Spistreści

WPROWADZENIEDOLISTÓWKATOLICKICH

..3

Nazwa

.3

Kanoniczność

.4

Kolejność

.5

WprowadzeniedoDrugiegoiTrzeciegoListuśw.Jana(P.K)

6

3J1

.7

Wstępnepozdrowienia

.7

PochwałaGajusaipoleceniemisjonarzy

.8

NaganadlaDiotrefesa

.9

PochwałaDemetriusza

.10

Zakończenieipozdrowienia

.11

TrzeciListśw.Jana

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WPROWADZENIEDOLISTÓW

KATOLICKICH

Nazwa

Zbiórlistówkatolickichobejmujesiedemróżnychpism,któreweszłydo

kanonuNT,lecznienależądobogatejspuściznyliterackiejPawła.Sąto:Listiw.
Jakuba,PierwszyiDrugiListśw.Piotra,Pierwszy,DrugiiTrzeciListiw.Jana
orazListśw.Judy.Nazwątąpoczątkowookreślanopisma,którezostały
skierowanedowieluwspólnotkościelnychlubdowszystkichwiernych:„listy
okólne”lub„listypowszechne”.Mogłajednakodpoczątkuodnosićsiędotych
listówjakouznanychwKościelekatolickim.Nazwatapojawiłasiępodkoniec
IIw.,awIVw.byłajużpowszechnieużywana.Listykatolickiesąważnymi
dokumentamipierwotnegochrześcijaństwa.UkazująonejużrozwiniętyKościół,
zajmującystanowiskowobecproblemówotaczającegoświata,azwłaszcza
wobecherezji,grożącychrozłamemwspólnoty.Ichautorzyopierająsięnanauce
itradycjiapostolskiejipodająreguływażnedlazachowanianieskażonegożycia
chrześcijańskiego.

Kanoniczność

ChociażlistyteprzypisujesiępostaciomważnymwKościelepierwotnym

(Jakubowi,Piotrowi,JanowiiJudzie),zichprzyjęciemdokanonubyłyduże
problemy.Starożytnespisyksiąguważanychzaświęteinatchnione,
potwierdzoneprzezsynodypierwszychwieków,świadcząotym,żeistniały
wówczaspewnewątpliwościcodokanonicznościListuśw.Jakuba,Drugiego
Listuśw.Piotra,DrugiegoiTrzeciegoListuśw.JanaiListuśw.Judy.Przede
wszystkimniebyłopewności,żepismaterzeczywiściepochodząodapostołów
Jakuba,Piotra,JanaiJudy.Wowychczasachbowiempowstawałowiele
apokryfów,którychautorzypodszywalisiępodimionadwunastuapostołów.
Pierwszykanonwymieniającywszystkielistykatolickiewliczbiesiedmiu
pochodzizIVw.(ustalonynasynodziewLaodyceiw360r.).

Kolejność

Wpierwszychkodeksachlistykatolickiebyłynajczęściejumieszczanepo

DziejachApostolskich.WobecnymkanonieNTstanowiąoneosobnągrupę
międzylistamiPawłaaApokalipsąwedługśw.Jana.Ichkolejnośćwramach
grupy„siedmiu”zostałaustalonanaWschodzienapodstawieGa2,9,gdzie
Pawełwylicza„kolumny”Kościoła:Jakuba,PiotraiJana.Sąoninazwani
„kolumnami”,ponieważwpierwotnymKościeleodegralinajwiększąrolę.
Dopieroponich,nasamymkońcu,znajdujesięListśw.Judy,któryzamyka
grupęlistówkatolickich.ZewzględunawielkieznaczeniePiotrawKościele
rzymskimkodeksyzachodniepodawaływkanoniekolejnośćlistów:Pierwszyi
DrugiListśw.Piotra,Pierwszy,DrugiiTrzeciListśw.Jana,Listśw.Jakuba,
Listśw.Judy.Jednakżeśw.Hieronim(początekVw.)wswymtłumaczeniu
zwanymWulgatąposzedłzatradycjąwschodnią.KiedyKościółzachodni
zaakceptowałjegoprzekład,przyjąłtakżeustalonąprzezniegokolejność.

