„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Joanna Jakubowska - Wójcik

Wykonywanie budowli piętrzących
712[03].Z1.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Artur Kryczka,
mgr inż. Mirosław Michalczyk



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Jakubowska-Wójcik



Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].Z1.07
„Wykonywanie budowli piętrzących” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter budownictwa wodnego.






















Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Rodzaje budowli piętrzących

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

12

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2.Elementy budowli piętrzących

14

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

18

4.2.3. Ćwiczenia

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

20

4.3. Wyposażenie budowli piętrzących

21

4.3.1. Materiał nauczania

21

4.3.2. Pytania sprawdzające

30

4.3.3. Ćwiczenia

30

4.3.4. Sprawdzian postępów

32

4.4. Zasady eksploatacji budowli piętrzących

33

4.4.1. Materiał nauczania

33

4.4.2. Pytania sprawdzające

38

4.4.3. Ćwiczenia

38

4.4.4. Sprawdzian postępów

39

5. Sprawdzian osiągnięć

40

6. Literatura

45

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu budowli

piętrzących.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału spróbuj rozwiązać sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów zwi

ą

zanych z robotami

hydrotechnicznymi

712[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych

i pogł

ę

biarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli pi

ę

trz

ą

cych

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpiecze

ń

przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodoci

ą

gowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urz

ą

dze

ń

i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

grupyfikować cieki wodne,

−−−−

charakteryzować elementy potoków górskich,

−−−−

określać skutki gwałtownych zmian stanów wody i przepływów w potokach górskich,

−−−−

określać rodzaje zabudowy potoków górskich,

−−−−

posługiwać się dokumentację techniczną,

−−−−

określać rodzaj i zakres robót związanych z zabudową potoków górskich,

−−−−

wyznaczać i zabezpieczyć miejsca zabudowy potoków górskich,

−−−−

dobierać materiał do umocnienia skarpy oraz dna potoków górskich,

−−−−

wykonywać roboty związane z zabudową stożka usypowego,

−−−−

wykonywać prace związane z budową stopni i progów,

−−−−

wyznaczać i utrwalić linię trasy regulacyjnej stosując opaski brzegowe,

−−−−

wykonywać prace związane z budową żłobów,

−−−−

planować wykonanie poprzeczek,

−−−−

określać pojemność zbiornika rumoszu,

−−−−

określać zasady lokalizacji zapór przeciwrumowiskowych,

−−−−

wykonywać prace związane z budową zapór przeciwrumowiskowych,

−−−−

dokonywać kontroli i odbioru robót,

−−−−

dobierać i zastosować przyrządy pomiarowe,

−−−−

wykonywać przedmiar i obmiar w zakresie wykonywanych robót,

−−−−

wykonywać prace związane z konserwacją i naprawą uszkodzonej zabudowy,

−−−−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania robót zgodnie z wymaganiami
technologicznymi,

−−−−

określić cele wykonywania budowli piętrzących,

−−−−

dokonać grupyfikacji budowli piętrzących,

−−−−

wyjaśnić działanie budowli piętrzących,

−−−−

określić zmiany w środowisku spowodowane przez budowle piętrzące,

−−−−

odczytać rysunki budowli piętrzących,

−−−−

rozróżnić elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budowli,

−−−−

rozróżnić elementy jazu z zamknięciami i bez zamknięć,

−−−−

określić zasady wykonywania robót podwodnych oraz fundamentowania budowli
wodnych,

−−−−

określić zasady posadowienia budowli wodnych na palach, ściankach szczelnych,
studniach oraz kesonach,

−−−−

wyjaśnić występowanie filtracji wody pod budowlami piętrzącymi,

−−−−

określić zmiany w gruncie wywołane filtracją wody,

−−−−

dobrać materiał, maszyny, narzędzia i sprzęt do wykonania budowli piętrzących,

−−−−

wykonać roboty betoniarskie, zbrojarskie, ślusarskie, kowalskie i ciesielskie,

−−−−

zamontować zamknięcia budowli piętrzących,

−−−−

zamontować zasuwy,

−−−−

dobrać materiał na ścianki szczelne,

−−−−

wykonać dylatację,

−−−−

wykonać elementy umocnień wokół budowli piętrzących,

−−−−

zamontować aparaturę kontrolno - pomiarową,

−−−−

określić zasady wykonywania budowli pomocniczych,

−−−−

posłużyć się instrukcją eksploatacyjną budowli piętrzących,

−−−−

sprawdzić jakość wykonania robót,

−−−−

wykonać obmiar i przedmiar w zakresie wykonywanych robót,

−−−−

określić zasady odbioru robót,

−−−−

wykonać prace związane z konserwacją i naprawą elementów budowli wodnych,

−−−−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska przy wykonywaniu budowli pietrzących.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.

Rodzaje budowli piętrzących

Człowiek już przed tysiącami lat zmieniał naturalne warunki na bardziej korzystne dla

siebie. Starał się zaradzić brakom wody a także chronić się przed powodziami. Do najbardziej
skutecznych środków stosowanych przez człowieka zaliczamy:
–

retencjonowanie, które polega na przetrzymywaniu wód wezbraniowych w zbiornikach
skąd są one przesyłane w okresach suszy w takie miejsca, w których brakuje ich na
pokrycie potrzeb,

–

podniesienie zwierciadła wody w potokach i rzekach na wyższy poziom i zwiększenie ich
głębokości, aby można było po nich żeglować, wyprowadzać z nich wody do nawodnień
oraz wykorzystywać je do celów energetycznych lub w inny sposób.

W zależności od głównego celu, który chcemy uzyskać budowle piętrzące dzielimy na:

–

jazy – budowane głównie dla uzyskania spiętrzenia, wykorzystywanego w elektrowniach
wodnych, zapewniającego stały pobór wody z rzeki dla różnych celów gospodarczych,

– zapory – budowane przede wszystkim dla uzyskania zbiornika wodnego, którego cele

mogą być różnorodne np. energetyczne, przeciwpowodziowe, żeglugowe, dla potrzeb
komunalnych.

Nie ma ścisłej granicy podziału między jazem a zaporą, gdyż zarówno pierwsza jak

i druga budowla wytwarza zbiornik. Orientacyjnie można przyjąć, że jaz jest to budowla
przegradzająca koryto rzeki, zapora przegradza dolinę rzeki. Według tego kryterium podziału
zapory są budowlami wysokimi, a utworzony przez nie zbiornik jest duży. Budowle piętrzące
muszą zapewniać przepuszczanie wody z górnego poziomu (górnego stanowiska) do dolnego
poziom (dolnego stanowiska). Wynika stąd konieczność wykonania w każdej budowli urządzeń
przepuszczających wodę jak przelewy lub upusty. Urządzenia te mogą być wbudowane w korpus
budowli piętrzącej lub jako budowle samodzielne zlokalizowane na stoku doliny.

