Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH

NR 82

Seria: Administracja i Zarz dzanie

2009

prof. nzw. dr hab. Janusz Toru

ski

dr in

!. Henryk Wyr"bek

Akademia Podlaska w Siedlcach

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

Source of finances of ecological investments in Poland

Streszczenie:

Istotnym problemem, z jakim borykaj

si! wszyscy inwestorzy, jest

pozyskiwanie funduszy na realizacj

! zamierzonego przedsi!wzi!cia. Ochrona "ro-

dowiska jest tak

dziedzin gospodarki, która w chwili obecnej wymaga du#ych na-

k

$adów finansowych. Od 2003 roku wyst!puje tendencja wzrostowa w nak$adach in-

westycyjnych zwi

zanych z ochron "rodowiska, która jest wynikiem wi!kszej

restrykcyjno

"ci w przestrzeganiu przepisów prawa oraz wzrostu liczby %róde$ finan-

sowania i odpowiedniego kszta

$towania ich struktury. W artykule przedstawiono %ró-

d

$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce w latach 2000-2005.

Abstract:

Raising funds for the accomplishment of the undertaking is a substantial

problem all investors. The environmental protection is such field of economics which
at present requires the big financial outlays. From 2003 an upturn is appearing in the
investments associated with the environmental protection which is a result bigger re-
sponsibility in obeying provisions of the law and the height of the number of source of
finances and proper shaping their structure. In the article were introduced sources of
funding of ecological investments in Poland in years to 2000-2005.

Wst

"p

W sytuacji rozwoju spo

eczno-ekonomicznego i coraz wyra!niej ry-

suj

"cych si# barier spowodowanych pogarszaj"cym si# stanem $rodowiska

naturalnego, obserwuje si

# zmiany podej$cia do zagadnienia $rodowisko

oraz rosn

"cy wp yw Wspólnoty na sposób, w jaki traktowane jest ono w skali

globalnej. Wyrazem tego jest coraz wyra

!niej demonstrowana gotowo$%

i wola Wspólnoty ujmowana w dokumentach strategicznych Unii i jej pro-
gramach operacyjnych. Traktat o Unii Europejskiej podniós

dzia ania na

rzecz ochrony

$rodowiska do rangi polityki wspólnotowej.

Definiuj

"c poj#cie polityki ekologicznej mo&na stwierdzi%, i& jest to

$wiadoma i celowa dzia alno$% pa'stwa, polegaj"ca na racjonalnym kszta -
towaniu

$rodowiska geograficznego poprzez jego w a$ciwe u&ytkowanie

i ochron

#, w oparciu o prawa przyrodnicze, ekonomiczne i spo eczne.

44

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

Polityka ekologiczna Unii Europejskiej rozwija

a si# wraz ze wzro-

stem nasilaj

"cych si# zagro&e' $rodowiskowych i liczy ponad 30 lat.

Rozwój cywilizacji oraz wielkie osi

"gni#cia cz owieka nie zawsze

przynosz

" zamierzone skutki. Rabunkowa eksploatacja zasobów natural-

nych doprowadzi

a do zachwiania równowagi. Odwrócenie biegu rzek zwi#k-

sza stopie

' zasolenia wód morskich. Budowla tam i du&ych zbiorników wod-

nych blokuje przep

yw planktonu i ryb, powoduj"c szkodliwe ekologiczne

procesy, zmienia warto

$% klimatyczn" i biologiczn" terenów. Du&a emisja

toksycznych gazów powoduje niszczenie warstwy ozonowej poch

aniaj"cej

promieniowanie nadfioletowe. Zmniejsza si

# powierzchnia

terenów zalesio-

nych, wymiera coraz wi

#cej gatunków ro$lin i zwierz"t. Tempo rozwoju

przemys

u i wprowadzenie na wielk" skal# chemizacji w rolnictwie przyczy-

niaj

" si# do pogorszenia stanu gleb.

W czasie powstawania EWG problem ochrony

$rodowiska uwa&any

by

za spraw# indywidualn" pojedynczego kraju. Wkrótce jednak przekonano

si

# o b #dnym sposobie my$lenia. Powa&ne katastrofy stawa y si# coraz

cz

#stsze i nabiera y spektakularnego znaczenia.

Pocz

"tki polityki ekologicznej Wspólnoty Europejskiej si#gaj" 1972 roku.

Na zwo

anej wówczas konferencji w Sztokholmie po raz pierwszy

poruszano spraw

# kryzysu ekologicznego. Debatowano nad brakiem spój-

no

$ci technologii ze $rodowiskiem, wyniszczaniem ziem uprawnych, bezpla-

nowo

$ci" w realizacji inwestycji budowlanych, wyniszczaniem i niebezpie-

cze

'stwem wygini#cia ró&nych form &ycia $wiata fauny i flory. Wynikiem

konferencji by

o uchwalenie Deklaracji Sztokholmskiej w sprawie $rodowiska

oraz 26 zasad. By

to pierwszy, zasadniczy krok w rozwoju mi#dzynarodo-

wego prawa ochrony

$rodowiska.

Dalszy rozwój i formalne uwzgl

#dnienie ochrony $rodowiska w$ród

celów dzia

ania EWG mia o miejsce w 1987 r. na konferencji w Maastricht.

Do Traktatu Rzymskiego dodano rozdzia

„(rodowisko”.

Ochrona

%rodowiska w prawie europejskim

Prawo europejskie jest to ogó

norm prawnych reguluj"cych stosunki

w ramach procesów integracyjnych realizowanych przez Wspólnoty Euro-
pejskie oraz Uni

# Europejsk".

1

)ród a prawa europejskiego dziel" si# na:

• !ród a prawa pierwotnego,
• !ród a prawa wtórnego.
Prawo pierwotne obejmuje szereg traktatów, na których opiera si

#

ustrój i struktura Unii.

Prawo wtórne stanowi

" natomiast akty o charakterze wi"&"cym

i niewi

"&"cym. S" to rozporz"dzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Zarówno prawo pierwotne, jak i wtórne tworzone jest w tzw. I flarze

Unii Europejskiej obejmuj

"cym polityk# spo eczn", gospodark#, handel, kul-

1

M. Lis, Encyklopedia prawa, Warszawa 2000, s. 216.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

45

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

tur

# i ochron# $rodowiska. Przepisy prawa wtórnego musz" by% spójne

z prawem pierwotnym, a nad przestrzeganiem zgodno

$ci czuwa Europejski

Trybuna

Sprawiedliwo$ci.

Rozporz

&dzenia

S

" aktami prawnymi du&ej rangi. Przypominaj" polsk" ustaw#.

Obowi

"zuj" w ca o$ci i bezpo$rednio w pa'stwach cz onkowskich i maj"

pierwsze

'stwo przed prawem krajowym. Oznacza to, &e powinny uchyli%

przepisy prawa wewn

#trznego, które z nim koliduj". Maj" zastosowanie wte-

dy, gdy istnieje potrzeba ujednolicenia systemu. S

" adresowane do nieokre-

$lonej liczby adresatów. Ka&dy podmiot podlegaj"cy regulacji prawa euro-
pejskiego mo

&e powo ywa% si# wprost na rozporz"dzenie. Form#

rozporz

"dze' ma oko o 10% aktów prawnych Wspólnoty Europejskiej.

Dyrektywy

S

" wi"&"ce jedynie dla pa'stw cz onkowskich, do których s" kiero-

wane. Ich wi

"&"cy charakter dotyczy tylko celu, który ma by% osi"gni#ty, na-

tomiast

$rodki i form# realizacji pozostawia do swobodnego wyboru. Dyrek-

tywa wymaga implementacji do prawa krajowego i nie mo

&na si# na ni"

bezpo

$rednio powo ywa%.

Ma natomiast du

&e znaczenie w procesie stanowienia prawa krajo-

wego. Je

&eli w dyrektywie jest zawarty konkretny wymóg, wszystkie pa'stwa

cz

onkowskie s" zobligowane do transpozycji tego wymogu do prawa we-

wn

#trznego.