WprowadzeniedoDrugiegoiTrzeciegoListuśw.

Jana(P.K)

Dwadalszekrótkielistypochodząodtegosamegoautora,przedstawiającego

sięjakoprezbiter.Tenhonorowytytułodnosiłsięnajczęściejdozwierzchnika
wspólnotchrześcijańskich.Ponieważobalistyzdradzająjednoznacznie
charakterJanowy,tradycjaprzyjmowałanaogół(choćniebezpewnychwahań)
jakoprezbiterapostaćśw.JanaApostoła.Wkażdymraziepismapochodząze
środowiskazwiązanegobardzościśleześw.Janem.

Adresatem2JjestWybranaPani–zapewnejednazewspólnotAzji

Mniejszej.Treśćjegojestbardziejkonkretnaniż1J,choćtematykabardzo
podobna:zachętadomiłościbratniejorazostrzeżenieprzedbłędnowierstwem
(doketyzmem?).

3JkierujesiędobliżejnieznanegoGajusa,zaufanegoprezbiterawe

wspólnocie.Zawieraonpochwały(dlaGajusazagościnnośćświadczoną
misjonarzomidlaDemetriusza)oraznaganędlaDiotrefesa,prawdopodobnie
zbytpewnegosiebiezwierzchnikawspólnotyorazprzeciwnikaAutoralistu.
Wątekdoktrynalnyjestsłaborozwinięty(por.jedynie3J11).

3J1

Wstępnepozdrowienia

1

[Ja]prezbiter–doumiłowanegoGajusa,któregomiłujęw

prawdzie.

1Imię„Gajus”dośćpopularne.Chodzituowiernegoucznia,doktóregoprezbiter(2J1)uważazawłaściweskierowanieswegolistu.

2

Umiłowany,życzęciwszelkiejpomyślnościizdrowia,podobnie

jakzaznajepomyślnościtwojadusza.

1–2.

Pozdrowieniejestnajkrótszespośródwszystkichzawartychwlistachnowotestamentowych.Nieposiadaononawetzwykłegobłogosławieństwacharakterystycznegodlawszystkich

listówPawłowych.Natomiastżyczeniepokojuwystępujejakoformułapożegnalnaww.15.Znaczeniewyrazuprezbiterjestzapewneidentycznez2J1(zob.kom.),itakteżnależyrozumiećsenstego
epitetu.TrudniejzidentyfikowaćGajusaww.1,ponieważchodziojednoznajczęstszychimionstarożytnościrzymskiej(por.1Kor1,14;Dz19,29;20,4).Najprawdopodobniejbyłonzaprzyjaźnionyze
„Starszym”,choćmożeniepiastowałjakiegośwyższegourzęduwhierarchiiwspólnoty.Autorlistuotaczagoszczerąipełnąafektumiłością(por.2J1).Życzeniapomyślnościizdrowiaprzypominają
konwencjonalnepozdrowieniaprywatnychlistówpogańsko-greckich,zachowanychnalicznychpapirusachztegookresu(znalezionychzwł.wEgipciewOxyrhynchos).Chrześcijańskiautorprzejąłjez
potocznegoużytku.Powodzeniaduszyniemożnarozumiećściśleantropologicznie(zdrowieciała–powodzenieduszy)wsensiedualizmugreckiego,alewogólnosemickimznaczeniucałejosobowości.
„Starszy”życzyadresatowiszczęściaipowodzeniapodkażdymwzględem,wcałymjegożyciu,azarazemprzypuszcza,żeGajuscieszysięjużnimwpewnymprzynajmniejstopniu.

1-2.Jesttotradycyjnepozdrowienie,jakiemożnaznaleźćwwielustarożytnychlistach,którebardzoczęstorozpoczynająsięmodlitwąozdrowieczytelników,nierzadkoteżzawierają

życzenie,bywszystkopomyślnieukładałosięwichżyciu(niechodziłowyłącznieopomyślnośćmaterialną,jaktosugerująniektóreprzekłady).Janowepozdrowieniemożebyćodpowiednikiem
współczesnegopowiedzenia:„Mamnadzieję,żeuciebiewszystkowporządku”,oznaczateżjednakautentycznąmodlitwę,bywszystkoukładałosiępomyślniedlaGajusa(zob.komentarzdo1Tes
3,11).

