Jk4

.37

Ostrzeżenieprzedpostępowaniemwedługmądrości

ziemskiej

Znikomośćplanówczłowieka

.41

Jk5

.43

Krytykabogactwadoczesnego

.43

Różnewskazówkipraktyczneiupomnienia

.45

Listśw.Jakuba

BibliaTysiąclecia

WydanieV

zkomentarzamiBibliiJerozolimskiej

WydawnictwoPallotinum

2006

WPROWADZENIEDOLISTÓW

KATOLICKICH

Nazwa

Zbiórlistówkatolickichobejmujesiedemróżnychpism,któreweszłydo

kanonuNT,lecznienależądobogatejspuściznyliterackiejPawła.Sąto:Listiw.
Jakuba,PierwszyiDrugiListśw.Piotra,Pierwszy,DrugiiTrzeciListiw.Jana
orazListśw.Judy.Nazwątąpoczątkowookreślanopisma,którezostały
skierowanedowieluwspólnotkościelnychlubdowszystkichwiernych:„listy
okólne”lub„listypowszechne”.Mogłajednakodpoczątkuodnosićsiędotych
listówjakouznanychwKościelekatolickim.Nazwatapojawiłasiępodkoniec
IIw.,awIVw.byłajużpowszechnieużywana.Listykatolickiesąważnymi
dokumentamipierwotnegochrześcijaństwa.UkazująonejużrozwiniętyKościół,
zajmującystanowiskowobecproblemówotaczającegoświata,azwłaszcza
wobecherezji,grożącychrozłamemwspólnoty.Ichautorzyopierająsięnanauce
itradycjiapostolskiejipodająreguływażnedlazachowanianieskażonegożycia
chrześcijańskiego.

Kanoniczność

ChociażlistyteprzypisujesiępostaciomważnymwKościelepierwotnym

(Jakubowi,Piotrowi,JanowiiJudzie),zichprzyjęciemdokanonubyłyduże
problemy.Starożytnespisyksiąguważanychzaświęteinatchnione,
potwierdzoneprzezsynodypierwszychwieków,świadcząotym,żeistniały
wówczaspewnewątpliwościcodokanonicznościListuśw.Jakuba,Drugiego
Listuśw.Piotra,DrugiegoiTrzeciegoListuśw.JanaiListuśw.Judy.Przede
wszystkimniebyłopewności,żepismaterzeczywiściepochodząodapostołów
Jakuba,Piotra,JanaiJudy.Wowychczasachbowiempowstawałowiele
apokryfów,którychautorzypodszywalisiępodimionadwunastuapostołów.
Pierwszykanonwymieniającywszystkielistykatolickiewliczbiesiedmiu
pochodzizIVw.(ustalonynasynodziewLaodyceiw360r.).

Kolejność

Wpierwszychkodeksachlistykatolickiebyłynajczęściejumieszczanepo

DziejachApostolskich.WobecnymkanonieNTstanowiąoneosobnągrupę
międzylistamiPawłaaApokalipsąwedługśw.Jana.Ichkolejnośćwramach
grupy„siedmiu”zostałaustalonanaWschodzienapodstawieGa2,9,gdzie
Pawełwylicza„kolumny”Kościoła:Jakuba,PiotraiJana.Sąoninazwani
„kolumnami”,ponieważwpierwotnymKościeleodegralinajwiększąrolę.
Dopieroponich,nasamymkońcu,znajdujesięListśw.Judy,któryzamyka
grupęlistówkatolickich.ZewzględunawielkieznaczeniePiotrawKościele
rzymskimkodeksyzachodniepodawaływkanoniekolejnośćlistów:Pierwszyi
DrugiListśw.Piotra,Pierwszy,DrugiiTrzeciListśw.Jana,Listśw.Jakuba,
Listśw.Judy.Jednakżeśw.Hieronim(początekVw.)wswymtłumaczeniu
zwanymWulgatąposzedłzatradycjąwschodnią.KiedyKościółzachodni
zaakceptowałjegoprzekład,przyjąłtakżeustalonąprzezniegokolejność.

WprowadzeniedoListuśw.Jakuba(B.P.)

Okolicznościpowstania

PozdrowieniezawartewpierwszymzdaniuListuśw.Jakuba(Jk1,1)sugeruje,

żejegoautoremjestJakub,zgodnieztradycjąutożsamianyzapostołem,synem
Alfeusza(Mt10,3),bratemPańskim(Mt13,55;Mk6,3;Ga1,19),przełożonym
pierwotnegoKościoławJerozolimie(Dz12,17;15,13;1Kor15,7;Ga2,9.12).
Chociażniemazupełnejpewnościcodojegoautorstwategopisma,listjest
świadectwemwielkiegoautorytetu,jakimJakubcieszyłsięwśrodowisku
pierwszychpokoleńchrześcijan.Treśćlistuwskazuje,żejegoredaktorembył
ktoś,kto-zanimprzyjąłwiaręwChrystusa-byłmocnozwiązanyzjudaizmemi
działałnatereniePalestyny.ŚwiadczyotymbardzodobraznajomośćST,
zwyczajówżydowskichorazklimatuiprzyrodytegokraju(np.Jk1,6.11;
3,4.11n;5,7).

Rozwiniętawliścienaukaoodpowiedzialnościzaswojepostępowanie,sądzie

orazParuzji,czylipowtórnymprzyjściuChrystusa(Jk5,9),jakrównież
świadectwaopraktyceudzielaniasakramentunamaszczeniachorychi
wyznawaniagrzechówkapłanom(Jk5,14--16),pozwalająprzypuszczać,że
pismotopowstałowostatnichlatachIw.JeśliprzyjąćautorstwoJakuba,byłoby
took.60r.

Autorzwracasiędochrześcijanwywodzącychsięzjudaizmu,żyjącychw

różnychczęściachówczesnegoświata(Jk1,1).AdresaciListuśw.Jakubaz
pewnościąznaliwymaganiamoralnestawianeprzezJezusa.Wewspólnotach
chrześcijanwidocznebyłyzaniedbaniamiłościbraterskiejibrakzgodności
postępowaniazzasadamiwyznawanejwiary.Dlategonależałowzdecydowany
sposóbprzypomniećimzasadymoralnepodaneprzezJezusa.

Treśćiteologia

Listśw.Jakubapodwzględemtreściiformyróżnisięzasadniczoodinnych

listówNT.Mimolicznych,typowychdlajęzykówsemickich,formwyrażania
myśli,łatwozauważyćwnimwyjątkowąpoprawność,atakżeliterackikunszt
językagreckiego:bogate,staranniedobieranesłownictwoorazswobodne
posługiwaniesięwyszukanymiformamigramatycznymi.Listtenmacharakter
pouczeniaiodnosisięprzedewszystkimdosprawmoralnych.Jestwięc
przykłademchrześcijańskiejparenezy,poruszającejistotneproblemy
codziennegożycia.Autoruczy,jakchrześcijaniepowinniwcielaćwżycie
zasadyprzyjętejwiary.Jegopouczeniadotyczącierpliwościwdoświadczeniach,
modlitwy,pobożności,ubóstwaibogactwa,wiaryiuczynków,troskio
potrzebującychichorych,stronniczości,przestrzeganiaprzykazań,prawdziwej
mądrości,przyjaźnizBogiem,zawodnościludzkichplanów,chciwości,pychy
orazgrzechówjęzyka.Autordajerównieżwskazówkiduszpasterskiedotyczące
upominaniagrzeszników,cierpliwegooczekiwaniapowrotuChrystusa,
namaszczaniachorychiwyznawaniagrzechów.

OdwołującsiędonaukigłoszonejprzezJezusa,szczególniedoKazaniana

Górze(Mt5-7),Jakubwyjaśniająiukazujejejzwiązkizżyciemadresatów.
Wyznawanawiaramusiwyrażaćsięwdziełachmiłości(Jk2,24).Jakubowe
rozumieniewiarywniczymniesprzeciwiasięnaucePawłaApostołao
usprawiedliwieniuotrzymywanymdziękiwierze(zob.ListdoRzymianiListdo
Galatów),leczpoprawiabłędnerozumienienaukiJezusa.

WprowadzeniedoListuśw.Jakuba(P.K.)

Pierwszyzlistówapostolskich,zwanychkatolickimi,macharakter

zdecydowaniepraktyczny.Zawieraonszeregluźnozwiązanychzesobąpouczeń
religijno-moralnych,dotyczącychpraktykiżyciachrześcijańskiego.Właściwie
tylkotytuł(1,1)iadresdodwunastupokoleńNowegoIzraelaprzebywającego
wśródŻydówipogan,nadajepięciurozdziałomcharakterlistu.Napierwszy
planwysuwasiękilkatematównurtującychcałąspołeczność
wczesnochrześcijańską:wytrwałośćwśróddoświadczeńipokus,konieczność
pełnieniadobrychuczynkóworazwłaściwysensubóstwa.Zaleceniaprzeplatane
sąostrzeżeniamilubnaganami,nadająccałościtonbardzożywy,zbliżonynawet
dodialogu.PrzytoczoneprzykładywykazująbliskośćnauczaniaChrystusaPana
(szczególniewKazaniunaGórze:Mt5–7;Łk6),stylzaśodpowiada
najlepszymtradycjomdydaktycznympóźnychksiągstarotestamentowychi
literaturymiędzytestamentalnej.

Powszechnieuznawanymautoremlistujestśw.JakubMłodszy,krewny

Jezusaibiskupkościołajerozolimskiego,znanyzinterwencjinaSoborze
Jerozolimskim(por.Dz15,3nn);prześladowanyprzezSanhedrynponiósłśmierć
męczeńskąwr.62poChr.Datypowstaniategolistuniemożnaustalićz
pewnością.Trudnonawetpowiedzieć,czypowstałonprzedSoborem
Jerozolimskim(49/50)czyteżpóźniejdor.62.Treśćlistuniepozwalanażadne
pewnewnioskichronologiczne,podobniejakwahaniapierwszychtrzech
wiekówcodokanonicznościtegolistu(należyondotzw.pismwtórno-
kanonicznych).Doskonałyjęzykgreckioryginałutakżenicniemówi,ponieważ
przyjegoostatecznejredakcjidziałałniewątpliwiesekretarz.

GodnąuwagijestnaukalistuosakramencieNamaszczeniaChorych(5,14–

15),jednozgłównychźródełNTonim.

Jk1

Tytułlistu

Jakub,sługaBogaiPanaJezusaChrystusa,ślepozdrowienie

dwunastupokoleniomwdiasporze.

1,1ślepozdrowienie.Tekstgrec.maformębezokolicznikowąużytąwznaczeniuimperatywnymdosł.:„radowaćsię”.Byłatoformułapozdrowienia,powszechnieprzyjętawświeciegrec.

W.2nawiązujedotreścitegopozdrowienia.

—wdiasporze.WstarożytnościizraelskiejtermintenoznaczaŻydów,którzywyemigrowalizPalestyny(por.Ps147,2;Jdt5,19;por.J7,35).Tutajchodziochrześcijanpochodzenia

żydowskiegorozproszonychwświeciegrecko-rzymskim.Por.Dz2,5-11.Dwanaściepokoleńoznaczacałośćludunowego(Dz26,7;Ap7,4+).

ZgodniezezwyczajemstarożytnejepistolografiiAutorprzedstawiasięczytelnikomjakosługaBogaiChrystusa.NawiązujeprzeztoniedwuznaczniedoksiągST,wktórych

Patriarchowie,inniwybitnimężowieorazProrocynoszątenzaszczytnytytuł(np.Abraham–Rdz26,24;Jakub–Rdz32,10n;Mojżesz–Wj14,31iLb11,11;Dawid–2Sm7,5;Izajasz–Iz20,3itd.).
AdresatemjestnowyLudBożyzłożonyzchrześcijanprzebywającychwśrodowiskachobcych.Treśćlistuniewskazujenato,bypouczeniaskierowanebyływyłączniedowyznawcówChrystusa
pochodzącychzŻydów,choćwintencjiAutoraonibyliszczególnymiodbiorcaminauczaniaprzekazanegowliście.DwanaściepokoleńoznaczawięcniejakwSTludBożydawnegoPrzymierza,ale
prawdziwegoIzraelaBożego–członkówKościoła(por.Ga6,16;Rz9,6–8).

1,1.Trzytradycyjnegłówneelementyepistolarne-gowprowadzeniato(1)imięautora;(2)imięadresatalubadresatów;(3)pozdrowienie(wliścieposłużonosiękonwencjonalnymzwrotem).

Ponieważjestto„listogólny”(por.komentarzdo„listów-esejów”wewprowadzeniudoListuJakuba,zob.„gatunekliteracki”),autorodrazuprzechodzidosednarzeczy,pomijającinnetypowo
epistolarneelementy.

NiektórzydopatrująsiętutajużyciaimieniaJakubwsensiesymbolicznym,wnawiązaniudodwunastupokoleńIzraela,patriarchaJakubzwróciłsiębowiemdoswychpotomkóww

testamenciezawartymwRdz49.Takasugestiamiałabysens,gdybyprzyjąć,żeutwórpowstałjakodziełopseudonimiczne;jestteżjednakmożliwe,żeJakubposługujesięgrąsłówprzyużyciu
własnegoimienia.Grysłówopartenaimionachpostacibyłszerokorozpowszechnione(np.Mt16,18).Natematautoraijegoczytelnikówzob.wprowadzenie.

WiększośćŻydówsądziła,żedziesięćzdwunastupokoleńzaginęłogdzieśnaprzestrzeniwiekówiżezostanąodnowionedopierowczasachostatecznych.Uważanojednak,żegdzieś

istnieją,więcsłowaJakubamogąoznaczać:„Dowszystkichmoichżydowskichbraciisióstrrozproszonychpoświecie”.Słowo„rozproszenie”lubdiasporaobejmowałoŻydówmieszkającychw
królestwiePartówatakżewcesarstwierzymskim.JakubspotykałŻydówzdiasporywczasieświątpielgrzymichwJerozolimie.Niektórzykomentatorzysądzą,żeuważawszystkichchrześcijanza
duchowychIzraelitów,analogiczniejakw1P1,1,leczzważywszynatreśćlistu,Jakubzwracasięprzypuszczalnieprzedewszystkimdochrześcijanżydowskiegopochodzenia.

Koniecznośćwytrwałościchrześcijańskiej

Zapełnąradośćpoczytujciesobie,braciamoi,ilekroćspadająna

wasróżnedoświadczenia.

1,2.Konkretnedoświadczenia,któreJakubomawiawswoimliście,toniedostatekiuciskubogich(Jk1,9-11;5,1-6;por.2,5-6).

Wiedzcie,żeto,cowystawiawasząwiaręnapróbę,rodzi

wytrwałość.

Wytrwałośćzaświnnabyćdziełemdoskonałym,abyście

bylidoskonaliibezzarzutu,wniczymniewykazującbraków.

1,4WedługJakuba,jakiwedługjudaizmuwiarawinnaprowadzićdospełnianiauczynków,któreczyniączłowiekadoskonałym(2,14+;por.1Tes1,3).Jużodtejchwilimożnaprzeczuwać

głównewyjaśnienie,któresięznajdujew2,14-26.

2–4.

Pierwszytematporuszonywliściedotyczypraktycznejpostawychrześcijańskiej,najaktualniejszejwewrogim,obcymśrodowisku.Doświadczeniazestronytegośrodowiskabyły

różnegorodzaju(por.1P1,6–7).Życiechrześcijańskiepraktykowanenacodzieńwyróżniało,częstozaśwprostizolowałochrześcijanodpogańskiegolubżydowskiegośrodowiska.Władzerzymskiei
administracjalokalna,najpierwobojętne,przyjmowaływobecchrześcijanpostawęcoraztobardziejwrogą.Wreszciechrześcijańskanaukaomiłości,braterstwiewChrystusie,niezależnieodstanuiroli
odgrywanejwspołeczeństwie,niemieściłasięwstarożytnejstrukturzesocjalnej.TymkonfliktomitrudnościommożnasprostaćjedyniewduchuwytrwałościChrystusowej.Doświadczeniarodząi
pomnażajątęwytrwałość,toteżuczniowieJezusaChrystusapowinniprzyjmowaćjezradością(Mt5,10;Rz5,3–4).Wtensposóbotwierasięprzednimidrogaprowadzącadodojrzałości
chrześcijańskiej,pełnejdoskonałości(Mt5,48).

1,3-4.Żydowskatradycjastalepowtarzała,żewytrwaniewdoświadczeniachjestcnotą,czasamipodkreślającrównieżtowarzyszącąimradośćwynikającązwiarywsuwerenneBoże

panowanie.(Stoicytakżetwierdzili,żewdoświadczeniachnależysięradować,gdyżdziękitemuczłowiekpanujenadodpowiedziąwłasnąreakcjąnaprzeciwnościlosu,niktjednakniemanadnim
władzy).Zwracaniesiędosłuchaczysłowami„przyjaciele”,„umiłowani”i„bracia”byłopowszedniącechąstarożytnychnapomnieńmoralnych.Słowa„bracia”używanozarównonaoznaczenie
„rodaków”,jaki„współwyznawców”.Wtekściepojawiasięformaretorycznazwanakonkatenacją,wktórejjedenelementprowadziłdodrugiego,dającwefekcielistęzłożonązkilkuczłonów
(podobniejaktutaj;Jk1,14-15;Rz5,3-5;2P1.5-7).Katalogiwystępkówicnótrównieżnależałydotradycyjnychformliterackich

Niepoddawaćsięzwątpieniu

Jeślizaśkomuśzwasbrakujemądrości,niechprosioniąBoga,

którydajewszystkimchętnieiniewymawiając,anapewnoją
otrzyma.

1,5chętnie.Innemożliwetłumaczenie:„poprostu”,„bezwarunkowo”.

Nawetwytrwałemuwędrowcydrogatakanastręczatrudności.Autorlisturozpoczynawyliczanieichoddwóchnajbardziejzasadniczych.Pierwsza–tobrakmądrościżycia,praktycznej

roztropności,taknieodzownejwcodziennympostępowaniu.Jestonanietyleowocemdoświadczeniażyciowego,iledaremBożymudzielanymchętniewszystkimproszącym.

1,5.Żydowskietradycjemądrościoweczęstopodkreślałyznaczeniewytrwałościiudzielałypraktycznychrad,wjakisposóbradzićsobiezdoświadczeniami.Głównymstarotestamentowym

przykłademmodlitwy(por.Jk4,2-3)omądrośćjest1Krl3,5i9(por.teżwMdr8,21;9,5;Syr51,13-14);Bógbyłzawszepostrzeganyjakoźródłomądrości(np.Prz2,6).Wmądrościżydowskiej
robieniewymóweklubszydzeniebyłozwykleuważanezagrubiańskie,nieuprzejmepostępowanie,chybażeprzyganazostaławyrażonaznależnymszacunkiem.

Niechzaśprosizwiarą,aniewątpioniczym.Ktobowiemżywi

wątpliwości,podobnyjestdofalimorskiejwzbudzonejwiatremi
miotanejtotu,totam.

Naprzykładziemodlitwypokazanajestdrugatrudność:niebezpieczeństwozwątpienia.Tennaderczęstospotykanystanduszypokazująprzykładyzaczerpniętezbogategoskarbca

mądrościowychtradycjibiblijnych.Człowiekatrawionegowątpliwościamimożnaporównaćdofalimiotanejnawałnicąmorską.Postępowaniejegocechujegorliwośćiniewzruszonazdawałobysię
wiara,którajednakwobliczupierwszychniepowodzeńustępujemiejscazwątpieniu,poprzedzonemuwahaniamiiniezdecydowaniem.Tezaśstanowiąjużpierwszykrokkugrzesznemupostępowaniu.
Starożytniprzypisywalitakimludziom„podwójneserce”(Jk4,8;Ps12[11],2–3;Syr1,28n),„podwójneoblicze”lub„podwójnyjęzyk”(Syr5,9.14–15;28,13–por.Prz11,13),domagającsię
zdecydowanejpostawyżyciowej.

1,6.Obrazunoszeniaprzezfalebyłczęstywstarożytnejliteraturzegreckiej,pojawiasięteżwżydowskichutworachmądrościowych;por.zwłaszczaIz57,20iwypowiedźoczłowieku

obłudnymwSyr33,2,WkontekścieListuJakuba,pełnawiaryprośbaomądrośćoznaczagotowośćdoposłuszeństwatemu,coBógobjawi(Jk2,14-26).

Człowiektenniechniemyśli,żeotrzymacokolwiekodPana,

PrawidłowownioskujePasterzHermasa,Ci,którzymająwiarędoskonałą,prosząowszystkozufnościąwPanu–iotrzymują;prosząbowiemniezachwianie,beznajmniejszego

zwątpienia.(Przyk.IX,5–9).

bojestmężemchwiejnym,niestałymnawszystkichswych

drogach.

1,8chwiejnym.Dosł.:„opodwójnejduszy”(4,8).Towewnętrznepodzieleniepozostajewopozycjido„prostoty”serca(Rdz8,21+)iwynikającejzniejstałościpostępowaniawobecBogai

ludzi.

PodobniejakwcałymPiśmieŚwiętympostępowaniereligijno-moralneprzedstawionejestjakodroga.Chrześcijaninwędrujekuwiecznemucelowi,którywskazałJezusChrystus.

Nieodzownąpomocąwtejtrudnejwędrówcejestwłaśniepełnaufnościmodlitwa,jakązalecawielokrotnieJezus(Mt21,21–22;Mk11,23n;Łk17,5–6).

1,7-8.Żydowskietekstymądrościowepiętnująludzidwulicowych,odwoistymjęzyku(por.też1Krn12,33;Ps12,2).Podobniejakstarożytnifilozofowie,żydowscymędrcybrzydzilisię

obłudą,atakżeniekonsekwentnąmowąlubpostępowaniem.(Zob.komentarzdoJk4,8natematrolitegoostrzeżeniawLiścieJakuba.)

Ubogiibogaty

Niechsięzaśubogibratchlubizwyniesieniaswego,

1,9Bogaciniemająinnejmożliwościuczestniczeniawwyniesieniumaluczkich(1Sm2,7-8;Ps72,4.12;113,7-9;Łk1,52;itd.;por.So2,3+),jaktylkodającsięupokorzyćrazemznimi.

BezjakiegokolwiekwidocznegozwiązkuzpoprzednimpouczeniemprzechodziAutordonowegotematu,któryodegrawliściedoniosłąrolę:dozagadnieniabogactwaiubóstwa.Być

możechodziłomuoubóstwojakojedenzczynnikówwystawiającychnapróbęwiaręchrześcijańską(w.3).Prześladowaniachrześcijan,zwłaszczanatereniePalestynybyłypołączonezutratąmienia;
wieluobierałoubóstwojakodobrowolny,doskonalszystanżyciachrześcijańskiego,inni–liczniejsi–przybywalidospołecznościChrystusajakoubodzywdosłownymtegosłowaznaczeniu.
StarotestamentowiubodzycieszylisięspecjalnąopiekąBożą.Niedostatekmaterialnyprzekreślałwszystkieludzkiegwarancjeichegzystencji,kierująckujedynieprawdziwejostoiichzbawienia–ku
Bogu.Takipoglądprzyjąłsiępowszechniezwłaszczawokresieniewoli,kiedycałynaródstałsięubogim(Iz41;17;49,13).WwypowiedziachProrokówiPsalmów(np.Ps149,4)ubóstwow
najszerszymtegosłowaznaczeniustanowiprzywilejnowegoluduBożegowczasachmesjańskich.SamChrystusprzedstawionyjestjakoubogiipokorny(por.Za9,9–10),do„ubogichBoga”zalicza
siebieJegoMatka,Najśw.MaryjaPannawswoimMagnificat(Łk1,48.51–53),ubodzyjakopierwsiotrzymujązapowiedźbłogosławieństwawpostacidóbrmesjańskichwKazaniunaGórze(Łk6,20,
por.Mt5,3).

bogatynatomiastzeswegoponiżenia,boprzeminienibykwiat

polny.

10.

Zgodnieztątradycjąoceniaśw.Jakubbogactwoibogatych.Związaniściślezesprawamiziemskimiidoczesnością,wnichpokładająswojąnadzieję.Mówiącparadoksalnie,ichobecna

chlubastaniesięniechlubą,gdyżnastąpiprzemijanieizagłada.Takaocenawykazujejeszczeradykalizmintensywnegooczekiwaniaeschatologicznego:nieprzewidujemożnościistnieniaczłowieka
bogatego-pobożnegoaniubogiego-bezbożnego,podobniejaknieprzewidywałtakiejmożliwościjudaizmotendencjachapokaliptycznych.ZresztąAutorograniczasiędoskomentowaniaidostosowania
donowejrzeczywistościchrześcijańskiejznanejwypowiedziProrokazokresuniewolibabilońskiej(Iz40,6–8)oprzemijalnościciała,czyliczłowiekawjegoziemskimusposobieniu:Wszelkieciałojak
trawa,acaływdziękjegojestnibypolnykwiat.Trawausycha,więdniekwiat,gdynaniewiatrJahwepowieje.<Prawdziwietrawąjestnaród>.Trawausycha,więdniekwiat,leczsłowoBoganaszego
trwanawieki(Iz40,6–8).Bogatyprzemijawięczeswyminiezliczonymizabiegamiiginiebezśladu.

Wzeszłobowiempalącesłońceiwysuszyłołąkę,akwiatjej

opadłizniknąłpięknyjejwygląd.Takteżbogatyprzeminiewswoich
poczynaniach.

1,11Wzeszło...palącesłońce.Innemożliwetłumaczenie:„Wzeszłosłońcezpalącymwiatrem”.

11.

NajdobitniejodzwierciedlateneschatologicznyproceszjawiskoprzyrodypowtarzającesięwPalestyniekażdegoroku.Wczesnąwiosną(wkońcustycznialubpoczątkachlutego)nawet

najbardziejpustynneobszarykrajupokrywająsiępozimowychdeszczachdelikatnąroślinnościąikwiatami.Okresichwegetacjijestjednakbardzokrótki.Pierwszygorącyisuchywiatrwschodni
wiejącyodpustyniwysuszadoszczętnietrawęikwiaty.NiejednokrotniesnujenadtymzjawiskiemrefleksjeST(Iz28,1;Hi14,2;15,32–33;Ps37[36],2;103[102],15–18).Niejestonoobceinauczaniu
JezusaChrystusa(por.Mt6,30;także1P1,24–25).