Decyzje

Wydawane s

" w sprawach indywidualnych i wi"&" jedynie okre$lone

podmioty prawne lub ekonomiczne. Tak jak rozporz

"dzenie, decyzja nadaje

si

# do stosowania bezpo$redniego i nie daje wyboru najlepszego sposobu

regulacji. W zagadnieniach z zakresu ochrony

$rodowiska decyzje stosowa-

ne s

" w sprawach proceduralnych dotycz"cych zagadnie' szczegó owych,

raportowania oraz w zwi

"zku z konwencjami mi#dzynarodowymi. W tej dzie-

dzinie wyst

#puj" rzadziej ni& rozporz"dzenia i dyrektywy.

Zalecenia i opinie

S

" aktami o niewi"&"cym charakterze prawa. Wyznaczaj" kierunek

rozwoju prawa europejskiego oraz zawieraj

" pogl"dy i opinie organów unij-

nych w okre

$lonych sprawach. Musz" by% brane pod uwag# przez pa'stwa

cz

onkowskie przy wyk adni prawa krajowego.

Wa

&n" i znaczn" rol# w sprawie ochrony $rodowiska w prawodaw-

stwie europejskim pe

ni" normy i przepisy techniczne.

Stanowi

" one zbiór szczegó owych rozwi"za', opracowanych na

podstawie bada

', naukowych ekspertyz i do$wiadcze' praktycznych. Pro-

muj

" proekologiczne inwestycje przemys owe, wdra&anie nowych technologii

oraz inspiruj

" do przemian strukturalnych w przemy$le.

46

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

Do instrumentów prawnych polityki ekologicznej nale

&y zaliczy%

równie

& wyk adni# Trybuna u Sprawiedliwo$ci.

Trybuna

orzeka o legalno$ci aktów prawnych wydawanych przez

organy UE i o ich zgodno

$ci z traktatami oraz dokonuje ich obowi"zuj"cej in-

terpretacji. Jest to instytucja kompetentna w sprawach rozstrzygania sporów
wynikaj

"cych z interpretacji prawa wspólnotowego. Jego orzeczenia maj"

charakter ostateczny.

Ochrona

%rodowiska w prawie polskim

Polska historia prawna w zakresie ochrony przyrody si

#ga czasów

(redniowiecza. Ju& wtedy król Boles aw Chrobry chroni bobra, a pó!niej,
w 1423 r., W

adys aw Jagie o ograniczy mo&liwo$ci polowania na jelenie,

dziki i

osie.

Wiele lat pó

!niej kto$ powiedzia , &e Puszcza Bia owieska i &ubry

zawdzi

#czaj" swoje ocalenie królom polskim.

Z biegiem lat dojrzewa

a koncepcja ca o$ciowej ochrony przyrody.

W 1934 r. utworzono ustaw

# o ochronie przyrody, w my$l której ochronie

podlega

a ziemia, wody, jaskinie, ro$liny i zwierz#ta oraz minera y i skamie-

nia

o$ci. Ustawa ta dawa a podstaw# prawn" do wydawania rozporz"dze'

o tworzeniu parków narodowych i o gatunkowej ochronie ro

$lin i zwierz"t.

Jednak a

& do XIX w. ochrona $rodowiska by a s abo rozwini#ta. W okresie

powojennym zupe

nie straci a na znaczeniu. Rz"dom przy$wieca zupe nie

inny cel.

Rozwój przemys

u poci"ga za sob" uszczuplanie zasobów przyro-

dy, a co za tym idzie powodowa

wzrastaj"c" degradacj# $rodowiska i w co-

raz wi

#kszym stopniu przyczynia si# do jego wyniszczenia. W XX w. nisz-

czenie

$rodowiska jeszcze bardziej spot#gowa o si#. Masowo stosowane

technologie wzmaga

y szkodliwy wp yw produkcji na otoczenie.

Dopiero po nowelizacji Konstytucji w 1976 r. pojawi

y si# przepisy

dotycz

"ce ochrony $rodowiska. Art. 8 ust. 2 otrzyma brzmienie: „Polska

Rzeczpospolita Ludowa zapewnia ochron

# i racjonalne kszta towanie $ro-

dowiska naturalnego, stanowi

"cego dobro ogólnonarodowe”. Natomiast

w art. 60a okre

$lono prawo obywateli do korzystania ze $rodowiska oraz

wprowadzono obowi

"zek jego ochrony.

Umowy mi

"dzynarodowe

Ratyfikowana umowa mi

#dzynarodowa, og oszona w Dzienniku

Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, stanowi cz

#$% porz"dku prawnego w Polsce.

Najwa

&niejsze wi"&"ce Polsk# umowy mi#dzynarodowe w dziedzi-

nie ochrony

$rodowiska to:

2

Umowy wielostronne w dziedzinie ochrony

• $rodowiska morskiego
• klimatu, atmosfery i warstwy ozonowej

2

K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona

"rodowiska przeró#nymi zagro#eniami. Pro-

blemy spo

$eczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 2001.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

47

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

• fauny i flory oraz szczególnie cennych terenów

Umowy dwustronne

• umowy dotycz"ce wód granicznych
• specjalne umowy o ochronie $rodowiska
• uk ady dobros"siedzkie

W ustawach koncentruje si

# zasadnicza cz#$% regulacji prawa

ochrony

$rodowiska. Szczególne miejsce w polskim prawie ochrony $rodo-

wiska zajmuje ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony

$rodowiska.

Obejmuje ona podstawowe regulacje dla ca

ego $rodowiska i jego ochrony,

zawiera te

& najwa&niejsze definicje legalne. W bardzo obszernym zbiorze

przepisów dotycz

"cych $rodowiska, ustawa ta sta a si# swoist" konstytucj"

prawa ochrony

$rodowiska w Polsce. Kluczowe miejsce zajmuje tu poj#cie

zrównowa

&onego rozwoju i równowagi przyrodniczej.

W ostatnich latach XX w. Polska stan

# a w obliczu wielu zmian za-

równo spo

eczno-ekonomicznych, gospodarczych, jak i politycznych. Z okre-

su recesji gospodarczej przeszli

$my do okresu wzrostu. Zawansowany zo-

sta

proces prywatyzacji gospodarki oraz przeprowadzono reform# pa'stwa

w kierunku rozbudowy samorz

"dno$ci. By to równie& okres intensywnych

prac zwi

"zanych z integracj" Polski z Uni" Europejsk". Dzia ania w tym za-

kresie by

y realizowane g ównie poprzez tworzenie mechanizmów i norm

prawnych. Trwa

wzmo&ony proces legislacji nowych ustaw i rozporz"dze'

dostosowanych do przepisów unijnych. W ko

'cowym etapie uzgodnie' by a

II Polityka Ekologiczna Pa

'stwa, wytyczaj"ca cele na okres 25 lat.

Przy opracowywaniu dokumentu kierowano si

# nast#puj"cymi za o-

&eniami:

• Nadrz#dn" warto$ci" jest cz owiek. Komfort &ycia i zdrowie jest

niepodwa

&alnym kryterium w realizacji polityki ekologicznej na

ka

&dym szczeblu.

• Cz owiek wraz ze swoj" dzia alno$ci" jest $ci$le zwi"zany z sys-

temem przyrodniczym. Zachowanie równowagi wymaga spójne-
go zarz

"dzania u&ytkowaniem zasobów naturalnych oraz zapo-

bieganiem i likwidacj

" negatywnych dla $rodowiska skutków

dzia

alno$ci gospodarczej.

• Bezpiecze'stwo ekologiczne polega nie tylko na wprowadzeniu

zabezpiecze

' przed negatywnym oddzia ywaniem na $rodowi-

sko, ale tak

&e na dba o$ci i zapewnianiu odpowiednich warun-

ków.

• Wymóg dalszego rozwoju gospodarczego opartego na zasadzie

zrównowa

&onego rozwoju wynika z katastrofalnych skutków, jaki

przyniós

dotychczasowy rozwój oparty na niekontrolowanym

i nieracjonalnym korzystaniu z zasobów.

• Polska zachowa a znaczne powierzchnie lasów i bogat" ró&no-

rodno

$% biologiczn".

Polityka ekologiczna Polski opiera si

# na zasadach, które okre$laj" jej cha-

rakter. S

" to:

48

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

• Zasada zrównowa&onego rozwoju. Oznacza takie prowadzenie

polityki i dzia

a', aby zachowa% walory $rodowiska w stanie za-

pewniaj

"cym mo&liwo$% korzystania z nich nast#pnym pokole-

niom. Istot

" zrównowa&onego rozwoju jest konieczno$% integracji

zagadnie

' ochrony $rodowiska z polityk" gospodarcz".