PochwałaGajusaipoleceniemisjonarzy

3

Ucieszyłemsiębardzozprzybyciabraci,którzyzaświadczylio

prawdzietwego[życia],botyistotniepostępujeszzgodniezprawdą.

4

Nieznamwiększejradościnadtę,kiedysłyszę,żedziecimoje

postępujązgodniezprawdą.

4większejradości.Wariant(Wulgata):„większejłaski”.

3–4.

ZwszystkichlistówNTwynika,żemisjonarzechrześcijańscyodbywaliczęstepodróże(por.np.przybyciewysłannikówzdomuChloew1Kor1,11),zapewnezaprzykładem

Apostołów.WłaśniepodróżującychrześcijaniedonieśliStarszemuonienagannympostępowaniuGajusa.Wyrażajeżycie„wprawdzie”–zwrotspecyficznieJanowy(por.2J4).Prawdapostępowania
praktycznegoodzwierciedlaudziałchrześcijaninawprawdziewiecznej,Bożej.Natleszerzącegosiębłędnowierstwapotwierdzenieistnieniaprawdywżyciuobdarzonychświatłemwiarydziecinapełnia
Prezbiterawielką,iścieapostolskąradością.

3-4.Żydowscyrabiniistarożytnifilozofowienazywaliczasamiuczniówswoimi„dziećmi”.ApostołJanmatutajprzypuszczalnienamyślitych,którychprzyprowadziłdoChrystusa(por.Ga

4,19ipóźniejszątradycjężydowską,wedługktórejnawróceniepoganinanajudaizmwpewnymsensieoznaczałostworzeniegonanowo).

5

Ty,umiłowany,postępujeszwduchuwiary,gdypomagasz

braciom,azwłaszczaprzybywającymskądinąd.

5przybywającymskądinąd.NiewątpliwiechodziowędrownychgłosicieliEwangeliiwysłanychprzezapostoładowspólnotAzjiMniejszej.

5.

WierszstajesięzrozumiałydopieronatleprzyganypodadresemDiotrefesaww.9n.WtychokolicznościachrzecząspecjalniegodnąpochwałyuGajusajestudzielaniepomocy(zapewne

materialnej)wędrownymapostołom.Chrześcijańskagościnnośćbyłapowszechnieuważanazajedenznajpiękniejszychprzejawówmiłościbliźniego,chociażwypływałaonaraczejbezpośredniozwiary
Chrystusowej(ostosunkuwiarydomiłości–por.1J5,1).Gajusnieograniczyłsiętylkodogościny,alenadtozatroszczyłsięodalsząpodróżmisjonarzylubchrześcijan,odbywanąwsprawach
Kościoła,zaopatrującichwpotrzebneśrodki.Toteżpopowrociedowspólnotymacierzystej(możetej,wktórejznajdujesięwdanejchwiliPrezbiter)złożylionipubliczneświadectwoopostawie
chrześcijańskiejGajusa.

6

OnitozaświadczyliotwejmiłościwobecKościoła;dobrze

uczynisz,zaopatrującichnadrogę,zgodniezwoląBoga.

5-6.Wświeciegrecko-rzymskimgościnnośćodgrywałaistotnąrolę.Żydziokazywaliszczególnątroskęoswychrodaków.Większośćstarożytnychgo-spodpełniłajednocześniefunkcję

domówpublicznych,coniezachęcałodozatrzymywaniasiętampodczaspodróży.Żydzimoglijednakliczyćnato,żeotrzymajągościnęuwspółbraci.Byzapobiecnadużywaniutegoobyczaju,wozili
zwyklezesobąlistypolecająceodkogoś,kogogospodarzeznali,bypotwierdzić,żesądobrymiŻydami.Chrześcijanieprzejęliodnichtępraktykę.

7

PrzecieżwyruszyliwdrogędlaimieniaJego,nieprzyjmując

niczegoodpogan.

7dlaimieniaJego.ChodzioimięPana(por.Dz5,41+),wyrażającetajemnicęJegoboskości(por.1J3,23;5,13;Flp2,9;Jk2,7).