1,1-11.Jakstawiaćczołodoświadczeniom.NawstępieJakubwprowadzagłównetematyswojegolistu,którestanowiąodpowiedźnaubóstwoiucisk,którychdoświadczaliżydowscy

wieśniacyżyjącywówczesnejPalestynie.

1,9-11.Bogaciposiadaczeziemscywykorzystywaliubogichwcałymcesarstwierzymskim-Palestynaniebyłapodtymwzględemwyjątkiem.Takienapięciaekonomicznebyłyjednymz

czynników,któredoprowadziłydowybuchuwojnyzRzymem,podczasktórejubodzyżydowscypatriociwymordowaliżydowskąarystokrację.

StaryTestamentiżydowskaliteraturamądrościowapodkreślałyprzemijalnośćbogactwa.Bógwywyższykońcuubogichiuciśnionych,osądzizaśtych,którzysamikorzystajązbogactwai

niechcąsiępodzielićzbiednymi.OstatniestwierdzenieJakubaprzypominaIz40,6-7iPs1,02,4.11i16,chociażpoglądtenbyłwowychczasachpowszechny.Słowa„palącesłońce”(dosł.„słońcewraz
zespiekotą”)mogąsięodnosićdowichruzwanegosirocco-gorącegowiatru,którywiejewPalestyniezpołudniowejpustyni.Jednaksamoletniesłońceskuteczniewysuszałopalestyńskiekwiaty,które
nadawałysięjużjedynienaopał.

Jakrodzisiępokusa

Błogosławionymąż,któryoprzesiępokusie:gdyzostanie

poddanypróbie,otrzymawieniecżycia,obiecanyprzezPanatym,
którzyGomiłują.

1,12przezPana.Brakwniektórychrkpsach.Wulgata:„przezBoga”.—Poprzejściupróby(w.2-4)ten,ktomiłujeBoga,otrzymasłusznąnagrodę(1Kor9,25+;1P5,4;Ap2,10).

12.

PokusawjęzykubiblijnymNTnieoznaczabynajmniejjedno-lubwielokrotnejokazjidozejściazwłaściwejdrogiprowadzącejkuBogu.Stanowionabardzoniebezpiecznystanduszy

człowieka,którypopadawsłabośćichwiejność,takżegrozimuupadek,czylipowrótdosferyzła,skądzostałuwolnionyprzezJezusaChrystusa.Dlachrześcijanprzebywającychwewrogim
środowiskulubnawetwśródprześladowańzagadnienietobyłonaderaktualne;niebrakbyłowypadkówuleganiapokusiepowrotudodawnego,pogańskiego,sposobużycia.Bywydobyćsięzestanu
pokusy,należywalczyćizwyciężać.Walkętrzebaprowadzićwpodobnysposób,jaktoczyniązawodnicynastadionach.Zwycięzcawstarożytnychigrzyskachsportowychotrzymywałlaurowywieniec,
którymszczyciłsiędokońcażycia.Chrześcijanina,któryzdołastawićczołoiwytrwaćwtrudniejszejpróbie,czekainny,owielecenniejszywieniec:chwałainieskazitelnośćżyciawiecznego(por.1Kor
9,25;2Tm4,8;Ap2,10).Obietnicażyciawiecznegodlatych,którzyBogamiłują(por.2,5),należydonajdawniejszychformułchrześcijańskich;znająjąjużchrześcijaniez1Kor2,9(por.Rz8,29;Ef
6,24).Wkażdymrazienależyta,wytrwałapostawajestjednymzeznamionludzikochającychBogaijakotakauzdalniachrześcijaninadootrzymaniawiecznejnagrody.

1,12.Jakubposługujesięformabłogosławieństwa,częstąwliteraturzestarożytnej,zwłaszczażydowskiej:„Błogosławionymąż,który...”.Przez„pokusy”rozumianopróby,stwarzające

okazjędogrzechu.Terminprzetłumaczonyjako„próby”niemusijednakkoniecznieoznaczać„pokus”wewspółczesnymznaczeniutegosłowa.Poddającypróbiemógłbyćzainteresowany,byten,kto
majejdoświadczyć,przeszedłjąpomyślnie.Głód,nędzaiucisknależałydotakichprób.

Ktodoznajepokusy,niechniemówi:Bógmniekusi.Bóg

bowiemaniniepodlegapokusiedozła,aniteżnikogoniekusi.

1,13pokusy.Albo:„próby”.Chodziopróbę,którąstanowipokusa(por.1Kor10,13+).Ten,ktopozwalasiępociągnąćzłu,niemożezrzucaćwinyzaswójbłądnaBoga,któryniemógłby

chciećzła.Grzechpochodzizwnętrzaczłowieka(Rz7,8)idoprowadzagodostanucałkowicieprzeciwnegotemu,czymjestwieniecżycia(w.12;Rz6,23).

13.

Innymzagadnieniemnurtującymmyślbiblijnąjeszczewokresieprzedchrześcijańskimbyłoźródłopokusidoświadczeńwżyciuczłowieka.Jakubprzytaczatujednązbłędnychopinii

(byćmożejednakrozpowszechnionych),jakobyBógbyłźródłempokusy.Oczywiściełączyłosiętozagadnieniezodpowiedzialnościąmoralną:ci,którzyutrzymywali,żeautorempokusyjestBóg,
obciążalitymsamymcałkowicielubczęściowoodpowiedzialnościązaewentualnyupadekStwórcę.Takieniezrozumieniejestnietylkobłędne,aletakżebluźniercze.Zdradzaonowpływyobce
(prawdopodobniehellenistyczne)otendencjachfatalistycznych.JeżeliSTprzytaczaprzykładywystawienianapróbęwiernościAbrahama(Rdz22,1–9)lubnawetcałegonarodu(Wj15,25–26;16,4;
20,20;Pwt8,2;Sdz2,22),niechodzituopokusęwopisanymznaczeniu,leczosprawdzianposłuszeństwa.JakotakijestonwyrazemmiłościBożejiJegozbawczejwoli,zmierzającychkudobru
człowieka.OznaczeniuodnośnejprośbywOjczenaszzob.kom.doMt6,13iŁk11,4.

Bógniekusiwięcczłowieka,aleiczłowiekniejestwstaniewystawićGonapróbęwewłaściwymtegosłowaznaczeniu.Jegoświętośćniedasięzestawićzesferązła,zktórązawsze

graniczypokusa.JeśliBibliamówiwielokrotnieo„kuszeniuBoga”,manamyślijedyniegrzesznewątpliwościcodoJegozbawczejwolilubwszechmocywrazzwystawianiemjejnapróbę(por.Wj
17,1–7;Ps78[77],17–18;95[94],8–9;Iz7,12).Chodziwięcraczejopewnąformęniewiaryinieposłuszeństwa(1Kor10,9–por.Dz5,9;15,10).

Towłasnapożądliwośćwystawiakażdegonapokusęinęci.

14.

Pochodzeniepokusyrozumianobardzoróżnie.Semickisposóbmyśleniakazałszukaćprzedewszystkimpierwszej,najdalszejjejprzyczyny,wskazującnaszatanalubogólniejnaduchy

upadłejakoichźródło.Autorlistu(byćmożeprzeciwstawiającsiępoprzedniemubłędnemuujęciu)wymieniaczynnikbardziejbezpośredniiwewnętrzny–pożądliwość.Nieulegajednakwątpliwości,iż
maonnamyśliścisłewspółdziałaniemiędzyuosobieniempotęgizła–szatanem,aowocemjegodziałalnościwczłowieku–pożądliwością(por.1Kor7,5),rozumianątakżeniemalosobowo.
Pożądliwośćwywodzisięznajsłabszejinajbardziejpodatnejnaupadekstronyczłowieka,zciała,istarasięgozwiązaćzeświatemiwszelkimisprawamiziemskimi.

Następniepożądliwość,gdypocznie,rodzigrzech,askoro

grzechdojrzeje,przynosiśmierć.

Niedajciesięzwodzić,braciamoi

umiłowani!

15–16.

Owocemdziałaniatakzrozumianejpożądliwości,jeślidojdzieonadogłosuwczłowieku–jestśmierćeschatologicznawnastępstwiepopełnionegogrzechu.Owspółzależności

międzygrzechemaśmierciązob.kom.doRz5,12–17.Wezwaniedowytrwałościkończysięzwykłąwtegorodzajupouczeniachmoralnychformułąostrzegającąprzedzłudzeniami(por.1Kor6,9;
15,33;Ga6,7).

1,13-16.WBiblii(Rdz22,1;Pwt8,2;13,3;Sdz2,22)iwpóźniejszejliteraturzeżydowskiejBógwyraźnie„poddawałpróbie”ludzi,lecznigdyichniedoświadczałwtakimznaczeniu,jakie

siętutajzakłada,toznaczynigdyniepragnął,byraczejupadli,niżwytrwali.Wżydowskichtekstachodróżniasięmotywy,którymikierowałsięBóg,poddającludzipróbom(miłośćitroskaoichdobro),
odmotywówszatana(któremuzależałonatym,byupadli).Wwiększościutworówżydowskichszatan(nazywanytakżeBelialemiMastemą)pełnirolękusiciela.ChociażJakubniezaprzeczapośredniej
roliszatana(Jk4,7),podkreślaludzkielementwuleganiupokusom.Apostołpersonifikuje„pożądliwość”,którawystawianapokusęinęci,następniezaśbezprawniepoczynadziecko,czyli„grzech”,
któryzkoleiniesieśmierć.Nauczycieleżydowscystosowaliczasamiretorycznątechnikępersonifikacjiwodniesieniudo„złejskłonności”,którabyłaudziałemwszystkichludzi.

RównieżludziewystawialiBogana„próbę”wStarymTestamencie(Lb14,22;Ps78,18.41.56;95,9;Ml3,15),lecznieoznaczato,żeOnuległpokusie.Jakubmógłposłużyćsiętym

terminemwnawiązaniudogreckiegopoglądufilozoficznego,wmyślktóregonaBoganiemogąwpłynąć(aniGozmienić)ludzkiedziałania,niemożeteżpowodowaćzławświecie.Przypuszczalnie
jednakJakubwykorzystujeinnyniuansznaczeniowysłowa„poddawaćpróbie,kusić”.WStarymTestamencieBógjestwprawdziebezpośrednimsprawcąkary(np.Am4,6-11),leczsłuchateżbłagań
człowieka(Rdz18,23-32;Wj32,10-13).PodobneznaczeniepojawiasięwSyr15,11-12i20:toludziewybierajągrzechiniepowinnimówić,żeBógjestodpowiedzialnyzaichuleganiepokusom
(literaturagrecka–przeciwnie-pełnajestpostaci,któreskarżąsię,żezesłanenanichpokusybyłyzbytsilne,bymoglisięimoprzeć).

Bógźródłemdobra

Każdedobro,jakieotrzymujemy,iwszelkidardoskonały

zstępujązgóry,odOjcaświateł,uktóregoniemaprzemianyani
cieniazmienności.

1,17zstępujązgóry.Dosł.:„zgórypochodzizstępując”.Wvet.lat.pominięte„zgórypochodzi”.
—odOjcaświateł.Bógjakostwórcaciałniebieskich,świecącychnasklepieniunieba(Rdz1,14-18),iźródłowszelkiegoświatładuchowego(J1,4+;8,12+;1J1,5;por.1P2,9).Dalsze

obrazysąsugerowaneprzezruchgwiazd.—Wariant:„wktórymnieistniejeżadnazmianapochodzącazruchucienia”.

17.

Bógniezsyławięczłanaczłowieka,leczudzielamudobrawnajróżniejszysposób.Sątodarydoskonałetakporządkuduchowego(np.łaskiiwszelkieinnepomocezbawcze),jaki

materialnego.OkreślenieBogajakoOjcaświateł,przypominaJegorolęjakoStwórcy(por.Hi38,28),podkreślającspecjalniewładzęnadgwiazdami(Ps136[135],7).Naweticiałaniebieskie,tak
podziwianeprzezcałyświatstarożytny(anawetubóstwianewniektórychśrodowiskachpogańskich),tylkoniedoskonaleodzwierciedlająBożąwielkość,boionesąpoddanezmianompołożenia,
zaćmieniomlubokresowymruchom.

1,17.Zamiastzsyłaćpróby,byludzizłamać(Jk1,12-16),Bógudzieladarów,doktórychzaliczasięstworzenieiponownenarodziny(w.18).Pogląd,iżBógjestźródłemwszelkiegodobra,

byłpowszechnymrysemżydowskiejigreckiejmądrości,Wstarożytnościuważano,żeto,coznajdujesięwniebie,jestdoskonale.Pisarzeżydowscyużywaliczasamisłów„zgóry”wznaczeniu„od
Boga”.

Określenie„Ojciecświateł”możeoznaczać„Stwórcęgwiazd”.Poganieuważaligwiazdyzabogów,Żydzizaśzaaniołów,(KananejczycywUgaritnadużowcześniejnazwalibogaEl

„Ojcemświateł”,zaśZwojeznadMorzaMartwegonazywająnajpotężniejszegozBożychaniołów„Władcąświateł”.Różnestarożytnetekstyżydowskienazywajągwiazdy„światłami”-por.Rdz1,14-
19;Jr31,35).Starożytniastronomowieużywalizwrotówwrodzaju„cieńzmienności”naoznaczenienieregularnościwzachowaniuciałniebieskich.Filozofowieuważalijednakzadoskonałeto,co
znajdujesięwniebie,jakoniezmienneipozbawionebezpośredniegokontaktuzziemią.Większośćmieszkańcówstarożytnegoświatawierzyławastrologięilękałasięmocygwiazd.Jakubnieopowiada
siętutajzaastrologią,raczej-podobniejakinnipisarzeżydowscy-ogłaszaBogaPanemnadgwiazdami,zaprzeczającjednocześnie,jakobybyławNimjakakolwieksprzeczność.Dlastarożytnych
czytelnikówjegosłowaoznaczałyby,żedoświadczenianiesąwynikiemarbitralnejdecyzjilosu,leczwiernymidziełamimiłującegoOjca.

Zeswejwolizrodziłnasprzezsłowoprawdy,byśmybylijakby

pierwocinamiJegostworzeń.

1,18Tym„słowemprawdy”jestcałośćObjawieniaBogaludziom,nazywanatakże„Prawemwolności”,„Prawemkrólewskim”(por.1,21-25;2,8).—Jkmówio„łasce”dopierow4,6.Tutaj

wymieniasięjakojejrównoważniknowenarodzenie,którezaistniałodziękisłowuBoga(J1,12+;3,3;1P1,23+)ikonstytuujeludBożyprzezswoichpierworodnych(por.Pwt18,4;1Kor15,20;Rz
8,23;16,5).Tosłowojestzaszczepionewsercach(dosł.:„wrodzone”)przezprzepowiadanieEwangelii,którazbawia(w.21),iprzezwiarę,którajestakceptacjątegogłoszenia(por.1Tes2,13+).Mamy
tuzaryskatechezychrzcielnej.

18.

Bógzaśwolnyjestodwszystkichzmianiprzemian,podobniejakdoskonałeiniezmiennesąwszystkieJegodary.Listwymieniatylkojeden,najwznioślejszyznich.Wolnym,

niezasłużonymprzeznasdaremłaskijestto,żezrodziłnasBógdonowego,nadprzyrodzonegożycia.DokonałtegoprzezzbawcząprawdęzawartąwobjawionymsłowieBożym,głoszonymprzez
mężówapostolskichlubspisanąiprzyjętąprzezautorytatywneczynnikiKościoła(por.niżejww.19–27).Chrześcijanie–szczególniezaśnawrócenizjudaizmu–noszązaszczytnemianopierwocin
stworzeń.StarotestamentalnePrawonakazywałoskładanieBogunaręcekapłanówpierwszychowocówiplonów(Wj22,28–30;Kpł19,23–25;Pwt18,4)uważanychzanajlepsze.Wtymznaczeniu
nazywaJr2,3Izraelapierwszymzbiorem,aśw.PawełokreślachrześcijankorynckichjakopierwocinyAchai(1Kor16,15–por.Rz16,5).Wogromnym,eschatologicznymżniwienarodówcałego
świataadresatomlistuprzypadarolanajlepszejjegoczęści–pierwocin.

1,18.Niejestjasne,czyJakubnawiązujetutajdoponownegonarodzeniawierzącychprzezEwangelię(por.Jk1,21;1P1,23;zob.komentarzdoJ3,3-5),czydopierwotnegostworzenia

człowiekaprzezBożesłowo(Rdz1,26).Słowo„pierwociny”możewskazywaćnapierwszeznaczenie(począteknowegostworzenia).Niezależnieodkonkretnegorozstrzygnięcia,myślJakubajest
jednakjasna:zrodzenieprzezBogazostałoukazanejakoprzeciwieństwowzględempoczęciazpożądliwości(Jk1,15),iwyrażaBożąłaskawośćwobecdoJegoludu(Jk1,17).

Jakzamieniaćsłowoprawdywczyn?

Wiedzcie,braciamoiumiłowani:każdyczłowiekwinienbyć

chętnydosłuchania,nieskorydomówienia,nieskorydogniewu.

19.

Wiersztenwykazujeformęniemalkatechizmową,stosowanączęstowpóźnojudaistycznej(atakżejużstarotestamentalnej)literaturzedydaktycznej(por.Prz30,7.15.18.21.24.29);

trójczłonowewyliczeniewyrażapełnię,azarazemułatwiazapamiętywanietreści.Gotowośćdouważnegosłuchaniaprzyjednoczesnejpowściągliwościwmówieniu,zwłaszczabeznależytejrozwagi–
zalecam.in.Syr5,11.Słuchanie–mówieniestanowiąrodzajantytezyodużymznaczeniupraktycznym;niejestonaobcanawetnajstarszympouczeniomegipskimigreckimibyła–jaksięwydaje–
ulubionymtematemmiędzynarodowejmądrości(wBibliinadtopor.Prz29,20;Koh3,7b;4,17–5,2;Syr25,8bitd.).

1,19.Zawartetutajnapomnieniapojawiająsięczęstowżydowskiejliteraturzemądrościowej,począwszyodKsięgiPrzysłów(np.Prz14,29;15,18;16,32;19,11).Greckieparalelesąnie

mniejłatwedowyśledzenia.Jakubporównujebiblijnąitradycyjnąmądrośćzduchembuntu,którypanujewjegoojczyźnie.

GniewbowiemmężaniewypełniasprawiedliwościBożej.

20.

Wzmiankaogniewieniełączysięściślezewentualnągadatliwością,choćniekiedymożebyćjejnastępstwem(por.połączeniewPrz29,20i22orazEf4,31:gniewiwrzaskliwość).

Zestawieniawskazańtutajwliściesąprzykładoweiniezawsze(araczejrzadko)wiążąsięlogiczniezesobą;raczejchodzioluźneskojarzeniamyślowe,zbliżonedożywegosłowa.Ostrzeżenieprzed
gniewemjestnaderczęstewewszystkichpouczeniachNTiwystępujeniemaljakostałypunktkatalogówwystępków(Ga5,20;Ef4,31;Kol3,5–8;2Kor12,20itd.).Takapostawachrześcijaninaniema
nicwspólnegozesprawiedliwościąBożą,anawetpozostajezniąwsprzeczności.Sprawiedliwośćtaniejestrozumianawznaczeniutechnicznym;jakwlistachśw.Pawła,aleogólniejjakonorma
postępowaniaczłowiekaodpowiadającaabsolutnejdoskonałościBoga.JakiekolwiekusposobieniegniewliwenieodpowiadapostulatowiświętościnamiarędoskonałościBożej.

1,20.ZelociwzywalidoobaleniaRzymianiicharystokratycznychzwolenników,gdyżuważalisiebiezawyrazicielisprawiedliwegoBożegogniewu.Jakubłączyjednaksprawiedliwośćz

pokojem(Jk3,18)izaniechaniemzbrojnegooporu(Jk5,7).

Odrzućcieprzetowszystko,conieczyste,orazcałybezmiarzła,

aprzyjmijciewduchułagodnościzaszczepionewwassłowo,które
mamoczbawićduszewasze.

21.

InnąoznakądysharmoniimiędzyideałemżyciaBożegoażyciemchrześcijaninajestwszystko,conieczyste.Iznówniechodzibynajmniejobrakczystościrytualnejczyseksualnej,aleo

postępowanienienaganne,wolneodjakiegokolwiekskażeniagrzechem.WtenogólnysposóbchceAutorlistupokazaćzasadnicząróżnicęmiędzypostawąmoralnączłowieka,zdalaodsłowaprawdy,a
postawąchrześcijaninażyjącegowedługdoskonałościBożej.Bezmiarzłaprzypominadepresjęmoralnąówczesnegoświatapogańskiego,zktóregoprzecieżwiększaczęśćczytelnikówzostałauwolniona
wChrystusie.Łagodnośćtoznówtradycyjneusposobienie„ubogichPana”,topostawapodporządkowującawłasnąwolęwoliBożej.Nadtojednakjestonaczymśowielewiększym:jest
charakterystycznącechąJezusaChrystusa(por.Mt11,28–30)zapowiadanąjużwST(Za9,9).Konsekwentnierealizujejąwswoimżyciuchrześcijanin(por.1Kor4,21:Ga5,23;6,1;Ef4,2;Tt3,2;Jk
3,13;1P3,16).Słowozostałozaszczepionechrześcijaninowiwczasieprzyjęciaprzezniegosakramentuchrztu;niejestonoczymśnaturalnym,coczłowiekprzynosizesobą(taknp.tensamterminw
Mdr12,10),leczprzyjęteniejakoorganicznieprzezwierzącegotworzywnimśrodowiskowarunkującenadprzyrodzonyrozwój.Zmierzaonprzezustawiczneowocowaniesłowakuosiągnięciupełni
zbawieniaprzeznowegoczłowieka.Procesten,zainicjowanyprzezsłowoJezusa,nosizkoniecznościcechyJegołagodności,wykluczającejwszelkieoznakiomówionegowyżejgniewu,niecierpliwości
ibezwzględności.

1,21.„Zło”wtymkontekścieodnosisięzapewnedoniesprawiedliwegogniewu(Jk1,20);„łagodność”-docnotyniestawianiaoporu.

Wprowadzajciezaśsłowowczyn,aniebądźcietylko

słuchaczamioszukującymisamychsiebie.

22.

Nowąantytezęprzynosizestawieniesłuchaniaiczynu.Wierzącegochrześcijaninausłyszanesłowonakłaniaznaturyrzeczydoczynu,dowypełnienia.Historiozbawczeprzykłady

pokazujączęstoinnąpostawę:dawnyludBożysłuchawprawdziesłowa;alegoniewypełnia(obrazowo:Ez33,32–por.Pwt30,8nn).PrzestrzegaprzedtymswoichsłuchaczyJezus(por.Mt7,26n;Łk
6,47nn);awśladzaNimśw.Paweł(Rz2,13;zob.kom.).

1,22.Przyjmowaniesłowa(Jk1,21)oznaczawięcejniżtylkosłuchanie.Czytelnicypowinnisięnimkierowaćwżyciu(Jk1,19-20).(Hipoteza,jakoby„zaszczepione”słowoodnosiłosiędo

stoickiejkoncepcji„wrodzonegorozumu”,którąwyrażanozapomocąpodobnejterminologii,wydajesiętutajniefortunna;„wrodzony”rozumniemusiałbyć„przyjmowany”.)Większośćnauczycieli
żydowskich(choćniewszyscy)przedkładałapoznawaniePrawaponadjegopraktykowanie-gdyżuważali,żeżyciewedługPrawazakładajegopoznanie-wszyscyzgadzalisię,żejednoidrugiejest
niezbędne.To,żeczłowiekmusinietylkoznać,lecztakżeokazywaćposłuszeństwoprawdzie,byłozasadąmoralnąpowszechnieakceptowaną,którejczytelnicyniepodawalibywwątpliwość.Słuchanie
bezokazywaniaposłuszeństwaoznaczałooszukiwaniesamegosiebie(porEz33,30-32).

Jeżelibowiemktośtylkoprzysłuchujesięsłowu,aniewypełnia

go,podobnyjestdomężaoglądającegowlustrzeswenaturalne
odbicie.

23.

Autorpokazujeto,zgodnieznajlepszymitradycjamiparenetycznymi,przypomocydośćgroteskowegoobrazumężczyzny(niekonieczniezniewieściałego,jakutrzymująniektóre

komentarze!)przeglądającegosięwlustrze.Dawałoonoodbicie,choćwskutekniedoskonałościdawnychzwierciadełzpolerowanegometaluniezawszezupełniewierne,wygląduczłowieka,wskazując,
conależyzmienić,upiększyć,ulepszyć.

Boprzyjrzałsięsobie,odszedłizarazzapomniał,jakimbył.

24.

Ten,ktoniechcewprowadzaćsłoważyciawczyn,postępujepodobniejakówczłowiek,któryodchodziodlustra,niewysnuwającżadnychpraktycznychwnioskówzujrzanychbrakówi

niedoskonałościzewnętrznych.SłowoBożeuzmysłowiłochrześcijaninowibrakiiniedociągnięcia,alejegolekkomyślnośćprzeszkodziławichusunięciu.

1,23-24.Najlepszestarożytnezwierciadłabyływykonanezkorynckiejmiedzi,leczżadnelustrapochodząceztegookresuniedawałytakwiernegoodbiciajakdzisiejsze(por.1Kor13,12).

Ludziebogaciposługiwalisięlustrempodczasukładaniawłosów.Jeślialuzjaodnosiłabysiędonich,wówczassłuchacz,któryzapomina,jawiłbysięjakogłupiec.PrzypuszczalniejednakJakubmana
myśliludzi,którzyzwierciadłanieposiadaliirzadkooglądaliwłasneoblicze,mogliwięczapomniećjakwyglądali.Wtakimprzypadkubyłabytoaluzjadołatwości,zjakączłowiekzapominao
usłyszanymsłowie,jeśliniepodejmujetrudu,byjewprowadzićwczyn.(Niektórzystarożytnimoraliścizalecaliposługiwaniesięzwierciadłem,bypodkreślićpotrzebęrefleksjimoralnej.Byćmoże
człowiek,któryusłyszałnaukędotyczącanowegostworzenia-Jk1,18-20-leczjejniezastosowałwżyciu,zapomniał,czymzostałobdarowany.Jednakporównaniedozwierciadłaoznacza
przypuszczalniejedynieszybkiezapominanieusłyszanegosłowa.)