• Zasada równego dost#pu do $rodowiska przyrodniczego.
• Zasada regionalizacji. Oznacza rozszerzenie uprawnie' samo-

rz

"du terytorialnego.

• Zasada – zanieczyszczaj"cy p aci.
• Zasada prewencji. Przeciwdzia anie niekorzystnym skutkom dla

$rodowiska musi dotyczy% ca ego procesu planowania, realizacji
i monitoringu prowadzonych przedsi

#wzi#%.

• Zasada przezorno$ci. Realizacja i wdra&anie nowych rozwi"za'

mo

&e nast"pi% tylko wówczas, gdy istnieje naukowo udowodnio-

na ca

kowita pewno$% efektów i skutków ich stosowania.

• Zasada stosowania najlepszych technik (BAT).
• Zasada subsydiarno$ci. Oznacza przekazywanie cz#$ci upraw-

nie

' i kompetencji na mo&liwie najni&szy szczebel.

• Zasada skuteczno$ci ekologicznej i efektywno$ci ekonomicznej.

Oznacza minimalizacj

# nak adów przy maksymalizacji uzyska-

nych efektów. Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze plano-
wanych przedsi

#wzi#% inwestycyjnych zwi"zanych z ochron"

$rodowiska.

Polityka ekologiczna pa

'stwa powinna by% integraln" cz#$ci" polityk sekto-

rowych, winna harmonizowa

% cele spo eczno-gospodarcze z celami ochrony

$rodowiska.
Rok 2001 by

rokiem prze omowym w rozwoju ochrony $rodowiska

w Polsce. Aspiracje Polski do cz

onkostwa w Unii Europejskiej wi"za y si#

z konieczno

$ci" przystosowania prawa polskiego do olbrzymiej liczby dyrek-

tyw unijnych. Poza tym, przyczyny tej fundamentalnej zmiany wi

"za y si#

z konieczno

$ci" pe nego wdro&enia konstytucyjnych za o&e'. Uchwalono

wówczas wiele ustaw dotycz

"cych ochrony $rodowiska. Na czo o wysuwa

si

# ustawa Prawo ochrony $rodowiska (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627

z pó

!n. zm.), ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 115,

poz. 1229 z pó

!n. zm.), ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu za-

nieczyszczeniu morza przez statki (Dz.U. Nr 47, poz. 243 z pó

!n. zm., usta-

wa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pó

!n.

zm.), ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowa-
niowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z pó

!n. zm.), ustawa o substancjach i prepa-

ratach chemicznych (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 84 z pó

!n. zm.), ustawa

o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898).

Zako

'czenie prac legislacyjnych ukoronowane uchwaleniem ustawy

Prawo ochrony

$rodowiska oznacza o wyra!ne skrócenie czasu dostosowy-

wania polskiego prawa do wymogów unijnych. Jednak

&e, tak jak w prawo-

dawstwie unijnym sprawa ochrony

$rodowiska nie jest tematem zamkni#tym,

tak i w polskich regulacjach prawnych wprowadzane s

" ci"g e zmiany.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

49

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych

ustaw w zwi

"zku z przyst"pieniem RP do Unii Europejskiej dokonuje w za-

kresie regulacji ustawy Prawo ochrony

$rodowiska wdro&enia 30 dyrektyw

Wspólnot Europejskich.

Jako

%' powietrza

Ochrona powietrza s

u&y zapewnieniu jak najlepszej jego jako$ci

poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poni

&ej dopuszczal-

nych dla nich norm lub przynajmniej na ich poziomie. W polskim prawie za-
pisy dotycz

"ce ochrony powietrza zawarte s" g ównie w ustawie prawo

ochrony

$rodowiska oraz w wielu rozporz"dzeniach. Polska dokonuje trans-

pozycji w zakresie ochrony powietrza aktów prawa wspólnotowego, zgodnie
z zobowi

"zaniem dostosowania prawa krajowego do acquis communautaire.

Transpozycja dyrektywy 98/70/EWG w sprawie jako

$ci benzyny i olejów na-

p

#dowych nast"pi a w ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o systemie monito-

rowania i kontrolowania jako

$ci paliw ciek ych. Dalsze dostosowywanie

prawa dotycz

" m.in.: dyrektywy 1996/62/WE w sprawie oceny i kontroli ota-

czaj

"cego powietrza, dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji

niektórych zanieczyszcze

' do powietrza, dyrektywy 2001/81/WE w sprawie

pu

apów emisji, dyrektywy 2000/79/WE w sprawie spalania odpadów.

Na uwag

# zas uguje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substan-

cjach zubo

&aj"cych warstw# ozonow". Wprowadza ona zasady u&ywania

tych substancji, reguluje ograniczenia w ich obrocie, wprowadza wymóg
uzyskania

$wiadectwa klasyfikacji. Ponadto wprowadza op aty oraz kary.

Jako

%' wód

Ochrona wód polega na zapewnieniu jak najlepszej jako

$ci w celu

zachowania równowagi biologicznej oraz zapewnieniu odpowiednich stan-
dardów jako

$ci co najmniej na poziomie dopuszczalnym.

Regulacje prawne w zakresie ochrony wód zawieraj

" ustawy:

Ustawa prawo ochrony $rodowiska i prawo wodne (Dz.U. z 2001 r.

Nr 115, poz. 1229 z pó

!n. zm.)

Ustawa prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz.

96 z pó

!n. zm.)

Ustawa o utrzymaniu czysto$ci i porz"dku w gminach (Dz.U.

z 1996 r. Nr 132, poz. 622 z pó

!n. zm.)

Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod# i zbiorowym odpro-

wadzaniu

$cieków (Dz.U. z 2001 r. Nr 72, poz. 747 z pó!n. zm.)

Ustawa o nawozach i nawo&eniu (Dz.U. z 2000 r. Nr 89, poz. 991

z pó

!n. zm.)

W zwi

"zku z przyst"pieniem do Unii Europejskiej Polska dostoso-

wa

a swoje prawo do wymogów wspólnotowych dokonuj"c transpozycji wielu

dyrektyw i rozporz

"dze':

* Dyrektywy 2000/60/WE z 2000 r. w sprawie dzia

ania polityki

wodnej

50

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

* Dyrektywy 75/440/EWG z 1975 r. dotycz

"c" wymaganej jako$ci

wód przeznaczonych do poboru wody pitnej

* Dyrektywy 76/160/EWG dotycz

"c" jako$ci wody w k"pieliskach

* Dyrektywy 79/923/EWG w sprawie jako

$ci wód, w których &yj"

skorupiaki

* Dyrektywy 76/464/EWG w sprawie zanieczyszczenia niektórymi

substancjami szkodliwymi

* Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania

$cieków komu-

nalnych

Zagadnienia dotycz

"ce ochrony wód morskich s" w wi#kszo$ci ure-

gulowane na szczeblu mi

#dzynarodowym w konwencjach i porozumieniach.

Polska ratyfikowa

a b"d! stosuje wszystkie najwa&niejsze konwencje w tym

zakresie. W prawie polskim dla ochrony

$rodowiska morskiego istotn" rol#

odgrywa kodeks morski,

3

ustawa o bezpiecze

'stwie morskim, ustawa o za-

nieczyszczeniu przez statki.