8

Powinniśmyzatemgościćtakichludzi,abywspólnieznimi

pracowaćdlaprawdy.

6–8.

ZapewneAutorrozumiepodróżtychchrześcijanwsensiepoleceniaudzielonegoprzezJezusaChrystusaApostołom(por.J20,21);drogęodbywająoni„dlaJegoimienia”,pracują„dla

prawdy”(tutaj„prawda”odpowiadazbawczemuposłannictwuJezusa).ToteżdonichodnosisięsłowoPańskieprzekazaneuMt10,40(por.Łk10,16;J13,20)orazprzezśw.Pawła(1Kor9,14)
przyznającepracownikomapostolskimprawodopomocyzestronybraci.Poganie–toogólnie;słuchaczegłoszonegoprzezwysłannikówsłowa.Wodróżnieniuodniechrześcijańskichwędrownych
głosicieliżyciadobrego,którzynajczęściejprzyjmowalipomocodsłuchaczy,chrześcijańscymisjonarzeniekorzystajązżadnychświadczeńmaterialnych.Jużśw.Pawełwzbraniałsięodutrzymywania
goprzeznowonawróconychiprzyjmowałtylkowzupełniewyjątkowychwypadkachpomoc(Flp2,25).Misjonarzedrugiejitrzeciejgeneracjichrześcijańskiejszliwjegoślady.Niechodzitunatomiast
ozagadnienieewentualnejnieczystościdarówpochodzącychodniechrześcijan;tegorodzajuzałożeniawykazująpismaqumrańskie,wedługktórychwszystkopozaZrzeszeniemmacośznieczystości
świata,idlategoniemożesłużyćjegoczłonkom.TakiemyślibyływspólnocieJanowejzapewneobce.

7-8.Starożytnifilozofowieisofiści(wędrownizawodowimówcy-wświeciegrecko-rzymskimczęstouważanowędrownychchrześcijańskichkaznodziejówzasofistów)środkinaswoje

utrzymaniezbieraliczęstoodtłumów,doktórychprzemawiali,innipobieraliopłatyzanaukęlubbyliwspieraniprzezzamożnychpatronów.PodobniejakŻydzi,chrześcijanieokazywaligościnność
podróżującymwspółwyznawcom,zaśwędrownikaznodziejebyliuzależnieniodichdobroczynności.Judaizmczęstowspominałoświętymi„Imieniu”Bożym.ApostołJannajwyraźniejodnositentytuł
doJezusa.

NaganadlaDiotrefesa

9

Napisałemkilkasłówdowspólnoty,leczDiotrefes,który

pragniebyćpierwszymwśródnich,nieprzyjmujenas.

9-11WprzeciwieństwiedoGajusa,zwierzchnikwspólnoty,októrymterazmówilist,niewykazujestosownejuległościwobecprezbitera,bezczego—jaksięzdaje—samawiarajest

zagrożona,awtakimrazieprezbiterzamierzainterweniowaćpodczasprzyszłejwizyty(w.10i14).

9Wpierwszymstychubyćmożechodzio2J.—nieprzyjmujenas.Wosobiewysłannikaapostoła.12Demetriusztobądźznacznyczłonekwspólnoty,bądźteżktośzposłanych,kogoautor

polecałaskawościGajusa(doręczyciellistu?).

10

Dlatego,gdyprzybędę,upomnęgozajegowystąpieniai

złośliwewypowiedziprzeciwkonam.Anadto,jakbymujeszczetego
byłozamało,odmawiaonudzielaniagościnybraciom,atym,którzy
chcątouczynić,zabrania,anawetwykluczaichzKościoła.

9–10.