We współczesnym świecie ochrona środowiska naturalnego stała się bardzo ważna,

czego dowodem jest wiele przepisów, które nakładają obowiązek dbania o środowisko i jego
ochronę. Pomimo że nie można w pełni zlikwidować negatywnego wpływu rozwoju
cywilizacyjnego na środowisko naturalne, można go znacznie ograniczyć.

Budowa obiektów hydrotechnicznych, czyli budowli piętrzących nastręcza ogromne

trudności i budzi wiele protestów ekologów. Obiekty te muszą być budowane, ponieważ
deficyt wody wymusza jej gromadzenie w sztucznych zbiornikach, regulowanie przepływu
wody za pomocą zapór i zbiorników retencyjnych ogranicza występowanie powodzi.

Prowadzenie budowy może mieć niekorzystny wpływ na środowisko naturalne

znajdujące się w rejonie robót. Budowa obiektów hydrotechnicznych wymaga
przemieszczania niekiedy ogromnych mas ziemi. Wykopy i nasypy, powiększanie zbiorników
wodnych i profilowanie jego skarp, plantowanie terenu, są konieczne i najczęściej w sposób
nieodwracalny zmieniają krajobraz. Prowadzenie robót w głębokich wykopach może wiązać
się z koniecznością obniżenia poziomu wód gruntowych. Przedłużające prace i obniżenie
poziomu wód gruntowych może w konsekwencji niekorzystnie wpływać na roślinność
powodując nieodwracalna zmianę w środowisku naturalnym. Prowadzenie jednak budowy
zgodnie z przepisami i zasadami ochrony przyrody minimalizuje niekorzystny wpływ na
lokalne środowisko naturalne.

Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest Ustawa z dn.21 marca 1994 r.

O ochronie i kształtowaniu środowiska z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Największymi obiektami hydrotechnicznymi na rzekach są jazy i zapory, służące do

spiętrzania wody. Budowane są one według indywidualnych projektów, bowiem muszą być
dostosowane do lokalnych warunków wodnych, terenowych i środowiskowych oraz
wymagań inwestora. Najczęściej na zaporze powstaje elektrownia wykorzystująca energie
spadającej wody do produkcji prądu elektrycznego.

Jaz - budowla hydrotechniczna spiętrzająca wodę ponad poziom średni, zazwyczaj

ż

elbetowa, wznoszona w poprzek koryta rzeki, w celu zapewnienia jej żeglowności

w okresach niskiego stanu wody, stworzenia dogodnego ujęcia wody do celów komunalnych,
przemysłowych, energetycznych itp., odpowiedniego nawilgocenia gleby przez podniesienie
poziomu wody gruntowej (rys.1).

Rys. 1. Jaz Michałowo. Widok od strony wody dolnej w czasie pracy jazu [opracowanie własne]

W zależności od rodzaju konstrukcji rozróżnia się jazy stałe - bez jakichkolwiek zamknięć
(ruchomych odcinków piętrzących) oraz jazy ruchome - z zamknięciami w postaci, zasuw itp.

Rys. 2. Schematy zamknięć jazów: a) belkowe, b) zastawkowe i zasuwowe, c) i d) kozłowe, e) segmentowe,

f) walcowe, g) i h) sektorowe, i) dachowe, j) i k) klapowe, l) zastrzałowe, m) pływające

Retencyjny zbiornik jest to akwen utworzony przez człowieka, powstały wskutek
przegrodzenia doliny rzecznej zaporą lub przez podpiętrzenie jeziora (rys.3). Zbiorniki
retencyjne nizinne charakteryzują się zazwyczaj znaczną powierzchnią i niewielką
głębokością. Głównym celem zbiornika retencyjnego jest wyrównanie odpływu rzecznego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

i zgromadzenie wody w okresach jej nadmiaru (retencja), w celu wykorzystania w czasie
niedoboru. Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się zbiorniki retencyjne:
–

przeciwpowodziowe – ochrona dolin rzek przed powodzią poprzez zatrzymanie wód
powodziowych w zbiorniku,

–

energetyczne – wykorzystanie spiętrzenia wód do napędzania turbin elektrowni wodnej,

–

ż

eglugowe (zapewnienie odpowiedniej głębokości rzeki do żeglugi),

–

komunalno – przemysłowe – magazynowanie wody pitnej i do celów przemysłowych dla
ośrodków miejskich,

–

wielozadaniowe.

Rys. 3. Zbiornik wodny „Przeczyce”[Internet]

Podstawowym parametrem zbiornika retencyjnego jest pojemność, przy czym wyróżnia

się pojemność całkowitą i użytkową, czyli taką, którą można wykorzystać do celów
gospodarczych. Utworzenie sztucznego zbiornika wodnego powoduje znaczące zmiany
lokalnego środowiska naturalnego, często budowie zapór towarzyszą protesty ekologów.

Podstawowe funkcje zbiorników retencyjnych to:

–

gromadzenie wód na potrzeby ludności miejskiej i przemysłu,

–

wykorzystanie elektrowni wodnej,

–

ochrona przed powodziami lub utrzymanie żeglowności rzeki poprzez zmniejszenie
nieregularności przepływów wody,

–

wykorzystanie w celach irygacyjnych,

–

rozwój turystyki, rekreacji, sportu.

W odniesieniu do zbiorników retencyjnych nie powinno używać się terminu jezioro

zarezerwowanego dla naturalnych zbiorników wodnych.

Podział zbiorników sztucznych:

1.

Zbiorniki retencyjne – zbiorniki, których zadaniem jest magazynowanie wody
w okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie. Zbiorniki retencyjne
charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahania stanów zależą od
wielkości dopływu wody ze zlewni oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

2.

Zbiorniki wyrównawcze – specyficzny rodzaj zbiorników, funkcjonują one jako zbiorniki
pomocnicze przy dużych zbiornikach retencyjnych. Głównym zadaniem zbiorników
wyrównawczych jest magazynowanie, tzw. przepływów szczytowych ze zbiorników
retencyjnych celem ich wyrównania.

3.

Zbiorniki przepływowe – powstają w wyniku przegrodzenia rzek jazami, których
zadaniem jest utrzymanie w zasadzie stałego poziomu piętrzenia. Typowe zbiorniki
przepływowe nie mają zdolności retencyjnych i charakteryzują się w zasadzie stałym
poziomem piętrzenia.

4.

Zbiorniki suche – zbiorniki przeciwpowodziowe. Budowle piętrzące, tworzące zbiorniki
suche mają urządzenia upustowe bez zamknięć. Rzeka swobodnie przepływa przez
czaszę zbiornika i urządzenia upustowe, do czasu, gdy przepływ staje się większy od
zdolności przepustowych stopnia. Większe dopływy są magazynowane w zbiorniku. Po
przejściu fali powodziowej następuje stopniowe opróżnienie zbiornika. Pomiędzy
przejściami fal powodziowych czasze zbiorników najczęściej są wykorzystywane jako
pastwiska.