Odpady

Problematyka gospodarowania odpadami w polskim porz

"dku praw-

nym zosta

a uregulowana w sposób kompleksowy, wprowadzaj"c nowe

rozwi

"zania prawne zawarte w Konwencji bazylejskiej, Agendzie 21 i prawie

wspólnotowym. Przepisy dotycz

"ce tych zagadnie' znajduj" si# m.in. w:

ustawie prawo ochrony $rodowiska i ustawie o odpadach
ustawie o zachowaniu porz"dku w gminie
ustawie o mi#dzynarodowym obrocie odpadami
ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
ustawie o recyklingu odpadów
oraz wielu rozporz"dzeniach w tym zakresie wydanych przez Mi-

nistra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej

Wdro

&ono równie& do polskiego systemu prawnego szereg przepisów unij-

nych reguluj

"cych problematyk# gospodarki odpadami:

• Dyrektyw# 75/442/EWG dotycz"c" odpadów
• Dyrektyw# 91/271/EWG dotycz"c" $cieków komunalnych
• Dyrektyw# 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów
• Dyrektyw# 99/31/WE w sprawie sk adowania odpadów
• Dyrektyw# 94/62/WE w sprawie opakowa' i odpadów opakowa-

niowych

W polskim prawie ochrony

$rodowiska post#powanie z odpadami

opiera si

# na kilku podstawowych zasadach. Rzecz" najistotniejsz" jest za-

pobieganie powstawaniu odpadów ju

& na etapie planowania. Odzysk oraz

unieszkodliwianie powinno odbywa

% si# w miejscu ich powstawania, co jed-

nocze

$nie stanowi o zakazie nieuzasadnionego przemieszczania odpadów.

Ustawa o odpadach reguluje problematyk

# spalarni odpadów

4

oraz

$ci$le

okre

$la wymogi dotycz"ce lokalizacji i budowy sk adowisk odpadów.

3

Ustawa z dn. 18 wrze

$nia 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. Nr 138 poz. 1545 z pó!n. zm.

4

J. Jerzma

'ski, Gospodarka odpadami - prawo polskie w kontek"cie przepisów Unii Europej-

skiej, Wroc

aw 2001, s. 142.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

51

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

Konsekwentna realizacja od pocz

"tku lat 90. polityki ekologicznej

pa

'stwa pozwoli a osi"gn"% znacz"c" popraw# stanu $rodowiska w Polsce.

Przyk

adowo w latach 1990-2000:

• liczba miast obs ugiwanych przez oczyszczalnie $cieków wzros a

z 467 do 801,

• ca kowita emisja dwutlenku siarki spad a z 3210 tys. ton/rok do

1511 tys. ton/rok,

• emisja py ów spad a z 1950 tys. ton/rok do 403 tys. ton/rok,
• zmala a ilo$% odpadów sk adowych z 66,5 mln to do 22,3 mln ton,
• wzros a ilo$% odpadów wykorzystywanych i unieszkodliwionych

z 77,3 mln ton do 121,6 mln ton

Fundusze ekologiczne

W zakresie ochrony

$rodowiska, ka&dy inwestor, projektant i wyko-

nawca robót zobowi

"zany jest do uwzgl#dniania w swojej dzia alno$ci inwe-

stycyjnej wymaga

' ochrony $rodowiska, do zapewnienia (zw aszcza w bu-

downictwie mieszkaniowym i budownictwie u

&yteczno$ci publicznej)

materia

ów i elementów budowlanych chroni"cych przed ha asem i wibra-

cjami.

5

Inwestorzy i projektanci inwestycji o charakterze gospodarczym mu-

sz

" stosowa% procesy technologiczne najmniej uci"&liwe dla $rodowiska.

Zobowi

"zani s" równie& do racjonalnych rozwi"za' w zakresie gospodaro-

wania odpadami i

$ciekami, a w szczególno$ci do gospodarczego ich wyko-

rzystania.

6

Trzon ca

ego systemu rynku finansowego wspieraj"cego dzia ania

na rzecz ochrony

$rodowiska w Polsce stanowi" fundusze ekologiczne.

Podstaw

" prawn" funduszy s" zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku –

Prawo ochrony

$rodowiska.

Najpr

#&niej dzia aj"cym na tym polu w Polsce jest Narodowy Fun-

dusz Ochrony

(rodowiska i Gospodarki Wodnej. Celem dzia alno$ci Naro-

dowego Funduszu jest finansowe wspomaganie inwestycji proekologicznych
istotnych z punktu widzenia

$rodowiska o zasi#gu ogólnokrajowym i po-

nadregionalnym oraz administrowanie

$rodkami zagranicznymi przeznaczo-

nymi na ochron

# $rodowiska w Polsce.

Narodowy Fundusz Ochrony

(rodowiska i Gospodarki Wodnej sto-

suje nast

#puj"ce formy dofinansowania (rys. 1):

• dotacje
• po&yczki p atnicze i preferencyjne,
• kredyty udzielane ze $rodków funduszu przez banki,
• dop aty do oprocentowania preferencyjnych kredytów.
O dofinansowanie ze

$rodków Narodowego Funduszu mog" ubie-

ga

% si# podmioty gospodarcze podejmuj"ce realizacj# zada' zwi"zanych

5

Art. 68 ust. 1, Prawo Ochrony

&rodowiska.

6

Ochrona

"rodowiska, Zbiór przepisów, Wydawnictwo LEX, Sopot 1999.

52

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

z ochron

" $rodowiska. Udzielaj"c dofinansowania fundusz stosuje przepisy

dotycz

"ce pomocy publicznej.

49,05%

49,95%

1,00%

0,00%

1 zwrotne

2 bezzwrotne

3 kapita$owe

4 inne

Rys. 1. Struktura finansowania ze

$rodków NFO(iGW wg form finansowania

w latach 2002-2004

)ród o: GUS ,Ochrona $rodowiska 2005 r.

Fig. 1. Financing structure of agents NFO

(iGW according to forms of financing

in years 2002-2004

Source: GUS, Environmental protection 2005.

Dotacje udzielane s

" na przedsi#wzi#cia realizowane w ramach na-

st

#puj"cych programów:

! ochrony powierzchni ziemi,
! gospodarki wodnej,
! ochrony powietrznej,
! ochrony przyrody i krajobrazu,
! Pa'stwowego Monitoringu (rodowiska,
! ochrony lasów,
! zapobieganie kl#skom &ywio owym,
! Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno$ci

Przedsi

#biorstw.

Rol

" wojewódzkich funduszy (WFO(iGW) jest finansowe wspieranie

przedsi

#wzi#% proekologicznych o zasi#gu regionalnym. Fundusze woje-

wódzkie dzia

aj" na podobnych zasadach co Fundusz Narodowy. Do zada'

dofinansowywanych przez wojewódzkie fundusze nale

&" m.in.: wspieranie

dzia

a' zapobiegajacych powstawaniu odpadów i zanieczyszcze' oraz zmie-

rzaj

"cych do ich gospodarczego wykorzystania i sk adowania, zadania mo-

dernizacyjne i inwestycyjne s

u&"ce ochronie $rodowiska, edukacja ekolo-

giczna oraz inne dzia

ania wynikaj"ce z zasady zrównowa&onego rozwoju

uznane za priorytetowe dla danego regionu.

Powiatowe i Gminne Fundusze Ochrony

(rodowiska i Gospo-

darki Wodnej s

" funduszami celowymi nieposiadaj"cymi osobowo$ci praw-

nej. Celem dzia

ania tych funduszy jest dofinansowywanie zada' proekolo-

gicznych realizowanych na w

asnym terenie.

Do systemu ekologicznych funduszy celowych, obok Funduszy

Ochrony

(rodowiska i Gospodarki Wodnej, zaliczany jest równie& Fundusz

Le

%ny i Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych. Wykorzystanie $rodków Fun-

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

53

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

duszu Ochrony Gruntów Rolnych oraz zrealizowane prace i przedsi

#wzi#cia

ze

$rodków tego funduszu w latach 2000-2004 przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Prace i przedsi

#wzi#cia zrealizowane w oparciu o $rodki fundu-

szu ochrony gruntów rolnych

Table 1. Works and undertakings carried out based on centers of the fund

of the protection of agricultural lands

2000

2001

2002

2003

2004

WYSZCZEGÓLNIENIE

w hektarach

Rekultywacja i przystosowanie nieu%yt-
ków oraz bagien do potrzeb produkcji
rolniczej

311

200

116

705

419

Rolnicze zagospodarowanie gruntów
zrekultywowanych

605

475

235

107

21

U%y&nianie gleb

31763

39272

19367

20995 21877

Przeciwdzia$anie erozji gleb

--

1

8

30

7

Budowa i renowacja zbiorników wod-
nych s$u% cych ma$ej retencji wodnej

391

606

791

361

249

Budowa i modernizacja dróg dla po-

trzeb rolnictwa

3088

2135

2507

2361

2080

)ród o: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
Source: Ministry of Agriculture and the Development of the Village, Warsaw 2005.