List,októrymtumowa,tonie2J,ponieważjegotematykaniedotyczyzagadnieniaudzielaniagościnywędrownymmisjonarzomaniniezawierawskazówekwymagających

jakiejkolwiekaprobatyDiotrefesa.Najprawdopodobniejnależygozaliczyćdozaginionychlistów(zob.Kol4,16n).BliżejnieznanyDiotrefeszdajesiębyćtypemprzełożonegogminyobezwzględnym
sposobiepostępowania,dbałymtylkoowłasnyautorytet.Niewiadomo,jakiebyłyprzyczynyodrzuceniaautorytetuPrezbiteraprzezniego.Czychodziłojedynieosprawęwysłanychpracowników
apostolskich,czyteżoosobistąniechęćdoPrezbitera?NieprzyjmujeoznaczazpewnościąpraktycznąnegacjęprawaAutoralistudoingerencjiwsprawywspólnoty,nieuznawaniejegourzęduwbrew
powszechnemuautorytetowi,jakimcieszyłsięStarszy.Towarzyszyłatemuzapewnepubliczniewypowiadanazłośliwakrytykanazebraniachwspólnoty(zarzutypodjegoadresem?).Dzisiajsię
przypuszcza,iżchodziłooróżnicezdańcodopracmisyjnych.DiotrefessprzeciwiałsiębyćmożejakieśszerszejakcjipodejmowanejprzezStarszego;chcącjązastąpićwłasnądziałalnością.Jakimi
argumentamitouzasadniał,możnasięjedyniedomyślać(niebezpieczeństwodlajedności?możliwośćinfiltracjibłędnowierstwaprzezbliżejnieznanychnauczycieli?).Wkażdymrazieswojestanowisko
akcentowałwsposóbzgołaniechrześcijański,odmawiającizakazującudzielaniagościnywędrownymmisjonarzom.Podejmujeonnawetpewnekrokinaturyprawnej.Mimożeniechodzituoformalne
wykluczeniezespołeczności,praktykowanepóźniej(ekskomunikę),stosowałDiotrefeswobecopornych(którzy,jakGajus,mimowszystkoudzielaligościnymisjonarzom)częścioweprzynajmniej
wyłączeniezewspólnoty.Osposobieiprzyczynachwykluczeniaobarczonegociężkimiwinamigrzesznikazob.kom.do1Kor5,1nn.CzywięcDiotrefesanapodstawietejcharakterystykimożna
zaliczyćdoprzełożonychwrodzajuopisanychprzez1P5,3,którzyciemiężąwspólnoty?Czyjestontypemabsolutnegozwierzchnikalokalnejgminy,odmawiającegopodporządkowaniasię
jakiemukolwiekautorytetowi?Współczesnaznajomośćstosunkówhierarchicznychwspołecznościachchrześcijańskichuniemożliwiajednoznacznąodpowiedźnatepytania.Wtymczasiehierarchiaw
Kościelejeszczesiękształtowała,anadtoniemożnawyłączyćwypadkuwyjątkowego,polegającegonanadużyciu.

11

Umiłowany,nienaśladujzła,leczdobro.Ten,ktoczynidobrze,

jestzBoga;tenzaś,ktoczyniźle,Boganiewidział.

11.

Upomnieniekończysięogólnązasadą,stanowiącązarazemprzejściedopochwałyDemetriusza:Należywystrzegaćsięzłapodjakąkolwiekpostacią(m.in.podtą,jakąreprezentuje

swympostępowaniemDiotrefes),adążyćkudobru,któregoprzykładembędzieDemetriusz.Ktoczynidobrze,pozostajewżywejłącznościzBogiem,mówiącjęzykiemJanowym(wielokrotniejuż
wyjaśnianym),„jest[zrodzony]zBoga”.Przeciwnie,zwolennikprzewrotnościniemożesobierościćprawadozjednoczeniazBogiem.Według1J3,6żadenzgrzesznikówniewidziałBoga(por.J
14,9),tj.niepoznałGo,anawetmożebyćokreślonyjakodzieckodiabła(zob.kom.do1J3,8).

9-11.DiotrefesjestnajwyraźniejprzełożonyminnegodomowegoKościoła.Odmawiaongościnnościmisjonarzom,którzymająlistypolecająceodprezbitera.Badaczesnulispekulacjeczy

problemembyłytutajjakieśróżnicedoktrynalne,np.brakzgodywsprawiehierarchiiwkościelnej,czyteżDiotrefesbyłpoprostuczłowiekiemniegościnnym.WkażdymrazieodrzucałautorytetJana
stojącyzamisjonarzami,którymapostołudzielałpoparcia.Odmowaprzyjęciaprzedstawicielidanejosobylubtych,którzyzostaliprzezniąpoleceni,oznaczałabrakszacunkudlaczłowieka,który
napisałwichsprawie.