Specyficznym rodzajem obiektów hydrotechnicznych, często wyposażonym w śluzy

wodne są kanały żeglowne (rys. 4). Buduje się je najczęściej w celu połączenia dwóch rzek,
na których odbywa się żegluga śródlądowa.

Rys. 4. Kanał żeglowny [opracowanie własne]

Ś

luza wodna – budowla hydrotechniczna wznoszona na kanałach żeglownych, rzekach

(jako fragment jazu) oraz pomiędzy jeziorami (rys. 5). Są one budowane w celu umożliwienia
podczas żeglugi pokonywania różnic poziomu wody przez jednostki pływające (np. statki,
barki). Śluza to fragment kanału przegrodzony komorą wodną. Komora wodna jest zamknięta
dwoma ruchomymi zamknięciami. Najczęstsze zamknięcia to wrota jedno- lub dwu
skrzydłowe, rzadziej spotykane są zamknięcia walcowe.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 5. Wrota górne śluzy Michałowo po remoncie [opracowanie własne]

Działanie śluzy polega na tym, że jednostka pływająca wpływa do komory przez jedną

przegrodę otwartą, przy drugiej przegrodzie zamkniętej. Otwarta przegroda następnie jest
zamykana i woda, w zależności od potrzeby, jest napuszczana do komory, lub z niej
wypuszczana. Po wyrównaniu się poziomów w komorze i kanale wylotowym otwarte zostają
wrota, i jednostka wypływa z komory. Istnieją też śluzy powodziowe, które są otwierane
w przypadku zagrożenia powodziowego, w celu skierowania fali powodziowej na polder.

Budowle do transportu i przepuszczania wody powodziowej i roboczej

Wśród tego typu budowli wyróżniamy:

1)

upusty – służące do częściowego lub całkowitego wypuszczania wody ze zbiornika.
Dzielimy je na powodziowe (wielkich wód) i robocze. Upusty powodziowe umieszcza
się zazwyczaj nieco niżej korony zapory, a upusty robocze na pewnej głębokości lub
nawet na dnie zbiornika.

2)

przelewy – są to takie upusty powodziowe wykonane przez zwykłe zniżenie korony
zapory na pewnej długości oraz przez nadanie jej kształtu do spływu wody. Najczęściej
przelewy stosuje się w zaporach betonowych i żelazobetonowych.

3)

lewary – służą do przepuszczania nadmiaru wody w zbiorniku jak również do
przerzucania małych, jak i dużych ilości wody. Na dużych budowlach stosuje się lewary
automatyczne.

Prowadzenie budowy obiektów hydrotechnicznych może mieć niekorzystny wpływ na

ś

rodowisko, dlatego też budowle te muszą być bezpieczne i niezawodne. Budowa obiektów

piętrzących wodę wymaga przemieszczania niekiedy ogromnych mas ziemi. Wykopy
i nasypy pod drogi, powiększanie zbiorników wodnych i profilowanie jego skarp,
plantowanie terenu, są konieczne i najczęściej w sposób nieodwracalny zmieniają krajobraz.
Jednak prowadzenie robót budowlanych nie musi oznaczać zniszczenia środowiska.

Przepisy prawa budowlanego nakazują zabezpieczenie na czas budowy wszystkich

elementów środowiska naturalnego znajdującego się w obrębie budowy. Bezpieczeństwo
i niezawodność budowli piętrzących regulują przepisy Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 20 kwietnia 2007 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.

Jaka jest podstawowa grupyfikacja budowli piętrzących?

2.

Jaki jest główny cel wykonania budowli piętrzących wodę?

3.

Jak działają budowle piętrzące?

4.

Jakie zmiany w środowisku powodują budowle piętrzące?

5.

Jakie Budowle mogą okresowo utrzymywać różnice poziomów wody?

6.

Jakie przepisy regulują bezpieczeństwo i niezawodność budowli piętrzących?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz kilka obiektów hydrotechnicznych (budowli piętrzących wodę) znajdujących się

w pobliżu Twojego miejsca zamieszkania: do czego służą jakiego rodzaju są to budowle?
Zrób kilka zdjęć ilustrujących opis. Przygotuj się do zaprezentowania swojego opracowania
na zajęciach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział „Rodzaje budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.1.1),

2)

opisać kilka obiektów hydrotechnicznych,

3)

określić do czego służą,

4)

określić jakiego rodzaju są to budowle,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

6)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

aparat fotograficzny,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przyjrzyj się swojemu miastu lub dzielnicy. Zastanów się, jakie przyrodnicze

i gospodarcze korzyści oraz negatywne skutki mają budowle piętrzące. Spisz swoje
spostrzeżenia i wnioski oraz uzasadnij je podczas dyskusji w grupie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Rodzaje budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.1.1),

2)

wymienić korzyści oraz zmiany w środowisku przyrodniczym wywołane budową
budowli piętrzących,

3)

scharakteryzuj skutki gospodarcze,

4)

zaprezentować pracę na forum grupy,

5)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 3

Wybierz się na dowolną większą budowę, najlepiej obiektów hydrotechnicznych. Oceń,

w jakim stopniu stosuje się tam zasady ochrony środowiska naturalnego. Zapisz swoje
spostrzeżenia i przedstaw je na zajęciach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział „Rodzaje budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.1.1),
3) ocenić stosowanie zasady ochrony środowiska naturalnego,
4) zaprezentować pracę na forum grupy,
5) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić podział budowli piętrzących?

2)

określić cel budowy obiektów hydrotechnicznych?

3)

określić działanie budowli piętrzących wodę?

4)

scharakteryzować budowle do okresowego utrzymywania różnic
poziomów wody?

5)

scharakteryzować przepisy regulujące bezpieczeństwo i niezawodność
budowli piętrzących?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2. Elementy budowli piętrzących

4.2.1. Materiał nauczania

Elementy konstrukcji jako składowe całości konstrukcji, wykonane np. z drewna, stali,

ż

elbetu, żelbetu sprężonego podlegają wpływowi czynników zewnętrznych (w szczególności

obciążeniom stałym i zmiennym). Elementy te pod wpływem czynników zewnętrznych
zmieniają swój stan, który można scharakteryzować między innymi następującymi
parametrami: szerokością rozwarcia rys, ugięciem, naprężeniami panującymi w elemencie
konstrukcyjnym, parametry te ściśle zależą od wielkości czynników zewnętrznych
wpływających na te elementy.