KtozaśpilnierozważadoskonałePrawo,Prawowolności,i

wytrwawnim,tenniejestsłuchaczemskłonnymdozapominania,ale
wykonawcądzieła;wypełniającje,otrzymabłogosławieństwo.

1,25Prawowolności.Podobniejakwprzypadkusłowaprawdy(w.18),tymPrawemjestObjawieniechrześcijańskieprzyjęteiwprowadzanewpraktykę(por.Mt5,17-19+;7,24-27;J

13,17).Wyzwalaonoczłowieka(2,12)przezzachowywanieprzykazań.PawełwwolnościchrześcijaninadostrzeżejednązprerogatywNowegoPrawa—wiary(Rz3,27;6,15+;7,1;Ga4,21nn).

25.

DoskonałePrawowolnościodpowiadasłowuprawdyzw.18iwyrażanormypostępowaniachrześcijańskiego.JezusChrystusnieprzybyłnaświatpoto,byznieśćPrawoMojżeszowe

(Torę),alebyjewypełnić(Mt5,17),byzdjąćzniegonałożoneprzezludzipiętnoprzymusuiniewoli,awzbogacićjeduchemprawdziwejwolności.TakrozumianePrawoChrystusaskłaniawprawdzie
Jegouczniaspontaniczniedodziałania,wymagajednakustawicznejrefleksjiprzyrealizacjiwkonkretnychsytuacjachżyciowych.Nadewszystkowymagaonojednakwytrwałości,októrejpisze
równieżJ8,31(kom.);onaprowadzikuprawdziwejwolnościdzieciBożych.NiechodzituostudiowanieliteryPrawa,któremuoddawałsięzwielkimzapałemszeregmędrcówST;zrzeszeniezQumran
kazałomupoświęcaćjednątrzeciąwszystkichnocy.Błogosławieństwazawiernośćmożeoczekiwaćtylkoten,ktojebędziewypełniał(por.Pwt28,1nn).Takżeświatpogańskiijudaizmprzewidywały
nagrodęzawiernewypełnianieprzepisówinakazówreligijno-moralnych.Nieprzekraczałaonapomyślnościwżyciudoczesnymiwartościziemskich.Błogosławieństwo,októrymtumowa,dajecośo
wielewiększego:życiewieczne,szczęściepełneinieprzemijalne.

1,25.Prawo-którejaksądzono,miałoprzynieśćludziomwolność-bywałoprzyrównywanedozwierciadła(przynajmniejjedenrazwutworachFilona).Filozofowieuważali,żeprawdziwa

mądrośćlubwiedzauwalniaczłowiekaodziemskichtrosk.Jednaksłowo„wolność”,podobniejakwwieluźródłachżydowskich,wydajesiętutajoznaczaćraczejwolnośćodgrzechu(Jk1,19-20).(Na
tematkoncepcjiwolnościzob.komentarzdoJ8,33).

Naczympolegaprawdziwareligijność

Jeżeliktośuważasięzaczłowiekareligijnego,leczłudzącserce

swoje,niepowściągaswegojęzyka,topobożnośćjegopozbawiona
jestpodstaw.

26.

Wpodobnymstylucopoprzednio(por.trójczłonowypodział)wymieniaAutorlistuznamionapostawyautentyczniechrześcijańskiej.Sątoopróczpowściągliwościwmowie,opiekanad

wdowamiisierotami,nieskazitelnośćwobeczgubnychwpływówdoczesności.

Wyrażeniereligijny(jakireligijność)należydobardzorzadkichwNT(pozaJktylkoDz26,5;Kol2,18wznaczeniukultubłędnego);autorzyunikająodnośnegowyrażeniagreckiego,

ponieważjestonozwiązanezkultempogańskim.Jkmówioreligijnościjużwznaczeniuogólnymżyciachrześcijańskiego,wjakimrozumiesięjąobecnie.Wzmiankaoreligijnościczystejibezskazy
wskazujenaintencjepolemiczneAutoraprzeciwjejbłędnymlubfałszywymformom(por.Kol2,18).Możliwe,żechodzitutajoprostąkonsekwencjępoprzedniegostwierdzeniakonieczności
wprowadzaniasłowawczyn.WtymsensiefałszywareligijnośćpolegałabynaoddawaniuczciBogubezwłaściwegonastawieniamoralnego.NiedopogodzeniabyłobyspełnianieaktówkultuBogaz
występkamiprzeciwumiarkowaniuczymiłościbliźniego.Takauwagabyłabyspecjalnienaczasiewśrodowisku,gdziereligijnośćdawnegożyciapogańskiegopolegałaprzedewszystkimna
zewnętrznychaktachczci,bezistotnegowpływunapostępowanieetyczne.

1,26.Jakubponowniepiętnujepozbawionąkontroli,nieopanowanąmowę,naprzykładnamiętnąkrytykęrzymskiejwładzy,któramogłabydoprowadzićdobuntu.

ReligijnośćczystaibezskazywobecBogaiOjcajesttaka:

opiekowaćsięsierotamiiwdowamiwichutrapieniachizachować
siebiesamegonieskażonymwpływamiświata.

1,27BogaiOjca.Por.Mt6,9;1Kor15,24;Ef5,20.WyrażenieznajdujesięjużwST(Pwt32,6;por.Iz63,16;Syr23,1.4;Mdr2,16).KultduchowyprzyjemnyBoguprzyjmujekonkretną

formęwpoprawnympostępowaniuiwsłużeniusłabym(por.Pwt27,19;Iz11,17;Jr5,28;itd.).

27.

Przytoczoneprzykładywłaściwegopostępowaniareligijno-moralnegomająnaświetlić,wjakimkierunkumasięonorozwijać.Umiarkowaniewmowieiprzeciwnemugrzechyjęzyka

zajmująwLiścieśw.Jakubabardzopoczesnemiejsce:Jużw.19mówiłopowściągliwościwmówieniu,natomiastrozdz.3zajmiesięwłaściwymużywaniemjęzykawcałejrozciągłości(zob.kom.
niżej).Wkażdymraziektokolwieklekceważyłbytędziedzinę,łudziłbyswojeserce;tzn.uniemożliwiałbywłaściwemuorganowiżyciawyższego,takżenadprzyrodzonego,właściwykontaktzesłowem
prawdy.Tymsamymtrudnobyłobyokreślićjegoreligijnośćjakoczystączyautentyczną.Ps39[38],2każenakładaćnaustawędzidło,aPs141[140],3prosiBoga,bypostawiłprzyustachmodlącegosię
straż.OwyrażeniuBógiOjcieczob.1Kor15,24;Ef5.20;takżeniżejuJk3,9.SierotyiwdowynależałyjużwSTdokategoriiludzipozbawionychzwykłejopiekiśrodowiskarodzinnego;dlategoich
specjalnymopiekunembyłJahwe,grożącuciskającymswoimprzekleństwem(por.Pwt27,19,nadtoPs68[67],6;146[145],9;Syr35,14nn).Wspomaganieichwniedostatkuitrudnychsytuacjach
życiowychuchodziłozanobliwyuczynekmiłosierny,którypodjąłoficjalniepierwotnyKościół(Dz6,1nn–por.krytykęjużJezusaprzekazanąprzezMt23,14Wlg;Łk20,47).Sytuacjawdówbyła
aktualnarównieżwKościołachPawłowych,jakwskazujenatoobszernepouczeniew1Tm5,3–16.DalszepokoleniachrześcijańskiepodejmująwskazanieJakuba.IgnacyAntiocheńskipiszedo
Polikarpa(4,1):„Wdówniewolnozaniedbywać,poPanutybądźichopiekunem”.ListBarnaby20,2wymieniawśródrzeczyprowadzącychdozgubybraktroskiowdowęisierotę.

Światwreszcie,przedktóregowpływaminależysiębronić,toświatpodpadłypodpanowanieZłego(por.1J5,19,kom.),todoczesnośćnieprzyjaznaJezusowiiJegodziełuzbawczemu.

PodobniejakJezuswJ17,15n,Autorlistuprzestrzegaprzedzłowieszczymoddziaływaniemsferyświata,zktórązkoniecznościmusisięstykaćchrześcijanin.Wśródkrętychjegodrógchrześcijanin,
kierowanysłowemprawdy,winienzdążaćkuChrystusowiczystyinieskalany.Musizawszepamiętać,iżdoczesność–toniesiłabierna,leczpociągającakusobiepozoramiswoichwartości.Wobectych
zakusównależywłaśniezachowaćpostawęodporną.

1,27.Wprzeciwieństwiedogwałtownegoinieokiełznanegozapałureligijnegożydowskichpowstańców,prawdziwareligiazakładaobronęludzispołeczniebezradnych(Wj22,20-24;Ps

146,9;Iz1,17)iunikanieświatowości(tj.przejmowaniawartościisposobupostępowaniategoświata;zob.komentarzdoJk4,4).Wówczesnymspołeczeństwiesierotyiwdowyniemiałyzapewnionych
środkówutrzymaniaaniochronyprawnej.Wjudaizmieludzie,którzyzajmowalisięrozdzielaniempomocypochodzącejzdobroczynności,zwracaliuwagę,bywdowyisierotyotrzymaływłaściwą
opiekę,oileniemiałykrewnych,którzybyimpomogli.Takadobroczynnośćjestteżjednymzelementówprzedstawionejtutajpomocywdowom.Społeczeństwogreckieotaczałoopiekąwolnesieroty,
pozostałebyłyjejjednakpozbawione.Żydziodwiedzaliludzipogrążonychwżałobie,zwłaszczatużpośmiercibliskiejosoby.Podobnieodwiedzanoludzichorych.Równieżwielupisarzygrecko-
rzymskichceniłoodwiedzinyuchorychipogrążonychwżałobie.

1,19-27.Prawdziwareligijność.Jakubprzedstawiaterazwłaściwąpostawęwobecprób(Jk1,2-18).Postawazelotów,którzycieszylisięcorazwiększąpopularnościąwżydowskiej

Palestynie,idoprowadziliostateczniedozniszczeniaJerozolimy,niebykwłaściwąodpowiedzią.Jakubpotępianietylkostosowanieprzemocy,lecztakżeprzepojonągniewemretorykę,którado
przemocyzachęca.

Jk2

Prawdziwawiaraniemawzględunaosobę

Braciamoi,niechwiarawaszawPananaszego,Jezusa

Chrystusauwielbionegoniemawzględunaosoby.

2,1uwielbionego.Dosł.:„chwały”(por.1Kor2,8+)

BezwątpieniaAutorListunawiązujedosytuacjiówczesnychwspólnotchrześcijańskich;ichczłonkowiezajmowalibardzoróżneszczeblestarożytnejdrabinysocjalnej.Jaksięwydaje,

dawanoczęstoubogimdotkliwieodczuwaćichpozycjęspołeczną.PodobnewypadkizdarzałysięjużprawdopodobnienaagapachwKoryncie(1Kor11,22).Takiepostępowaniepozostajejednakw
jaskrawejsprzecznościznaukąJezusaiobietnicamimesjańskimi,wktórychubodzystanowiągrupęuprzywilejowaną.WzwiązkuztymAutorprzestrzeganajpierwogólnieprzedbezpodstawnym
okazywaniemwzględówjednymnaniekorzyśćdrugich.WST(inacałymstarożytnymWschodzie)takapostawanienależaładorzadkości,araczejbyłaogólniestosowanawróżnychprzejawachżycia
społecznego.Szczególnieszkodliwaokazywałasięwpraktycesądowniczej,gdzieczłowiekubogibyłczęstokroćzupełniebezradnywsporzezwpływowymizamożnymprzeciwnikiem(por.ostrzeżenia
Pwt1,17;16,19,azwł.Kpł19,15).WprzeciwieństwiedoczłowiekaBógniemawzględunaosoby(Pwt10,17;2Krn19,7;Syr35,13;wNTGa2,6);sądzirównąmiarąpoganinaiIzraelitę(Rz2,11–
por.Dz10,34).PodobnieJezusChrystus,wysłannikBoga,odzwierciedlatenprzymiotOjca,conawetuznają(Łk20,21)Jegoprzeciwnicy.

2,1.Mądrośćżydowskapodkreślała,żeci,którzyszanująBoga,nieokazują„stronniczości”wstosunkachzludźmi(dosł.„kierująsięczyimśobliczem”).JezusChrystusuwielbiony”(dosł.

JezusChrystuschwały”):tytuł„Panchwały”byłzwykleużywanywstosunkudoBoga(np.wlKsiędzeHenocha;por.Ps24,7-8).

Bogdybyprzyszedłnawaszezgromadzenieczłowiek

przystrojonywzłotepierścienieibogatąszatęiprzybyłtakże
człowiekubogiwzabrudzonejszacie,

2,2zgromadzenie.Dosł.:„synagoga”.JesttojedynytekstwNT,gdziezgromadzeniechrześcijańskiejestnazwanewtensposób(por.5,14).Niektórzydostrzegająwtymwskazówkę,żeJk

byładresowanydoŻydów,którzyprzeszlinachrześcijaństwo.

2,2.Starożytnimoraliściisatyrycyszydzilizprzesadnejczciokazywanejbogatym,częstograniczącejzsamoponiżeniemsięludzipragnącychzyskaćichwzględyPodanyprzykładmógł

miećcharakterhipotetyczny,copasujedostyluargumentacjistosowanegowdiatrybie,którąposługujesiętutajautor.WRzymiesenatorowienosilinarękachzłotepierścienie.Niektórzyznichstarali
sięuzyskaćpoparciemas,udzielającprzywilejówróżnymgrupom.Pierścienienosilijednaktakżeinni;wewschodniejczęścistarożytnegoświataśródziemnomorskiegozłotypierścieńsymbolizował
bogactwoiwysokąpozycję.Takżeszataodróżniałazamożnych,którzymoglipozwolićsobienaelegancję,odpozostałych.Wieśniacymielizwykletylkojedenpłaszcz,częstoniepierwszejczystości.

„Zgromadzenie”(dosłownie„synagoga”):Jakubposługujesiętymsłowem,gdyżpragnieodnieśćprzedstawionyprzykładdocałejwspólnotyżydowskiej,lubteżdlatego,żezgromadzenia

żydowsko-chrześcijańskie(por.Jk5,14)samesiebieuważałyzamesjańskiesynagogi.

awyspojrzycienabogatoprzyodzianegoipowiecie:Tyusiądź

nazaszczytnymmiejscu,doubogiegozaśpowiecie:Stańsobietam
albousiądźupodnóżkamojego,

2,3.Żydowskietekstyprawnepiętnowałysędziów,którzyzezwalali,byjednazestronusiadła,oddrugiejzaśwymagali,bystała.Przesłuchaniaodbywałysięzwyklewsynagodze(Jk2,2).

Wceluuniknięciastronniczościzpowodustrojuzgromadzonych,pewnirabinizIIw.poChr.wymagali,byobydwiestronynosiłypodobneszaty.

toczynieczynicieróżnicmiędzysobąiniestajeciesięsędziami

przewrotnymi?

2–4.

WśladzaNimwinnizachowywaćbezstronnośćwocenieczłowiekatakżechrześcijanie.WiarawJezusawprowadzanawczynjestniedopogodzeniazfaworyzowaniemzamożnego,a

pogardliwymtraktowaniemubogiego.Autorpokazujetonakonkretnymprzykładzie,byćmożezaczerpniętymzniewłaściwychpraktykjakiejśwspólnotychrześcijańskiej.Odbywasiętam
zgromadzenie,prawdopodobnieliturgiczne(tosamowyrażeniegr.oznaczarównieżmiejscezebrań).Chrześcijanieprzybywalinanieubranistosowniedoswegostanu.Jedniwozdobnychszatachz
pierścieniaminapalcach,znamionującychbogactwo,inniubraniskromnie,anawetbardzoubogo.Nienależyzapominać,iżwwieluKościołachznacznączęśćspołecznościstanowiliniewolnicy.
Naturalnie,jaskraweprzeciwstawieniebogategoubogiemuwubiorzemawzmocnićefektpouczeniamoralnego.Jeszczewżydowskichsynagogachistniałymiejscahonorowedlawybitnychosobistości
lubuczonychwPiśmie.JezuszarzucauczonymwPiśmieifaryzeuszomzabieganieotakiezaszczytnemiejsca(por.Mt23,6).Wejścienazebraniechrześcijańskieczłowiekabogatoodzianegonietylko
zwracałopowszechnąuwagę,aledyktowałoprzewodniczącymzebraniaspecjalnewzględydlaniego:wskazaniemuzaszczytnegomiejsca.Zupełnieinaczejrzeczsięmiałazwejściemczłowieka
ubranegoubogolubwręczobdartego.Tegowzglądludzkikazałledwietolerować,conajwyżejzezwalanomustaćnapodrzędnymmiejsculubusiąśćustópbogatego.Niechodzituwprawdzieo
poniżeniebiednego,bowiemtakżewybitniuczniowiesiadywaliustópsławnychmistrzównaziemi(por.Dz22,3),aleodysproporcjęwtraktowaniudwóchbracichrześcijan.Zasługujeonanaostrysąd
Autora:chrześcijaniepostępującywpodobnysposóbzasługująnapodobnepotępieniejaksędziowieferującystronniczewyroki.

2,4.Praworzymskieotwarciefaworyzowałobogatych.Członkowieniższychwarstwspołecznych,którychpodejrzewano,żekierująsięwłasnyminteresemekonomicznym,niemogliwnosić

oskarżeniaprzeciwkoosobomwyżejpostawionym,prawozaśnakładałosurowszekaryczłonkomwarstwniższychniżskazanymnależącymdowarstwywyższej.Prawobiblijne,większośćprzepisów
żydowskichitradycyjnigreccyfilozofowieodrzucalitakiepodziałyjakoniemoralne.Przeważnieopiniapublicznaokazywałaszacunekludziombogatymjakopublicznymdobroczyńcom,chociażzeloci
traktowalijerozolimskąarystokracjęjakowrogówstojącychpostronieRzymian.StaryTestamentzakazywałstronniczościzpowodupozycjiekonomicznej(Kpł19,15).Sędziowiepowołanispośród
Bożegoludumielisądzićbezstronnie,zgodniezwoląBoga.

Posłuchajcie,braciamoiumiłowani!CzyBógniewybrał

ubogichtegoświatanabogatychwwierzeoraznadziedziców
królestwaprzyobiecanegotym,którzyGomiłują?

2,5Biedni(1,9-10+)posiadająprawdziwebogactwo(por.1Kor1,17-29).

ŚwiętyJakubuzasadniapoprzedniowyrażonypunktwidzenia,używającnaderłagodnejformułyprzekonywania,pochodzącejznauczaniaustnego.Faworyzującbogatychnaniekorzyść

ubogich,chrześcijaninodwracaporządekustanowionyprzezBoga.UbodzyciesząsiębowiemnietylkospecjalnąopiekąBoga,aleprzedewszystkimsąprzezNiegopowołaninabogatychwwierze.Bóg
oceniaczłowiekaijegowartośćzupełnieodmiennieniżświat.Jakstwierdza1Kor1,27n:Bógwybrałwłaśnieto,cogłupiewczachświata,abyzawstydzićmędrców,wybrał,coniemocne,abymocnych
poniżyć;ito,conieszlachetnieurodzonewedługświataiwzgardzone…wyróżniłBóg,byto,cojest,unicestwić.MaryjawielbiBogazato,żestrącawładcówztronu,awywyższapokornych.Głodnych
nasycadobrami,abogatychodprawiazniczym(Łk1,52n).SkoroubogimgłoszonajestDobraNowina(Iz35,5–6;61,1),jesttonietylkooznakąokresumesjańskiego,alezaproszeniem
uprzywilejowanychdokrólestwaniebieskiegowmyślpierwszegobłogosławieństwa(por.Mt5,3;Łk6,20).Odobrachkrólestwaprzygotowanegotym,którzyBogamiłują,zob.kombinowanytekst1
Kor2,9(kom.).Ubóstwoduchowenietylkopotrafiwzbogacićinnych(2Kor6,10),alestanowinajlepszeprzygotowaniedoprawdziwienadprzyrodzonejmiłości.

2,5.NatematBoga,którywysłuchujewołaniabiednych,częstotraktowanychwsądachniesprawiedliwie,por.takietekstyjakPwt15,9.Jedenznurtówtradycjiżydowskiejpodkreśla

szczególnąpobożnośćubogich,którzypolegaliwyłącznienaBogu.

Wyzaśodmówiliścieubogiemuposzanowania.Czytonie

bogaciuciskająwasbezwzględnieinieoniciągnąwasdosądów?

Absurdalnośćpostawyfaworyzującejbogatychwynikastąd,żespołecznośćchrześcijańskaniemożeoczekiwaćodnichnicdobrego;dochodząonibezwzględnieswoichrzeczywistychlub

fikcyjnychpraw,obcymiłościimiłosierdziu.WypadkipozywaniaubogichprzedsądylubzabieraniaichwniewolęnienależaływcaledorzadkościwczasachJezusa,azapewneipóźniej(por.Mt
18,25nn;20,25).

2,6.Sądyrzymskiezawszefaworyzowałybogatych,którzymoglipozywaćludziniżejodsiebiestojących,cizaśniemoglitegoczynić.Wteoriisądyżydowskiestarałysięunikaćpodobnej

dyskryminacji,leczwwiększościkulturludziebogaciwnaturalnysposóbcieszylisięprawnymiprzywilejami,lepiejmoglibronićswojejsprawylubzatrudnićludzi,którzyuczynilibytowichimieniu.

CzynieonibluźniązaszczytnemuImieniu,które

wypowiedzianonadwami?

2,7WSTwypowiadanienadkimśimieniaJahweprzyzywałodlańopiekęBożą(Am9,12;Iz43,7;Jr14,9).WNTwzywasięimieniaJezusnaprzykładprzychrzcie,któryjestjedynym

środkiemdozbawienia(Dz2,21+).—Innetłumaczenie:„zaszczytnemuimieniu,którenosicie”.

PostępowanietakieoznaczazniewagęsamegoJezusaChrystusa(ImięoznaczałopełnącharakterystykęOsoby).Wypowiedzenielubwezwanieimienianadkimślubnadczymśoznacza

niepodzielnepanowanietego,czyjeimięwymówiono(Jr7,30;32,34;Syr36,14itd.);osobalubrzeczstajesięniejakojegowłasnością.Naprzykładwypowiedzenieimienianadzdobytymmiastem
oznaczaprzejęciewładzynadnimprzezposiadaczaimienia(2Sm12,28).WtensposóbchrześcijaniestalisięniepodzielnąwłasnościąJezusaChrystusainosząjakochrześcijanieJegoImię.

2,7.Wjudaizmieczęstomówionoo„świętymImieniu”lubposługiwanosięinnymiwyrażeniami,byuniknąćwymienianiaimieniaBoga.JakubmożestosowaćtenBoskitytułwodniesieniu

doJezusa(por.Jk2,1).WStarymTestamencie„wypowiedzenienadkimśczyjegośimienia”oznaczałowjakimśsensieprzynależnośćdotejosobyOdnosiłosiętozwłaszczadoprzynależnościdoBoga.
Niektórzyczłonkowiegalilejskiejarystokracji(np.mieszkającywTyberiadzie)bylipowszechnieuważaniprzezŻydówzaludzibezbożnych.Tooskarżeniemożesięodnosićszczególniedoopozycji,
którąchrześcijanienapotykaliwJerozolimie,zwłaszczazestronysaducejskiejarystokracji(Dz4,1;23,6-10).

JeśliprzetozgodniezPismemwypełniaciekrólewskiePrawo:

Będzieszmiłowałbliźniegoswegojaksiebiesamego,dobrze
czynicie.

Możliwe,żepostępującywopisanysposóbwobecbogatych,powoływalisięnapowszechneprawomiłościjakousprawiedliwienieswejpostawy.Odpowiedźnatojestwarunkowa,a

nawetsceptyczna:jeżelipostawępełnąszacunkudlazamożnychdyktujeimautentycznamiłośćbliźniego,królewskieprzykazanie,postępująsłusznie.Niewolnojednakzapominaćotym,żejestto
przykazaniewszechobejmujące.Dlategolistprzytaczajewpełnymbrzmieniu.WyrażonejużwKpł19,18,zostałoogłoszoneprzezJezusaChrystusawcałejswejrozciągłości.Obejmujeonowrównej
mierzezamożnychcoubogich;niedozwalającczynićjakichkolwiekrozróżnień.Tymczasemopisanewyżejpostępowanieniedasięwżadnymwypadkupogodzićzautentycznąmiłościąbliźniegow
sensiechrześcijańskim.OkreśleniejejmianemkrólewskiegoPrawanawiązujebezwątpieniadotradycjisynoptycznych(Mt22,39;Mk12,31),uwydatniającychjejdecydującąrolęwNowym
Przymierzuoraznadrzędnestanowiskowobecinnychprzykazań.

2,8.„KrólewskiePrawo”,tj.cesarskiedykt,posiadałowyższąrangęodsprawiedliwościwymierzanejprzezarystokrację,ponieważzaśjudaizmuznawałpowszechnieBogazanajwyższego

Króla,JegoPrawomogłozostaćopisanewtychkategoriach.OkreślenietochrześcijaniemogliwnaturalnysposóbstosowaćdonaukiJezusa.PodobniejakniektórzynauczycieleżydowscyJezus
posłużyłsięzKpł19,18celempodsumowaniaistotyPrawa(por.Mk12,29-34).

Jeżelizaśkierujeciesięwzględemnaosobę,popełniaciegrzech,

iPrawopotępiwasjakoprzestępców.

WzglądnaosobęnietylkojestniezgodnyzduchemnowejpełnejmiłościwJezusieChrystusie,alejestzniąsprzeczny–jesttogrzech.Sędziąludzipostępującychwtensposóbstajesię

samokrólewskiePrawo,dyktującepostawęnamiaręmiłościJezusaChrystusa.

SensnowegoPrawa

ChoćbyktośprzestrzegałcałegoPrawa,aprzestąpiłbyjedno

tylkoprzykazanie,ponosiwinęzawszystkie.

2,9-10.Nauczycieleżydowscyodróżniali„ciężkie”i„lekkie”grzechy,bylijednakprzekonani,żeBógdomagasięposłuszeństwanawetwsprawie„najdrobniejszych”przykazań,nagradza

posłusznegożyciemwiecznymikarzepotępieniemtego,któryichnieprzestrzega.Częstopowtarzano,żerozmyślnezłamanienawetmniejszychprzykazańrównałosięodrzuceniucałegoPrawa.
(Starożytnipisarzeczęstoprzedstawializasadywbezwzględny,obrazowysposób,wpraktycejednakokazywaliwięcejmiłosierdziakonkretnymwinowajcom.)