W najbli

&szych latach oczekuje si# spadku udzia u funduszy ochrony

$rodowiska w finansowaniu inwestycji ekologicznych przy jednoczesnym
zwi

#kszeniu zaanga&owania $rodków pomocowych.

Programy pomocowe i instytucje finansuj

&ce

Pomoc zagraniczna w finansowaniu ochrony

$rodowiska w Polsce

odgrywa znacz

"c" rol#. Ju& od 1989 roku Polska jest beneficjentem pro-

gramów pomocowych oferowanych w przewa

&aj"cej cz#$ci przez Uni# Eu-

ropejsk

". Dotacje wyp acane s" ze $rodków w ramach funduszy przedakce-

syjnych i strukturalnych. Celem pomocy jest wyrównanie poziomu rozwoju
w krajach Wspólnoty. Fundusze strukturalne to jedna z najatrakcyjniejszych
form wsparcia. W ramach tych funduszy Polska otrzyma

a w latach 2004-

-2006 12,8 mld EUR. Polska otrzyma

a dost#p do czterech funduszy struktu-

ralnych:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej,
• Europejski Fundusz Spo eczny,
• Finansowy Instrument Orientacji Rybo ówstwa.
Najistotniejszym z punktu widzenia pozyskiwania

$rodków na reali-

zacj

# zada' z zakresu ochrony $rodowiska jest Europejski Fundusz Rozwoju

Regionalnego oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.

54

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego powo

any zosta w 1975 roku

w celu pomocy regionom s

abo rozwini#tym. Dzia alno$% funduszu koncen-

truje si

# na:

o

inwestycjach z zakresu ochrony

$rodowiska naturalnego,

o

infrastrukturze,

o

rozwoju ma

ych i $rednich przedsi#biorstw,

o

rozwoju turystyki,

o

kszta

towaniu spo ecze'stwa informacyjnego.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej powsta

w 1964 roku.

Jest programem rozwoju regionów wiejskich i poprawy infrastruktury rolnej.
G

ówne cele funduszu to:

! rozwój terenów wiejskich,
! wsparcie dla m odych rolników,
! restrukturyzacja oraz dostosowanie gospodarstw do wymogów

rynku,

! wspieranie dzia a' zwi#kszaj"cych konkurencyjno$% produktów

rolnych,

! wsparcie dla inicjatyw turystycznych,
! ochrona $rodowiska naturalnego terenów wiejskich,
! rozwój terenów le$nych,
! inwestycje z zakresu ochrony $rodowiska.

Fundusz Spójno

%ci (zwany równie! Funduszem Kohezji) powsta na mo-

cy Traktatu z Maastricht w 1993 roku. Wsparcie finansowe w ramach fundu-
szu udzielane jest krajom cz

onkowskim, których produkt narodowy brutto na

jednego mieszka

'ca nie przekracza 90% $redniej PNB dla wszystkich

pa

'stw cz onkowskich. Fundusz Spójno$ci nie nale&y do funduszy struktu-

ralnych. Ró

&nica mi#dzy funduszami polega na:

! podejmowaniu decyzji o przyznaniu $rodków na dofinansowanie

przez Komisj

# Europejsk",

! zasi#gu pomocy finansowej.
G

ównym celem Funduszu Spójno$ci w Polsce jest wspieranie dzia-

a' inwestycyjnych w adz publicznych z zakresu ochrony $rodowiska wynika-
j

"cych z wdra&ania prawa Unii Europejskiej. Do dzia a' tych nale&"

w szczególno

$ci:

poprawa jako$ci powietrza (ograniczenie emisji dwutlenku siarki

i tlenków azotu),

poprawa jako$ci wód powierzchniowych (budowa, rozbudowa

i modernizacja oczyszczalni

$cieków),

polepszenie jako$ci wody przeznaczonej do spo&ycia,
racjonalizacja gospodarki odpadami,
ochrona powierzchni ziemi,
zapewnienie bezpiecze'stwa przeciwpowodziowego.
Podmiotami dofinansowania ze

$rodków Funduszu Spójno$ci s"

jednostki samorz

"du terytorialnego oraz przedsi#biorstwa komunalne. Wy-

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

55

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

soko

$% udzielonej pomocy mo&e wynosi% 80% warto$ci danego projektu,

pozosta

y wk ad zapewniony jest przez beneficjenta.

Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Europej-
skiego Obszaru Gospodarczego

W 2004 roku, w pa

!dzierniku, Polska podpisa a dwie umowy, dzi#ki

którym mo

&e korzysta% ze !róde bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memo-

randum of Understanding wdra

&ania Mechanizmu Finansowego Europej-

skiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdra-
&ania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczy'cami s" trzy kraje
EFTA – Norwegia, Lichtenstein, Islandia. Przyznana Polsce kwota wsparcia
to 533,51 mln EUR, która ma by

% wykorzystana w latach 2004-2009.

(rodki te udzielane s" w ramach dwóch instrumentów finansowych:

• Norweskiego Mechanizmu Finansowego – z przeznaczeniem na

ochron

# $rodowiska, ochron# kulturowego dziedzictwa europej-

skiego, promowanie zrównowa

&onego rozwoju, badania nauko-

we,

• Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospo-

darczego – z przeznaczeniem na pomoc techniczn

" przy wdra-

&aniu acquis communautaire, polityk# regionaln" i dzia ania
transgraniczne, wdra

&anie przepisów z Schengen.

(rodkami tymi koordynuje w Polsce Ministerstwo Gospodarki i Pracy.

Fundusz na rzecz Globalnego

(rodowiska

G

ównym celem dzia alno$ci GEF jest ochrona globalnego $rodowiska natu-

ralnego.

(rodki finansowe przeznaczane s" na programy i przedsi#wzi#cia

w dziedzinach uznanych za priorytetowe:

! ochron# wód mi#dzynarodowych,
! przeciwdzia anie zmianom klimatu,
! ochron# warstwy ozonowej,
! ochron# ró&norodno$ci biologicznej.

Program ten skierowany jest do organizacji pozarz

"dowych i spo ecznych,

a fundusze wyp

acane s" w formie dotacji.

Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej

W oparciu o w

asne $rodki finansowe fundusz ten realizuje programy

w zakresie preferencyjnego kredytowania przedsi

#wzi#% dotycz"cych rozwo-

ju wsi i ma

ych miast. Obecnie fundusz realizuje trzyna$cie programów ope-

racyjnych obejmuj

"cych 11 linii kredytowych. Kredyty te przyznawane s" na

zadania dotycz

"ce:

Infrastruktury wiejskiej:

o

kredyty na modernizacj

# dróg publicznych,

o

kredyty na inwestycje dotycz

"ce zbiorowego zaopatrzenia wsi

w wod

#,

o

kredyty na inwestycje z zakresu oczyszczania

$cieków,

o

kredyty na inwestycje w zakresie wiejsko-gminnych szkó

.

56

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

Pozarolniczej ma ej przedsi#biorczo$ci:

o

kredyty na przedsi

#wzi#cia w zakresie agroturystyki,

o

kredyty na przedsi

#wzi#cia w zakresie ma ej przedsi#biorczo-

$ci,

o

kredyty na ochron

# zdrowia,

o

kredyty na inwestycje dotycz

"ce weterynarii,

o

mikrokredyty na pozarolnicz

" dzia alno$% gospodarcz".

Subwencje w zakresie ochrony zdrowia i $rodowiska:

o

zapewnienie podstawowej opieki zdrowotnej,

o

ochrona

$rodowiska na terenach wiejskich.

Cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej realizowane

w ramach ww. linii kredytowych powi

"zane s" $ci$le z funduszami struktu-

ralnymi, czyli mog

" wspiera% $rodki pomocowe Unii Europejskiej, uzupe nia-

j

"c wymagany w asny wk ad inwestorów.