PochwałaDemetriusza

12

ODemetriuszuwszyscydobrzeświadczą,anawetsama

Prawda.Takiesamoświadectwowydajemyimy,awiesz,że
świadectwonaszejestprawdziwe.

12.

PostaćDemetriuszajestrównienieznanajakdwiepoprzednie(imięjegonatomiast–bardzoczęstewówczesnymświecie).NiemaonnicwspólnegozDemetriuszemzłotnikiem,zresztą

przeciwnikiemśw.Pawła(Dz19,24).ByćmożenależałdowybitniejszychwędrownychnauczycieliEwangelii,alboteżbyłoddawcąlistu(?).Opróczogólnejdobrejopiniiposiadaonbliżejnie
określonepoparciePrawdy.ChodzituzapewneoświadectwoDuchaŚwiętego,zwanegoDuchemPrawdy(por.J14,17;15,26;16,13;1J4,6;5,6);podobneświadectwootrzymałwzwiązkuzpracą
misyjnąśw.Paweł(zob.kom.doDz13,2).

12.JesttolistpolecającydlaDemetriusza,którycieszyłsiępoparciemnietylkoodJana,lecztakżepozostałychKościołówdomowych.SkorożadenzczłonkówdomowegoKościoła

Diotrefesagonieprzyjął,pomocymusimuudzielićdomowyKościółGajusa.

Zakończenieipozdrowienia

13

Wielemógłbymcinapisać,aleniechcęużywaćatramentui

pióra.

14

Mambowiemnadzieję,żezobaczęcięwkrótceiwtedy

osobiścieporozmawiamy.

13-14.Czasamistarożytnelistykończyłysiępodobniejak3Listśw.Jana.Większośćautorówkorzystałazusługzawodowegopisarza,jeślizaśJanpisałlistwłasnoręcznie,pragnąłzapewne

szybkogozakończyć(zob.komentarzdo2J12).Jeślisłowo„przyjaciele”jesttutajokreśleniemcałejgrupy,odnosisięprzypuszczalniedoinnychchrześcijanprzebywającychrazemz„prezbiterem”,
którypiszeswójlist.Chrześcijaniecimoglizapożyczyćtookreślenieodepikurejczyków,którychwspólnotyskładałysięz„przyjaciół”.

15

Pokójniechbędzieztobą!Przyjacieleślącipozdrowienia.

Pozdrówimienniekażdegozprzyjaciół.

15Pozdrów…każdegozprzyjaciół.Tzn.tych,którzynieulegająDiotrefesowi,ponieważuznająautorytetprezbitera.

13–15.

Zakończenielistujestbardzopodobnedoczęścikońcowej2J(zob.kom.do2J12n).Autorpismazamierzawkrótceodwiedzićtamtejsząwspólnotęiwoliosobistykontaktniż

listowny.Życzeniepokojujestzwięzłe(por.1P5,14)wprzeciwieństwiedoniektórychlistówPawłowych(Ga,Ef,2Tes).Wywodzisięzezwyczajusemickiego,jednakwustachchrześcijańskich
pobrzmiewawnimpozdrowienieZmartwychwstałego(por.J20,19.21.26).Prezbiterpiszącylistotoczonyjestgronemprzyjaciół,ichpozdrowieniawłączadopozdrowieńpodadresemgronabliskiego
Gajusowi.Brakpodstaw,bywtejwzmiancedopatrywaćsięróżnychugrupowańlubnawet„stronnictw”włoniewspólnoty,analogicznychdowymienionychw1Kor(1,12nn).

TableofContents

WPROWADZENIEDOLISTÓWKATOLICKICH..3
Nazwa.3
Kanoniczność.4
Kolejność.5
WprowadzeniedoDrugiegoiTrzeciegoListuśw.Jana(P.K)6
3J1.7
Wstępnepozdrowienia.7
PochwałaGajusaipoleceniemisjonarzy.8
NaganadlaDiotrefesa.9
PochwałaDemetriusza.10
Zakończenieipozdrowienia.11