Stoicy(wprzeciwieństwiedoepikurejczyków)posuwalisięjeszczedalej,twierdząc,żewszystkiegrzechysąsobierówne.Wedługautora,negacjaprawaoekonomicznejbezstronnościz

Kpł19,15,lubstojącejzanimogólnejzasadymiłości(Kpł19,18),oznaczaodrzucaniecałegoBożegoautorytetu(Jk2,8).Nauczycieleżydowscyczęstoprzedstawialimetaforyczniegrzechjako
„potknięcie”.

Tenbowiem,którypowiedział:Niecudzołóż!,powiedziałtakże:

Niezabijaj!Jeżeliwięcniepopełniaszcudzołóstwa,jednak
dopuszczaszsięzabójstwa,jesteśprzestępcąwobecPrawa.

10–11.

PoprzedniawzmiankaoPrawieskłaniaAutoradoogólniejszychrefleksjinadzachowywaniemjegoprzykazań.NowePrawomiłościstanowiniepodzielnącałośćiwtymróżnisię

zasadniczoodmnóstwaprzykazań,jakienakładałjudaizmorientacjifaryzejskiej,komentującstarotestamentalnePrawo.NaruszeniechoćbyjednegoprzykazaniapowodujeprzekroczeniecałegoPrawa;
taknp.opisanywzglądnaosobyprzekreślauniwersalneprawomiłościipociągazwiązaneztymsankcje.UzasadnienietegostanurzeczyprzezJakubanosicechytypowobiblijne:nieodwołujesięondo
obiektywnegocharakteruprzykazań,aledoichNajwyższegoPrawodawcy.Bógstoinastrażyustanowionychprzezsiebiezobowiązańmoralnychczłowiekaidomagasiępełnieniaichwszystkichbez
wyjątku.NiemożeuważaćsięzanienagannegowobecPrawaten,ktowypełniatylkoniektórelubnawetwiększośćprzepisów;przeciwnie,nawetnaruszeniejednegoznichkwalifikujeczłowiekajako
przestępcęwobeccałegoPrawa.PrzytoczoneprzykładypochodzązDekalogu,obowiązującegozawszeikażdego.PodobnieChrystusowePrawomiłościniedopuszczawyjątków.Zaniedbaniechoćby
jednegozaspektówtejchrześcijańskiejagapestawiającałąpodznakiemzapytania,anawetprzekreśla.ListyPawłowe(np.1Kor13,4nn;Ga5,22nitd.)wyliczająprzykładowoszeregjejprzejawównie
jakooddzielne,niezależneodsiebiecnoty,leczjakosposobyrealizacjitejsamejmiłościchrześcijańskiej.

2,11.Tradycjażydowskaczasamiporównywałauciskanieubogichdozabójstwa(por.teżJk5,6).Jakubmożetutajjednaknawiązywaćdobuntuzelotów-zjednejstronynatylepobożnych,

żeniedopuszczająsięcudzołóstwa,zdrugiej-gotowychbezwahaniaprzelaćkrewżydowskicharystokratówWokresiegdyzostałnapisanyListJakuba,„zabójcy”kilkakrotniezasztyletowaliw
Świątyniżydowskicharystokratów(zob.komentarzdoDz21,20-22).

Mówcieiczyńcietakjakludzie,którzybędąsądzenina

podstawiePrawawolności.

12.

Wzmiankaosądzienadajewypowiedziperspektywęeschatologiczną.Miernikiemsądubędzieprawowolności.Byłajużonimmowaw1,25;jestnimDobraNowinaJezusaChrystusa,

uwalniającanowegoczłowiekaspodprzymusuijarzmadawnegoPrawa.WidziałjejużwswojejzapowiedziNowegoPrzymierzaJeremiasz(31,31–33)jakospontanicznąskłonnośćsercadopełnienia
woliBożej.

2,12.Starożytniczęstoocenialiczłowiekanapodstawiejegosłówiuczynków;zob.komentarzdo1J3,18.Niektórzyuczenizwróciliuwagę,żewielustarożytnychfilozofówuważało,iż

tylkoonisąmądrzy,wolniizasługującynagodnośćkrólewską.Łączyliteżwspomnianetutaj„Prawowolności”z„królewskimPrawem”zJk1,25.Nauczycieleżydowscywierzyli,żeprawo
niebieskiegokrólawyzwalałoczłowiekazjarzmasprawtegoświata.„Prawowolności”,podobniejakwJk1,25,przypuszczalniedotyczywyzwoleniazgrzechu.

Będzietobowiemsądnieubłaganydlatego,którynieczynił

miłosierdzia;miłosierdzieodnositriumfnadsądem.

2,13Termin„sąd”jestturozumianywznaczeniupotępienia.NależyonwyłączniedoBoga,dawcyPrawa(4,11-12;5,9;por.Ps9,9+).ToBógzatwierdzawykładnięPrawa(1,25;2,8)

najpełniejobjawiającąsięwmiłosierdziu.

13.

Ktokolwiekpostępowałbywbrewtejskłonności,otrzymawyrokpodobny,jakiopisujenauczanieeschatologiczneJezusauMt25;41nn.Dominującąrolęodegratumiłosierdzie,

rozumianejakowspółudziałwtrudnościachicierpieniubliźniego,ażdoczynnejpomocy.STakcentowałgłównietęostatniącechęwsensiejałmużny(Tb4,7–11;Syr3,14n;4,1.2.10;28,2–4).Natomiast
JezusChrystusprzedstawiamiłosierdziewznaczeniubardziejduchowymiwewnętrznym–darowaniawin(por.Mt18,21–25;25,34–46).Jestononieodzownymwarunkiemodpuszczeniagrzechówi
darowaniawinprzezBoga;stądAutorukazujemiłosierdziejakoczynnikneutralizującystraszneskutkisądu.Dlamiłosiernycheschatologicznapróbaniemożebyćstraszna:jakotacybowiemdostąpią
miłosierdzia(por.Mt5,7;6,14nitd.).

2,13.MyślJakubajestnastępująca:skorojegoczytelnicyniesąbezstronnymisędziami,będąmusieliodpowiedziećprzedBogiem,któryjestbezstronnymsędzią.StaryTestamentitradycja

żydowskaczęstowspominająbezstronnośćsądu.NauczycieleżydowscyokreślaliGozwyklezapomocądwóchatrybutów-miłosierdziaisprawiedliwości;sugerowaliteż,żemiłosierdziezwykle
przeważałonadsprawiedliwością.ZgodzilibysięzapewnezJakubem,żenieubłaganysądstanowiłnaruszenieprawadomiłosierdzia,mieliteżwłasnemaksymypodobnedotutajprzytoczonej.

2,1-13.Nienależyokazywaćstronniczościbogatym.WPalestynie,podobniejaknawiększościziemcesarstwarzymskiego,ludziebogaciuciskaliubogich(Jk2,6-7).Jednakpokusa

lepszegotraktowaniabogatychnawróconychlubposzukującychkosztemubogichbyłaniemoralna(Jk2,4).Terminologiawyrażającabezstronnośćbyłastosowanazwłaszczawkontekstachprawnych,
ponieważjednaksynagogasłużyławspólnociezarównojakodommodlitwy,jakisądu,przedstawionetutajujęcieprawnewnaturalnysposóbodnosisiędowszelkiegorodzajuzgromadzeń.

Wiaraauczynki

Jakiztegopożytek,braciamoi,skoroktośbędzieutrzymywał,

żewierzy,aniebędziespełniałuczynków?Czy[sama]wiarazdołago
zbawić?

2,14-26Dotychczasowewywodyzostająwyjaśnioneprzezwyłożeniezasady.Słuchaczsłowawinienbyćrównieżjegowykonawcą(1,22-25;por.4,11).PunktwidzeniaJakubadajesię

pogodzićztym,któregobroniPaweł(Rz3,20-31;9,31;Ga2,16;3,2.5.11n;Flp3,9).Tym,coPawełodrzuca,jestprzyznanieuczynkomczłowiekawartościwysługiwaniazbawieniabezwiaryw
Chrystusa,takabowiemufnośćwwysiłekludzki,dziękiktóremuczłowiekrzekomomógłbysiebieusprawiedliwić,niebierzewystarczającopoduwagęfaktu,iżjestonzgruntugrzesznikiem(Rz1,18
—3,20;Ga3,22),idaremnączyniwiaręwChrystusa(Ga2,21;por.Rz1,16+).TakżesamPawełprzyznaje,żegdyusprawiedliwieniezostajeprzyjętecałkowiciedarmowo,wiaramusibyćaktywna
przezmiłość(1Kor13,2;Ga5,6;por.1Tes1,3;2Tes1,11;Flm6)iwkonsekwencjirzeczywiściewypełnićPrawo(Rz8,4),którejestprawemChrystusaiDucha(Ga6,2;Rz8,2),prawemmiłości(Rz
13,8-10;Ga5,14).Każdybędziesądzonywedługswoichuczynków(Rz2,6+).Pozostajejednakżefaktem,żemyślJk,łączniezodniesieniemdohistoriiAbrahama(w.22-23),jestbliższajudaizmowi
niżmyślPawła.

PunktkulminacyjnyosiągadowodzenieAutorawstwierdzeniu,żeprawdziwawiarawymagasprawdzianuwpostacinienagannegopostępowania.Wiarabezuczynkówjestbezowocna

(w.20),podobniejaksłowobezodpowiadającegomuczynumusipozostaćmartwe(1,22);niewystarczyteżtylkomówić,przekonywać,alenależyprzedewszystkimczynić(2,12).Zgodnośćżyciaz
wyznawanąwiarąstanowiłajużwtedy–podobniejakwczasachobecnych–jedenzpodstawowychproblemówchrześcijaństwa.Jaksięwydaje,wewspólnotachdrugiejinastępnychgeneracji
poapostolskichzdarzałysięwypadkioddzielaniawiaryodżycia,prawdopodobnieprzezreminiscencjępogaństwa.Przeciwtakimwierzącym,lecz„niepraktykującym”zwracaostrzeswejprzygany
Jakub.Niejesttotendencjacałkowicienowa,ponieważJezuspotępiłpodobnąpostawękilkakrotniewKazaniunaGórze(Mt7,21.26–27),awśladzaNimśw.Paweł,doktóregomyśliteologicznej
wypadniejeszczepowrócićniżej.

14.

Parenetycznystylwystępującyniemalwszędziewliściedyktujeużywanielicznychprzykładów,zasadniczofikcyjnych,alezapewnenawiązującychniedwuznaczniedostosunków

panującychwKościołachlokalnych.Podobnycharaktermadyskusjazniewymienionymrozmówcąorazużywanieformynieokreślonejktoślubwręczdrugiejosoby(styldiatryby).

Jeślinaprzykładbratlubsiostraniemająodzienialubbrakim

codziennegochleba,

15.

Chrześcijaninspotykasięzfaktemubóstwauwspółbrataimusizająćwobectegostanowisko.

Bratisiostrasąniemaltechnicznymiokreśleniamiwspółwyznawcówwiarychrześcijańskiej.Pouczeniedotyczywięcniepostawyetycznejwobecwszystkichludzi,alespecjalniewobec

chrześcijan.Brakodzieniaicodziennegopożywieniaoznaczaogólnierealneubóstwo(podobniemówiowłasnymniedostatkuśw.Pawełw2Kor11,27).Ubodzybraciachrześcijanieniesą
przedstawienijakoproszącybogatszegoowsparcie.JużsamoichubóstwodomagasiętegowświetlenaukiChrystusa,bysięnimizająć.

aktośzwaspowieim:Idźciewpokoju,ogrzejciesięinajedzcie

dosyta!–aniedacieimtego,czegokonieczniepotrzebujądlaciała–
tonacosiętoprzyda?

16.

Zamiastjednakrzeczywistegowsparcia,ktośkwitujeichpożałowaniagodnystan,domagającysięnatychmiastowejinterwenci,pełnymikurtuazjiżyczeniamiodmianylosu.Życzenie

pokojutakwST,jakiwewzbogaconymonowątreśćżyciuchrześcijańskim,oznaczałopełnążyczliwościformułępożegnania.Wprzytoczonymwypadkurównasięgrzecznemuodprawieniubiednegoz
niczymlubpozornemuulitowaniusięnadjegoniedostatkiembezjakiegokolwiekzaangażowania.Życzenie„ogrzaniasięinajedzeniadosyta”zakrawanaironię.Samowyrażeniewspółczuciaidobre
słowoniemogązastąpićczynnejpomocyaniulżyćpotrzebomubogiegobratawChrystusie.Nietylkosłowemnależykrzepićbliźniego,alewmiarępotrzebyczynem,któryzaradzipotrzebomjegociała
(w.16a).

2,14-16.Bógnakazałswojemuludowiwspomagaćbiednych(Pwt15,7-8);zaniedbanietegooznaczałobrakposłuszeństwaJegoPrawu.„Idźciewpokoju”tożydowskiepozdrowienie,

błogosławieństwopożegnalne,Żydzimieliokazywaćgościnnośćswymrodakomznajdującymsięwpotrzebie.Słowa„ogrzejeciesię”nawiązujądochłodu,jakicierpielizimąbezdomni,szczególniew
miejscachwyżejpołożonych,takichjakJerozolima.Moraliściczęstoposługiwalisięwswojejargumentacjihipotetycznymiprzykładami(„skoroktośbędzieutrzymywał,żewierzy”).Czytelnikjest
zmuszonydouznanialogicznejabsurdalnościwniosku,dojakiegowiedziedanerozumowanieizgodzisięzargumentamiautora.Żydziutrzymywali,żeAbrahambyłnajwyższymprzykładem
gościnności(por.Jk2,21-23ikomentarzdo13,2).

Takteżiwiara,jeśliniebyłabypołączonazuczynkami,martwa

jestsamawsobie.

2,17samawsobie.Takdosł.WBJ:„całkiem”.

17.

Wiersztenwprowadzaważneteologiczniepojęciewiarymartwej.PrzynależnośćdoChrystusa,wyznanasłowamiwnajbardziejoczywistysposób,jeżeliniebędziepopartaczynnym

zaangażowaniemwżyciu,jestpozbawionawszelkichcechżywotności,jestmartwa.Podobniejakzmarły,zachowujeonawygląd,pozoryczłowiekażywego,alewrzeczywistościjestpozbawiona
możliwościdziałania,anawetzawierawsobieznamięśmierciiskażenia.Wiaramusidziałaćprzezmiłość(Ga5,6),abypodtrzymywaćirozwijaćżycienadprzyrodzone.

2,17.Epiktetposługiwałsięsłowem„martwy”wpodobnymznaczeniujaktutaj.Jesttoobrazowaformapowiedzenia„bezużyteczny”(zob.komentarzdoJk2,26).

Alemożektośpowiedzieć:Tymaszwiarę,ajaspełniam

uczynki.Pokażmiwiaręswojąbezuczynków,tojacipokażęwiarę

napodstawiemoichuczynków.

2,18możektośpowiedzieć.Odniesieniedorozmówcyzw.14i16.

18.

Dowodzenieuzupełniamożliwyzarzut,jakimógłbypostawićktośspośródreprezentującychinnypogląd:ujednegobardziejuwydatniasięwiara,udrugiegouczynki,oczywiściejako

konsekwencjawiary,takżetrudnobyłobywymagaćodkażdegoiwiary,iuczynkówwrównymstopniu.Przecieżi1Kor7,7mówiowłasnychdarachkażdego.Jesttotylkozłudzenie:wiarawsensie
czystoteoretycznym,niepopartażyciem,niejestwiarąautentyczną.Wiaraiuczynki–toniedwieniezależnewartościnawzórcharyzmatycznychdarów.Wiarasprawdzasięwuczynkach,auczynki
dowodząwiary;jednoidrugiestanowiorganicznącałośćnadprzyrodzonegożyciachrześcijańskiego.

2,18.Zwrot„możektośpowiedzieć”byłpowszechniestosowanyjakowprowadzeniedowypowiedzihipotetycznegoprzeciwnika-odpowiedźnajegozarzutyposuwaładalejargumentację

autora.Znaczeniezarzutujestnastępujące:„Ktośmożepowiedzieć,żemawiarę,zaśdrugi,żemauczynki”.Odpowiedźbrzmi:„Wiaręmożnaudowodnićjedynieprzezuczynki”.„Pokażmi”-naturalne
żądanieprzedstawieniadowodów-pojawiasięteżuinnychmoralistów,zwłaszczauEpikteta.

Wierzysz,żejestjedenBóg?Słusznieczynisz–lecztakżeizłe

duchywierząidrżą.

2,19NiepoddaniesięzłychduchówprawdziwemuBogu,któregorozpoznają(por.Mk1,24.34;itd.),niepozbawiaichlękuprzedJegoprzyszłymgniewem.

19.

Wiersztennawiązujedopoprzedniejtezyoniewystarczalnościsamejwiary,któramożeokazaćsięmartwa(w.17).WiarawjednegoBogabyłapodstawowymartykułemzarówno

żydowskiego,jakchrześcijańskiegoCredo.Autorowichodziwięcoprzykładoczywisty,niezaprzeczalny,uznawanyprzezwszystkich.NaturalniewiarawBogajestpodstawącałegożyciareligijnego,
alerozważanasamawsobiejakoaktrozumunieposiadajeszczenależytychwymiarówchrześcijańskich.

Jakkolwiektrudnoporównywać„wiarę”demonów,duchówzłychidefinitywnieodwróconychodBoga,zwiarąchrześcijanina,istniejejednakwobuwypadkachcośwspólnego:

bezpłodnośćtakiejwiary.DuchyzłewswejwierzekierująsięnieodpartąoczywistościąistnieniaBoga,którądyktujeimichnaturalnazdolnośćpoznawcza.Świadomośćtanieprowadziichdomiłości,
jakwwierzenadprzyrodzonej.Utwierdzonewprzewrotności,azmuszoneoczywistościąfaktuuznawaćsuwerennośćBożą,zdolnesąjedyniedolękuprzedWładcąwszechświata.IstnienieBoganiema
dlanichzbawczegowydźwięku,stawiaichjedyniewobecniezaprzeczalnegofaktu.Posiadającywiaręchrześcijanin,któryniechciałbywysnućzjejprawdywniosków,zatrzymałbysięnatymetapie,na
jakimzkoniecznościpozostajądemony(oichdrżeniuwzetknięciusięzJezusem,SynemBożym,zob.Mt8,29n;Mk5,6n):pozbawionyzachęcającejdoczynumiłości,posiadałbywiaręmartwą,
nieautentyczną.

Chceszzaśzrozumieć,nierozumnyczłowieku,żewiarabez

uczynkówjestbezowocna?

2,20bezowocna?Wariant(Wulgata):„martwa”(por.w.17i26).

20.

TerazAutorlistuchceprzekonaćswegofikcyjnegorozmówcę(epitetnierozumnyczłowieku,charakterystycznydladiatryby),żepodobniejakuAbrahama,liczysięuchrześcijaninanie

tylesamfaktposiadaniazwiary,ilewypływającyzniejczyn,aprzynajmniejrzeczywistagotowośćdojegospełnienia.

2,19-20.PrzekonanieoistnieniujednegoBogabyłowjudaizmienajważniejszymelementemwyznaniawiary,którebyłozawartewrecytowanymcodzienneSzema(Pwt6,4itekstach

pokrewnych).Jakubmawięcnamyślimonoteizm,gdyżwtakimsensieposługiwałasięterminem„wiara”(‘emunah)większośćnurtówjudaizmu.Powiadawięc:„Trzymaszsięwłaściwejnauki-icoz
tego?Samowsobiejesttobezznaczenia”.To,żedemonyprzyjmująprawdęoBoguidrżąnadźwiękJegoimienia,byłoszerokouznawane,nawetwmagicznychpapirusach(którespecjalizowałysięw
tym,cozbiblijnegopunktuwidzeniabyłoniedozwolonądemonologią;por.też1KsięgaHenocha).NauczycieleżydowscyzgodzilibysięzJakubem,żewiarawjednegoBogamusibyćwyznawanaze
szczerymsercem.SkoroBógjestjeden,towinienbyćOnnajwyższymobiektemludziachuczuć(Pwt6,4-5

CzyAbraham,ojciecnasz,niezpowoduuczynkówzostał

usprawiedliwiony,kiedyzłożyłsynaIzaakanaołtarzuofiarnym?

2,21ojciecnasz.TradycjażydowskauważałaAbrahamazasprawiedliwegowiernegoBogu(Syr44,19-21+),zaprzyjacielaBoga(2Krn20,7;Iz41,8),zaojcawierzących(por.Mt3,8;J

8,39).JkjestcodotegobliskiPawłowi(Rz4,1.16).

Widzisz,żewiarawspółdziałałazjegouczynkamiiprzez

uczynkistałasiędoskonała.

2,22PodobniejakuPawła,wJkniepatrzysięnawiaręAbrahamajakonauczynek(Rdz15,6,cytowanyww.23;Rz4,3;Ga3,6),leczkładziesięnacisknauczynkirodzącesięzwiary—

doskonałegoPrawa(1,25;2,8).

21–22.

DalszeuzupełnieniedowodzeniapochodzizeST,SłowaBożego,przyjmowanegozarównoprzezŻydów,jakichrześcijan.PrzykładAbrahamabyłtymbardziejprzekonujący,żebył

onpowszechnieuważanyzaojcawszystkichwierzących(Rz4,16n).STkilkakrotniewysławiajegowytrwałośćwdoświadczeniach(Mdr10,5;Syr44,19nn;1Mch2,52),azwłaszczagotowośćdo
złożeniaofiaryzjedynegosynaIzaaka(Rdz22,9);wNTkomentujetoHbr11,17n.

ItakwypełniłosięPismo,któremówi:Uwierzyłprzeto

AbrahamBoguipoliczonomutozasprawiedliwość,izostałnazwany
przyjacielemBoga.

Widzicie,żeczłowiekdostępuje

usprawiedliwienianapodstawieuczynków,aniesamejtylkowiary.

23–24.

WielenieporozumieńspowodowałnastępnytekstprzytoczonyzRdz15,6owierzeAbrahamajakopodstawiedouznaniagoprzezBogazasprawiedliwego.Jestondośćróżnie–

przynajmniejnapierwszyrzutoka–wykładanyprzezJakubaiśw.Pawła(Rz4,3);Jakubdopatrujesięwnimpotwierdzeniaswejtezyokoniecznościuczynkówdodoskonałejwiary,ApostołNarodów
odwrotnie,przedstawiasamąwiaręjakoczynnikusprawiedliwiający,niezależnieoduczynków.

ByzrozumiećnależyciewypowiedźobunatchnionychksiągNT,trzebanajpierwstwierdzić,żejednaidrugapodkreśladoskonałośćwiaryAbrahama,jednakwaspektachzupełnieróżnych.

OileJkstwierdzanieprzydatnośćwiarymartwej,niepopartejuczynkamiiwytrwałością,takimi,jaktowykazałojciecwszystkichwierzących,otyleApostołNarodówodwrotnie,konstatuje
bezcelowośćuczynkówspełnianychmaterialnie,jaktorozumielifaryzeusze.DlausprawiedliwienialiczysięprzedewszystkimprawdziwawiarawJezusaChrystusa.Należypamiętać,żelistyPawłowe
prowadząkontrowersjęzPrawemstarotestamentalnymjakoźródłemusprawiedliwienia.Dlategoteżbezskutecznośćuczynkówwypływającychzzewnętrznegopełnieniaprzepisówzostałatakmocno
eksponowana.AutornatomiastniemówiwogóleoPrawiejakotakim,leczstwierdzanadprzyrodzonąoperatywnośćwiaryAbrahama,przeciwstawianączystoteoretycznemuprzeświadczeniu,
występującemumożeuniektórychchrześcijan.WzrozumieniuJk„sprawiedliwość”AbrahamapolegałanawiernymwypełnieniupoleceńBożych;uchrześcijanbędzietodoskonałewypełnieniezaleceń
religijno-moralnych.O„sprawiedliwości”wsensiepostępowaniareligijno-moralnegozob.Mt5,20.

2,21-24.JakubłączyRdz15,6zofiarowaniemIzaaka(Rdz22),podobniejaktomamiejscewtradycjiżydowskiej.WydarzenietostanowiłopunktkulminacyjnywiaryAbrahama,nietylko

wtradycjiżydowskiej,leczwsamejnarracjiKsięgiRodzaju.(BógzawarłprzymierzezpotomkamiAbrahama,ponieważgoumiłowałidatmuobietnicę-Pwt7,7-9-coAbrahamprzyjąłzwiarąi
okazywałposłuszeństwo.Bógprzyjąłjegoposłusznąwiarę-Rdz26,4-5.TenpoglądniezupełniepokrywasięzkoncepcjąrabinówzIIwpoChr.,wedługktórychBógrozdzieliłMorzeCzerwonedzięki
zasługompatriarchów.Różnisięteżodniektórychwspółczesnychujęć,jakobywiarabyłąjednorazowymaktem,któryniepociągazasobąpoświęceniażycialubżyciowegoceluibyłaskutecznanawet
wówczas,gdysięoniejniepamięta.)

Abrahamzostał„poczytanyzasprawiedliwego”wchwiliAqedah-ofiarowaniaIzaaka,wtymznaczeniu,żeBógponownieuznał(Rdz22,12)wcześniejsząwiaręAbrahama,którawtym

momenciezostałapoddanaostatecznejpróbie.StaryTestamentnazywałAbrahamaprzyjacielemBoga(2Krn20,7;Iz41,8),zaśpóźniejsipisarzeżydowscyzupodobaniemużywalitegotytułuw
stosunkudoAbrahama.

PodobnieteżnierządnicaRachab,któraprzyjęławysłannikówi

innądrogąodprawiłaich,czyniedostąpiłausprawiedliwieniana
podstawieswoichuczynków?

2,25wysłanników.Wariant:„szpiegów”(por.Hbr11,31).Temattenbyłpopularnywjudaizmie.

25.

