obszaru oględzin,
- zlokalizowanie widocznych śladów i dowodów,
- ustalenie wstępnej wersji przebiegu zdarzenia,
- utrwalenie ogólnego obrazu miejsca oględzin (opis w protokole, zdjęcie ogólnoorientacyjne, szkice „na
brudno”).

Etap oględzin szczegółowych:
- szczegółowe oględziny kolejnych fragmentów obszaru,
- poszukiwanie, ujawnianie, dokumentowanie i zabezpieczanie śladów.
Ślady powinny być oznaczone numerami. Należy udokumentować ich położenie i inne cechy
charakterystyczne, a następnie zabezpieczyć.

Etap końcowy oględzin:
- sprawdzenie, czy nie pominięto czegoś w trakcie badania,
- zebranie zabezpieczonych w sposób materialny śladów i przedmiotów.

• Wyposażenie techniczne

Sprzęt i środki wspomagające i zabezpieczające:
- odzież ochronna,
- środki łączności,
- środki transportu,
- taśmy do wyznaczenia obszaru.

Sprzęt i środki służące do ujawniania i zabezpieczania śladów:
- walizka śledcza,
- walizka fotograficzna,
- zestaw do wykonywania odlewów gipsowych,

13

- kamery video,
- walizki specjalistyczne (do ujawniania śladów daktyloskopijnych, osmologicznych, biologicznych itp.),
- oświetlacze kryminalistyczne.

Dokumentowanie wyników

Art. 143 KPK
§ 1. Spisania protokołu wymagają:
3) dokonanie oględzin.

Zasady sporządzania protokołu:
- musi być sporządzony w trakcie trwania czynności,
- powinien być redagowany w czasie teraźniejszym, w formie bezpośredniej,
- zasadnicza treść powinna obejmować wyczerpujący opis istotnych ustaleń,
- powinien być syntetyczny, zwięzły i rzeczowy,
- powinien zawierać opis działań w porządku chronologicznym,
- powinien być jedynie opisem,
- powinien być uzupełniony dokumentacją techniczną (zdjęcia, filmy, szkice).

Art. 150 KPK
§ 1. Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności.
Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę.
§ 2. Osoba uczestnicząca w czynności może podpisując protokół zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści.
Zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną.

• Formalne zabezpieczenie śladu

Opis w protokole:
- sposób znalezienia,
- opisanie podjętych czynności i ich rezultatów,
- charakterystyka śladu (dokładna lokalizacja, kształt, cechy charakterystyczne),
- informacje o dodatkowo zastosowanych metodach utrwalania wyglądu,
- oznaczenie ewidencyjne,
- informacje o dalszym postępowaniu.

Zabezpieczenie samego śladu – wymogi dot. opakowania zewnętrznego:
- musi ochraniać cechy identyfikacyjne śladu przed zmianami pod wpływem naturalnych czynników
zewnętrznych,
- musi być trwałe,
- musi mieć charakter jednorazowy (próba dostania się do śladu musi uszkadzać go w sposób widoczny i
nieodwracalny).

Szkice kryminalistyczne – gdy potrzebne jest określenie wymiarów obszaru, przedmiotów i śladów albo ich
rozmieszczenia oraz gdy za pomocą opisu zdjęć nie da się przedstawić obrazu sytuacji w sposób przejrzysty:
- szkic ogólny – położenie obszaru w stosunku do charakterystycznych (istotnych) elementów otoczenia alo
wzajemne położenie różnych obszarów,
- szkic szczegółowy – obszar objęty oględzinami i rozmieszczenie występujących na nim śladów lub
przedmiotów istotnych dla wyjaśnienia przebiegu zdarzenia,
- szkic specjalny – szczególnie istotne fragmenty obszaru oględzin.

14

Kontaminacja

Możliwość zanieczyszczenia lub przenoszenia śladów kryminalistycznych.

- Zmiana cech materiału.
Np. zatarcie części śladów, przeniesienie śladów z jednego miejsca na drugie (na skutek kontaktu z
narzędziami lub odzieżą, na skutek kontaktu odzieży zabezpieczanej od ofiary i odzieży osoby podejrzanej,
bezpośrednio.

- Wprowadzenie materiału nie związanego z badanym zdarzeniem.
Np. zabezpieczenie śladów pozostawionych przez uczestnika oględzin, przeniesienie materiału z innego
miejsca oględzin.
Najbardziej typowy przykład: migracja mikrośladów z odzieży.