Dla każdego elementu istnieje graniczny stan użytkowania, czyli stan, w którym przy

określonym obciążeniu konstrukcji w danym elemencie występują maksymalne, dopuszczalne
szerokości rozwarcia rys lub element konstrukcyjny ma maksymalne, dopuszczalne ugięcie -
wielkości te podlegają monitorowaniu. Dla każdego elementu istnieje graniczny stan
nośności, czyli stan, w którym przy określonym obciążeniu konstrukcji w elemencie
występują maksymalne, dopuszczalne naprężenia - wielkości te podlegają monitorowaniu.
Przekroczenie stanu granicznego użytkowania lub stanu granicznego nośności stanowi
zagrożenie dla całości konstrukcji, a tym samym zagrożenie dla życia ludzkiego.

Współczesne metody obliczania oparte są o wyniki wieloletnich badań obciążeń

występujących w naturze.

Wśród tych obciążeń w szczególności występują:

–

obciążenia własne – ciężar własny konstrukcji,

– inne obciążenia stałe,
–

obciążenia zmienne, wynikające na przykład z wpływu czynników takich jak śnieg, wiatr,
temperatura.

Kombinacje sum obciążeń określają najbardziej niekorzystny wariant obciążenia. Na

podstawie tych wyników dokonuje się doboru technologii wykonania konstrukcji, doboru
materiałów z punktu widzenia ich jakości i właściwości wytrzymałościowych.
Zaprojektowaną konstrukcję można bezpiecznie użytkować w granicach określonych przez
normy i projektanta (do momentu osiągnięcia stanu granicznego nośności i/lub użytkowania).
Proces projektowania optymalizowany jest - najczęściej poprzez specjalistyczne programy
komputerowe - w celu uzyskania wyniku jak najbardziej zbliżonego do określonej przez
normy granicy bezpieczeństwa konstrukcji. Celem i konsekwencją tego procesu jest przede
wszystkim optymalizacja kosztów inwestycji przy minimalnym, normowym bezpieczeństwie
użytkowania konstrukcji. Normowe wartości występujących w naturze obciążeń określone
zostały jako średnie wartości obliczone w określonym przedziale czasowym. Oznacza to
zarówno występowanie wartości niższych od średniej jak i wyższych. W ekstremalnych
przypadkach wartości te mogą być przekroczone, co z kolei powoduje przekroczenie stanów
granicznych - normowych, bezpiecznych warunków użytkowania konstrukcji. Pomimo, że
konstrukcja była projektowana zgodnie z przepisami i metodyką projektową te ekstrema
obciążeń mogą spowodować lub powodują katastrofę budowlaną.

Każda budowla czy budynek musi zapewniać bezpieczeństwo osób w niej

przebywających. Niekorzystne warunki, jakim jest poddana konstrukcja budowli czy budynku
mogą spowodować bezpośrednie zagrożenie katastrofą budowlaną. Anormalne zjawiska
atmosferyczne powodujące przekroczenie stanów granicznych, które nie były przewidziane
na etapie projektowania elementów konstrukcyjnych, stają się zagrożeniem dla bezpiecznego
użytkowania obiektów budowlanych. Nasilenie się tych zjawisk powoduje, iż użytkownicy
obiektów budowlanych zaczynają zdawać sobie sprawę z zagrożeń, jakie nieść mogą

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

potencjalne przekroczenia stanów granicznych. Nadmierne obciążenia zmienne działające na
konstrukcję mogą potencjalnie doprowadzić do katastrofy budowlanej oraz stanowić
bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzkiego.

Po wykonaniu wykopów można przystąpić do wykonywania fundamentów. Od ich

jakości zależy późniejsza stabilność całego budynku i bezpieczeństwo użytkowników.

Wielkość i kształt fundamentu zależy od kilku czynników:

–

od nośności gruntu,

–

od wielkości obciążenia z całego budynku, które ma przenieść grunt, a od rodzaju
spoczywającej na nim konstrukcji (slup, ściana),

–

od zastosowanego do jego wykonania materiału (murowany, betonowy, żelbetowy).

Głębokość posadowienia fundamentu, czyli zagłębienie w gruncie, zależy od tego, czy

budowla wodna, budynek jest podpiwniczony lub czy posiada kondygnacje podziemne, czy
nie. W pierwszym przypadku fundamenty są oczywiście poniżej poziomu podłogi piwnicy.
W drugim, o głębokości posadowienia decyduje głębokość przemarzania gruntu w danym
miejscu.

Według normy Polska jest podzielona na cztery strefy przemarzania, od 0,8 m na

zachodzie, do 1,4 m na Suwalszczyźnie (w środkowej i południowo-wschodniej Polsce
głębokość przemarzania wynosi 1,0 m) (rys.6). Fundament powinien być zagłębiony
w gruncie poniżej strefy przemarzania. Jest to bardzo ważne, ponieważ gdyby grunt pod
fundamentem zamarzł, zwiększyłby swoją objętość i „wysadził" fundament, powodując
zachwianie konstrukcji całego budynku.

Rys. 6. Strefy przemarzania w Polsce

Rodzaje fundamentów - w zależności od rodzaju ustawianych na nich konstrukcji,

fundamenty dzielimy na: stopy (pod słupy), ławy (pod ściany), ławy bliźniacze (pod dwa
słupy będące blisko siebie), ławy szeregowe (pod rząd słupów), ruszty fundamentowe (pod
krzyżujące się rzędy słupów) oraz płyty i skrzynie fundamentowe (pod całym budynkiem, gdy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

grunt jest mało nośny) (rys.7). Są to tzw. fundamenty bezpośrednie, zwykłe posadowione na
małej głębokości od powierzchni terenu (do 3 m).

Rys. 7. Rodzaje fundamentów

Gdy w poziomie posadowienia budynku grunt ma małą nośność i nawet największe

fundamenty nie wystarczą do przeniesienia obciążeń, stosowane są fundamenty pośrednie.
Mogą to być fundamenty na palach lub na studniach.