Podobnysensmadrugizprzytoczonychprzykładów.ChodzitutajnieoIzraelitkę,leczpogankę,pochodzeniakananejskiego,nierządnicę,któraukryławysłannikówJozuego,ponieważ

uwierzyła,że„JahwejestBogiemwysokonaniebieiniskonaziemi”(Joz2,11;por.Hbr11,31zkom.).WnagrodępozostawionojązrodzinąprzyżyciupozajęciuJerychaiprzyjętodonarodu
wybranego,zapewniającudziałwzbawczychobietnicach(Joz6,17.25;por.jejrolęwgenealogiiJezusaChrystusa:Mt1,5).Takżetenprzykładdowodziwiarypopartejczynemjakowarunku„życia”
rozumianegojakonajwyższedobrozbawcze.

2,25.PodobniejakAbraham,Rachabniebyłazapewnepostaciąkontrowersyjnądlażydowskichczytelników.JakAbraham(zob.komentarzdoJk2,14-16),Rachabznanabyłazeswojej

gościnności,leczocalenieprzezniąszpiegówuratowałorównieżjąsamą(Joz2,1-21;6,22-25).

Takjakciałobezduchajestmartwe,takteżjestmartwawiara

bezuczynków.

2,26W.17,20,24kończąsięporównaniemdociałapozbawionegotchnieniażycia.

26.

Konkluzjaukazujerazjeszczenieskutecznośćwiarymartwej,stosująctymrazemargumentantropologiczny.Porównujewiaręmartwą,pozbawionądynamikiinadprzyrodzonych

owoców,dociałapozbawionegoożywczegoducha.Wedługsemickiegomodeluczłowiekapierwiastkiemżyciawyższego,nadprzyrodzonego,pochodzącymodBoga,byłduch(por.Ps104[103],30).Jk
niemówio„duszy”,podmiocieżyciawyższegowantropologiigreckiej.Jakciałobezduchamusipozostaćmartwe,podobnieiwiara,pozbawionanadprzyrodzonejwitalności,przejawiającejsięw
uczynkach.

2,26.Większośćstarożytnych,zwłaszczaŻydów,akceptowałakoniecznośćwspółdziałaniaciałaorazduchalubduszy.Wszyscy,którzywierzyliwduchalubduszę,zgadzalisię,żegdy

opuszcząoneciałoczłowiekumiera.

2,14-26.Wiaramusisięwyrażaćwuczynkach.ByćmożeJakubwystępujetutajprzeciwkobłędnejinterpretacjinaukiPawła,nacowskazywaliniektórzykomentatorzy.Przypuszczalnie

jednakopowiadasięprzeciwkopewnemunurtowiżydowskiejpobożności,którypodsycałrewolucyjnągorliwośćzelotów(por.Jk1,26-27;2,19).Apostołposługujesiętakimisłowamijak„wiara”
inaczejniżtoczyniPaweł,leczichujęcianiesąwzajemniesprzeczne:prawdziwawiarapoleganacałkowitymzaangażowaniusięczłowieka,niezaśjedynienabiernymuznaniujakiejśdoktryny.Dla
Jakubawiarawpraktycewyrażasiębezstronnością(Jk2,8-9)iniestosowaniemprzemocy(Jk2,10-12),niezaśjedynieteoretycznymichuznawaniem.

Jk3

Grzechyjęzyka

Niechzbytwieluzwasnieuchodzizanauczycieli,moibracia,

bowiecie,żetymbardziejsurowyczekanassąd.

3,1Ci,którzypowodowaniambicjąubiegająsięotęszacownąposługę(Mt23,8;Dz13,1;1Kor12,28+),winnirozważyćodpowiedzialność,jakananichciąży.Całyrozdz.3jest—jaksię

zdaje—skomponowanywodniesieniudonich.

—czekanas.Wariant(Wulgata):„czekawas”.
Nowaseriapouczeńjestcałkowicieniezależnaodpoprzedniej.Stylparenetycznyniewymagażadnejlogiki,alełączytematypraktyczno-moralnedowolnie,posługującsięconajwyżej

słowamikluczowymijakopodstawąasocjacjimyśli.Taknp.wzmiankaonauczycielach,posługującychsięsłowem,nasuwaAutorowiobszerniejszerefleksjenadnadużywaniemjęzyka.

Godnośćnauczycielabyławysokocenionazarównowjudaizmie(onadużywaniutegotytułumówiJezus:Mt23,7n),jakiuchrześcijan.Św.Pawełwymienianauczycieliwśród

charyzmatycznychuzdolnieńKościoła(1Kor12,28;por.Ef4,11).Byłtourządudzielanytylkoniektórymchrześcijanom.PodobniejakwKorynciewewczesnychetapachrozwojutejwspólnoty,tak
równieżwpozostałychKościołachwystępowałoniepożądanezjawiskouzurpowaniasobietytułuluburzędunauczycielskiego.Zpodobnymisamozwańczyminauczycielamipowołującymisięna
autorytetywybitnychosóbKościoła(zwłaszczaPiotra-Kefasa)lubzdezaktualizowanewartości(starotestamentalnePrawo)stykalisięwielokrotniePawełiinni.Dekrettzw.SoboruJerozolimskiego
wspominarównieżoniektórych,cobeznaszegoupoważnieniawyszliodnasizaniepokoiliwasnaukamisiejączamętwwaszychduszach(Dz15,24).Takapostawajestsprzecznazduchem
chrześcijańskiejpokory,alenadtoipozbawionaroztropności.Samozwańczybowiemnauczycieleprowadzącyniekończącesiędyskusjereligijne,będąmusielizdaćnasądziesprawęznierozważnych
częstowystąpień.SądwnomenklaturzeNTjestczęstorównoznacznyzwyrokiempełnymdezaprobaty.Stwierdzenietoprowadzizkoleidoogólniejszejrefleksjionadużywaniuorganumowy.

3,1.Żydowscymędrcytakżeostrzegaliprzedbłędnyminaukamiiuważali,żenauczycielezostanąsurowoosądzenizasprowadzanieludzinamanowce.Niektórzyrzekominauczyciele

mądrościgłosili„mądrość”,któraodpowiadałażydowskimpowstańcom,codoprowadziłodobuntu(Jk3,13-18).

Wszyscybowiemczęstoupadamy.Jeśliktośniegrzeszymową,

jestmężemdoskonałym,zdolnymutrzymaćwryzachtakżecałeciało.

3,2całeciało.Liczneporównaniazmierzajądotego,byuprzytomnić,iżopanowaniejęzykaświadczyocałkowitymopanowaniusiebie.Tozagadnieniebyłotematemklasycznymu

moralistówgrec,jakteżwksięgachmądrościowych.

Grzechyzwiązaneznimsątakczęsteiniemalcharakterystyczne,żenienagannapostawapodtymwzględemmożebyćuważanazawysokistopieńdoskonałości.Autorniewahasię

uzależnićopanowaniacałegociałaodpełnejwładzyikontrolijęzyka.

3,2.Wedługtradycyjnejdoktrynyżydowskiej,wszyscyzgrzeszyli.Żydzipowszechnieuznawali(jużodczasuKsięgiPrzysłów,np.Prz11,9;12,8;18,21),żejednymznajczęstszych

powodówgrzechuikrzywdybyłludzkijęzyk.

Jeżeliprzetowkładamykoniomwędzidładopysków,bynam

byłyposłuszne,tokierujemycałymichciałem.

3,3Jeżeliprzeto.Wariant:„Oto”(por.w.4).

Zgodnieznajlepszymitradycjamistyludiatrybynastępujądwaprzykładydośćsugestywnezaczerpniętezobserwacjiżyciacodziennego.Wędzidłojakosymbolpowściągliwościwmowie

znajużzresztądobrzeST:Będępilnowałdrógmoich,abymniezgrzeszyłjęzykiem;nałożęnaustawędzidło,dopókinaprzeciwmniejestwystępny(Ps39[38],2;por.Syr28,25;Ps32[31],9).

Otonawetokrętom,choćtaksąpotężneitaksilnymiwichrami

miotane,niepozornysternadajetakikierunek,jakiodpowiadawoli
sternika.

Drugieporównaniejęzykazesteremokrętuopierasięrównieżnadysproporcjiwielkościczynnikasterującegoiprzedmiotusterowanego.Taksamojęzyk,choćmały,wrzeczywistości

nadajetoncałemupostępowaniuetycznemuczłowieka.Obaprzykładynależałyprawdopodobniedodawnejtradycjipouczeńmądrościowych,skoroznająjetakżepogańskimoralistaPlutarchiżydowski
filozofFilonzAleksandrii.

3,3-4.Sprawowaniekontrolinadkoniemzapomocąwędzidłaiokrętemzapomocąsterubyłoilustracjączęstostosowanąwstarożytnymświecieśródziemnomorskim,rozumielijebowiem

wszyscyzwyjątkiemniepiśmiennychwieśniaków(którzyniezrozumielibyteżwieluinnychaluzji,gdybyktośimListJakubaodczytał).Tekstyżydowskieczęstoprzedstawiająmądrość,rozumiBoga
wroliidealnegoprzewodnika;Jakubwskazujetutajjednaknato,coniepowinnosprawowaćnadczłowiekiemkontrolilubmiećnadnimwładzy.Apostołpoprostuprzedstawiapotęgętegomałego
ludzkiegoorganu(w.5).

Taksamojęzyk,mimożejestmałymorganem,mapowóddo

wielkichprzechwałek.Otomałyogień,ajakwielkilaspodpala.

Nieumiarkowaneużywaniejęzykamożespowodowaćznaczneszkodywżyciuczłowieka.Nadewszystkomożestaćsięorganempychy;przechwałkijęzykabyłytakdobrzeznane,

szczególniewspołecznościskłóconejwewnętrznie.Jkporównujedziałaniejęzykazmierzającewtymkierunkudopalącegoognia(por.Ps120[119],3n;Prz16,27),aspowodowaneszkodydo
gwałtownegopożarulasu(obrazstosujewniecoinnymkontekściePs83[82],15;Iz10,17–18).

Takijęzykjestogniem,sferąnieprawości.Językjestwśród

wszystkichnaszychczłonkówtym,cobezcześcicałeciało,isam
trawionyogniempiekielnymrozpalakrągżycia.

3,6sferąnieprawości.Innemożliwetłumaczenie:„ozdobąnieprawości”.—BJkorzystazinnejmożliwejinterpunkcjiiłączącw.5z6tłumaczy:„5...Widziciejakmałyogieńpodpala

wielkilas:6takżejęzykjestogniem.Jesttoświatnieprawości...”.

—rozpalakrągżycia.Wyrażenie,któreprawdopodobniepochodzizgrec.misterióworfickichiokreślaświatstworzony.—Wariant.(Wulgata):„rozpalaokresnaszejegzystencji”.

Tenniepozornyorganmowystajesięnaderczęstowłaściwymśrodowiskiem,wktórymrozwijasiębujnienieprawość,zdolnaskazićcałeżyciemoralneczłowieka.Jegozłowieszczy

wpływmożeobjąćwszystkiepozostałeczłonkiciała,powodującskutkiopisanejęzykiemapokaliptyki:działanieogniapiekielnego.Ogieńtenobejmujewszystkieprzejawyżyciawrazzjegozmiennymi
losami;takieznaczenieposiadabezwątpieniapopularneokreśleniefilozoficznekrągżycia.Takdalekosiężneskutkiwywołujenieumiarkowaneużywaniemowy.

3,5-6.Takżeinnipisarzeporównywaliszerzeniesięwieścidopłomyka,którymożedoprowadzićdopożarulasu.Tutajjesttoobrazjęzyka,któryskłaniadoprzemocycałeciało.Pyszny

język,któryprowadzidoszkody(Ps52,1-4)orazniszczyjakogień(Ps39,1-3;120,2-4;Prz16,27;26,211Syr28,21-23)totradycyjneobrazy.Ogieńjestrozpalanyprzez„piekło”,cosugerujeostateczny
cel,kuktóremuprowadzi.ŻydowskiewyobrażeniaGehenny,podobniejakobrazyużywaneprzezJezusadoprzedstawienialosupotępionych,jakoelementcharakterystycznyzawierałypłomienie.

Wszystkiebowiemgatunkizwierzątiptaków,gadówistworzeń

morskichmożnaujarzmić,irzeczywiścieujarzmiłajenaturaludzka.

Wiersztenstanowipunktkulminacyjnyostrzeżeniaprzedniewłaściwymużywaniemjęzyka.Trudności,jakiemaczłowiekwopanowaniuswejmowy,przedstawionesąrównieżobrazowo.

Człowiek,zustanowieniaBożegowładcacałejnaturyżywej(Rdz1,26;9,2;Ps8,6–9),wobectakniepozornegoorganu,jakimjestjęzyk,stajebezradny!Stworzenianiższeprzedstawionezostały
tradycyjniewedługczterechkategorii(Rdz9,2;Pwt4,17–18);naturaludzkajestwykładnikiemwyższychwładzczłowieka,którekwalifikujągodopanowanianadcałymświatemniższym.Starożytny
człowiekbyłświadomzwierzchnościludzkiejnadzwierzętami,mimożecałyichszeregnietylkoniebyłmupodporządkowanywfizycznymtegosłowaznaczeniu,alenapawałgolękiem(por.piękne,
liryczneopisyzwierząt:Hi38,39–39,30oraz40,15nn).Językjestwkażdymrazieowieletrudniejszydopanowanianiżzwierzętapodporządkowanewżyciucodziennymczłowiekowiijego
potrzebom.

Językanatomiastniktzludziniepotrafiokiełznać;tozło

niepohamowane,pełnezabójczegojadu.

Stwierdzenietonależyrozumiećpopularnieozjawiskupowszechniespotykanym,niezaśozasadzieteologiczno-moralnej.Wrzeczywistościmożnaspotkaćrzadkie,aleniewątpliwe

przykładypanowanianadjęzykiem;granicząonezdoskonałością(w.2).Nacodzieńupadkiwmowiesątakczęste,żeAutornieznajdujedośćostrychsłów,byjenapiętnować.Języknieopanowany
cechujeustawicznagotowośćdowyrządzaniazła,doszerzenianieprawości.Nibyjadowitygad,staleaktywnywczłowieku,szkodzionzabójczymjadem,nieprzebierającwsposobachiprzedmiotach
swegoataku.Psalmistacharakteryzujedosadnieswychwrogów:Ostrejakuwężaichjęzyki,ajadżmijowypodichwargami(Ps140[139],4;podobnie58[57],5oniesprawiedliwychsędziach).

3,7-8.CzłowiekuczynionynaobrazBoga(w.9),zostałpostawionyponadcałymstworzeniem(Rdz1,26).ChociażzgodniezBożymprzykazaniemmógłpanowaćnadinnymistworzeniami

(Rdz1,28;9,2),język-pełentrującegojadu-przypominałnajjadowitszegozwęży(Ps140,3;por.Ps58,1-6;ZwojeznadMorzaMartwegoiinnetekstyżydowskie).Filozofowiestoiccytakżesnuli
czasamirefleksjedotyczącepanowaniaczłowiekanadzwierzętami.

ZajegopomocąwielbimyBogaiOjcainimprzeklinamyludzi,

stworzonychnapodobieństwoBoże.

3,9Boga.ZaWulgatą.Grec:„Pana”.

Trzeciaczęśćpouczeniaprowadzinapłaszczyznębezpośrednioreligijną.JęzykjakonarzędziechwalbyBożejpowinienodznaczaćsięnieskazitelnością:onwymawiaimionaBoże,wzywa

BogaiuwielbiaGo,takpublicznie,jakprywatnie.Tymczasemrzeczywistośćżyciacodziennegomówioczymśinnym.Tensamjęzykjakżeczęstowypowiadaprzekleństwapodadresemludzi,
noszącychprzecieżcechyswegoStwórcy.NiechodzituokultoweprzekleństwaznanewstarotestamentowymprawodawstwiejakoreliktświętychwojenzzaraniadziejówluduBożego(Pwt27,15nn;
por.Sdz9,20;21,18),późniejprzejętetakżeprzezspołecznośćzQumran.Tezresztąprzekleństwaodnosiłysięnietylkodoludzijakotakich,aleoznaczałydezaprobatęczynionegoprzeznichzła
przeciwnegoBogu.Jknienawiązujeteżprawdopodobniedoprzekleństw,jakiejudaizmpodkoniecIw.poChr.kierowałpodadresemchrześcijaniŻydówprzyjmującychwiaręwChrystusa
(wprowadziłjeszczególnieGamalielII).Chodziopowszechnieprzyjętywjudaizmie,abyćmożeprzejętyprzezniektórekołachrześcijańskie,zwyczajprzeklinania(por.Łk6,28;Rz12,14;1P3,9–
także1Kor12,3!),godnynapiętnowania.

Ztychsamychustwychodzibłogosławieństwoiprzekleństwo.

Takbyćniemoże,braciamoi!

3,10błogosławieństwoiprzekleństwo.Antytetycznaformuła:„błogosławić—przeklinać”,występujeczęstowST(Rdz12,3;27,29;Lb23,11;24,9;Joz8,34),chrześcijaninjednakniejest

zdolnydoprzeklinania(por.Łk6,28;Rz12,14;1P3,9).

10.

Takżetostwierdzenienaświetlajątrzykolejneprzykłady.Pierwszyobrazźródłajestpowszechnieznanyjakosymbolpochodzeniaipoczątkuwartościtaknaturalnych,jak

nadprzyrodzonych(por.J7,37nnzkom.).Możliwe,żeAutornawiązałdopewnychbiblijnych(wodyMara,czyli„gorzkie”–por.Wj15,23nn)lubnawetlokalnychprzykładówźródeł(np.liczneźródła
gorące,słonelubsiarczanewrozpadlinietektonicznejJordanuodGalileiażpoMorzeMartwe).

3,9-10.Niektórzynauczycieleżydowscyrównieżzwracaliuwagęnato,żeniemożnapogodzićbłogosławieniaBogazjednoczesnymprzeklinaniemludzi,którzyzostalistworzeninaJego

obraz.Jeszczeczęściejuważali,żeto,coczłowiekuczyniłbliźniemu-tojakbyuczyniłsamemuBogu,ponieważczłowiekzostałstworzonynaJegoobraz.CzytelnicyJakubazapewneuchwycilijego
myśl.Nietrudnozorientowaćsię,jakirodzajprzewrotnejmowyJakubmanamyśliwJk3,1-12:chodziomowę,którawywołujewrogość,copasujedosytuacji,doktórejnawiązujecałośćlistu.Czytow

zachęcającejdobunturetoryce,czywokrzykubitewnym,przeklinanieśmiertelnychnieprzyjaciółbyłoniedopogodzeniazczciąoddawanąBogu,mimoiżbyłosilniezwiązanezżydowskątradycją
patriotyczną(począwszyodokresuMachabeuszów).

Czyżztejsamejszczelinyźródławytryskawodasłodkai

gorzka?

11.

Wkażdymraziejednoźródłodajetylkowodęalbosłodką,albonieprzydatnądlaczłowieka–gorzką.Jedennarządmowywinienuchrześcijaninabyćtylkoźródłemdobrai

błogosławieństwa,skoroczerpiezzasobówłaskiisłowaChrystusowego.Innystanrzeczy–stanowiprzekreślenieporządkutaknaturalnego,jaknadprzyrodzonego.

Czymoże,braciamoi,figowiecrodzićoliwkialbowinna

latoroślfigi?Takżesłoneźródłoniemożewydaćsłodkiejwody.

12.

DrugiprzykładprzypominasposobemargumentacjiMt7,16:drzewaowocoweniemogąprzynosićinnychowocówniżwskazujenatoichgatunek.Niemożliwejestnp.,bydrzewo

figoweprzynosiłojednocześnieiwinogrona.Mtkładziebardziejnacisknawartośćowoców,idlategoprzytaczawswoimporównaniudrzewanieowocowe,alebezużytecznechwastyikolczastekrzewy,
stanowiąceplagępólpalestyńskich.Obaprzykłady,najprawdopodobniejprzysłowiowe,sprowadzajądoabsurdunadużyciajęzyka.Toteżtrzeciprzykładźródłabijącegosłonąisłodkąwodąniewnosi
wielenowego.WPalestynieistniejąliczneźródławodytaksłodkiej,jakizasolonejwróżnymstopniu(teostatnieszczególniewokolicachMorzaMartwego,np.wokolicydawnegoQumran).Niema
jednakźródeł,którebyjednocześniedawaływodęgaszącąpragnienieisłonąoprzykrymsmaku;takasupozycjabyłabyoczywistymabsurdem.

3,11-12.Jakubprzytaczadwainnepowszechnieznaneprzykładyewidentnejniekonsekwencji.Figi,oliwkiiwinogronabyłypowszechnieuprawianenawzgórzachJudei,iwrazpszenicą

stanowiływiększośćpłodówrolnychstarożytnegoregionuśródziemnomorskiego.Nietrudnozaobserwować,żewszystkieroślinyrodząowocewedługswojegogatunku,costałosięprzysłowiowew
kręgukulturygrecko-rzymskiej,(por.teżRdz1,11-12.21.24-25).

3,1-12.Grzechyjęzyka.Jakubteraznawiązujedoswoichostrzeżeńdotyczącychmowypodszytejgniewem(Jk1,19.26):nienależyprzeklinaćludzistworzonychnaobrazBoga(Jk3,9-12).

Prawdziwamądrość

Ktospośródwasjestmądryirozsądny?Niechwykażesięw

swoimnienagannympostępowaniuuczynkamispełnianymiz
łagodnościąwłaściwąmądrości.

3,13Wewspólnociekwestiamądrościirozsądkudotyczyłaprzedewszystkimtych,którzynauczają(3,1).Mądrośćdajesiępoznaćposkutkach(por.1,22-25;2,14-26).

13.

Związekmiędzynapiętnowaniemgrzechówjęzykaifałszywejmądrościjestdośćluźny,aleoczywisty.Zresztąww.13–18nawiązujądosłów1,5.Mądrośćirozsądekrozważanesątuw

sensiepraktycznym,charakterystycznymdlaksiągmądrościowychST:chodzioroztropne,zgodneznowymPrawemmiłościpostępowaniewżyciupraktycznym.Toteżmądrośćtaprzejawiasięprzede
wszystkimwuczynkachioczywiściewtowarzyszącejimpostawiereligijno-moralnej.Chrześcijańskiejmądrościtowarzyszyzawszełagodność.Tatradycyjnacnota„ubogichJahwe”wST(Ps25[24],9;
34[33],3;Syr3,17n;Iz29,19itd.)charakteryzujeMesjasza(por.So3,12;Za9,9)istajesięrzeczywistościąwziemskiejwędrówceJezusaChrystusa(Mt5,5;11,29;21,5).Odchrześcijaninadomagasię
onapostawyzbliżonejdopokory,gotowościdospełnianianakazówBożychażdowyrzeczeniasięwłasnychprawwstosunkachmiędzyludzkich.Cechujejąprostota,bezinteresownośćicierpliwość;
jakotakastanowidarDucha(Ga5,23),aletakżeobowiązekwszelkichstanówwżyciuchrześcijańskim(cnotaapostoła:1Kor4,21;biskupa:1Tm6,11;cnotaSługiPana:2Tm2,25;ogólniej:Ga6,1;Ef
4,2;Kol3,12).

3,13.Ci,którzypragnęliuchodzićzamędrcówiuczyćinnych(Jk3,1),powinnidowieśćswejmądrościłagodnympostępowaniem:jesttoantytezawobecpoglądówzwolennikówpowstania,

którzyzdobywalisobiepopularnośćdziękinapięciomspowodowanychubóstwemiuciskiem,jakiepanowaływPalestynie.

Alejeśliżywiciewsercachwaszychgorzkązazdrośći

skłonnośćdokłótni,tonieprzechwalajciesięiniekłamciewbrew
prawdzie.

14.

PouczenieJkrozwijanajpierwnegatywnyobrazwynikającyzbrakumądrości.Jeżeliżyciechrześcijańskiecechujeniepokoraiłagodność,leczpycha,prostąjejkonsekwencjąbędzie

zazdrośćwewszystkichdziedzinachżyciaspołecznegoiindywidualnego.Zazdrościtowarzyszyczęstorozgoryczenie,wynikającezwygórowanychambicjiibrakuchrześcijańskiejpostawy
wyrzeczenia.Możebyćonausposobieniemwewnętrznym,tłumionymwgłębiduszy,częściejjednakprzejawiasięwewszelkiegorodzajusporachikłótniach.Tesporyidyskusje,wynikająceniekiedyz
naderzróżnicowanegoskładuetnicznegoispołecznegowspólnot,znanebyłyjużwpoczątkachchrześcijaństwaiwyrządzałyznaczneszkody.Piszeonichostrośw.Paweł(Ga5,15mówio„kąsaniui
pożeraniu”),piętnująlicznekatalogiwystępków(por.Rz1,29–31;13,13;2Kor12,20n;Ga5,19–21;Kol3,5–8).Wkażdymraziespołecznośćchrześcijańska,którapretendowałabydotytułudoskonałej,
tolerującusiebiepodobnewadynarażałabysięsłusznienazarzutkłamstwa.

3,14.Terminprzetłumaczonyjako„zazdrość”byłużywanynaoznaczenie„gorliwości”przezzelotów,którzypodawalisięnastępcówPinchasa(Lb25,11;Ps106,30-31)iMachabeuszów,

orazdążylidozbrojnegowyzwoleniażydowskiejPalestynyspodrzymskiegopanowania.„Skłonnośćdokłótni”byłatakżezwiązanazbrakiemzgodyizwykleprowadziładowojny.

Nienatympolegazstępującazgórymądrość,alemądrość

ziemska,zmysłowaiszatańska.

Gdziebowiemzazdrośćiżądza

sporu,tamteżbezładiwszelkiwystępek.

15–16.

Ogólnaocenaopisanegopostępowaniaopierasięnaznanymprzeciwstawieniutego,cozgóryitego,coziemskie;cowpraktyceodpowiadasferzeBożejisferzeszatana.

Pochodzeniemądrościwnadprzyrodzonymsensiełaskipodkreślonezostałojużw1,5.17;obszerniemówioniej1Kor2,6nn.Równieżantytezaziemski–pochodzącyznieba(zwysoka)byłajednymz
głównychtematówczwartejEwangelii(por.kom.doJ3,12;8,23orazdoFlp2,10i3,19).OkreśleniezmysłowaoddajejedyniewprzybliżeniumyślAutora,wrzeczywistościchodziosferęwłaściwądla
światazwierzęcego,niższemu.Chrześcijaninhołdującytymwadom,oddalającysięodkierownictwaDucha,odbywającegosięprzezłaskę,prowadziżycienietylkoczystozmysłowe,aleniedorasta
nawetdoczłowieczeństwa,niemówiącojegopełni.Itojestwłaśnieprzyczyną,dlaczegopodpadatakłatwopodpanowaniezłego,por.kom.do1J5,19.Wzasięguzaśwpływówświataiszatana
wszelkiwystępekkrzewisiębujnie,anajlepsządlańatmosferąjestniezgodaizwalczającesięnamiętności,stronnictwaorazspory.