Osmologia

Sprawca dokonując przestępstwa pozostawia na jego miejscu ślady zapachowe. Powstają one w wyniku
bezpośredniego kontaktu z przedmiotami lub określonymi miejscami.

Osmologia to inaczej odorologia albo oflaktronika.

Osmologia (gr. osme – „zapach, węch” + logos – „nauka”) fizjol. nauka zajmująca się badaniem właściwości
i działaniem zmysłu węchu oraz jego zaburzeniami. W kryminalistyce – dział zajmujący się badaniem śladów
zapachowych. Identyfikacja osób na podstawie śladów zapachowych pozostawionych na różnych podłożach i
przedmiotach.

Komórki czuciowe

Organ węchu człowieka zawiera tylko 5 mln komórek czuciowych, podczas gdy u psa 200 mln. Zapach ludzki
jest indywidualny i przynajmniej względnie stały, a człowiek przemieszczając się zostawia „trop zapachowy”
i ślady zapachowe na przedmiotach (tym, którzy w to nie wierzą polecam podróż autobusem w godzinach
szczytu).

Trop zapachowy przy sprzyjających warunkach jest wyczuwalny dla psa nawet do 24 godzin.

Czynniki wpływające na ludzki zapach

Stan zdrowia.
Poziom higieny osobistej.
Sposób odżywiania się.
Przemiana materii.
Używane kosmetyki.
Stan emocjonalny.

Czytelność śladów zapachowych

To zdolność do wywołania reakcji węchowej u psa identyfikującego ślady zapachowe. Związana z naukowym
pojęciem wartości progowej – czyli minimalnej liczby cząstek zapachowych zdolnych do wzbudzenia
receptorów nabłonka węchowego i wywołania reakcji węchowej.

Pobranie śladu zapachowego

Polega na przeniesieniu ulatniających się molekuł zapachowych z wytypowanego podłoża na pochłaniacz.
Wykonywane jest ono przez kontakt pochłaniacza z tym podłożem przez czas nie krótszy niż 30 minut. Po
upływie wymaganego czasu, pochłaniacze przenosi się do neutralnego zapachowo pojemnika szklanego, który
następnie szczelnie się zamyka.

15

Pochłaniacze

Wyjałowiona gaza.
Sterylna pielucha.
Wata.
Flanela.

Materiał dowodowy

Przedmiotami, z których najczęściej zabezpiecza się ślady zapachowe są m.in. przedmioty osobistego użytku,
niedopałki papierosów, rękojeści broni, fotele pojazdów, narzędzia przestępstwa lub ślady pozostawione na
ziemi, śniegu lub innym podłożu itp. Ślady zapachowe można zabezpieczać również z wynaczynionej krwi
lub włosów. Indywidualny zapach człowieku utrzymuje się praktycznie przez nieograniczony okres czasu w
śladach wysuszonej krwi. Należy pamiętać, że ślady te mogą łatwo ulec zniszczeniu, dlatego też wszelkie
czynności należy wykonywać dokładnie i przy użyciu odpowiedniego sprzętu.

Ślady zapachowe powinno się pobierać i zabezpieczać w pierwszej kolejności, przed dynamiczną częścią
oględzin.
Pobieranie i zabezpieczanie śladów należy wykonać na miejscu zdarzenia.

Zabezpieczenie śladów zapachowych

Ślady zapachowe, po uprzednim ich oznaczeniu numerami i sfotografowaniu, zabezpiecza się na miejscach
zdarzeń zarówno technicznie, jak i procesowo.
Technicznie zabezpieczenie śladu ma na celu uniemożliwienie otwarcia pojemnika osobie niepowołanej, bez
zniszczenia zabezpieczeń.
Procesowe zabezpieczenie obejmuje:
- opis w protokole oględzin,
- sporządzenie stosownej metryczki przymocowanej do pojemnika z zabezpieczonym śladem.

Materiał kontrolny

Specjalnie do tego celu pobrany ślad zapachowy o znanej charakterystyce, używany w ciągu selekcyjnym do
sprawdzenia poprawności pracy węchowej psa.

Próba kontrolna

Ma na celu ustalenie:
- czy w ciągu selekcyjnym nie znajduje się zapach atrakcyjny dla psa,
- czy pies w dniu badania pracuje prawidłowo.