Fundacja EkoFundusz

Powo

any w 1992 roku celem efektywnego zarz"dzania $rodkami

finansowymi pochodz

"cymi z ekokonwersji. G ównym zadaniem fundacji jest

finansowe wspieranie dzia

a' podejmowanych w zakresie ochrony $rodowi-

ska, które maj

" istotne znaczenie w skali globalnej. W odró&nieniu od innych

funduszy, dofinansowanie z Fundacji EkoFundusz wyklucza mo

&liwo$%

finansowego wsparcia przedsi

#wzi#% o zasi#gu lokalnym. S" to dzia ania

z zakresu:

" ochrona wód Ba tyku (ograniczenie dop ywu zanieczyszcze'),
" ochrona klimatu (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych),
" ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlen-

ków azotu,

" ochrona ró&norodno$ci biologicznej,
" racjonalna gospodarka odpadami.
Fundacja EkoFundusz mo

&e wspiera% finansowo zarówno dzia ania

dopiero rozpoczynane, jak i znajduj

"ce si# ju& w fazie realizacji projektu pod

warunkiem,

&e ich zawansowanie finansowe nie przekracza 60%. Wspiera-

nie finansowe fundacji polega na udzielaniu bezzwrotnej dotacji, mieszcz

"-

cej si

# w granicach 10-30% kosztów projektu, oraz dop at do zada'

o charakterze powtarzalnym i dop

at do tworzonych plantacji ro$lin energe-

tycznych. Dotacje z EkoFunduszu dotycz

" mi#dzy innymi projektów z dzie-

dziny ochrony powietrza, takich jak:

! kolektory s oneczne,
! elektrownie wiatrowe,
! plantacje ro$lin do celów energetycznych,
! produkcja oleju nap#dowego rzepakowego,

urz

"dzenia do kompostowania odpadów komunalnych.

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

57

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

Fundacja na rzecz Rozwoju Wsi Polskiej „Polska Wie

% 2000”

im. Macieja Rataja

Zakres przedmiotowy fundacji dotyczy dofinansowania inicjatyw lo-

kalnych na rzecz rozwoju infrastruktury wiejskiej. Finansowanie to polega na
udzielaniu kredytów na preferencyjnych warunkach, które s

" przeznaczone

w szczególno

$ci na budow# i modernizacj# urz"dze' grzewczych zasilanych

olejem opa

owym lub gazem. Wysoko$% udzielanego kredytu mo&e wynosi%

40 tys. z

otych, z tym &e udzia w asny inwestora nie mo&e by% ni&szy ni&

50% warto

$ci realizowanego projektu.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

ARiMR spe

nia zasadnicz" rol# w rozwoju przedsi#biorczo$ci na wsi.

Formy pomocy udzielanych przez Agencj

# stanowi" dop aty i kredyty:

! kredyt na realizacj# przedsi#wzi#% inwestycyjnych w rolnictwie,

przetwórstwie rolno-spo

&ywczym i us ugach dla rolnictwa,

! kredyt na inwestycje z zakresu agroturystyki w gospodarstwie

rolnym,

! dofinansowania dzia alno$ci zwi"zanej z podnoszeniem kwalifi-

kacji zawodowej,

! dofinansowanie zalesie',
! wspieranie rozwoju us ug mechanizacyjnych w ramach bran&o-

wego programu wspólnego u

&ytkowania maszyn rolniczych.

European Commission Directorate-General

G

ównym celem dzia alno$ci Departamentu jest kreowanie finanso-

wych instrumentów wspomagania dzia

a' z zakresu ochrony $rodowiska.

Priorytetami przy

$wiecaj"cymi podejmowanie decyzji o alokacji $rodków jest:

• Ochrona $rodowiska
• Zachowanie ró&norodno$ci przyrody i krajobrazu
• Wspomaganie pa'stw trzecich

Dotacje z Departamentu Generalnego udzielane s

" zarówno osobom fizycz-

nym, jak i prawnym na realizacj

# zada' zgodnych z wyznaczonymi prioryte-

tami w zakresie:

o

innowacyjnych dzia

a' w przemy$le,

o

technicznych dzia

a' lokalnych instytucji,

o

ochrony fauny i flory

Wysoko

$% udzielanego dofinansowania wynosi w zale&no$ci od wagi projek-

tu od 20 tysi

#cy do 60 tysi#cy euro.

Banki

Coraz wi

#ksz" rol# we wspieraniu finansowania inwestycji ekolo-

gicznych w Polsce odgrywaj

" banki. Ich liczba i ró&norodno$% oferowanych

produktów przeznaczonych na ochron

# $rodowiska ro$nie z roku na rok.

Dzi

#ki wspó pracy z funduszami ochrony $rodowiska i gospodarki wodnej

58

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

oraz innymi fundacjami i instytucjami zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi
rozszerzaj

" one swoj" ofert# o nowe, atrakcyjniejsze kredyty proekologicz-

ne.

Zjawisko wi

#kszego zaanga&owania si# banków w finansowanie in-

westycji proekologicznych mo

&na zauwa&y% zw aszcza od chwili przyst"pie-

nia Polski do Unii Europejskiej. Nast

"pi o wówczas wi#ksze zapotrzebowa-

nie na rynku inwestycyjnym na nowe fundusze.

Spo

$ród banków kredytuj"cych inwestycje s u&"ce ochronie $rodo-

wiska na uwag

# zas uguj":

Bank Gospodarstwa Krajowego,
Bank BPH Spó ka Akcyjna,
Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A.,
Bank Inicjatyw Spo eczno-Ekonomicznych,
Kredyt Bank S.A.,
Bank Wspó pracy Europejskiej S.A.,

oraz

Europejski Bank Inwestycyjny,
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Najbardziej wyspecjalizowanym w finansowaniu przedsi

#wzi#% eko-

logicznych jest Bank Ochrony

(rodowiska S.A. Dzia alno$% w sferze ekologii

to priorytet banku. Jego g

ównym celem jest pozyskiwanie i gromadzenie

funduszy krajowych i zagranicznych oraz kierowanie ich do podmiotów in-
westuj

"cych w przedsi#wzi#cia przynosz"ce wymierne efekty ekologiczne.

Podstawowa dzia

alno$% banku na ekologicznym rynku finansowym polega

na udzielaniu kredytów na cele ekologiczne na warunkach preferencyjnych.

Nak

$ady na inwestycje ekologiczne w Polsce

Kwestia ochrony

$rodowiska w ostatnich latach sta a si# wielkim wy-

zwaniem dla polskiego rz

"du. Sprostanie tym wyzwaniom oraz realizacja

wszystkich zamierzonych przedsi

#wzi#% okre$lonych w polityce ekologicznej

pa

'stwa i zgodnych z liter" prawa ochrony $rodowiska wi"&e si# z du&ymi

kosztami, których szacunki si

#gaj" blisko 40 mld euro, tj.120-150 mld z .

Lata 2000-2005 charakteryzowa

y si# pocz"tkowo spadkiem nak a-

dów na ochron

# $rodowiska. Utrzymuj"cy si# poziom 1,6% PKB w latach 90.

wyra

!nie uleg zmniejszeniu. W roku 2001 wynosi tylko 0,9%.

Po kilku latach regresu, na rynku inwestycji ekologicznych da

o si#

zauwa

&y% pewne o&ywienie. Niewielki, ale rosn"cy wp yw maj" projekty in-

westycyjne przy udziale

$rodków Unii Europejskiej. W roku 2003 nak ady in-

westycyjne na ochron

# $rodowiska wzros y o 4% (w cenach bie&"cych) i na

gospodark

# wodn" ok. 17% (równie& w cenach bie&"cych) w porównaniu do

roku 2002.

Istotnym problemem jest pozyskiwanie funduszy na inwestycje eko-

logiczne.

Struktura finansowania inwestycji proekologicznych od kilku lat nie

zmieni

a si#. G ównym !ród em ponoszenia nak adów s" $rodki w asne in-

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

59

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

westorów. Ich udzia

w nak adach na ochron# $rodowiska w latach 90. sta-

nowi

poni&ej 40% w stosunku do wszystkich grup inwestorów, natomiast

w 2002 r. wzrós

do 49,3%.

(rodki finansowe na realizacj# przedsi#wzi#% s u&"cych ochronie

$rodowiska mog" pochodzi%:

ze !róde publicznych,
ze !róde prywatnych,
z pomocy zagranicznej.

(rodki publiczne pochodz" z bud&etu pa'stwa, funduszy celowych oraz

bud

&etów samorz"dowych. )ród a te stanowi" znacz"c" cz#$% rynku finanso-

wego ochrony

$rodowiska. Wykorzystywane s" do wspierania ekologicznej poli-

tyki pa

'stwa oraz lokalnych i regionalnych programów ekologicznych.