3,15-16.Wtradycjiżydowskiej„to,cowgórze”czasamioznaczało„Boga”.Wprzeciwieństwiedoniebieskiejmądrości,mądrośćprowadzącadoprzemocy(Jk3,14)byłaziemska,ludzka,a

nawetszatańska(por.podobniewMt16,22-23).ZwojeznadMorzaMartwegomówiąoduchubłędu,któregonatchnienieprowadzidogrzechu,zaśludowyjudaizmżywiłprzekonanie,żeludziotaczały
ustawiczniehordydemonów.SłowaJakubasugerująpośredniedziałaniedemonów,gdyżumieszczająichprzeciwneBoguwartościwsystemietegoświata.

Mądrośćzaś[zstępująca]zgóryjestprzedewszystkimczysta,

dalej–skłonnadozgody,ustępliwa,posłuszna,pełnamiłosierdziai
dobrychowoców,wolnaodwzględówludzkichiobłudy.

3,17posłuszna.WWulgaciedodane:„zgadzającsięnato,cojestdobre”.
3,17.Mądrość„zgóry”,tj.odBoga(Jk1,17;3,15)jest„czysta”,nieskażonaniczym(wtymprzypadkuniezmieszanazmądrościądemoniczną-Jk3,14-16).Jestwięctakże„nieobłudna”.

WieleżydowskichtekstówsapiencjalnychmówioBożejmądrości,którazstępujezgóry.PrawdziwamądrośćBożanieprowadzidoprzemocyanidozemsty;jest„skłonnadozgody”,„ustępliwa”,
„posłuszna”,„pełnamiłosierdzia”(por.Jk2,13),„wolnaodwzględówludzkich”(porJk2,1-9).Mądrośćtaniejestanimądrościąze-lotów,aniludzihołdującychideałomarystokracji.

Owoczaśsprawiedliwościsiejąwpokojuci,którzy

zaprowadzająpokój.

17–18.

PozytywnacharakterystykamądrościpochodzącejadBogaujętazostaławtradycyjnyschematkatalogutowarzyszącychjejcnót,araczejprzejawów,atakżewokreśleniunajbardziej

charakterystycznegodlańowocu:pokoju.Dobórpozytywnychcechwskazujenaantytezęprzejawówfałszywejmądrości,nadtoprzypominażywoniektórepostawywymienionewKazaniunaGórze(Mt
5,8–9:czystość,pokój,miłosierdzie).Zwłaszczapokój,rozprzestrzenianywśródświatanapodobieństwosiewcy,atakupragnionyprzezświat(por.kom.doJ14,27),będziezwiastunemprawdziwie
nadprzyrodzonej,Bożejmądrości.Nibynaurodzajnymdrzewiedobreowoce,nibyzbijącegostaleźródłasłodkiejwodypłynieonnacałyKościółzespołecznościwolnejodsporów,obłudyiwzględów
ludzkich.JestonznamieniemobecnościJezusaChrystusa(por.J20,21.26,kom.)iwspaniałymdaremDucha,jednoczącymiscalającymwewnętrznieKościół(Ga5,22).

3,18.Obrazcnótjakoziarenlubowocówmawieleparaleli(np.Prz11,18;Iz32,17),Jakubwskazujewtymkontekścienakwestięnastępującą:prawdziwamądrośćprowadzidopokoju,nie

zaśdoniezgodyChociażwielunauczycielizestronnictwafaryzeuszówceniłopokój,licznipopulistycznidziałaczeopowiadalisięzaprzemocą,przesianieJakubabyłowięcpodwielomawzględami
sprzecznezpanującymiwówczaswzorcamikulturowymi.

3,13-18.Mądrośćprowadzącadopokojuimądrośćszatańska.Krwawazemstazelotówmiałauchodzićzawzórpobożnościimądrości.Jakubwzywaubogich,byzamiastsięmścić,

złożylinadziejęwBogu(Jk5,7-11).To,żeJakubbyłmądrzejszyodzwolennikówwalkizbrojnej,okazałosiępóźniej,popowstaniużydowskimzlat66-70poChr.,kiedyJudeazostałazniszczona,
Jerozolimaległawruinie,zaśjejmieszkańcyzostaliuprowadzenijakoniewolnicy.

Jk4

Ostrzeżenieprzedpostępowaniemwedługmądrościziemskiej

Skądsiębiorąwojnyiskądkłótniemiędzywami?Nieskądinąd,

tylkozwaszychżądz,którewalcząwczłonkachwaszych.

Wsposóbwłaściwypopularnympouczeniommoralnym(parenezom)Autorlistuomawiaszeregwadwynikającychzziemskiejmądrości.Nienależydoszukiwaćsięzwiązkulogicznegoczy

kunsztownegoukładumiędzyposzczególnymiczłonamiiwierszami.Autorłączyswojewskazówkinajczęściejzapomocąsłówkluczowych,częstobezwidocznegozwiązku.Wkażdymjednakrazie
stanowiąonepewneechopoprzednichrozważań(kłótnie,żądzewalczącewczłowieku,zazdrość,stosunekdoświata,odrzucenieszatana,chwiejnośćitd.).

Wiersztennawiązujeniedwuznaczniedopoprzedniejprzyganydotyczącejniesnasekwłoniewspólnot(3,14nn).Oilejednakpoprzednioprzyczynąichbyłbrakmądrości,terazAutor

przechodzidoczynnikabardziejantropologicznego.Późnyjudaizm,awrazznimchrześcijaństwowiedziałydobrzeowewnętrznejrozterceczłowieka,przedstawianejnasposóbwalkidwóchskłonności,
dwóchduchówlubciałaiducha.WalkętęprzedstawiłwsposóbnajbardziejprzejmującyRz7,14–25;8,5nn(zob.kom.).Autorlistuakcentujebardziejdziałaniezłychskłonności,którewszelkimi
sposobamistarająsięwpłynąćnapostępowanieczłowieka.Ichrozmaitekierunkiidążenia,wyrażanejakżeczęstogwałtownieibezwzględnie,prowadządokłótniisporów,aniekiedyrodząnienawiść.

4,1.Większośćgrecko-rzymskichfilozofówiwieluŻydówzdiasporyczęstopiętnowałoludzi,którymirządziłynamiętności,przedstawiającichpragnienieprzyjemnościjako„walczącew

ichczłonkach”.Wielupisarzy,np.Platon,PlutarchiFilon,uważałocielesneżądzezaprzyczynęwszelkichwojen.WpodobnymduchuŻydzimówiliozłychskłonnościach,którezdaniempóźniejszych
rabinówpanowaływ248częściachciała.

Pożądacie,aniemacie,żywiciemorderczązazdrość,anie

możecieosiągnąć.Prowadziciewalkiikłótnie,anicnieposiadacie,
gdyżsięniemodlicie.

4,2BJ:„Pożądacieinieposiadacie?Awięczabijacie.Żywiciezazdrość,aniemożecieosiągnąć.Awięcwalczycieiprowadziciewojnę.Nieposiadacie,bonieprosicie”.—„Wojna”nie

oznaczatutajwewnętrznejwalkikażdegoczłowieka(por.Rz7,23;1P2,11),lecznieporozumieniaiurazymiędzywiernymi,byćmożeprawdziwekonflikty,nieobcechrześcijanom.

Pożądliwość,rozumianąjakonieokiełznanąchęćposiadania,potępiajązgodniemoraliścichrześcijańscy,żydowscyipogańscy.Powodujeonastałyniedosytdóbr,awkonsekwencji

zazdrośćwobectych,którzyposiadająwięcej.Pierwotnewspólnotychrześcijańskieskładałysięwznacznejczęścizludziubogich(licznychniewolnikówiwyzwoleńców),którzywrazzprzyjęciem
chrześcijaństwazamiaststaraćsięoprawdziwe,duchowedobra,dążylijakżeczęstododostatkówdoczesnych.Inniznówchcieliposiadaćwięcej,azapewneprymwtymniechlubnymwyścigudzierżyli
zamożni,którympoświęciAutorspecjalnąuwagę(por.5,1nn).Wtejsytuacjimodlitwa,jedynywłaściwyśrodekubieganiasięotedobra(por.Mt6,11;Łk11,3),schodzinaplandalszy,awkażdym
raziepozostajebezskuteczna.

4,2.Diatrybaczęstozawierałahiperbolęlubobrazowąprzesadęretoryczną,którejcelembyłowywołaniepożądanegoefektu.WiększośćczytelnikówJakubaprzypuszczalnienikogonie

zabiławznaczeniudosłownym,moglijednakspotykaćsięzgłosicielaminauk(Jk3,13-18),którzyuważalizabójstwozadopuszczalnyśrodek,bywymierzyćsprawiedliwośćlubprzeprowadzić
właściwypodziałdóbr.Jakubradzi,byzamiasttegosięmodlić.(Późniejkierujejednakznaczniesurowszesłowapodadresemciemiężycieli;por.Jk5,1-6.)

Modliciesię,anieotrzymujecie,bosięźlemodlicie,starającsię

jedynieozaspokojenieswychżądz.

Wzmiankaomodlitwie(słowokluczowe)implikujeogólniejszerefleksjeAutora.Modlitwawiernychhołdującychswoimżądzomjestnietylkoniedoskonała,alewręczzła,tj.nieosiąga

zamierzonegocelu.Wprawdziemodlićnależysięzawszeiowszystko:odobratakmaterialne,jakduchowe,oteraźniejsze,jakiprzyszłe.Prośbomjednakmusitowarzyszyćnależytaintencjaiwiara
(por.kom.do1,5n).Modlitwaodobramaterialnewinnaodpowiadaćpotrzebomchrześcijaninaumożliwiającymiułatwiającymosiągnięciedóbrwiecznych.Stajesięonaniewłaściwa,anawetzła,jeżeli
jejprzedmiotemjestprośbaodobrawcelunieuporządkowanegoichużywania.Wtedydobratestająsięczystodoczesne,sącelemsamewsobie,służądozaspokajanianajniższychżądz,powodując
dalszeichnieumiarkowanepożądanie.

4,3.ŻydowskiemodlitwybyłykierowanezwykledoBogazprośbąozaspokojenieprawdziwychpotrzeb;zob.komentarzdoMt6,11.Jakubwierzy,żetakiemodlitwyniepozostanąbez

odpowiedzi(por.Prz10,24),mimożesytuacjauciskanychniekonieczniemusiulecpoprawie(por.Prz13,23).Prośbymotywowanezazdrościązpowoducudzegobogactwalubpozycjimiałyjednakna
celujedyniezaspokojeniepożądliwości(zob.komentarzdoJk4,1).

Cudzołożnicy,czyniewiecie,żeprzyjaźńzeświatemjest

nieprzyjaźniązBogiem?Jeżeliwięcktośzamierzałbybyć
przyjacielemświata,stajesięnieprzyjacielemBoga.

4,4Cudzołożnicy.Użytytutermingrec.jestrodz.ż.PrzywołujeontradycyjnyobrazIzraelajakoniewiernejoblubienicyJahwe(Oz1,2+;por.Mt12,39;Mk8,38;2Kor11,2).

Cudzołóstwo(w.4)stanowiwBibliitradycyjnyobrazciężkiegowystępkuwobecBoga.Prorocyokreślaliwtensposóbnaderczęstobałwochwalstwo,uważającjezabrutalnenaruszenie

przymierzamiędzyBogiemanarodem(rozumianegoanalogiczniedozwiązkumałżeńskiego:Oz2;Jr5,7iinne).TakżeJakubowiniechodzitutajowystępekmoralnynaruszeniamałżeństwabliźniego,
aleoprzyjaźńzeświatem.Ponieważświatpodpadłpodpanowanieszatana(por.3,15),stałsięsferąwrogąBogu,nietylkoprzyjaźńznim,alewszelkiepaktowaniestajesięniemożliwe.Wśladza
JezusemJakubzwalczawszelkąchwiejnośćidwulicowośćetyczną:niemożnasłużyćjednocześnieBoguimamonie(Łk16,13),niemożnabyćjednocześnieprzyjacielemświataiBoga.Świat
przedstawionyjestniewznaczeniuogólnym(jakotakizostałstworzonyprzezBogabardzodobry:Rdz1),alewsensieeschatologicznym,jakookreśleniewartościzdezaktualizowanych,skazanychna
przemijanie,jakosynonimegzystencjigrzesznej.

4,4.WStarymTestamencieIzraelbyłczęstonazywanycudzołożnicą,gdyżuważałsięzasługęBoga,wrzeczywistościzaśszedłzaobcymibóstwami(np.Oz1-3).Ci,którzypodawalisięza

przyjaciółBoga(Jk2,23),leczwrzeczysamejbylimoralnymiklientamiświata(przyjaźńczęstoodnosiłasiędorelacjipatron-klient)-tj.podzielalijegowartości(Jk3,13-18)-niebyliautentycznie
wierniBogu.

Amożeutrzymujecie,żenapróżnoPismomówi:Zazdrośnie

pożądaOnducha,któregownasutwierdził?

4,5któregownasutwierdził?Wariant(Wulgata):„którywnasmieszka”.—Cytatjesttrudnydozidentyfikowania.NatematzazdrościBogazob.Pwt4,24+.Wkwestiiodwołaniasiędo

PismawtymwierszubyćmożechodziosformułowaniazawierająceodniesienianaprzykładdoRdz2,7;6,3lubdoEz36,27;por.1Tes4,8.Mogłyonestanowićtosamoźródło,któreinspirowałoRz
8,26-27:BógumieściłwnasswojegoDucha,którysprawia,żepragniemytegosamego,czegopragnieBóg,naszeprośbywięczostająwysłuchane(por.Mt18,19-20;J14,13+).

PunktwidzenianatchnionegoAutorapotwierdzasumarycznycytatzeST(najprawdopodobniejnawiązującydoRdz2,7iWj20,5).Duch,czynnikBożywczłowieku,kierującyjego

postępowaniemreligijno-moralnym,jestjużwedługniektórychtradycjistarotestamentowychwolnymdaremBożym.WczasachJezusaChrystusaiwczesnegochrześcijaństwarozumianogojakocenny
skarbudzielonyczłowiekowicelempomnożeniaiowocnegorozwijaniażycianadprzyrodzonego.BógstrzeżetegoDucha,utożsamianegowśródchrześcijanzłaską(por.w.6).„Zazdrość”BogawST
(Pwt4,24;Joz24,19itd.)jestantropopatyzmempodkreślającymJegodążeniedoabsolutnegowypełnieniawszystkichpostanowień:niepozwalaonanaodstąpienieodprzekazanychpoleceń,nietoleruje
oddawaniaczcikomukolwiekopróczNiego(Iz48,11).Obrazpochodziztejsamejsferywyobrażeń,copoprzednio„cudzołóstwo”:Bógjestoblubieńcem,aJegoludoblubienicą.Paktowaniezeświatem
lubuleganiejegozasadomwywołujewłaśnietegorodzajudezaprobatęBożą.DalszymjejskutkiemjestJegogniew,wnastępstwienotorycznegoodrzucaniaofiarowanejłaski.Stawiającprzednowym
człowiekiemtakiepostulaty,Bógwzbogacagoodpowiedniowiększąłaską.

4,5.Słowa„zazdrośniepożądaOnducha”możnarównieżtłumaczyć:„Duchpożądazazdrośnie”.Jakubnawiązujeprzypuszczalniedo„złejskłonności”,którąwedługtradycjiżydowskiej

Bógmiałumieścićwczłowieku.Dlategopowiada:„Tenludzkiduchzazdrośniepożąda”,jakwJk4,1-3.Mniejprawdopodobnewydajesię,byapostołuważał,iżczyjśduchlubduszapragnielub
powinnapragnąćwyłącznieBoga(Ps42,1-2;63,1;84,2).

Niewykluczone,żeJakubnawiązujetutajdoprzysłowiowejmądrościzawartejwtakichtekstachjakWj20,5,Pwt32,21iJl2,18,ipowiada:„Bógjestzazdrosnyoducha,któregonam

udzielił”iniebędzietolerowałżadnejniewierności(Jk4,4).(Podobniejakpisarzeżydowscy,autorzyNowegoTestamentuczasamiwstyluprzypominającymmidraszłączązesobąróżneteksty).Taka
interpretacjawydajesiępasowaćdokontekstuniecolepiejniżpozostałe,zważywszy,żePismoniemówitego„napróżno”(Jk4,5);jednakwzmiankao„większejlasce”(Jk4,6)mogłabyprzemawiaćza
pierwszązewspomnianychinterpretacji.

Dajezaśtymwiększąłaskę.Dlategomówi:Bógsprzeciwiasię

pysznym,pokornymzaśdajełaskę.

Starotestamentowytekst,przytaczanyrównieżwpodobnymkontekście(w1P5,5),dowodzi,iżBógdziałaodwrotnieniżtoczyniświat,któryceniwyniosłość,agardzipokorą.DlaBoga

człowiekzdanycałkowicienapomoczniebaitamszukającygwarancjijestszczególnymodbiorcąłaski.Takimbędziezwłaszczapokornybiedakwprzeciwieństwiedopysznegobogacza,pokładającego
całąnadziejęwswoichzasobach.Jednakniezawszetakjest:Mędrzecwymieniabowiemobok„bogaczakłamcy”także„pysznegobiedaka”jakoosobyzasługującenadezaprobatę(Syr25,2).

4,6.JakubcytujePrz3,34niemaldokładniewtakiejpostaci,wjakiejpojawiasięwszerokorozpowszechnionejwersjiSeptuaginty.Myśltastałasiępopularnawżydowskichtekstach

mądrościowych.Pokoraobejmowałaposłuszeństwo,wtymprzypadkusuwerennemuplanowiBogadlażyciaczłowieka(Jk4,7.10).

BądźciewięcpoddaniBogu,przeciwstawiajciesięnatomiast

diabłu,aucieknieodwas.

Oddanie,itobezzastrzeżeń,Boguzakładaodpornąpostawęwobecszatana,któryniemożeniczdziałaćbezzgodyczłowieka.PasterzHermasaskomentowałJk4,7jaknastępuje:„Diabeł

coprawdabudzilęk,alelęk,jakiwywołuje,niejestgroźny.Niebójciesięwięcgo,aucieknieprzedwami…NiemożeonpanowaćnadsługamiBożymi,którzyzcałegosercaBoguufają;możesięz
nimizmagać,alezmócichniemoże”(Mand.XII,4,7;5,2).

4,7.Starożytnetekstymagicznemówiąodemonach,któreuciekająprzedzaklęciami,leczzawartetutajprzesłaniemacharaktermoralny,niezaśmagicznyCzłowiekmusidokonaćwyboru

pomiędzywartościamiBożymiawartościamitegoświata(Jk4,4),pomiędzymądrościąBożąamądrościąszatańską(Jk3,15.17).Człowiek,któryżyjezgodniezBożymiwartościami(wtymprzypadku
podążadrogąJegopokoju)niepodlegawładzyszatana(wprzeciwieństwiedopowstańców,którzyjedyniewypowiadająpobożnesłowa).

PrzystąpciebliżejdoBoga,toiOnprzybliżysiędowas.

Oczyśćcieręce,grzesznicy,uświęćcieserca,ludziechwiejni!

Negatywnieopisanaww.7postawaprowadzidocałkowitegooddaniasiępodkierownictwoBoże;odpowiedziąJegobędziespecjalnabliskość(przedstawionaantropomorficzniejako

„zwróceniesię”doczłowieka),którąpodkreślałjużST(por.Pwt4,7;Ps145[144],18).Tadoskonałaiuprzywilejowanasytuacjanowegoczłowiekanakładananiegoobowiązkiczystościmoralnej.
Nieskazitelnośćetycznąwyrażajątradycyjnezwroty:pierwszy–oczyśćcieręcepochodzizjęzykarytualnegoST(por.Wj30,21itd.,wsensieetycznym:Iz1,15–16;Ps24[23],4)iznanyjestdobrze
nowotestamentalnejparenezie(1Tm2,8).Drugi:uświęćciesercawyrażapostulatbardziejetyczny,choćzwiązanyrównieżpierwotniezkultowymoczyszczeniem.ZnagodobrzeSyr38,10domagając
sięodpobożnego:Odrzućprzewrotność–wyprostujręceioczyśćsercezwszelkiegogrzechu.TakiesercestajesiępodatnenagłosBoży,stajesięświęte.Ochwiejności,czylirozdwojeniusercamiędzy
Bogaaświat–zob.kom.do1,8.

4,8.StaryTestamentzachęcałnietylkokapłanów,by„przystąpilibliżejBoga”.Oczyszczeniebyłokoniecznościąwprzypadkukapłanów(Wj30,19),leczużytytutajobrazniemacharakteru

specyficzniekapłańskiego.Ludzieodpowiedzialnizaprzelaniekrwi,nawetjeślisąjedyniereprezentantamigrupy,naktórejciążywinazbiorowa,musieliobmyćswojeręce(Pwt21,6;por.Jk4,2).
„Oczyszczenie”zaczętopóźniejstosowaćwznaczeniuduchowym,moralnym(np.Jr4,14).

Używająctakichsłów„grzesznicy”,Jakubposługujesięsurowąwtonieretorykąwłaściwągatunkowidiatryby,którągrecko-rzymscypisarzestosowaliwdyskusjizwyimaginowanymi

przeciwnikami,byobalićichstanowisko.PosługujesięteżretorykątypowądlaprorokówStaregoTestamentu.Określenie„ludziechwiejni”(dosł.„orozdwojonejduszy”)nawiązujedo
charakterystycznejwstarożytnościpogardywobecobłudy:człowiekpowinienkierowaćalboBożąmądrościąpokoju,alboszatańskąmądrościąpodszytąnienawiścią(Jk3,13-18;4,4).

Uznajciewasząnędzę,smućciesięipłaczcie!Śmiechwasz

niechsięobróciwsmutek,aradośćwprzygnębienie.

4,9Por.Iz32,11n;Mi2,4;Za11,2n.

DlaAutorasamozrozumienieswojejbeznadziejnejsytuacjizdalaodBoga,bezJegołaskiniewystarcza.Należyjeuzupełnićpraktycznymikonsekwencjami,przedstawionymiwszeregu

aktówpokutnych.Obejmująonezarównoczystowewnętrzneusposobienie,pełnezrozumieniewłasnejnędzyiniewystarczalności,jakiwłaściweludziomWschoduzewnętrzneaktypokutyismutku
(por.Am8,10;1Mch9,41itd.).JednozbłogosławieństwKazanianaGórzeodnosisięwłaśniedotakich,którzysięsmucą(Mt5,4;Łk6,21).Wiersz9nieodrzucaradości(zalecanejw1,2!)aniśmiechu

jakotakich,alechciałby,żebywynikałyonezprawdziwienadprzyrodzonejpostawy,niezaśzgrzechuiuciechdoczesnych.Chciałby,żebysmutekeschatologicznystałsięzalążkiemnieprzemijającej
radościtrwałegoobcowaniazBogiem,któryznadobrzetełzytęsknotydoniebaipamiętaonich(obrazowo:przechowałeśjewswoimworze:por.Ps56[55],9).

UniżciesięprzedPanem,awywyższywas.

10.

WszelkiedobrowolneuniżeniesięprzedBogiempowodujewywyższenieprzezNiego,jaktojeszczedobitniejprzedstawi1P5,6(zob.kom.).MyśltanależydonaderczęstychwBiblii

(por.1Sm2,7n;Hi5,11;Prz3,34;Ez17,24,wNT:Łk1,52;14,11;18,14;Mt23,12)istanowidalszyprzykładdiametralnieróżnejocenyczłowiekaijegousposobieniaprzezBoganiżtoczyniświat
(por.w.6).

4,9-10.TekstyStaregoTestamentuczęstołącząsmutek,płacziuniżeniesamegosiebieznawróceniem-(Kpł23,29;26,41),zwłaszczawobliczuBożegosądu(2Krl22,11;J11,13-14;2,12-

13).Wywyższeniepokornychpojawiasięteżwnauceproroków;zob.komentarzdoMt23,12.

Bracia,nieoczerniajciejedendrugiego!Ktooczerniabrata

swegolubosądzago,uwłaczaPrawuiosądzaPrawo.Skorozaś
osądzaszPrawo,jesteśniewykonawcąPrawa,leczsędzią.

4,11.Jakubponownienawiązujedokonkretnegopostępowaniaswoichsłuchaczy,mianowicieporywczejmowy(Jk3,1-12).(Bądźodnosisiędopodziałówspołecznychwewnątrz

chrześcijańskiejwspólnoty,albo-cowydajesiębardziejprawdopodobne-używasłowa„bracia”wszerokimznaczeniu,jako„rodacy”.Żydowscypowstańcyzaczęlijużdokonywaćmordów
arystokratów,zaśprzepojonanienawiściąretorykastawałasięcorazbardziejpowszechna.)OgólnazasadaprzytoczonaprzezJakubabyłazgodnaztradycyjnąmądrościąStaregoTestamentuitradycji
żydowskiej,którasprzeciwiałasięoszczerczejmowie,czegowieluczytelnikówJakubamogłosięwtymkontekścieniespodziewać.PrawogłosiłoBożąmiłośćdoIzraelainakazywałoŻydom,by
miłowalisięwzajemnie(Jk2,8).ObmawianieinnegoŻydabyłowięcokazywaniembrakuszacunkudlaPrawa.

JedenjestPrawodawcaiSędzia,wktóregomocyjestzbawić

lubpotępić.Atykimżejesteś,byśosądzałbliźniego?

4,12JedenjestPrawodawca.Wariant:„TojestPrawodawca”.
—SądjestzastrzeżonyBogu(1,12;2,4;5,7-8;Mt7,lp+;Rz2,1;por.Ps5,11+;9,9+).Ktosądziswegobliźniego,postępujezuchwalewobeckrólewskiegoprawamiłości(2,8)i,naturalnie

niesłusznie,przedkładasiebienadprawoBoże.

11–12.