Próba zerowa

Próba stosowana w szkoleniu i przy atestacji psów, w trakcie której, w ciągu selekcyjnym celowo nie
umieszcza się śladu zapachowego zgodnego z materiałem podanym psu do nawęszenia.

Do pobierania i zabezpieczania śladów zapachowych

wskazane jest posiadania następującego sprzętu i materiałów:

Pochłaniacze zapachu, zalecane do stosowanie przez CLK KGP.
Rękawiczki gumowe lub foliowe.
Dwie metalowe pęsety lub szczypce o dł. ok. 30 cm.
Słoiki szklane typy „TWIST” o poj. 0,9-1,0 l ze szczelnymi przykrywkami.
Folia aluminiowa, nie powlekana żadnymi substancjami.
Metryczki.
Rozpylacz z wodą destylowaną.
Czyste torebki foliowe o różnych rozmiarach.

16

§ 4 Pobieranie śladów zapachowych

Osoba pobierająca ślad zapachowy, ubrana w rękawiczki gumowe lub foliowe, używając pęsety nakrywa
pochłaniaczami przedmiot lub miejsce, z którego pobiera ślad, a następnie przykrywa całość folią aluminiową.
Ślady zapachowe z odzieży pobiera się, w miarę możliwości z tej części, która miała bezpośredni kontakt z
ciałem. Z małych części odzieży można pobrać ślad zapachowy poprzez zamknięcie ich w pojemniku razem
z pochłaniaczem, dotyczy to również małych przedmiotów.
Przy pobieraniu śladu zapachowego z obuwia, pochłaniacze umieszcza się w jego wnętrzu.
Po upływie określonego czasu zdejmuje się folię aluminiową, pochłaniacze przenosi się do pojemnika
szklanego i pojemnik szczelnie zamyka.

Badanie należy przeprowadzić po upływie nie mniej niż 24 godzin od zabezpieczenia materiału dowodowego
lub porównawczego. Jest to czas niezbędny na ustabilizowanie się zapachu ludzkiego na pochłaniaczach.
Materiał dowodowy zabezpieczony z wilgotnego podłoża wymaga zamrożenia.

Wiek śladów

Krótkotrwałość śladów powodowała, że do celów wykrywczych nadawały się praktycznie „ślady świeże” i w
związku z tym użycie psa ograniczone było do etapu badania miejsca zdarzenia lub bezpośredniego pościgu
za sprawcą. Każda zwłoka w użyciu psa prowadziła do nieodwracalnych następstw w jakości śladu.

Najlepszymi „nosicielami zapachu” są ślady biologiczne – fragment tkanek, krew, pot. Mogą zachowywać
one indywidualny zapach nawet przez kilka lat.
Zabezpieczony ślad przechowuje się w woreczku z tworzywa sztucznego lub wyjałowionym słoju w
temperaturze około +4 stopni Celsjusza. Można użyć także wyjałowionej dużej strzykawki (około 100 cm
sześciennych) lub pompy próżniowej do wciągania powietrza. Dobrze zabezpieczony ślad zapachowy nadaje
się do identyfikacji przez psa tropiącego nawet przez okres do 2 lat. Aktywować go można bardzo prosto –
używając niezbyt silnego strumienia pary.

Materiał porównawczy

Pobieranie materiału porównawczego przeprowadza osoba, która nie uczestniczyła bezpośrednio w
zabezpieczaniu materiału dowodowego. Eliminuje to, nawet hipotetyczną, możliwość uzyskania w trakcie
badań „wskazań fałszywie pozytywnych” wywoływanych wspólnym dla materiału dowodowego i
porównawczego zapachem osoby pobierającej, a nie zaś faktyczną zgodnością zapachową. Materiału
porównawczego nie wolno pobierać w pomieszczeniach, w których istnieją silne źródła innych zapachów.
Materiał porównawczy pobiera się przede wszystkim z dłoni od osób. Pochłaniacze przekazuje się osobie w
taki sposób, aby zminimalizować nanoszenie innych zapachów. Czas pobierania materiału porównawczego
wynosi 15 min. W szczególnych przypadkach można pobierać również materiał porównawczy z innych części
ciała, jak również z krwi.