Jednym z elementów budowy obiektów hydrotechnicznych jest ich odpowiednie

posadowienie. W tym celu wykorzystuje się pale, studnie i kesony.
–

Pale – przenoszącymi obciążenia elementami pala są jego stopa, pobocznicą (czyli
powierzchnia boczna pala) lub obie jednocześnie. Gdy stopa pala opiera się na warstwie
gruntu nośnego, to taki pal nazywamy stojącym. Jeżeli natomiast warstwa gruntu nośnego
jest gdzieś głęboko, to wtedy pale pracują stopą i pobocznicą (przez siły tarcia) i takie
pale nazywamy zawieszonymi. Ze względu na sposób wykonania dzielimy pale na
wbijane i wykonywane w gruncie. Pale wbijane to gotowe prefabrykowane pale
ż

elbetowe lub pale drewniane. Mogą mieć długość od 10m (drewniane) do 20 m

(żelbetowe). Pale wykonywane w gruncie to pale betonowe lub żelbetowe Najpierw
wykonywany jest otwór w gruncie (w różny sposób, np. przez wywiercenie lub wbicie
rury), który następnie wypełniany jest (też w różny sposób) betonem i ewentualnie
zbrojeniem. Podczas wiercenia otworów nie ma wstrząsów, co jest zaletą tego typu
wykonawstwa. Przykładem pala wykonywanego w gruncie może być pal Franki
(od nazwiska wynalazcy). Do jego wykonania używa się kafara. Kolejność czynności jest
następująca: w miejscu, w którym ma powstać pal, ustawia się rurę zamkniętą korkiem
betonowym, następnie za pomocą kafara (taranu) rurę wbija się w grunt, aż do
wymaganego poziomu, po unieruchomieniu rury ubijakiem wybija się korek, wprowadza
zbrojenie i warstwami ubija się beton z jednoczesnym wyciąganiem stopniowo rury
z gruntu. Na głowicach pali wykonywane są następnie stopy lub ławy fundamentowe.

–

Studnie fundamentowe – ich wykonanie nie wymaga specjalistycznego sprzętu, takiego
jak kafary, i jest na ogół podobne, do wykonania studni na wodę. Dawniej studnie
murowano, obecnie wykonuje się je prawie wyłącznie z prefabrykowanych kręgów
betonowych. Średnica takiej studni jest wystarczająca, aby mógł wejść do niej człowiek
i pogłębiać ją ręcznie. Głębokość studni musi być taka, aby opierała się na warstwie
gruntu nośnego. Po wykonaniu studnia jest wypełniana betonem lub czasami,
zagęszczonym piaskiem. Na studniach wykonuje się fundament w postaci - płyty lub ławy.
Studnie są rozmieszczane głównie na narożach i skrzyżowaniach fundamentów.

–

Kesony – fundamenty w wodzie (np. pod filary mostowe) lub w gruntach silnie
nawodnionych wykonuje się na kesonach. Keson jest to żelbetowa skrzynia, dołem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

otwarta, która zagłębia się w dnie, np. rzeki, pod własnym ciężarem po wybraniu
ze środka ziemi. Na wierzchu kesonu wykonywany jest równocześnie filar mostowy.
Aby praca w kesonie była możliwa, musi w nim panować ciśnienie wyższe niż ciśnienie
otaczającej go wody. Im głębiej jest zanurzony keson, tym większe panuje
w nim ciśnienie. Dlatego praca robotników w kesonie jest ciężka i nie może trwać długo,
a przed każdym wejściem i wyjściem muszą oni przechodzić dekompresję (podobnie
jak nurkowie) w specjalnej komorze.

Roboty ziemne wykonuje się mechanicznie, używając odpowiedniego sprzętu, lub

niekiedy ręcznie. Do wykonywania wykopów wykorzystuje się głównie koparki. Służą do
odspajania i wydobywania gruntu, a jednocześnie do ładowania go na środki transportowe lut
odkładania na miejsce składowania w obrębie zasięgu koparki.

Ze względu na rodzaj podwozia, na którym zamocowana jest koparka, rozróżniamy

koparki ciągnikowe (zamocowane na ciągniku, najczęściej wraz z innym narzędziem, np.
spycharką),

samochodowe

(na

podwoziu

samochodowym),

samojezdne

kołowe

i gąsienicowe.

W zależności od rodzaju pracy rozróżnia się koparki o pracy ciągłej (wieloczerpakowe)

lub pracy cyklicznej (jednoczerpakowe). Koparki jednoczerpakowe mogą być przedsiębierne
lub podsiębierne. Koparki przedsiębierne nabierają grunt przed sobą i podnoszą go z dołu do
góry. Są one najbardziej uniwersalne, ale nie nadają się do wykonywania wykopów wąskich,
ponieważ muszą pracować na dnie wykopu. Pojemność łyżki koparki, czyli ilość ziemi, którą
jednorazowo wydobywa jest różna i zależna od rodzaju podwozia i potrzeb. Koparki
przedsiębierne mogą mieć łyżki o pojemności od 0,25 m

3

do 15 m

3

. Ponieważ koparka pracuje

w wykopie, musi mieć wcześniej przygotowany do niego zjazd, który służy też samochodom
odbierającym urobek. Koparki podsiębierne nabierają grunt pod siebie. Wykonują one wykop
ze stanowiska na powierzchni terenu i nie muszą zjeżdżać do wykopu. Mają zastosowanie
przy mniejszych i nieco płytszych wykopach (teoretycznie do 6,5 m, ale w praktyce do 4,5 m)
oraz do wykonywania wykopów ciągłych wąskoprzestrzennych (pod rurociągi, kable
energetyczne, sieci wodociągowe, itp.). Pojemność łyżki takich koparek jest nieco mniejsza
niż przedsiębiernych i wynosi od 0,1 m

3

np. do wykopów pod kable telefoniczne do 2,0 m

3

.

Do wykonywania wykopów liniowych stosowane są też koparki wielonaczyniowe (np.

wieloczerpakowe), szczególnie wtedy, gdy wykopana ziemia jest składowana obok wykopu,
bo ma służyć do jego zasypania.

Oprócz koparek przy wykonywaniu robót ziemnych pod budowle hydrotechniczne mogą

być stosowane spycharki, ładowarki, zgarniarki, równiarki, wibratory i walce oraz środki
transportu. Spycharki służą do zasypywania wykopów oraz do tworzenia hałd ziemi w celu
łatwiejszego ładowania. Można ich też używać do wyrównywania powierzchni terenu.

Ładowarki służą oczywiście do ładowania na samochody odspojonego i zgromadzonego

na hałdach gruntu. Pojemność ich czerpaka jest większa niż łyżki koparki. Zgarniarki
i równiarki wykorzystuje się do wyrównywania (niwelacji) większych powierzchni terenu, np.
pod drogi, boiska itp., rzadziej pod budynki czy nawet osiedla. Do zagęszczania spulchnionej
ziemi, na przykład przy zasypywaniu wykopów, stosowane są wibratory powierzchniowe
i walce.

Do transportu ziemi z wykopów na krótsze odległości, szczególnie od koparek

wielonaczyniowych, służą przenośniki taśmowe. Można z nich tworzyć ciągi, umożliwiające
przemieszczenie ziemi na odległość kilkudziesięciu metrów. W kopalniach odkrywkowych
takie taśmociągi przenoszą urobek na większe odległości, nawet na kilka kilometrów. Do
transportu zbędnej ziemi poza budowę - na wysypisko - używa się obecnie prawie wyłącznie
samochodów samowyładowczych, czyli wywrotek. Liczbę samochodów potrzebnych do
zapewnienia ciągłości pracy koparki ustala się, uwzględniając wydajność pracy koparki,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

odległość, na jaką wywożona jest ziemia i ewentualne utrudnienia w ruchu - szczególnie
w miastach.