Wierszetepodejmujązupełnieinnytemat.dotyczącystosunkówmiędzyludzkich.Możepoprzedniewzmiankiosporachiskłóceniachwewnętrznychspołecznościprzywiodły

Autorowinapamięćnajbardziejcharakterystyczneuchybieniawynikłeześcierającychsiężądz.Nieoczerniajciejestkontynuacjąpoprzedniegotematugrzechówjęzyka.Jakubmatanamyślipubliczne
lubprywatneprzedstawianienieobecnegowujemnymlubwręczzłymświetle,uwłaczaniejegoczciidobremuimieniu.TakapostawajestsprzecznazPrawemmiłościiwolności(zob.1,25kom.),
stanowijegoprzekreślenie.OsądzającybliźniegouzurpujesobieprawoprzysługującejedynieBogu,NajwyższemuPrawodawcy.OstrzeżenieMt7,1–2(zob.kom.)niepozostawiażadnejwątpliwościco
doocenytakiegopostępowania.PostawićsięponadobowiązującePrawomiłości–jestrównoznaczneznegatywnymjegoosądzeniemiodrzuceniem.Motywuwłasnejniedoskonałościjakoczynnika
dyktującegopowstrzymaniesięodsądzeniaJknierozwija,zaznaczającgojedyniewostatnichsłowachw.12.Mówiotymnatomiastszerokośw.Paweł,niewahającsięstwierdzić:Wjakiejbowiem
sprawiesądziszdrugiego,[wtej]samnasiebiewydajeszwyrok,botyczynisztosamo,coosądzasz(Rz2,1;por.Jk2,1–4).

4,12.WedługżydowskiejinowotestamentowejnaukiprawdziwymsędziąbyłjedynieBóg.WmyśldoktrynyżydowskiejziemskiesądywykonywałyjedynieBożąwładzę,cizaś,którzy

kierowalinimi,powinnisądzićzgodniezPrawem.Postępowaniesądowemiałobyćprzeprowadzanewsposóbnależyty,powódmusiałteżprzedstawićprzynajmniejdwóchświadkówSkładanie
fałszywegoświadectwalubpozywaniedosądubezprawdziwych,pochodzącychzpierwszejrękiinformacji,byłokaranetakąsamąkarą,jakąotrzymałabyosobafałszywieoskarżona.

4,1-12.WybórpomiędzyBogiemawartościamitegoświata.Bożamądrośćniebyłapopulistycznąmądrościążydowskichpowstańców(Jk3,13-18),dlategoludzieautentyczniewierzący

(Jk2,14-26)niepowinnisięwahaćpomiędzytymidwiemaopcjami.Jakubzwracasiętutajdobiednychiuciśnionych,którzydoświadczalipokusyzrzuceniajarzmaswoichciemiężycieliizagarnięcia
ichdóbr.

Znikomośćplanówczłowieka

Terazwy,którzymówicie:Dziśalbojutroudamysiędotegooto

miastaispędzimytamrok,będziemyuprawiaćhandeliosiągniemy
zyski,

13.

Postawagłębokoreligijnaniepozwalanigdysnućplanówczystoludzkich,opartychnakalkulacjachtylkodoczesnych,niezależnychodBoga.Takiepoczynaniawywodząsięzpychy,z

chęcisamostanowienia–grzesznejwsamymzałożeniu.Egzystencjadoczesnaczłowiekaniejestabsolutna,jestzmiennaiznikoma.Przytoczonytutajprzykładdotyczyżyciacodziennego,konkretnie
handlu,zdążającegojedyniedoosiągnięciamaksimumzysku.Jakubniepotępiasamegohandluaninawetchęcizdobyciakorzyścimaterialnych,aledomagasiępodporządkowaniawszelkichzamierzeń
woliiplanomBożym.Układanieodległychikunsztownychplanówludzkichjestzwodniczeiniecelowe,jeślinietowarzyszyimaprobataBoża.Jestononadtoinieroztropne,bowiemniebierzepod
uwagęzmiennychlosówżyciaczłowieka,urągającychjakżeczęstojegozamierzeniom.Temattenbyłulubionymprzedmiotemrefleksjimądrościowejpogańskiejiizraelskiej.Hiob(7,16b)prosiswego
przyjaciela:„Zostawmnie–dnimejaktchnienie”,Bildadprzekonujego,żedninaszejakcienienaziemi(8,9).PsalmistawyznajepokornieprzedBogiem,iżżyciejegojestmarnością,aczłowiek
przemijajakcień(Ps39[38],6n);jestonpodobnydotchnieniawiatru,adnijegojakcieńmijają(Ps144[143],4).

4,13.Wielustarożytnychfilozofów(szczególniestoików)iżydowskichmędrcówlubowałosięwostrzeganiusłuchaczy,żeniemająwładzynadprzyszłością.„Aterazwy”toczęstysposób

przejściadokolejnegopunktuargumentacji(np.Athenaeus),zapomocąktóregozwracanosiędowyimaginowanegoprzeciwnika(np.Cyceron,Epiktet)lubktórywprowadzaostresłowawsatyrze
(Horacy,Juwenalis).

Głównymrynkiemdlawytworówrzemiosłabyłymiastaimiasteczka.Kalkulacjakosztówizyskówstanowiłanormalnąpraktykęwprowadzeniuinteresów.Kupcyniezawszebyliludźmi

bogatymi,zawszejednakdążylidozdobyciabogactwa.Grzechem,októrytutajchodzi,jestpełnearogancjizałożenie,jakobyczłowieksammógłzapewnićsobiebezpieczeństwoiwykluczyćBogaz
życiowychkalkulacji(Jk4,16;por.np.Jr12,1;Am6,1).

wy,którzyniewiecienawet,cojutrobędzie.Boczymżejest

życiewasze?Parąjesteście,cosięukazujenakrótko,apotemznika.

4,14Tematmądrościowyoułomnościiprzemijalnościludzkiej(Ps39,6-7.12;102,4;Mdr2,4;5,9-14),którazobowiązujedozaufaniaBoguidopoddaniasięMu.

14.

ObraztenpochodzinajprawdopodobniejzPs102[101],4,gdziedniczłowiekaijegoznikomośćporównanesądodymuznikającegoniebawem.Niemaluproguerynowotestamentowej

refleksjęnadżyciemludzkimsnująmaterialiści:Naszeżyciejestkrótkieismutne!…dechwnozdrzachnaszychjakdym,myśljakiskierkazuderzeńsercanaszego:gdyonazgaśnie,ciałoobrócisięw
popiół,aduchsięrozpłyniejakniestałepowietrze(Mdr2,1–3).SamJezuspoświęciłtejsprawiebezpośredniepouczenie,przekazaneuŁk12,15–21:wobecBogaplanowanieopartenazłudnych
kalkulacjachludzkichjestniczym.

4,14.Jakubprzedstawiatutajpowszechnążydowskąistoickąmądrość,którejwteoriisprzeciwiłobysięniewielusłuchaczy,chociażniewątpliwiewieluwpraktycesięniebrałojejpod

uwagę.

Zamiasttegopowinniściemówić:JeżeliPanzechce,abędziemy

żyli,zrobimytolubowo.

15.

Autordomagasię–wśladzainnymipismamiNT(1Kor4,19;Dz18,21;Rz1,10)–ustawicznegoliczeniasięzOpatrznościąBożą.Wewczesnymchrześcijaństwiepodanysposób

wyrażaniasiębyłdośćpowszechnieprzyjęty.Wokresiepatrystycznymuważanyzaoczywisty,przechowałsięwniektórychśrodowiskachchrześcijańskich(anawetwniektórychmonoteistycznych
religiachniechrześcijańskich,np.wislamie,ażdodziś).

Terazzaśchełpiciesięwswejwyniosłości.Wszelkataka

chełpliwośćjestprzewrotna.

16.

PostawanieliczącasięzOpatrznościniewymagakomentarza;jejprzewrotnośćipychasązbytoczywiste.

Ktozaśumiedobrzeczynić,anieczyni,tengrzeszy.

17.

Ostatniwierszrozdziałujestnaderinteresującyzuwaginarelacjęmiędzypoznaniemmoralno-praktycznymagrzesznympostępowaniem.OgólnazasadaAutoralistupiętnujebrak

dobrejintencjidotyczącejpostępowaniatych,którzywiedzą,czegoBógodnichwymaga.TakżetutajJkjestechemnauczaniainnychpismNT,przekazującychnaukęJezusaChrystusa.Czyniłtonie
tylkośw.Paweł(Rz3,20–oPrawie;por.4,15;15,17;2Korl,12;zob.1Kor15,56),leczprzedewszystkimJanEwangelista.Wrozprawiezfaryzeuszamipouzdrowieniuniewidomegoodurodzenianie
wahasięJezusstwierdzić:„Gdybyściebyliniewidomi,niemielibyściegrzechu,aleponieważmówicie«Widzimy»,grzechwasztrwa”(J9,41–por.15,22.24).Świadomość„drogi”miłościJezusa,
zapoznanejiodrzuconej,potemgrzechuwydatniawpełni.

4,15-17.JeżeliPanzechce”totradycyjnegreckiewyrażenie;pojawiasięonotakżewinnychmiejscachNowegoTestamentu(np.Dz18,21;1Kor16,7).
4,13-17.Pychabogatych.Udzieliwszyporaduciskanym,Jakubzwracasiędociemiężycieli,piętnujeichbeztroskęorazlekceważenieBoga.Większośćbogactwawcesarstwierzymskim

pochodziłazdwóchźródeł:posiadaczeziemscy,należącydowarstwywyższej,czerpalidochodyzziemi,np.wpostaciczynszudzierżawnegoodnajemnychrolnikówlubczęściplonów.Kupcy
kumulowaliwswoichrękachwielkiebogactwo,chociażnietowarzyszyłatemuodpowiedniapozycjaspołeczna.Jakubzwracasięzarównodokupców(Jk4.13-17),jakidoarystokracjiwywodzącejsię
zkręguposiadaczyziemskich(Jk5,1-6).

Jk5

Krytykabogactwadoczesnego

Aterazwy,bogacze,zapłaczciewśródnarzekańnautrapienia,

jakiewasczekają.

StosunekNTdobogatychibogactwajestjednoznaczny.KrytykęichprzeprowadzazespecjalnymnaciskiemtrzeciaEwangelia.JużŁukaszowyodpowiednikKazanianaGórze

błogosławieństwuubogichprzeciwstawiabiadaprzeciwbogaczom(Łk6,24).NiemniejwymownajestprzypowieśćobogaczuiŁazarzu(Łk16,19–31–zob.kom.).Podobnymjęzykiemprzemawiali
jużprorocy,wskazującnaniecelowośćgromadzeniabogactwwobeczbliżającejsięzagłady;gwarancjiswejegzystencjinienależydoszukiwaćsięwbogactwach,tymbardziejnabytychnieuczciwie,ale
wBogu.Jeszczebardziejbezsensownawsytuacjieschatologicznejstajesiętakapostawaludzibogatych,dążącychbezwzględniedopomnażaniaswychzasobówkrzywdądrugich.Toteżzamiast
zadowoleniaipoczuciabezpieczeństwawypływającegoznagromadzonychbogactw,powinnionirozpocząćpłaczilament,wiedzącolosie,jakiichczekawchwiliostatecznegoobrachunku.Wezwanie
donarzekaniailamentacjistanowibardzodawnygatunekliteracki,spotykanyuProroków(np.Jr4,8;6,26);Jkprzemawiajęzykiemeschatologiijużpanującej,rozwijającejsię.Bogacistojąjużw
obliczunieszczęść;jesttoostatniachwilanazastanowieniesię.

5,1.Zachętadopłaczuilamentubyłaobrazowymprorockimsposobempowiedzenia:Będzieciemieliwystarczającypowóddopłaczuinarzekania011,8;Mi1,8;por.Jk4,9).Natematsłów

„jakiewasczekają”,zob.komentarzdoJk4,13.

Bogactwowaszezbutwiało,szatywaszestałysiężeremdla

moli,

Wnowejrzeczywistościziemskiejbogactwonieposiadażadnegoznaczenia.Możesłużyćjedyniezaświadectwoprzeciwpokładającymwnimnadzieję.Wstarożytnościgromadzono

zasobygłówniewpostacidrogocennychszat,zbytkownychmateriałówioczywiściecenionych–jakdziś–kruszców,złotaisrebra.ZnikomośćtakichdóbrprzedstawiaAutorlisturównieżtradycyjnym
sposobem,przytaczającłatwopostępującyprocesichniszczenia.Ubioryitkaninystająsięjakżeczęstopastwąmoli(Mt6,19;Łk12,33,kom.),cojużpodkreślaST(Iz51,8;Hi13,28;Syr42,13).

5,2.Ubiórbyłjednązgłównychoznakbogactwawczasachstarożytnych.Wieluwieśniakówmiałotylkojednąszatę.

złotowaszeisrebrozardzewiało,ardzaichbędzieświadectwem

przeciwwamitoczyćbędzieciaławaszenibyogień.Zebraliściew
dniachostatecznychskarby.

5,3Mamytutajperspektywęeschatologiczną:nieszczęściaczekającebogaczysąrozumianewperspektywiesądu(5,7-9;por.Mt6,19;Iz5,8-10;Am2,6-7;8,4-8;itd.),mywszakżejuż

żyjemyw„czasachostatecznych”(por.2Kor6,2+).

Codozłotaisrebra,trudnowprawdziemówićoprocesierdzewieniawewłaściwymtegosłowaznaczeniu,alemetaleteprzechowywaneprzezdłuższyczas(wPalestynieczęstow

naczyniachglinianych)tracąpierwotnypołysk,tymbardziejjeżeliukrywanojewrozpadlinachlubmiędzykamieniami(por.Syr29,10).EschatologicznyokreskrólestwaBożegozainaugurowanyprzez
JezusaChrystusa–tonieczasgromadzenialubprzechowywaniazasobówmaterialnych,aleczasrozdawaniaichpotrzebującymiubogim(por.Mt19,21),zamienianiaichnadobranieprzemijalnew
niebie(Mt6,19–21).Języktujestapokaliptyczny.Przedstawiaonobrazowo,jakodziałanieognia,sankcjezagromadzeniebogactwaosiągniętegonadtoprzezwyzysk.Skarbygromadzonewpłonnej
nadzieinazapewnieniebeztroskiegożyciastająsięźródłemnietylkotrosk,alecierpień.Określenieogieńmiałowkontekścieeschatologicznymjednoznacznysens,którydobrzerozumieliczytelnicy
(por.Mk9,47–49;1Kor3,12–13kom.).

5,3.Rdza,którapokrywanagromadzonebogactwa,zktórychniktniekorzysta,byłaczęstymtematemironicznychwypowiedzistarożytnychpisarzy.Natemat„rdzy”i„moli”(w.2)użytych

łącznie,por.Mt6,19.Wźródłachżydowskichczęstoczytamy,żebogactwoutraciwartośćwnadchodzącymdniusąduBożego.

Otowołazapłatarobotników,żniwiarzyzpólwaszych,którą

zatrzymaliście,akrzykżniwiarzydoszedłdouszuPanaZastępów.

Nieuczciwośćpracodawcówwstosunkudorobotnikówpolegającanaoddawaniuniepełnejzapłatylubnaniewypłacaniujejnależaławokresiebiblijnymdozjawisknaderczęstych(Kpł

19,13b;Pwt24,14n;Jr22,13;Syr4,1nn–wsensieogólniejszym).NieinaczejbyłowokresieNT,którytegorodzajuwystępkizaliczyłdo„wołającychdoniebaopomstę”(podobniejakniewinnie
przelanakrewAbla–por.Rdz4,10,lubteżbardziejbezpośrednioPwt24,15–zwlekaniezoddaniemzapłatynajemnikowi).

5,4.PrawoMojżeszowezabraniałozatrzymywaniazapłaty,nawetnajednąnoc.GdybyskrzywdzonyrobotnikwołałdoBoga,Tenstanąłbywjegoobronie(Pwt24,14-15;por.np.Kpł19,13;

Prz11,24;Jr22,13;Ml3,5).ZłowyrządzoneuciskanymsamowoładoBogaprzeciwkociemiężycielom-takiobrazznajdujemywStarymTestamencie(Rdz4,10).WPalestynieIw.poChr.utrzymanie
wielurobotnikówzatrudnionychnadniówkęorazichrodzinbyłouzależnioneodjejwypłacenia.Zatrzymaniezapłatymogłooznaczać,żeniebędąmieliczymsiępożywić.

Dochodywłaścicieliziemskichczerpanezrolnictwabyłytakduże,żewynagrodzeniewypłacanerobotnikomniemogłonawetwnajmniejszymstopniurównaćsięzyskom,któregromadzili.

Chociażludziebogaciwspieraliinwestycjepubliczne(zczymzwiązanebyłoumieszczanienabudowlachinskrypcjinaichcześć),mniejbyliskłonniwypłacaćnależytewynagrodzenieswoim
robotnikom.NapoczątkuIIw.nauczycieleżydowscyuważali,żenawetniepozostawienienapolupokłosiadlaubogichoznaczałookradanieich(woparciuoKpł19,9-10;23,22;Pwt24,19).

Większośćplonówzbieranowporzeletniejlubwokolicylata,zatrudnianowówczasrobotnikówsezonowych.Wniektórychtekstachzżydowskiejdiaspory(utworachliterackich,amuletach

itd.)Boganazywano„PanemSabaot”,transliterująchebrajskiesłowooznaczające„zastępy”,czyliBogiem,któryposiadalicznearmie(tytułtenzajmujeszczególnieważnemiejscewprzekładzieLXX
KsięgiIzajasza).Oilezłembyłoobrażeniewpływowegourzędnika,czymśznaczniegorszymbyłonarażeniesięnagniewBoga

Żyliściebeztroskonaziemiiwśróddostatkówtuczyliścieserca

waszewdniurzezi.

5,5tuczyliściesercawaszewdniurzezi.Prawdopodobniealuzjadogwałtów,jakichbogaczedopuszczalisięnasprawiedliwych(w.6;por.Ps44,23;Mdr2,10-20;Jr12,1-3).

Krytykanabieratonusarkastycznego,piętnującnieroztropnepostępowaniegromadzącychdoczesnebogactwa.Postępująonipodobniejakczynisięzrzeźnymbydłem,któretuczysięna

dzień,kiedyzostaniezabite(por.Jr12,3).Nawetwokresie,wktórymczasostatecznyjużsięrozpoczął,ludzieciwswejgłupocieipyszenierezygnujązdalszegobogaceniasię.Wyobrażenieodniu
sądujakooeschatologicznejrzezijestnaderczęstewpismachapokaliptycznych,anawetzachodzijużuProroków(raczejo„dniuJahwe”wsensiekatastrofyhistorycznejjakozapowiedzidefinitywnej
interwencjiBożejnp.Iz65,12itd.).

5,5.Bogacispożywalidużeilościmięsawdzieńrzezi,tj.podczasświąt(częstozwiązanychzestrzyżeniemowieclubżniwami;por.1Sm25,4.36).Kiedyzwierzętazostałyjużzarżnięte,tyle

ilesiędało-zjadanoodrazu,ponieważresztęmożnabyłoprzechowaćjedyniepowysuszeniulubnasoleniu.Mięsobyłozwykleniedostępnedlabiedotyzwyjątkiemokresupublicznychświąt.

Pojawiasięwtymmiejscuobrazbogaczautuczonegojakcielecnadzieńrzezi(por.np.Jr12,3;Am4,1-3).Podobnąobrazowośćmamyteżwefragmentachwczesnegoutworu

apokaliptycznego,1KsięgiHenocha(94,7-11;96,8;99,6)JaktoczęstomiałomiejscewStarymTestamencie(np.Am6,4-7),grzechemwwersecie5niejestsamowykorzystywanie(jakww.4),lecz
wystawnytrybżycia,gdyinnicierpiągłódlubdoświadczająniedostatku.

Potępiliścieizabiliściesprawiedliwego.Niestawiałwamoporu.

Bogatypostępującbezwzględniewobecubogiego,częstopozbawiającgopodstawowychśrodkówdożycia,stajesięwinnymjegośmierci.WtymsensiestwierdzajużMędrzec:Chleb

biedaków–otożycieubogich,aktogozabiera,jestmężemkrwawym.Zabijabliźniego,ktomuzabieraśrodkidożycia,ikrewwylewa,ktopozbawiazapłatyrobotnika(Syr34,21n).Możetonastąpić
równieżprzezniesprawiedliweferowaniewyrokówczyinneformyprzymusu,wobecktóregowstarożytnościczłowiekbiednybyłpraktyczniebezbronny;por.Mdr2,11nn.Świadomytegoizdanyna
opiekęBożączłowiekuboginiestawiażadnegooporu,corozzuchwalajeszczeizwiększabezwzględnośćbogatego.Aletymteżwiększystajesięjegogrzechiwinawdzieńsądu.

5,6.Wedługtradycjiżydowskiej,grzesznyknujespiskiprzeciwkosprawiedliwemu(np.Mdr2,19-20),czegodowodząperypetiewielubohaterówzeStaregoTestamentu(np.Dawidai

Jeremiasza).Uciskanieubogichwsądzie,wielokrotniepiętnowanowStarymTestamencie,byłowpóźniejszychtekstachżydowskichuważanezarównoznacznemorderstwu.Zabranieczyjejśszatylub
zatrzymanienależnejzapłatyoznaczałonarażenienaszwankludzkiegożycia.Jakub,zwanySprawiedliwym,samzginąłpóźniejmęczeńskąśmierciązrozkazuarcykapłana,zato,żedemaskowałzłe
postępowaniebogatych.

5,1-6.Sądnadbogatymiciemięzcami.Nawiększościwiejskichobszarówcesarstwarzymskiego,wtymrównieżwGalilei,bogaciwłaścicieleziemscyczerpalizyskizpracybezrolnych

wieśniaków,którzybylizatrudniani(zwyklerazemzniewolnikami)naichwielkichposiadłościach.Jużwówczasmożemymówićozrębachfeudalizmu.Zajmujeonjedyniemniejdoniosłemiejscew
literaturzeokresurzymskiego,ponieważdotyczyłaonaprzedewszystkimżyciawmiastach,chociażtylkookoło10procentmieszkańcówcesarstwarzymskiegostanowiliobywatelemiast.

WiększośćwypowiedziJakubaprzybieraformęprorockichwyrocznisąduzeStaregoTestamentu,któremająparalelewżydowskichtekstachmądrościowychiapokaliptycznych.Różnica

pomiędzyjegokrytykąbogatychakrytykąporywczejmowy(Jk1,19.26;3,1-12;4,11),poleganatym,żeterazodwołujesięraczejdosąduBożego,niżdoludzkiejodpłaty(Jk4,12;por.Pwt32,35;Prz
20,22).Jegoproroctwobyłonaczasie.KilkalatpóźniejżydowskaarystokracjazostaławymordowanapodczaszbrojnegopowstaniaprzeciwkoRzymowi.

Różnewskazówkipraktyczneiupomnienia

Trwajciewięccierpliwie,bracia,ażdoprzyjściaPana.Oto

rolnikczekawytrwalenacennyplonziemi,dopókiniespadniedeszcz
wczesnyipóźny.

5,7deszcz.Wariant:„owoce”.Czasowniktutajoddanyprzez„spadnie”brzmidosł.„otrzyma”,możliwejestwięctłumaczenie:„dopókinieotrzymaowocówwczesnegoipóźnegosezonu”.

Seriapouczeńlistukończysięsilnymakcentemeschatologicznym.NiechodzioprzeciwdziałanieniecierpliwościwzwiązkuzodwlekaniemsiępowtórnegoprzyjściaChrystusa,ale

przeciwnie,owłaściwąinterpretacjęintensywnegooczekiwania,ożywiającegonietylkopierwszewspólnoty(1–2Tes,1Kor16,22),alecałechrześcijaństwoczasówapostolskich.Taeschatologiczna
cierpliwośćibardziejaktywnawytrwałośćjestniezbędna,celemzrozumieniadoświadczeńcodziennegożyciachrześcijańskiego.Wytrwałośćchrześcijańskaprzedstawionajest–zgodniezezwyczajem
tegolistu–zapomocąkrótkiejprzenośnizaczerpniętejzżyciacodziennego.Jakrolnik,którypowierzyłziarnoziemiioczekujenajejnawodnieniejakowarunekdobregoplonu,takichrześcijanin
winientroszczyćsięprzedewszystkimointerwencjęznieba,skądczłowiekstarożytnyoczekiwałwszelkiegorodzajuopadów.Gdytanastąpi,doskonałezbiorysąpewne.Wzmiankaodwóchrodzajach
deszczujesttypowopalestyńska:deszczwczesnyspulchniaziemiępoletnichupałach,czyniącjąpodatnądozasiewuikiełkowaniazbóżiinnychpłodówziemi,natomiastpóźny(wmiesiącach
wiosennych)jestwarunkiemwłaściwegoprocesudojrzewania,chroniącprzedzbytwczesnymwyschnięciemzbożanaskutekpóźnowiosennychupałów.

Takiwybądźciecierpliwiiumacniajciesercawasze,bo

przyjściePanajestjużbliskie.

5,8Oczekiwanienaprzyjście(paruzję,1Kor15,23+)jestostatecznąracjącierpliwościchrześcijańskiej(1,2-4.12;1Tes3,13;1P4,7;5,10).Porównaniedorolnika(w.7)każemyślećoMk

4,26-29.

5,7-8.Żniwa,októrychtutajmowa(por.w.4),sąobrazemdniasądu,podobniejakgdzieindziejwliteraturzeżydowskiej(szczególnie4KsięgaEzdrasza;Mt13).WPalestynieokres

jesiennychdeszczówprzypadałnapaździernikilistopad,deszczezimowe(dającezokołotrzechczwartychrocznychopadów)pojawiałysięwgrudniuistyczniu.JednakmieszkańcySyro-Palestynyz
nadziejąwyglądalinadejściapóźnychdeszczówwmarcuikwietniu,którebyłypotrzebnedlaplonówzbieranychpóźnąwiosnąiwczesnymlatem.Głównyokreszbiorupszenicytrwałodpołowy
kwietniadokońcamaja.Zbioryjęczmieniaprzypadaływmarcu.Głównyczaszbioruzbożaprzypadałwczerwcu(wGrecji)iwlipcu(wItalii).Loscałychrodzinrolnikówzależałodpomyślności
zbiorów,dlategoJakubmówio„cennym”plonieziemi.

Nieuskarżajciesię,bracia,jedennadrugiego,byścienie

podpadlipodsąd.OtoSędziastoiprzeddrzwiami.

8–9.