Badania identyfikacyjne

1. Z materiału uzupełniającego wybierany jest materiał kontrolny, potrzebny do określenia sprawności
węchowej psów.
2. Badania identyfikacyjne polegają na kilkukrotnym porównywaniu materiału dowodowego z zapachem
porównawczym, używając co najmniej dwóch psów specjalnych.
3. Ustalanie zgodności zapachowej wykonuje się minimum 3 razy, za każdym razem zmieniając położenie
pojemnika z zabezpieczonym materiałem badanym.
4. W trakcie badania śladów zapachowych przewodnik psa (to samo zalecenie dotyczy prób kontrolnych) nie
może znać rozmieszczenia materiału badanego w ciągu selekcyjnym – ze względu na konieczność eliminacji
tzw. efektu Rosenthala („mądrego Hansa”).
5. Badanie śladów zapachowych można prowadzić jedynie w pracowni posiadające aktualny certyfikat –
ważny 2 lata. Certyfikaty wydaje komisja powołana przez Dyrektora Centralnego Laboratorium
Kryminalistycznego KGP.
6. Rozpoznawanie należy wykonać w specjalnie do tego celu przystosowanym pomieszczeniu.
7. Pomieszczenie to powinno odpowiadać niżej podanym parametrom:

17

- rozmiar i kształt powinny być dostosowane do warunków, w jakich psy były tresowane,
- optymalna temperatura wewnątrz pomieszczenia – 18-20

o

C,

- wilgotność względna wewnątrz pomieszczenia – 60-70%,
- oświetlenie żarowe,
- brak źródeł negatywnych bodźców zapachowych, akustycznych i optycznych, mogących rozpraszać uwagę
pracującego psa,
- brak w pobliżu pomieszczenia źródeł silnego pola elektromagnetycznego.
8. Pies pracujący w rozpoznawalni powinien sprawdzić ustawione w ciągu selekcyjnym pojemniki, wskazać
pojemnik ze zidentyfikowanym zapachem, w sposób określony na wstępie badania przez przewodnika. W
razie stwierdzenia zgodności zapachowej powinien powrócić do przewodnika. Pies powinien pracować bez
smyczy.
9. Badanie zgodności zapachowej powtarza się minimum 3 razy, za każdym razem zmieniając położenie
pojemnika z zabezpieczonym materiałem badanym.
10. W trakcie badania śladów zapachowych przewodnik psa nie może znać rozmieszczenia materiału badanego
w ciągu selekcyjnym.
11. Pies podczas badania śladów zapachowych w ciągu selekcyjnym, może być nagradzany przez przewodnika.

Dopuszcza się prowadzenie badań wykorzystując następujące warianty zestawienia ciągu selekcyjnego: szereg
(minimum 5 stanowisk), okrąg (minimum 10 stanowisk) oraz inne, po uzyskaniu akceptacji CLK KGP.

Tresura psów

Dobierane do tresury psy pochodzą wyłącznie z zakupów od indywidualnych osób. Nie prowadzi się w
polskiej policji hodowli psów z przeznaczeniem na służbowe.
Do tresury kwalifikuje się psy w wieku od 12 do 24 miesięcy.
Wykorzystuje się zarówno psy i suki następujących ras: owczarek niemiecki, labrador retriever, sznaucer,
terier, wyżeł.
W odniesieniu do największej grupy psów, czyli owczarka niemieckiego, są to zarówno psy czystorasowe oraz
mieszańce – eksterierowo zbliżone do wzorca rasy.

Pierwsza szkoła dla psów policyjnych powstała w 1899 roku w Belgii, do patrolów policyjnych psy trafiły
jedenaście lat później w Anglii.
W Polsce w tej dziedzinie przodował Kraków; w 1913 roku użyto tu do tropienia dobermana (bez prowadzenia,
bo dobermany nie mają zacięcia kryminalistycznego).

Sposoby zaznaczania zidentyfikowanego zapachu mogą być bardzo różne (warowanie, drapanie, oczekiwanie),
a uzależnione jest to od metody, jaką pies został wytresowany.

Badanie poligraficzne

dr hab. Marek Leśniak

W przypadku metod badań identyfikacyjnych należy pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze ważne są
standardy. Po drugie ważny jest obszar błędów. Nie można traktować naukowości jako cechy dychotomicznej.
Coś może być naukowe w różnym stopniu. Dwa elementy, które wpływają na ten stopień to poziom
wystandaryzowania. Standardy opierają się na wynikach badań empirycznych. Drugi element to kwestia
poznania obszaru błędów.