Proces budowy obiektów hydrotechnicznych wieńczy kompleksowe wykonanie różnych

robót w różnym czasie. Wzrost tempa inwestycji budowlanych szczególnie w budownictwie
przemysłowym i hydrotechnicznym pociąga za sobą istotne zmiany w organizacji
i planowaniu robót. Roboty izolacyjne obejmują wykonanie izolacji przeciwwilgociowych
i przeciwwodnych, izolacji cieplnych i przeciwdźwiękowych oraz szczelin dylatacyjnych.

Roboty kowalsko-ślusarskie obejmują wbudowanie gotowych stalowych krat, balustrad,

narożników ochronnych, uchwytów. Roboty betoniarsko – zbrojarskie obejmują natomiast
wszelkie prace związane z zamontowaniem elementów prefabrykowanych, które
wykorzystywane są w czasie realizacji budowy. Planowanie wykonania określonych robót
wiąże się w głównej mierze z planem organizacyjnym budowy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.

Co to są elementy konstrukcyjne?

2.

Jakie są zasady wykonania fundamentowania budowli wodnych?

3.

Na czym polega plan organizacyjny budowy?

4.

Jakie są rodzaje fundamentów?

5.

Jakie są zasady posadowienia budowli wodnych?

6.

Jaki sprzęt stosowany jest do wykonywania robót ziemnych?

7.

Jakie są zasady wykonywania robót kowalsko - ślusarskich?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, w jakich okolicznościach wykonujemy fundamenty na kesonach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Elementy budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.2.1)

2)

określić okoliczności wykonania fundamentów na kesonach,

3)

zaprezentować pracę na forum grupy,

4)

dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

Normy i wymagania techniczne,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Opisz rozwiązania konstrukcyjno – materiałowe dowolnej budowli hydrotechnicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Elementy budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.2.1),

2)

opisać rozwiązania konstrukcyjno – materiałowe budowli hydrotechnicznej,

3)

zaprezentować pracę na forum grupy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

plansze poglądowe,

–

dokumentacja techniczna,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Naszkicuj element ścianki szczelnej, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Elementy budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt. 4.2.1),

2)

naszkicować element ścianki szczelnej, zgodnie z instrukcją,

3)

scharakteryzować poszczególne elementy,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna,

–

modele budowli piętrzących,

–

projekty techniczne i realizacyjne budowli piętrzących,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wymień i scharakteryzuj sprzęt stosowany do robót ziemnych w budownictwie wodnym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Elementy budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt.4.2.1),

2)

wymienić sprzęt stosowany do robót ziemnych w budownictwie wodnym,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

materiały, narzędzia, sprzęt,

–

literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić elementy konstrukcyjne budowli?

2)

określić zasady wykonania fundamentowania budowli wodnych?

3)

wymienić rodzaje fundamentów?

4)

wymienić zasady posadowienia budowli wodnych?

5)

wymienić sprzęt stosowany do robót ziemnych?

6)

scharakteryzować plan organizacyjny budowy?

7)

określić zasady wykonania robót kowalsko - ślusarskich?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3.Wyposażenie budowli piętrzących

4.3.1. Materiał nauczania

Różnica poziomów zwierciadeł wody przed i za zaporą powoduje, że woda wnika w pory

gruntu w korpusie oraz w podłożu i poruszając się w nich w kierunku skarpy odpowietrznej
odpływa ze zbiornika, a dopływa do dolnego stanowiska zapór ziemnych.

Ruch wody w korpusie i podłożu ilustruje siatka hydrodynamiczna. Najwyższą linię

prądu tej siatki nazywa się linią depresji. Ogranicza ona od góry przesiąkający przez korpus
strumień wód gruntowych i oddziela obszar płynięcia od obszaru, który jeżeli pominie się
wody kapilarne jest suchy.

W zaporze bez drenażu linia depresji ułoży się wysoko, a woda będzie wysiąkać ze

skarpy odpowietrznej na znacznej jej części ( do wysokości około 1/3 H). Tak wysokie
położenie linii depresji jest niedopuszczalne, gdyż wysiąki wody ze skarpy powodują
odkształcenia miejscowe, drobne oberwania, zsunięcia i ubytki materiału.

Uszczelnienia zapór ziemnych i narzutowych, dzielone na zewnętrzne ekrany

i wewnętrzne rdzenie. Stosuje się je w celu niedopuszczenia wody do korpusu lub do jego
części. Chroni się w ten sposób przed nadmiernymi stratami wody oraz przed filtracyjnymi
deformacjami gruntu, które mogą doprowadzić do przerwania zapory.

Wymaga się, aby:

–

konstrukcja i materiał ekranu lub rdzenia zapewniały utrzymanie szczelności przy
wszystkich dających się przewidzieć obciążeniach i oddziaływaniach,

materiał, konstrukcja i wykonanie korpusu zapewniały dobre podparcie uszczelnienia,

–

połączenia rdzeni i ekranów z praktycznie nieprzepuszczalnymi podłożami i zboczami
lub z ich uszczelnieniami uniemożliwiały powstanie przesiąków, które erodując materiał
korpusu mogłyby spowodować zniszczenie podparcia uszczelnienia, a więc i jego
samego. Zwłaszcza powinna być wykluczona możliwość powstania tzw. hydraulicznego,
krótkiego spięcia, tzn. obejścia przez wodę krótką drogą uszczelnienia,

drenaże zapewniały całkowite ujęcie i bezpieczne odprowadzenie przesiąków,
konieczność ta wynika z faktu, iż nie ma uszczelnień całkowicie nie przepuszczających
wody.

Jest wskazane, by konstrukcja drenaży umożliwiała wykrycie w przybliżeniu miejsca

uszkodzenia ekranu lub rdzenia. Wymaga się również, aby w razie zniszczenia uszczelnienia
przez działanie człowieka (terroryzm, wandalizm, wojna) lub niedające się przewidzieć
obciążenia i oddziaływania konstrukcja i materiał korpusu umożliwiały przepływ wody przez
nasyp bez spowodowania katastrofy. Nawet w najgorszym wypadku powinno być możliwe
wypłynięcie wody z całego zbiornika bez przerwania zapory.

Najpewniejszym zabezpieczeniem podłoża przed filtracją jest przesłona sięgająca do

gruntów słabo przepuszczalnych. Nie zawsze można ją zastosować, co zmusza do budowy
niepełnych lub zawieszonych przesłon niesięgających gruntów nieprzepuszczalnych.

W gruntach niespoistych stosuje się przesłony w postaci ścianek szczelnych stalowych,

wyjątkowo drewnianych, a obecnie najczęściej uszczelnienia iłowe, rzadziej betonowe,
wykonywane w wykopach wąskoprzestrzennych, rozpartych zawiesiną tiksotropową.