(rodki prywatne natomiast tworz" podmioty gospodarcze oraz banki

przy wspó

udziale osób fizycznych. (rodki w asne przedsi#biorstw stanowi y

w latach 2002-2004 ponad 46% ogólnych nak

adów na ochron# $rodowiska.

Pomoc zagraniczna w dziedzinie ekologii, udzielana w postaci daro-

wizn i dotacji, jest przyznawana Polsce ju

& od 1990 r. Najwi#ksze fundusze

Polska uzyska

a z Unii Europejskiej, co stanowi o 90,8% wszystkich zagra-

nicznych darowizn. W

$ród krajów wspieraj"cych Polsk# w ochronie $rodowi-

ska znalaz

y si# Niderlandy, Dania, USA. Najwi#ksze wsparcie udzielono

ochronie wód i gospodarce wodnej – 86,3%, ochronie powietrza – 5,2% oraz
ochronie powierzchni ziemi – 4,8%.

(rodki te pochodz" z funduszy przedak-

cesyjnych, g

ównie z funduszu PHARE oraz ISPA, a tak&e z funduszu SA-

PARD, którego zasadniczym celem jest wspieranie rolnictwa. Zagranicznymi
$rodkami finansowymi udost#pnianymi w formie niskooprocentowanych po-
&yczek czy kredytów zarz"dzaj" polskie fundusze i fundacje ekologiczne
oraz Bank Ochrony

(rodowiska.

Zaobserwowany w latach 1999-2002 spadek nak

adów inwestycyj-

nych na ochron

# $rodowiska by w pewnym sensie spowodowany pogorsze-

niem si

# sytuacji finansowej wielu podmiotów gospodarczych, które ze zro-

zumia

ych wzgl#dów wi#cej uwagi po$wi#ca y utrzymaniu si# na rynku ni&

ekologii. Zainteresowanie bowiem przedsi

#biorstw finansowaniem przedsi#-

wzi

#% ochronnych z w asnych $rodków zale&y równie& w du&ej mierze od:

• dzia ania instrumentów ekonomicznych ochrony $rodowiska,

w tym systemu op

at i kar, preferencyjnych kredytów czy ulg po-

datkowych,

• dost#pno$ci tanich $rodków inwestycyjnych z innych !róde .

Roczne nak

ady w Polsce na ochron# $rodowiska wynosz" 2,1 mld euro.

Jest to ogromna kwota niezb

#dna dla poprawy stanu $rodowiska naturalne-

go. Zaplecze finansowe, jakim dysponuje Polska, jest niewystarczaj

"ce do

szybkiego i efektywnego przeprowadzenia wszystkich inwestycji ekologicz-
nych, koniecznych do nadrobienia zaniedba

' ostatnich dziesi#cioleci, w celu

zmniejszenia dystansu dziel

"cego nasz kraj z pa'stwami Unii Europejskiej.

Osi

"ganie pozytywnych wyników w ochronie $rodowiska jest w du&ej

mierze zale

&ne od skutecznego, zintegrowanego systemu finansowania.

W Polsce system ten opiera si

# przede wszystkim na funduszach ekologicz-

60

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

nych. S

" to trzy g ówne fundusze celowe niezale&ne od bud&etu: Narodowy

Fundusz Ochrony

(rodowiska i Gospodarki Wodnej wraz z funduszami wo-

jewódzkimi, powiatowymi i gminnymi, Fundusz Le

$ny oraz Fundusz Ochrony

Gruntów Rolnych.

Najwa

&niejszy z nich jest NFO(iGW. Jest on najwi#ksz" instytucj"

realizuj

"c" Polityk# Ekorozwoju Pa'stwa poprzez finansowanie inwestycji

zwi

"zanych z ochron" $rodowiska. Zosta utworzony na mocy ustawy z dnia

31 stycznia 1980 r. o ochronie i kszta

towaniu $rodowiska. Dzia a od 1 lipca

1989 r. Wszystkie fundusze utrzymuj

" si# z op at za korzystanie ze $rodowi-

ska, wydatkuj

"c zgromadzone w ten sposób $rodki w formie preferencyjnych

po

&yczek i dotacji na dofinansowanie zada' proekologicznych.

7

Do funduszy

wp

ywaj" równie& kwoty pochodz"ce z op at i kar pieni#&nych z tytu u naru-

szenia warunków korzystania ze

$rodowiska oraz odszkodowa', gromadzo-

ne na koncie funduszu celowego FO

(iGW (tab. 2).

Dochodami funduszu s

" ponadto wp ywy z przedsi#wzi#% kultural-

nych, organizowanych na rzecz ochrony

$rodowiska, wp at i zapisów osób

fizycznych i prawnych,

$wiadczenia rzeczowe oraz dochody z dzia alno$ci

ekologicznych.

8

Fundusz Narodowy oraz fundusze wojewódzkie ze wzgl

#du

na osobowo

$% prawn" s" wspomagane dochodami z operacji finansowych,

udzia

u w spó kach, oprocentowania na rachunkach bankowych, sprzeda&y

papierów warto

$ciowych, kredytów oraz obligacji.

(rodki funduszy gminnych przeznaczane s" na wspomaganie sys-

temów kontrolnych, modernizacj

# urz"dze' technicznych, utrzymanie obsza-

rów specjalnych i obszarów zielonych, zapewnienie w

a$ciwego sk adowania

odpadów oraz na edukacj

# ekologiczn".

(rodki z funduszy powiatowych s u&" realizacji przedsi#wzi#% zwi"-

zanych ze sk

adowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz na wspó finan-

sowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Kapita

pie-

ni

#&ny zgromadzony przez fundusze wojewódzkie przeznaczony jest na

finansowanie gospodarki le

$nej, przeciwdzia anie i likwidacj# skutków nad-

zwyczajnych zagro

&e' $rodowiska, wdra&anie nowych technik i technologii

oraz wspieranie bada

' naukowych prowadzonych w zakresie ochrony $ro-

dowiska.

Narodowy Fundusz Ochrony

(rodowiska swoje fundusze przezna-

cza na dzia

ania proekologiczne o znaczeniu krajowym lub mi#dzynarodo-

wym w zakresie post

#pu technicznego, programów badawczych i edukacyj-

nych, monitoringu

$rodowiska oraz wspomagania regionalnych i ponadregio-

nalnych programów zrównowa

&onego rozwoju i ochrony $rodowiska.

Funkcjonowanie Funduszu Le

$nego okre$la ustawa o lasach, a za-

rz

"dza nim Dyrektor Generalny Lasów Pa'stwowych.

7

Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990 r.

8

www.mos.gov.pl

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

61

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

Tabela 2. Udzia

poszczególnych funduszy ochrony $rodowiska i gospodar-

ki wodnej w dochodach z tytu

u op at za korzystanie ze $rodowi-

ska oraz kar pieni

#&nych za naruszenie warunków korzystania ze

$rodowiska

Table 2. Share of individual funds of the environmental protection and the

water management in income from payments for using the envi-
ronment and fines for the infringement of terms of use from the
environment

#ród$o dochodu

GFO'iGW

PFO'iGW

WFO'iGW

NFO'iGW

Op$aty i kary za usuwanie
drzew

100%

-

-

-

Op$aty i kary za zrzut zasolo-
nych wód kopalnianych oraz
emisj" NO

x

20%

10%

45,5%

24,5%

Op$aty za sk$adowanie odpa-
dów i kary za niew$a(ciwe
sk$adowanie

50%

10%

26%

14%

Pozosta$e op$aty i kary

20%

10%

45,5%

24,5%

)ród o: GUS, Ochrona $rodowiska, Warszawa 2006.
Source: GUS, Environmental protection, Warsaw 2006.

(rodki Funduszu Le$nego pochodz" z odpisów ze sprzeda&y drew-

na oraz s

" to ró&nego rodzaju kary, nale&no$ci i op aty zwi"zane z wy "cze-

niem z produkcji gruntów le

$nych, a tak&e wynikaj"ce z odszkodowa'

cywilnoprawnych za szkody powsta

e w wyniku po&arów czy te& przedwcze-

snego wyr

#bu drzewostanu. Zgromadzone fundusze przeznaczane s"

w szczególno

$ci na wyrównywanie niedoborów powstaj"cych przy realizacji

zada

' gospodarki le$nej.