Można wskazać trzy zakresy zastosowania poligrafu w Polsce. Pierwsza kwestia to konkretne zdarzenie (np.
zabójstwo, kradzież). Druga kwestia to badania przedzatrudnieniowe. Trzecia kwestia to badania okresowe
(sprawdzanie lojalności). Odnosząc się do pierwszej kwestii dowód z badań może być dowodem w
postępowaniu karnym. Podstawą jest art. 193 Kodeksu postępowania karnego. Nie może być jednak jedynym
dowodem, tzn. nie może być jedyną podstawą skazania. Badanie to ma największą wartość we wczesnych
fazach procesu. Odnosząc się do drugiej kwestii należy wskazać, że badania przedzatrudnieniowe na poligrafie
przeprowadzane są w przypadku rekrutacji do niektórych służb, co wynika z odpowiednich ustaw. W biznesie
jest to niedopuszczalne. Kodeks pracy określa bowiem jakich informacji może żądać pracodawca. Odnosząc
się do trzeciej kwestii przyjąć trzeba, że dopuszczalność uzależniona jest od uregulowań pragmatyków
służbowych oraz postanowień umownych.

18

Daktyloskopia

Daktylos to po grecku palec.
Scopein – oglądać.

Początkowo odciski linii papilarnych służyły do uwierzytelniania dokumentów i znakowania przedmiotów
(zastępowały podpis).

Art. 79 KC
Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że uczyni na
dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i
nazwisko oraz złoży swój podpis, albo w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba
przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta
miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej
pisać.

Cechy listewek skórnych:
- niepowtarzalność (indywidualność),
- niezmienność,
- nieusuwalność.

Do rozróżnienia poszczególnych rodzajów wzorów oraz ich subidentyfikacji służą, poza ogólny układem linii
papilarnych:
- delta,
- termin wewnętrzny (TW),
- termin zewnętrzny (TZ),
- linia Galtona.

Termin zewnętrzny – jest to punkt wyznaczany w obrębie delty.
Termin wewnętrzny – jest to punkt wyznaczony w centrum wzoru.
Oba te terminy łączy linia Galtona.

Rodzaje wzorów:
- wzór pętlicowy lewy,
- wzór pętlicowy prawy,
- wzór łukowy,
- wzór namiotowy.

Wzory pętlicowe.
Wzór taki musi posiadać:
- tylko jedną deltę,
- przynajmniej jedną pętlicę,
- przynajmniej jedną linię papilarną.

Wzory łukowe.
Proste, charakteryzują się brakiem delty i rdzenia.

Wzór łukowy (namiotowy).
Wzory łukowe namiotowe różnią się od wzorów łukowych prostych tym, że w centrum mają jeden lub kilka
elementów, przeważnie odcinków, które są ustawione pionowo lub ukłonie do podstawy wzoru i tworzą tzw.
maszt.

Wzory wirowe.
Charakteryzują się najbardziej złożoną budową, ich rdzeń tworzą koła, elipsy, spirale, pętlice i inne wzory.

19

Identyfikacja śladów daktyloskopijnych:
- ogólny układ linii papilarnych tworzący wzory,
- minucje,
- rozmieszczenie i kształt porów,
- nieregularne kształty krawędzi linii,
- bruzdy zgięciowe (białe linie).

Rodzaje śladów:
- naniesione substancją potowo-tłuszczową,
- naniesione substancjami barwnymi,
- odwarstwione (np. w kurzu, mące itp.),
- wgłębione ( np. w wosku, kicie).

Ujawnianie śladów linii papilarnych:
- zjawiska optyczne (światło białe, promieniowanie laserów, oświetlacze),
- zjawisko adhezji (przyleganie, proszki i zawiesiny),
- reakcje chemiczne (odczynniki reagujące z substancją potowo-tłuszczową),
- metody fizyko-chemiczne (np. met. cyjanoaktylowa).

Dowód z ekspertyzy daktyloskopijnej jest dowodem pewnym i bezspornym.
Prawidłowo wykonana ekspertyza daktyloskopijna poparta materiałem poglądowym nie wywołuje
wątpliwości. Z reguły opinie daktyloskopijne nie są kwestionowane. Kwestionowany jest nie fakt pochodzenia
śladu od podejrzanego, a okoliczności związane z wiekiem śladu z miejscem jego pozostawienia czy
mechanizmem powstania śladu.
Opinie daktyloskopijne są opiniami kategorycznymi, zawierającymi stwierdzenia typu „pochodzi” lub „nie
pochodzi”.
Pozytywna identyfikacja dokonana przez eksperta daktyloskopii ma też częściowy wpływ na przyznanie się
sprawców do popełnienia przestępstw. Jak wynika z badań spośród trzydziestu sprawców przestępstw
trzynastu przyznało się do popełnionego czynu w obliczu przedstawienia im wyników ekspertyzy.
Wprowadzenie systemów automatycznej identyfikacji daktyloskopijnej przyczynia się w istotny sposób do
podniesienia poziomu wykrywalności przestępstw.