Tańsze i łatwiejsze w wykonaniu jest często uszczelnienie podłoża fartuchem (ponurem)

poziomym, jako jedynym elementem uszczelniającym lub współdziałającym z przesłoną
pionową.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Fartuchy wykonuje się z gruntów spoistych o minimalnej grubości warstwy 0,5 m lub

z folii polimerowych. Długości stosowanych fartuchów mieszczą się zazwyczaj w przedziale
H – 6H (gdzie H – głębokość wody przy zaporze w czasie wezbrania miarodajnego). Przed
uszkodzeniem fartucha w okresie budowy, jego przemarzaniem lub wysychaniem chroni
warstwa gruntów grubości 0,5 ÷1,0 m (zwykle uzyskanych w miejscu budowy).

W skalach przesłony są potrzebne, gdy wodochłonność podłoża przekracza 0,01 ÷

0,03 l/min na 1m długości otworu i 1m ciśnienia słupa wody. Są to przesłony iniekcyjne
(zastrzykowe) uzyskiwane przez wtłaczanie w wywiercone otwory, a przez nie w szczeliny
skalne, zaprawy cementowo-piaskowej albo zawiesin cementowych i cementowo-iłowych
(bardzo drobne spękania). Rozstaw otworów, zwiększający się z rosnącą wodochłonnością,
przyjmuje się w granicach 1,5 ÷ 6,0 m. Przyjęty rozstaw sprawdza się w terenie,
przeprowadzając próbną cementację.

Ś

cianki szczelne - technologia zabezpieczania wykopów:

−−−−

Ś

cianka berlińska - obudowa tymczasowa składająca się z pionowych słupów stalowych

i poziomych elementów opinki. Słupy wykonywane są z różnego rodzaju dwuteowników
lub podwójnych ceowników tworzących słupy dwugałęziowe. Słupy osadzane są
w otworach wierconych, można je również pogrążać wibracyjnie lub wbijać kafarem.
W otworach wierconych w rurach lub w osłonie zawiesiny samotężejącej dolne części
pali można obetonować. Po wykonaniu słupów należy przystąpić do zakładania opinki.
Opinkę zakłada się w miarę prowadzenia robót ziemnych. Wysokość zakładanej
jednorazowo opinki zależy od rodzaju gruntu (w sypkich piaskach może to być ca. 0,5 m
zaś w gruntach zwartych np. glinach, iłach nawet do 1,8 m). Ścianka berlińska
w zależności od głębokości może pracować jako wspornik lub (szczególnie przy
głębokości powyżej 4,0 m) być podparta - konstrukcją rozpierającą lub kotwami
gruntowymi. Zastosowanie kotew wymaga uzgodnień na wyjście poza obręb własnej
działki przy zastosowaniu rozpór unikamy tego. Pod względem ekonomicznym ścianka
berlińska stanowi najtańsze rozwiązanie zabezpieczenia głębokich wykopów (wykopy
nawet do 20 m). Ścianka berlińska często stanowi zewnętrzny szalunek tracony dla
wznoszonej konstrukcji. Zaletą ścianki berlińskiej jest zmniejszenie kosztów przez
wyciąganie pali (odzysk stali) i demontaż opinki po wykonaniu stanu „0” budynku.

−−−−

Ś

cianka szczelna - ścianka szczelna stanowi rodzaj obudowy tymczasowej lub stałej

wykonywanej z profili stalowych (popularne larseny, profile Hoesch itp.) Profile różnią
się między sobą przede wszystkim kształtem oraz parametrami technicznymi (np. Wx)
sztywnością. Szczelność tego typu ścianek zapewnia łączenie ze sobą pojedynczych
profili na zamki. Profile stalowe można pogrążać przy użyciu kafarów (metoda udarowa),
wibratorów zwłaszcza z możliwością regulacji drgań (metoda nierezonansowa) oraz
przez statyczne wciskanie grodzic. Ścianki szczelne mogą pracować wspornikowo lub
być podparte (konstrukcja rozpierająca lub kotwy gruntowe). Zastosowanie ścianki
szczelnej zapewnia szczelne wyszalowanie wykopu i w porównaniu do ścianki
berlińskiej ogranicza ręczne roboty do minimum. Zabezpieczenie tego typu jest
ekonomiczne nawet przy niewielkim zakresie robót pod warunkiem możliwości
odzyskania grodzic. Przy odpowiednim zabezpieczeniu antykorozyjnym i zastosowaniu
uszczelek na zamkach ścianki tego typu mogą stanowić konstrukcje stałe. Do pogrążania
ś

cianek szczelnych używamy wibratorów niskiej i wysokiej częstotliwości

umożliwiających pracę w gęstej zabudowie. Pogrążamy, wbijamy i wyciągamy elementy
na głębokość do 16 m.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 8. Ścianka szczelna – widok z dołu[opracowanie własne]

Rys. 9. Ścianka szczelna – widok z góry[opracowanie własne]

−−−−

Palisady wykonywane są z mikropali i pali o średnicach 400-800 mm. W ściankach
palowych tego typu wierconych o stosuje się zarówno pale rurowane jak i pale CFA.
W obu przypadkach pale zbrojone są szkieletami prętowymi lub palami dwuteowymi.
Długość zbrojenia w przypadku pali CFA nie może być zmniejszana jak to ma miejsce
przy palach fundamentowych obciążonych siłą pionową (wciskanych). Pale tworzące
ś

cianę wykonywane są na zakład lub w określonym rozstawie. Pale wykonywane na

zakład dzielą się na pale konstrukcyjne i wypełniające. Najpierw wykonuje się pale
wypełniające a po nich pale konstrukcyjne. W ścianach z palami rozsuniętymi przerwy
pomiędzy palami zabezpiecza się betonowym torkretem na siatce. Palisady ze względu
na konieczność unikania odkształceń poziomych muszą być na swej wysokości częściej
podpierane. Zastosowanie palisady daje możliwość dopasowania się do złożonego
kształtu wykopu i pozwala maksymalnie zbliżyć się do istniejącej zabudowy. Ponad to
palisady można wykonywać w prawie każdych warunkach gruntowych. Metoda ta jest
przyjazna dla otoczenia nie powoduje wstrząsów, jest cicha i stosunkowo „czysta”.
Dylatacja, inaczej przerwa dylatacyjna, jest to celowo utworzona szczelina w konstrukcji
architektonicznej a także hydrotechnicznej. Wydzielone elementy, ich fragmenty
samodzielnie przenoszą przewidywane obciążenia, odkształcenia i przesunięcia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Dylatacje dzielimy na:

–

konstrukcyjne – wydzielające fragmenty budynku stanowiące jednolitą całość pod
względem statyki, stosowane są przy zmianie sposobu posadowienia, zmianie układu
konstrukcyjnego budynku, dużych różnic w obciążeniach, przy znacznych wymiarach
budowli w rzucie poziomym itp.,

–

termiczne – mające za zadanie wyeliminowanie wpływu dużych naprężeń od odkształceń
termicznych (rozszerzalność termiczna) poszczególnych fragmentów budynku,

–

technologiczne – eliminujące wpływ skurczu lub pęcznienia materiałów użytych do
wykonania elementu budowli,

–

przeciwdrganiowe – mające zadanie eliminacji lub zmniejszenia wpływu drgań,
wstrząsów itp. jednego elementu na drugi, stosowane np. pomiędzy maszyną a jej
fundamentem, posadzką a fundamentem maszyny wytwarzającej drgania (np. młot), w
rejonach trzęsień ziemi lub szkód górniczych.