Dochodami Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych s

" $rodki pocho-

dz

"ce z op at za przejmowanie gruntów rolnych na cele nierolne oraz sprze-

da

& ziemi próchniczej. (rodki te przeznacza si# na ochron#, rekultywacj#

i popraw

# jako$ci gruntów rolnych, budow# i renowacj# stawów rybnych oraz

wyp

at# odszkodowa'.

Szczególn

" rol# w finansowaniu inwestycji proekologicznych w Pol-

sce zajmuje sektor bankowy. W ostatnich latach mogli

$my zaobserwowa%

wzrost liczby banków aktywnie w

"czaj"cych si# w sprawy ochrony $rodowi-

ska, sukcesywnie rozszerzaj

"c swoje oferty o nowe instrumenty skierowane

na przedsi

#wzi#cia s u&"ce $rodowisku.

W 1994 r. 14 polskich banków podpisa

o deklaracj# ONZ „Banko-

wo

$% a $rodowisko” w celu promowania poprzez w a$ciw" polityk# oraz

czynno

$ci gospodarcze i bankowe zasad ekorozwoju.

W polskim systemie bankowo-finansowym banki komercyjne swoj

"

dzia

alno$% kredytow" kieruj" na inwestycje zwi"zane z modernizacj" i roz-

budow

" polskiego przemys u oraz na inwestycje bezpo$rednio zwi"zane

z ochron

" $rodowiska, jak ochrona wód, atmosfery czy gospodarczego wy-

korzystania odpadów.

62

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82

Bankiem, który wyspecjalizowa

si# w kredytowaniu inwestycji pro-

ekologicznych, jest Bank Ochrony

(rodowiska S.A. Misj" banku jest $wiad-

czenie kompleksowych us

ug finansowych podmiotom realizuj"cym projekty

na rzecz ochrony

$rodowiska. Jego g ównym celem jest pozyskiwanie i gro-

madzenie krajowych i zagranicznych

$rodków finansowych, a nast#pnie kie-

rowanie ich na obs

ug# przedsi#wzi#% niezb#dnych dla zachowania i ochro-

ny

$rodowiska.

9

(rodki finansowe pochodz"ce ze !róde zagranicznych wspomaga-

j

"ce polskie $rodowisko mo&na podzieli% na:

- ekokonwersj

#, czyli umorzenie cz#$ci polskiego d ugu zagranicz-

nego,

-

$rodki Unii Europejskiej uzyskiwane w ramach programu PHARE
oraz funduszy ISPA, SAPARD,

- kredyty preferencyjne,
- kredyty komercyjne.
Jedn

" z najatrakcyjniejszych dla Polski pomocy wspieraj"cych eko-

rozwój jest ekokonwersja, zaistnia

a dzi#ki decyzji Klubu Paryskiego. Decy-

zja ta dotyczy

a anulowania 50% d ugu polskiego. Do realizacji porozumie-

nia przyst

"pi y Finlandia, Niemcy, Szwajcaria i Francja.

W najwi

#kszej wysoko$ci pomoc w formie dotacji na cele ochrony

$rodowiska jest udzielana z Unii Europejskiej w ramach programów PHARE.

Innym funduszem unijnym, z którego Polska otrzymywa

a pomoc

finansow

", by fundusz ISPA (Instrument for Structural Policie for Preac-

cession). Fundusz ten przeznaczony jest na tworzenie, modernizacj

# i roz-

budow

# infrastruktury ochrony $rodowiska oraz infrastruktury transporto-

wej.

10

Na inwestycje ekologiczne w ramach tego funduszu przeznaczano

kwot

# 156-192 mln euro rocznie.

11

Program ISPA sko

'czy si# z chwil"

przyst

"pienia Polski do Unii Europejskiej, a zast"piony zosta Funduszem

Spójno

$ci.

Fundusz SAPARD zosta

utworzony w celu promowania rolnictwa przy

jednoczesnym osi

"gni#ciu poprawy stanu $rodowiska. Unia przeznaczy a na

ten cel prawie 520 mln. euro rocznie.

12

Polska otrzymuje te

& bezzwrotn" pomoc z Globalnego Funduszu (ro-

dowiska GEF, który powsta

pod patronatem Banku (wiatowego.

Podsumowanie

Koniec roku 2003 przyniós

ju& nieznaczn" popraw# w inwestycjach

z zakresu ochrony

$rodowiska. W roku 2004 nak ady na inwestycje proeko-

logiczne wynosi

y 7,3 mld z , podczas gdy w 2003 roku 6,8 mld z . Realizacja

celów i zada

' zawartych w polityce ekologicznej Polski do 2015 r. wymaga

nak

adów w wysoko$ci ok. 200 mld z .

9

www.bosbank.pl

10

J.

(leszy'ski, Ekonomiczne Problemy Ochrony &rodowiska, ARIES, Warszawa 2000 r.

11

Raport Narodowego Funduszu Ochrony

(rodowiska, Warszawa 2000 r.

12

www.minrol.gov.pl

#ród$a finansowania inwestycji ekologicznych w Polsce

63

ZN nr 82

Seria: Administracja i Zarz

"dzanie (9)2009

Rok 2002 by

najgorszym rokiem dla ochrony $rodowiska. Poniesione

wydatki na ochron

# $rodowiska i gospodark# wodn" osi"gn# y wówczas najni&-

szy poziom z dotychczas notowanych i wynosi

y zaledwie 6467,2 mln z .

Zjawisko spadkowe by

o widoczne w ca ej gospodarce $rodowiskowej.

Ogólne nak

ady na ochron# $rodowiska w roku 2002 wynosi y 29.099,4 mln z ,

podczas gdy ju

& w 2004 r. 30.094 mln z , a w 2005 roku 30.302 mln z . Udzia

nak

adów na ochron# $rodowiska w produkcie krajowym brutto wynosi w 2000

roku 4,5%, a w 2005 r. 3,1%.

Od roku 2002 nast

"pi a równie& zmiana kierunków inwestowania.

Najwi

#ksze nak ady na ochron# $rodowiska poniesiono w gospodarce wod-

no-

$ciekowej. Nak ady finansowe w 2005 roku na gospodark# wodn" osi"-

gn

# y poziom 3.500 mln z , natomiast w latach poprzednich by y to inwesty-

cje zwi

"zane z ochron" powietrza atmosferycznego i klimatu. Nak ady

poniesione na ten cel w 2005 r. wynios

y 1.200 mln z , a dla porównania

w roku 1998 stanowi

y one 4.500 mln z .

13

Najwi

#kszy udzia w finansowaniu inwestycji ekologicznych stanowi"

$rodki w asne inwestorów, co nie uleg o zmianie ju& od kilku lat.

Utrzymuj

"ca si# w ostatnich latach tendencja wzrostowa nak adów

na ekologi

# dobrze wró&y polskiej gospodarce i ca emu $rodowisku.

Zawdzi

#czamy to przede wszystkim wi#kszej restrykcyjno$ci przepisów

prawnych reguluj

"cych sprawy dotycz"ce korzystania i oddzia ywania na

$rodowisko, ograniczenia niektórych rodzajów dzia alno$ci gospodarczej
szczególnie niebezpiecznych dla

$rodowiska, dobrze zorganizowanemu sys-

temowi finansowania oraz rosn

"cej $wiadomo$ci ekologicznej spo ecze'-

stwa.

Literatura

1. Ochrona

"rodowiska, GUS, Warszawa 2006.

2.

(leszy'ski J., Ekonomiczne problemy ochrony "rodowiska, ARIES, War-
szawa 2000.

3. Ustawa o finansach publicznych z dn. 26.11.1990.
4. Wierzbowski B., Rakoczy B., Podstawy prawa ochrony

"rodowiska, Wy-

dawnictwo Prawnicze Lewis Nexis, Warszawa 2005.

13

Ochrona

"rodowiska, GUS, Warszawa 2006.

64

J. Toru!ski, H. Wyr"bek

Seria: Administracja i Zarz dzanie (9)2009

ZN nr 82