Fonoskopia

Historia

II Wojna Światowa – wywiadowcze służby radiopelengacyjne rozpoznawały głosy nadawców komunikatów
fonicznych i na tej podstawie rozpoznawały formacje i jednostki. Zainicjowano badania nad problematyką
odsłuchu informacji oraz radzenia sobie z dźwiękami zakłóconymi.

W latach powojennych pojawiły się metody:
- instrumentalnej identyfikacji głosu ludzkiego i dźwięków sąsiadujących (w Polsce zwana fonoskopią),
- identyfikacja sprzętu i ujawniania nieautentyczności zapisów.

Fonoskopia adaptuje osiągnięcia innych nauk:
- medycyny (instrumentalne badania głosu wykorzystuje się w diagnostyce),
- nauk wojskowych (badania na użytek obsługi ruchu lotniczego oraz identyfikacji jednostek pływających).

Założenia identyfikacyjne

Każda osoba ma w szczegółach inną budowę i funkcjonowanie szczelin głosowych (gardłowej, nosowej i
ustnych) oraz artykulatorów (zębów, języka, podniebienia i mięśni szczękowych). W konsekwencji występuje
zmienność interindywidualna mowy.

20

Metody identyfikacji człowieka na podstawie mowy

Metoda słuchowa.
Metody instrumentalne:
- badania wypowiedzi zarejestrowanych analogowo,
- identyfikacja zapisów na nośnikach cyfrowych.

Metoda słuchowa

Metoda ta wymaga od ekspertów szczególnych predyspozycji, m.in. tzw. słuchu fonematycznego.
Zasady tej metody w latach 50-tych przedstawili I. Pollack i J. Picket ze współpracownikami.

Obecnie ta metoda stosowana jest głównie dla rozpoznania treści wypowiedzi oraz (posiłkowana aparaturą
kontrolno-pomiarową i korekcyjną) w toku odsłuchu szeptów lub mowy intensywnie zakłóconej.
Odsłuchu dokonuje się zespołowo, z osobna wielokrotnie powtarzając odsłuch spornych fragmentów, kojarząc
zespoły dźwięków głoskowo, sylabowo i frazowo. Następnie eksperci konfrontują ustalenia; w przypadku
różnic – ponawiają czynności.

Badanie wypowiedzi zarejestrowanych analogowo

Pierwotnie zapisów mowy dokonywano analogowo – na nośnikach mechanicznych (walce, płyty
gramofonowe) lub magnetycznych (taśmy magnetofonowe).

Pierwszą opisaną w literaturze instrumentalną identyfikacją było rozpoznanie autora zapisu na płycie
gramofonowe – badania O.E. de Brito Alverenga (1951 r.). Porównał on zapisy zarejestrowawszy na taśmie
filmowej rysunki rowków.

Lawrence G. Kersta – dokonywał porównań tzw. spektrogramów paskowych (sonogramów, wokalogramów),
obrazujących czas wydawania dźwięku, częstotliwość i amplitudę głośności.
Wizualizacje konturowe i paskowe wytwarzał spektograf dźwiękowy – urządzenie przetwarzające dźwięki na
ich graficzne odpowiedzi (na ekranie lub na wydruku).

Metodzie tej L.G. Kersta nadał miano „Voice Print” (odcisk głosu); choć z czasem bardziej przyjęła się nazwa
fonetyka sądowa.

Badaniami obejmuje się:
1. Sferę językową – porównując zespoły cech semantycznych, fonetycznych oraz psycho- i
socjolingwistycznych.
2. Analizę akustyczną – oparta na idei „Visible Speech”.
3. Uzupełniająco ( w miarę potrzeby) – diagnozę o znamionach osobowości i doraźnego stanu emocjonalnego
mówcy, objawach ewentualnego odurzenia, schorzeniach narządów mowy, etc.