Myślobliskiejparuzjiwinnaprzezwyciężaćodruchyczystoludzkie,skarginadoznaneniesprawiedliwościizniewagilubniechęć,jakądyktująprawapogrążonegowdoczesnych

zabiegachświata.Wypadkitakiegoludzkiegousposobienia,itowpostaciostrej,występowałyzawszewKościelepierwotnym.ŚwiętyPawełwyrzucaKoryntianomJużsamotojestgodneotępienia,że
wogólezdarzająsięwśródwassądowesprawy.Czemużnieznosicieraczejniesprawiedliwości?Czemużnieponosicieraczejszkody?(1Kor6,7;por.Łk6,29–30).Postawaprawdziwiechrześcijańska
każerezygnowaćzeswychpraw,niedociekaćanidoszukiwaćsięsprawiedliwościczystoludzkiej–nawzórsamegoJezusaChrystusa.Wczasachostatecznych,kiedySędziastoiprzeddrzwiami,
postępowanietakiemożnaokreślićjedyniejakoniekonsekwentneibezsensowne.NależyczekaćwytrwalenadefinitywnyosądeschatologicznegoSędziego.

5,9.Natemattegorodzajumowy,zob.komentarzdoJk4,11-12.

Zaprzykładwytrwałościicierpliwościweźcie,bracia,

proroków,którzyprzemawialiwimięPańskie.

5,10.WiększośćprorokówStaregoTestamentunapotykaławielkisprzeciwzpowoduswojegonauczania.Tradycjażydowskawjeszczewiększymstopniurozwinęłarelacjeoich

męczeńskiejśmierci,dlategoniktniespierałbysięztwierdzeniamiJakuba.Przykładyludzicnotliwychstanowiływażnyelementstarożytnejargumentacji.(Filozofowiestoiccyczęstopodawalijako
przykładywytrwałościinnychmędrcówopodobnychpoglądach.)

Otowychwalamytych,cowytrwali.Słyszeliścieowytrwałości

Hiobaiwidzieliściekońcową[nagrodęzanią]odPana;boPanpełen
jestlitościimiłosierdzia.

10–11.

Innyprzykładwytrwałościwśródrozlicznychpróbidoświadczeństanowiąstarotestamentowiprorocy.Zdecydowanaichwiększośćmusiaławalczyćprzezcałesweżyciez

niezrozumieniemgłoszonegoprzezsiebiesłowa,cierpieć(takżefizycznie,np.Jr20,2itd.,ażdomęczeństwa,por.Jr26,23)prześladowaniaitrwać.Przytoczonealuzyjniesłowawychwalamytych,którzy
wytrwali(Dn12,12)nieodnosząsięwprawdziedowytrwałościproroków,alemająnauwadzeeschatologicznąnieugiętośćluduBożegowobliczuklęskapokaliptycznych;wydarzeniaczasówAntiocha
IVEpifanesazachowująswąaktualnośćwostatnichczasachNowegoPrzymierza.FormalnąpochwałęczynówprorockichwygłaszaSyr44–49,wantologiiwybitnychpostaciwhistoriinarodu
wybranego;takżeNTpodajeichczęstozaprzykładwytrwałościiwzórpostępowania(por.Mt5,12;23,34;Łk11,49;Dz7,52;Hbr11,32–34).NiemniejznanyjestprzykładHioba,któryodzyskał
utraconedobrawdwójnasóbjakonagrodęzaswąwierność,cierpliwośćiwytrwałość(Hi42,10nn).UzasadnienienagrodydlategomężasprawiedliwegoczerpieAutorzPsalmów,któreopiewają
miłosierdzieiłaskawośćBożą.

5,11.StrukturaKsięgiHiobabyłaprzypuszczalnietakpomyślana,byudzielićzachętyIzraelowipopowrociezwygnaniadoBabilonii.ChociażBożasprawiedliwośćwydawałasiędalekai

byliprzedmiotemszyderstwanarodów,Bógmiałostateczniestanąćwichobronieipołożyćkresniewoli.HellenistycznatradycjażydowskawjeszczewiększymstopniuwysławiaławytrwałośćHioba
(np.testamentHioba,ArystesEgzegeta).(Późniejsirabinirozmaiciegooceniali,jednipozytywnie,inninegatywnie.WTestamencieHiobamożnaodnaleźćelementysłownictwaużywanegoprzez

stoików,którepodkreślacnotęwytrwałościiprzenosipewnewcześniejszecechyAbrahamanaHioba.Towłaśnieprzeniesieniemogłostaćsiępóźniejźródłemkonkluzji,dojakiejdoszedłjedenz
rabinów,jakobyHiobbyłwiększyodAbrahama.)

Przedewszystkim,braciamoi,nieprzysięgajcieaninaniebo,

aninaziemię,aniwżadeninnysposób:waszetakniechbędzietak,a
nieniechbędzienie,abyścieniepodpadlipodsąd.

12.

ZagadnieniemdomagającymsięinterwencjiAutoralistubyłorównieżnadużywanieprzysięgi.WSTprzysięganoczęstoiprzyróżnychsposobnościach.UproguNTzwyczajten

bynajmniejnieuległzmianie,raczejstosowanogojeszczeczęściej,anawetnadużywano(Syr23,9–11;27,14).PotępiagojednoznaczniesamJezusChrystus(Mt5,34–37;23,16–22).PozatymNT
wprowadzaprzysięgęjedyniewważnychokolicznościach(Rz1,9;2Kor1,23;Ga1,20).KtożyjewedługprawdyChrystusowej,dajedostatecznągwarancjęwiernościiprawdziwościswoichsłów;jego
przysięgastajesięzbędna.(Oformuletakiniezob.kom.doMt5,34–37).PonieważprzysięgawkażdymwypadkupowołujesięostatecznienaBogajakonaPoręczycielaprawdziwości(bezwzględuna
to,czywymienizastępczeimięBoże,Jegoprzymiotczydzieło,np.nieboalboziemię),nadużywającyjejwciągawsferęniepewnościludzkiejinieufnościautorytetsamegoBoga.DlategoAutorgrozi
przysięgającymlekkomyślniesądemBożym,oznaczającymsurowesankcjedoodrzuceniawłącznie.

5,12.Przysięgabyłasłownympotwierdzeniem,popartympowołaniemsięnaBogajakoświadka.ZłamanieprzysięgizłożonejwBożymimieniustanowiłonaruszenietrzeciegoprzykazania

(Wj20,7;Pwt5,11).Podobniejakpewnestronnictwagreckichfilozofów,niektórzyesseńczycynigdyjużnieprzysięgalipozłożeniuprzysięgizwiązanejzinicjacjądosekty(wedługJózefaFlawiusza,
innaopiniapojawiasięwZwojachznadMorzaMartwego).Faryzeuszedopuszczalijednakskładanieprzysiąg.NatematprzysięganianamniejszerzeczyzamiastnaBoga,zob.komentarzdoMt5,33-
37.Przysięgającczłowiekwzywałbogównaświadkówprawdziwościswoichintencji;przysięgamusiałabyćteżdotrzymana,wprzeciwnymrazieten,ktozeznałnieprawdę,ściąga!nasiebie
przekleństwo.Ślubybyłyszczególnymrodzajemprzysięgi,wktórejczłowiekzobowiązywałsiędoprzyjęciajakiegośobowiązkulubpowstrzymaniasięodczegośprzezpewienczas.

Trudnoustalić,ojakiegorodzajuprzysięgichodziwtymkontekście.Niektórzybadaczesugerowali,żejesttoostrzeżenieprzedskładaniemprzysiągpodobnychdoślubówczynionychprzez

zelotów(por.Dz23,12).ChociażprzypuszczenietobardzodobrzepasujedocałegokontekstuListuJakuba,czytelnicymogliniedostrzectutajażtakkonkretnegozastosowaniasłówapostoła.Myśljest
przypuszczalnietaka,żeczłowiekniepowinienprzysięgaćpochopnie(Jk5,7-11);powinienraczejsięmodlić(Jk5,13),niżskładaćprzysięgi,ponieważnajpełniejszaformułaprzysięgizawierała
przekleństworzuconenasamegosiebie:„NiechBógmniezabije,jeślitegonieuczynię”lub„niechskonam,jeślitegoniezrobię”.

5,7-12.Bógstaniewobroniewytrwałych.Ci,którzyuciskalibliźniego,mielizostaćukarani(Jk5,1-6),leczuciskanipowinniraczejpokładaćnadziejewBogu(por.Jk1,4),niżsięgaćpo

przemocibraćsprawywewłasneręce.NapomnieniaJakubanieoznaczają,żeniemogąoniprotestowaćprzeciwkoniesprawiedliwości(Jk5,1-6).Apostołzakazujejedyniestosowaniaprzemocyisłów
przepojonychnienawiścią(Jk5,9)jakoreakcjinaniesprawiedliwość.

Spotkałokogośzwasnieszczęście?Niechsięmodli!Jestktoś

radośnieusposobiony?Niechśpiewahymny!

5,13Wspólnącechąw.13-18jestmodlitwazespecjalnymnaciskiemnaprzypadkichoregoigrzesznika,następnie,ww.16b-18,namoctego,ktosięmodlidobrze.

13.

ŻyciechrześcijańskiemabyćwpełnymtegosłowaznaczeniużyciemzBogiem.DoNiegomasięzwracaćnowyczłowiekwśródpowodzeniainiepowodzenia,słowemwkażdej

okolicznościżycia.

5,13.Zaniechanieoporunieoznaczało,żenależyudawać,iżpewnesprawysąnieważne(jaktoczynilistoicy;zob.komentarzdoEf5,20)lubpogrążyćsięwbeznadziejności(podobniejak

moglitoczynićniektórzyżydowscypisarzeapokaliptyczni)-oznaczałooddaniesięmodlitwie.

Chorujektośwśródwas?NiechsprowadzikapłanówKościoła,

bysięmodlilinadniminamaściligoolejemwimięPana.

5,14Pana.Wniektórychrkpsachpominięte.—WJkzakładasię,żepraktyka,októrejmowa,jestznana.WtymczynionymwimięPananamaszczeniu,któremutowarzyszymodlitwa

„starszych”(Dz11,30+)dlauzyskaniaulgiwchorobieiodpuszczeniagrzechów,Kościółwidziałzacząteksakramentu„namaszczeniachorych”.TotradycyjneutożsamieniezdefiniowałSobór
Trydencki.

5,14.Ranynamaszczanooliwą,byjeoczyścić(por.Łk10,34),namaszczanoteżludzicierpiącychnabólgłowyitych,którzypragnęliuniknąćpewnychchorób,wcelach„leczniczych”(z

perspektywymedycynystarożytnej).Oliwabyłateżużywanadoudzielanianamaszczeniakapłanomlubwładcom,wylaniejejnagłowęczłowiekaoznaczałopoświęceniegodlaBoga.Chrześcijanie
mogliłączyćsymbolicznemedycznezastosowanieoliwyzeznakiemprzekazaniamocyBożegoDucha(Mk6,13).

Ogólnamodlitwaouzdrowieniebyłajednymzbłogosławieństwregularnierecytowanychwsynagodze.Natemat„starszych”,zob.komentarzdoDz14,23.Natemat„Kościoła”w

kontekścieżydowskim,zob.glosariusz.Wewczesnymjudaizmieodwiedzaniechorychbyłotraktowanejakouczynekpobożnościichrześcijanieprzypuszczalnietoprzejęli(por.Mt25,36.43natemat
odwiedzaniachorychmisjonarzy).

AmodlitwapełnawiarybędziedlachoregoratunkiemiPango

podźwignie,ajeślibypopełniłgrzechy,będąmuodpuszczone.

14–15.

Naderważnestwierdzeniazawierajątewiersze.Choroba,októrejtumowa,niejestchwilowąniemocą,leczstanemkrytycznym,raczejbliskimśmierci(chorywymaga

podźwignięcia:w.15).STwwypadkachchorobyniegardziłwprawdzieinterwencjąlekarzaiaptekarza,którychcenił,byłjednakmocnoprzeświadczony,iżodNajwyższegopochodziuzdrowienie(Syr
38,2)idlategoradziprzedewszystkimusunąćprzewrotność,opuścićskierowanekuniejręceioczyścićsercezwszelkiegogrzechu(Syr38,10).CzypraktykowanowSTpublicznemodływcelu
przywróceniazdrowiachoremu,trudnodowieśćzpewnością.WkażdymrazieJezuswczasieswejziemskiejdziałalnościwysłuchiwałniejednokrotniezanoszonedosiebieprośbyouzdrowieniei
przywracałzdrowiezłożonymciężkąniemocąlubwręczumierającym(np.Łk7,2nn;J4,46nn).ZapewnezaJegoprzykłademmodlilisiędoBogaapostołowienadchorymi,proszącoichuzdrowienieza
pośrednictwemswegoMistrza.WposzczególnychKościołachfunkcjętęsprawowalistarsi,wykonującyczynnościkapłańskiewścisłejłącznościzapostołami(np.Dz21,18;1Tm4,14;5,17;Tt1,5).Ci
gromadzilisięnadłożemchoregoizanosilimodłypełnewiary,tj.łączylizaktamiwiaryzłożonegoniemocąswojewstawiennictwowimieniucałejspołecznościwierzących.Ważnymszczegółemjest
równoczesnenamaszczenieolejem.Tenpradawnyśrodekleczniczy,cenionyupoganiuIzraelitów(Iz1,6;Jr8,21–22obalsamiezoliwy;Łk10,34),stosowanowKościelejakosymboluzdrawiającej
działalnościnadprzyrodzonejBoga.Należyzaznaczyćjednak,żeużywanieolejuzoliwekdocelówsakralnych(konsekracjaprzedmiotów,ołtarzy,osóbspełniającychfunkcjęwzastępstwieBogajak
kapłani,prorocy,teokratycznikrólowieitd.)byłopowszechnieznane(Rdz28,18;Wj30,23–33;2Krl9,6itd.).Tecechyolejuczyniłygospecjalniepodatnymnamaterięobrzędusakramentalnego,który
tuzostałopisany–jakstwierdzaformalnieSobórTrydencki.Wiersz15przedstawiapotrójnyskutekdokonanegoprzezoficjalnychprzedstawicieliKościoławimięJezusaChrystusanamaszczenia:
ratunekwsensienadprzyrodzonym,amożeieschatologicznym,dalej,polepszeniestanuzdrowiazdziałanezasprawąBogaiwreszcieodpuszczeniegrzechów,jeślibytakieciążyłynachorym.Należy
wreszciezauważyć,iżobrzędtenAutorlistuprzypominajedynie,anieustanawia.JużMk6,13wspominaprzyrozesłaniuDwunastuprzezJezusaonamaszczaniuwieluchorychiuzdrawianiu.Mimoto,
trudnotumówićjużosprawowaniusakramentu.Najprawdopodobniejzwyczajtenpraktykowanyodpoczątkówdziałalnościapostolskiej(napodstawiedawniejszychpraktyk)izaleconyprzezJezusa
stałsiępóźniejźródłemłaskisakramentalnejprzezNiegowysłużonej.OmówionytekstlistuzakładaistniejącyjużipraktykowanywKościelesakramentNamaszczeniaChorych.

Wyznawajciezatemsobienawzajemgrzechy,módlciesięjeden

zadrugiego,byścieodzyskalizdrowie.Wielkąmocposiadawytrwała
modlitwasprawiedliwego.

5,16Wyznaniewin,połączonetutajzmodlitwą,mianopolecaćchoremu(w.15).Wedługpierwszegozdaniategooczekujesięrównieżodwszystkichchrześcijan,szczególniewkontekście

liturgii,jednakniezostajetusprecyzowanytematspowiedzisakramentalnej.

—wytrwała.ZaWulgatą.Grec:„żarliwa”.

16.

Odzyskaniezdrowia–wsensienadprzyrodzonym–stanowielementuzasadniającytęrefleksję.Czychodzitutajotensamobrzędnamaszczeniachorego,wktórymopróczstarszych

bralibyudziałtakżewiernipołączeniztamtymiwmodlitwie,niemożnapowiedziećzpewnością(por.łącznikwięc?).Trudnobowiemprzypuścić,byNamaszczenieChorychbyłopołączoneze
wzajemnymwyznawaniemgrzechówitopublicznym.Didache4,14iListBarnaby19,12znająnatomiastdobrzetakizwyczajpraktykowanynazgromadzeniachchrześcijan,prawdopodobnieo
charakterzeliturgicznym:„Nazgromadzeniuspowiadajsięzeswychgrzechów,adoswejmodlitwynieprzystępujzezłymsumieniem”.Innympunktemstycznymzpoprzednimopisemnamaszczenia
choregojestskutecznośćmodlitwyzanoszonejwytrwaleprzezchrześcijaninazjednoczonegozBogiem.Warunkiemjejjestczystośćsumienia,awięcpraktyczniewyznaniegrzechówzbłaganiemo
odpuszczenie.

5,15-16.ProrocyStaregoTestamentuczęstoposługiwalisięuzdrowieniemzchorobyjakoobrazemuzdrowieniazgrzechu.Literaturażydowskałączyłagrzechzchorobą.Naprzykład,ósme

błogosławieństwowcodziennejmodlitwieżydowskiejdotyczyłouzdrowienia(chociażakcentniepadałnafizyczneuzdrowienie),ponimzaśnastępowałaprośbaoprzebaczenieinawrócenie.Jakubnie
zakładatutajwsposóbpośredniprostegozwiązkuprzyczynowegopomiędzykażdąchorobąigrzechem,niebardziejniżczynitoPawełlubStaryTestament(zob.komentarzdoFlp2,25-30).

Wmądrościżydowskiejistniałorównieżprzekonanie,żeBógwysłuchachorego(Syr38,9),łączonorównieżowowysłuchaniezporzuceniemgrzechu(Syr38,10).Chociażuważano,że

tylkonielicznipobożninauczycieleżydowscymoglizagwarantowaćpraktycznerezultaty(por.Jk5,17-18),Jakubstosujezasadęskutecznościmodlitwydowszystkichwierzących.

Eliaszbyłczłowiekiempodobnymdonasimodliłsięusilnie,by

deszczniepadał,iniepadałdeszcznaziemięprzeztrzylataisześć
miesięcy.

5,17PostaćEliasza,bardzopopularnawtradycjiżydowskiej,stałasiętakarównieżuchrześcijan.WJkpodkreślenie,żetenczłowiekotakwielkiejmocymodlitwybyłczłowiekiem

podobnymdonas.

Iznówbłagał,iniebiosaspuściłydeszcz,aziemiawydałaplon.

17–18.

JakoprzykładtegorodzajuprośbyabsolutnieskutecznejprzytaczaAutorjeszczejedentypstarotestamentowegomężaniezwyklepopularnegowokresiejudaizmu–Eliasza.Jego

życie,mimoiżEliaszbyłczłowiekiempodobnymwszystkiminnymludziom,niezwykłeipełneprzejawównadnaturalnych,przedstawionychodpowiedniowpopularnychpodaniach(1Krl17–18;por.
Syr48,1–3),byłodobrzeznaneczytelnikomAutorlistutylkojeprzypomina.Dowodzeniepodejmujetylkojedenszczegółjegodziałalności:skutecznebłaganieopowstrzymaniedeszczuwPalestynie
(lubwpewnejjejokolicy)jakokaryzapostępowaniekrólapółnocnegopaństwa,Achaba(zwolennikasynkretyzmu,anawetpogaństwa).Wprawdzie1Krl18,1mówiodeszczuwtrzecimroku,Jk5,17
natomiastotrzechlatachipółroku,możnajednakwypowiedźtęrozumiećwsensiedosłownym,dodającpółrokunaturalnejsuszy(niezależnieodwstawiennictwaEliasza),albosymboliczniewsensie
apokaliptycznych42miesięcy(=1260dni)naoznaczeniedoczesnościwrazztowarzyszącymijejpróbami(por.Ap11,2–3;12,6;13,5).

5,17-18.WszyscypalestyńscyŻydzimodlilisięodeszcz,lecztylkookilkucudotwórcachmówiono,żemogązapewnićBożąodpowiedź(wyróżniałsięwśródnichOniasz,wzmiankowany

przezJózefaFlawiusza,wwielurabinackichtradycjachzwany„Chonikreślącykręgi”;innymbyłChaninabenDosa,októrymwzmiankipojawiająsięwtekstachrabinackich;wpóźniejszychtradycjach
zdolnośćtęmieliposiadaćludziepobożni,tacyjakwnukChoniego,AbbaChilkiasz,Chananha-NehbaJochananbenZakkaj,NakdimonbenGorion,RabbiJonahiimięanonimoweosoby).Cud
polegającynasprowadzeniudeszczubywałnawettraktowanyjakorównoznacznywskrzeszeniuzmartwych.Wtradycjiżydowskiejpobożnośćcudotwórców,którzypotrafilizesłaćdeszcz,zawsze
odróżniaichodinnychludzi;Jakubpodkreślajednak,żeEliasz,największyzowychcudotwórców,byłtakimsamymczłowiekiemjakczytelnicylistuimożebyćprzykłademdlawszystkichwierzących
(1Krl17,1;18,41-46;por.1Sm12,17-18;natematsłabościEliasza,por.1Krl19,4).

Okres„trzechJatisześciumiesięcy",októrymniewspominasięw1Krl17,stanowiodzwierciedleniepóźniejszejtradycji(por.Łk4,25itradycjęrabinackąotrzechlatach),byćmożeprzez

połączeniezobrazemgłodu,którymiałnadejśćwczasachostatecznychitrwać(wedługniektórychźródeł)takiwłaśnieokres.

Braciamoi,jeślibyktokolwiekzwaszszedłzdrogiprawdy,a

drugigonawrócił,

niechwie,żektonawróciłgrzesznikazjego

błędnejdrogi,wybawiduszęjegoodśmierciiprzesłoniliczne
grzechy.

5,20niechwie.Wariant:„Wiedzcie”.—Miłośćbraterskaiprzebaczeniemogądoprowadzićzagubionychdonawrócenia(por.Mt18,15.21-22+;1Tes5,14),awczasiesądubędąokazjądo

nagrodzeniatego,ktojewypełnia(1P4,8;por.Dn12,3;Ez3,19;33,9).Takkończysięlist—niematużadnegozwyczajowegopozdrowienia.

19–20.

Ostatniewreszciepouczenie(listniemazwykłegowbardziejosobistychpismachzakończenia)dotyczychrześcijanina,któryzboczyłzdrogiprawdy,aleniezerwałwszelkichwięzi

zeswąspołecznością.Doobowiązkówchrześcijan,szczególniezaśstarszych,należypodjęciestarańoskierowaniebłądzącegobratanawłaściwądrogęprawdy.Otakimupominaniubraterskimmówią
księgiNTczęsto(Mt18,15–17;zwł.Ga6,1;1Tes5,14iinne).Chrześcijaninowi,którybyspowodowałpowrótbłądzącego(raczejwsensiemoralnymniżdoktrynalnym,gdyżherezjawyłączyłabygo
automatyczniespośródspołeczności),przedstawiaAutordwieobietnice.Pierwszadotyczynajprawdopodobniejzwiększeniapewnościcodoeschatologicznegozbawieniataknawróconegogrzesznika,
jakinawracającego.Onagrodzie(ikarzewwypadkuzaniechaniaupomnieniabłądzącego)dlategoostatniegomówiłjużwśródogólniejszychrefleksjioodpłacieEzechiel(3,19nn).Tosamodotyczy
ewentualnegoodpuszczeniajegogrzechów,popełnionychwprzeszłościlubaktualnienanimciążących.Podstawabędzietutasama,cowopowiadaniuonawróconejgrzesznicy(Łk7,47):troskao
zbawieniebliźniego,wypływającazautentycznejmiłościChrystusowej,zmazujeszeregwinwłasnych.Sposóbmówienia:przesłonigrzechyjesttradycyjny(por.Ps85[84],3oraz32[31],1.5).Wrazz
szeregieminnychobrazów(jakwymazywaniegrzechów,odwracanieobliczaodnich,obmycieznich,puszczenieichwniepamięć–por.zwł.Ps51[50],4.11)oznaczaonodpuszczenieichprzezBoga.

5,19-20.Wwierzeżydowskiejdawnasprawiedliwośćczłowieka,któryodwróciłsięodwiary,nieliczyłasięjużnajegokorzyść(Ez18,24-25),lecz(wwiększościtekstówżydowskich)

nawróceniegrzesznikawymazywałojegodawnewiny(Ez18,21-23),oilebyłopołączonezodpowiednimprzebłaganiem.NiektórzyŻydzi(ZwojeznadMorzaMartwego,niektórzyrabini)uważali,że
pewneformyapostazjiniemogązostaćprzebłagane,Jakubprzyjmujejednakzpowrotemgrzesznika.Wtymkontekściezapraszazwłaszczażydowskichpowstańców,bypowrócilidoBożejtrzody.

Słowa„zakryjelicznegrzechy”pochodzązPrz10,12.Wtymtekścieodnosząsięoneprzypuszczalniedoszerzeniasięfałszywegoświadectwa(por.Prz11,13;20.19),leczwjudaizmie

częstoposługiwanosiępodobnymizwrotaminaoznaczeniezapewnieniaprzebaczenia.Możnatoskojarzyćzżydowskimpoglądem,iżczłowiek,którynawracadrugiegonajudaizm,stwarzagojakbyna
nowo.

Document Outline

WPROWADZENIE DO LISTÓW KATOLICKICH.. 4
Nazwa. 4
Kanoniczność. 5
Kolejność. 6
Wprowadzenie do Listu św. Jakuba (B.P.) 7
Okoliczności powstania. 7
Treść i teologia. 8
Wprowadzenie do Listu św. Jakuba (P.K.) 9
Jk 1. 10
Tytuł listu. 10
Konieczność wytrwałości chrześcijańskiej 11
Nie poddawać się zwątpieniu. 12
Ubogi i bogaty. 13
Jak rodzi się pokusa. 14
Bóg źródłem dobra. 16
Jak zamieniać słowo prawdy w czyn?. 17
Na czym polega prawdziwa religijność. 20
Jk 2. 22
Prawdziwa wiara nie ma względu na osobę. 22
Sens nowego Prawa. 25
Wiara a uczynki 27
Jk 3. 31
Grzechy języka. 31
Prawdziwa mądrość. 35
Jk 4. 37
Ostrzeżenie przed postępowaniem według mądrości ziemskiej 37
Znikomość planów człowieka. 41
Jk 5. 43
Krytyka bogactwa doczesnego. 43
Różne wskazówki praktyczne i upomnienia. 45

20 List sw Jakuba Biblia Jerozolimska

Document Outline