Identyfikacja zapisów na nośnikach cyfrowych

Wiele możliwości badawczych:
- każdorazowe kopiowanie wypowiedzi zapisanych cyfrowo nie powoduje utraty jakości zapisu,
- czynności badawcze można wielokrotnie powtarzać.

Rodzaje nośników cyfrowych:
- optyczno-laserowe – o ścieżkach zapisu wypalanych na CD, CDR, CDRW, DVD,
- magnetyczne – o magnetycznych ścieżkach zapisu, np. zapisywanych przez magnetofony DAT lub DCC
albo rejestratory MD,
- półprzewodnikowe – o zapisach czynionych przez rejestratory twardodyskowe (np. „Roland Virtual Studio”),
dyktafony MP-3, rejestratory „poczty głosowej” w telefonach komórkowych, komputerach osobistych.

21

Badania zapisów cyfrowych najczęściej prowadzi się z użyciem edytorów dźwięku i urządzeń
współtworzących współczesne profesjonalne radiowe studia lub studia nagrań, wykorzystywanych i przez
laboratoria fonoskopijne (np. „SADiE”, DSP-CSL „Sonograph”, etc.).
Takie zestawy umożliwiają odczytywanie nagrań i ich obróbkę: cięcie i przesuwanie fragmentów, korekcję
prędkości i pasm akustycznych oraz czyszczenie zapisów z zakłóceń.

Wykorzystuje się także zestawy typowo kryminalistyczne. Używany przez CLK KGP „IKAR Lab” obejmuje:
- edytor i procesor tekstu (SIS) – odsłuch mowy intensywnie zakłóconej, rozpoznawanie głosu mówcy oraz
urządzeń rejestrujących dźwięk,
- oprogramowanie do automatycznej transkrypcji materiału dźwiękowego (CAESAR) i czyszczenia nagrań z
szumów i trzasków oraz wydobywanie z tła akustycznego (SOUND CLEANER).

W procedurze stosowanej przez CLK KGP tylko posiłkowo wykorzystuje możliwości automatycznej
identyfikacji głosu; praktycznie redukując jej możliwości do wizualizacji.

Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie używa procedury opracowanej przez francuską żandarmerię. Na
procedurę tę składają się m.in. etapy parametryzacji zarejestrowanej wypowiedzi (i odpowiednio wypowiedzi
porównawczych) – widmowej i prozodycznej (konieczność uwzględnienia zmian akcentu, intonacji, etc.).
Identyfikacja jest automatyczna.

Dzięki parametryzacji możliwe jest zastosowanie twierdzenia Bayesa do opracowywania wyników; a co za
tym idzie wyliczenie prawdopodobieństwa błędu identyfikacyjnego.
W zachodniej Europie identyfikacja automatyczna, jako podstawowa, skutecznie wypiera metody tradycyjne.
Tak czynione ustalenia można uzupełniać o tradycyjne – analizę słuchową, fonetyczną i lingwistyczną.

Inne badania identyfikacyjne

Badania autentyczności zapisów.
Badania sprzętu.

Badania autentyczności zapisów

Fałszowanie zazwyczaj polega na usuwaniu lub domontowywaniu fragmentów zapisów, albo na zmianie
chronologii ich powstawania.
Badania polegają na ustaleniu:
- czy całość nagrania powstała z użyciem tego samego urządzenia,
- czy jego praca była przerywana,
- na ujawnianiu dysharmonii w strukturach językowych badanej wypowiedzi.

Badania sprzętu

Badania identyfikacyjne sprzętu wykorzystywanego do rejestracji to zazwyczaj grupowe lub indywidualne
identyfikacje magnetofonów, taśm, płyt i mikrofonów.
W efekcie identyfikacji grupowej rozpoznać można klasę i typ magnetofonu; kierując się: standardowymi
rozmiarami szpul (kaset), szerokością taśmy, prędkością przesuwu taśm, parametrami ścieżek magnetycznych,
etc.

Identyfikując indywidualnie ekspert kieruje się cechami wyróżniającymi egzemplarz z grupy powstałych w
toku takiego samego cyklu produkcyjnego – powstałymi w toku produkcji, lub będącymi rezultatami
eksploatacji, np.:
- nierównomierność przesuwu,
- kąt nachylenia szczeliny głowicy zapisującej,
- rozmieszczenie ścieżek wobec krawędzi,
- zarejestrowanie na taśmie przydźwięków powstałych na skutek nieprawidłowej pracy mechanizmów.

22

Zbieranie materiału kwestionowanego

O ile to możliwe do badań należy przedłożyć nie tylko nośnik, na którym zarejestrowano wypowiedzi, ale i
urządzenia rejestrujące (magnetofon i mikrofon, dyktafon, etc.).
Należy zadbać o takie przechowywanie i organizację transportu, by nie doszło do uszkodzeń mechanicznych,
narażenia na oddziaływanie silnych pól magnetycznych.

Zebrać także należy wszelkie informacje o poddawaniu sprzętu zabiegom konserwacyjno-remontowym.
Same badania nagrań zazwyczaj przeprowadza się na kopiach roboczych; by nie dopuścić do zniszczenia lub
zdeformowania dowodu rzeczowego, za jaki w postępowaniu posłuży oryginał.

Materiał porównawczy bezwpływowy

Za materiał bezwpływowy posłużyć mogą nagrania powstałe okazjonalnie (np. zapisy uroczystości rodzinnych)
lub materiał pozyskany operacyjnie (np. wypowiedzi podsłuchiwane lub uzyskane przez podstawioną osobę).
Materiał bezwpływowy może nie wystarczyć do powzięcia rozstrzygających wniosków lub rezultaty takich
badań będą utajnione, aby nie dekonspirować źródła.

Materiał porównawczy wpływowy

Pobieranie materiału porównawczego nie jest czynnością procesową, a więc nie musi być dokonane przez
organ procesowy; a nazywanie protokołem dokumentu opisującego przebieg tej czynności to licentia poetica.
Choć więc pożądane jest sporządzenie takiego opisu; to jego brak nie będzie błędem formalnym.

Niezbędne jest połączenie nagrania próbki z metryczką (ze względów taktycznych zasadne może okazać się
nagranie jej na końcu zapisu), zawierającą: dane osoby pobierającej materiał i dane identyfikujące probanta,
informację identyfikującą zastosowany sprzęt (mikrofon, urządzenie rejestrujące) oraz miejsce i czas
(początek i koniec) nagrania (początek i koniec, o ile to możliwe z pozycją licznikową).

W fazie wstępnej zarejestrować należy wypowiedzi probanta o jego danych personalnych, wieku, regionu
pochodzenia i ewentualnych długotrwałych pobytach w obcych środowiskach językowych, wykształceniu i
ewentualnej znajomości języków obcych, chorobach i używkach upośledzających funkcjonowanie aparatu
mowy (papierosy, wysokoprocentowe alkohole), etc.

Następnie należy pobrać wypowiedź o obojętnej treści, np. w postaci odczytanego artykułu lub fragmentu
książki (najlepiej zawierających dialogi).
W fazie zasadniczej należy nagrać dialog z probantem; tak sterowany, by uzyskać powtórzenia takich zwrotów
i fraz, jakie występują w materiale kwestionowanym.

Fazę tę można zakończyć poleceniem odczytania tekstu o pozornie odmiennej treści; ale bogatego w zwroty i
frazy pochodzące z zakwestionowanej wypowiedzi – tak, by uzyskać materiał porównywalny z uwagi na
struktury stylistyczne, intonację, tempo i głośność oraz klimat emocjonalny. Nie zaleca się pobierania próbek
w postaci wiernych powtórzeń.

Kto w Polsce wykonuje ekspertyzy fonoskopijne?

Badania fonoskopijne mogłyby być wykonane przez dobrego elektroakustyka w każdym współczesnym,
dobrze wyposażonym studiu nagrań.

W Polsce ekspertyzy takie wykonują: Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP, Zakład Kryminalistyki
i Chemii Specjalnej ABW oraz Instytut Ekspertyz Sądowych.

23

podręcznik – Ekspertyza sądowa – działy: badania dna (229-259) i metodyka ekspertyzy (29-45)
podręcznik – Kryminalistyka – Widacki – rozdział 3 (oględziny, str. 17-31), rozdział 15 (daktyloskopia, str.
233-266), rozdział 16 (badanie dokumentów), osmologia (347-358), ekspertyza poligraficzna (425-460)

19 pytań (od 3 do 6 rozwiązań, mogą być właściwe wszystkie, może być tylko jedno, ale nie będzie pustych;
można dostać od 1 do kilku punktów, za brak 0, za zaznaczenie niewłaściwego -1).