Zasady wykonywania umocnień wokół budowli piętrzących

Każdy budynek jest tak trwały jak jego fundamenty. By móc zbudować fundament trzeba

najpierw zbadać grunt. Dane, które otrzymamy po zbadaniu gruntu umożliwią nam określenie
obciążeń, co z kolei jest podstawą do odpowiedniego zaprojektowania fundamentów
budynku. Jednak zdarzają się grunty, które są mało spoiste lub słabe. Posadowienie budynku
na takim terenie możliwe jest po uprzednim wzmocnieniu. Zależnie od wielkości budynku
i obciążeń, które wywiera na grunt, stosuje się różne sposoby wzmocnień.

Wśród metod do wzmacniania gruntów zaliczamy:
Ubijanie - najprostszym sposobem wzmacniania gruntów piaszczystych, pod małymi
i lekkimi obiektami, jest moczenie gruntu niewielką ilością wody i ubijaniu go ubijakami
mechanicznymi lub ręcznymi. Jeżeli nośność gruntu jest zbyt mała, a wynika ona
z wilgotności gruntu, to możemy zagęścić go żwirem bądź drobnymi kamieniami ubijanymi
warstwami. Zagęszczając tym sposobem grunt bardzo mokry, należy wykonać ścianki
szczelne wokół zagęszczonego odcinka.
Zastrzyki z zaprawy cementowej - słabe grunty sypkie można zagęścić zastrzykami z zaprawy
cementowej. Do tego celu wbija się na odpowiednią głębokość w grunt stalowe rury, do
których przewodami gumowymi doprowadza się pod ciśnieniem płynną zaprawę cementową.
Zaprawa ta wypełnia przestrzenie międzycząsteczkowe w gruncie, zwiększając jego
szczelność i wytrzymałość. W podobny sposób wzmacnia się grunty metodami chemicznymi,
wprowadzając do gruntu związki zawierające szkło wodne lub polimery.

Wzmacnianie gruntu metodą Jet Grounting - metoda polega na mieszaniu gruntu

z zaczynem stabilizującym wtłaczanym strumieniowo pod wysokim ciśnieniem (200-
300 bar). Można w ten sposób wzmacniać wszelkiego rodzaju grunty: organiczne, torfy
i namuły, luźne piaski o różnej granulacji i plastyczne grunty spoiste. Zastępuje ściany
szczelinowe, pale. W pierwszym etapie wzmacniania, żerdzią średnicy 88,9 mm, drąży się
grunt do głębokości przewidzianej w projekcie. W trakcie wiercenia stosuje się płuczkę
wodną lub bentonitową. Ciecz tłoczona pod ciśnieniem znacznie ułatwia wiercenie. Po
osiągnięciu żądanej głębokości rozpoczyna się strumieniowe tłoczenie zaczynu przez dysze,
umieszczone w dolnej części żerdzi.

W trakcie iniekcji grunt jest rozdrabniany i mieszany z zaczynem. Obrotowy sposób

podnoszenia żerdzi przy jednoczesnym tłoczeniu zawiesiny umożliwia wykonanie kolumny
gruntowo-cementowej w kształcie walca. Jego średnica zależy od rodzaju gruntu i technologii
iniekcji -wielkości ciśnienia, składu iniektu, a także średnicy dysz i czasu iniekcji. W ten
sposób powstają kolumny średnicy od 40 do 180 cm.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Metoda może być wykorzystana nie tylko przy wzmacnianiu wszelkiego rodzajów

gruntów ale i przy wzmacnianiu oraz uszczelnianiu wału przeciwpowodziowego. Odbywa się
to za pomocą przesłon filtracyjnych.

Technologię iniekcji zastosowano na przykład do wykonania pionowej przesłony

izolacyjnej w obwałowaniach stopnia wodnego na Zalewie Zegrzyńskim w miejscowości
Dębe. Można ją także stosować przy wykonywaniu szczelnych wykopów w nawodnionych
gruntach. Wykop otacza się ścianami szczelinowymi, a dno wypełnia kolumnami cementowo-
gruntowymi nachodzącymi na siebie. Dzięki odpowiedniemu dobraniu składu zaczynu
wodoszczelność przesłony wynosi k =10-7 ÷ 10-9 cm/s. Po wykonaniu ścian oraz iniekcji
uszczelniających w dnie wykopu, można wypompować wodę i rozpocząć wybieranie gruntu.
Proces tłoczenia iniektu można przerwać w dowolnym momencie. Pozwala to kształtować
kolumny dowolnych wysokości. Aby wzmocnić podłoże pod fundamentem istniejącego
budynku, należy, wiercąc pod kątem, wykonać kolumny ukośne.

Dodatkową zaletą tej technologii jest to, że kolumny można wykonywać, wstawiając

urządzenie do piwnic budynku, pod warunkiem jednak, że pomieszczenie ma wysokość, co
najmniej 1,5 m. Pozwala to wzmacniać podłoże pod fundamentami budynków już stojących,
także z pomieszczeń piwnic w centralnie położonych częściach budynku, tam gdzie nie ma
dostępu od zewnątrz. Metoda ta, choć bardzo kosztowna, pozwala na wykonanie
podziemnych kondygnacji w silnie nawodnionych, piaszczystych warstwach podłoża, gdy
warstwa nieprzepuszczalnych gruntów znajduje się na znacznej głębokości. Mimo swoich
zalet, technologia ta nie jest dostatecznie rozpowszechniona w Polsce. Stosuje ją zaledwie
kilka przedsiębiorstw.

Aparatura kontrolno – pomiarowa służąca do badań

Aparatura ASTKZ przeznaczony jest do zdalnego sterowania pomiarami i gromadzenia
danych pomiarowych uzyskanych z czujników zainstalowanych na jazie i zaporze czołowej.

System składa się z czujników, które dokonują następujące pomiary w zależności od

miejsca może wynosić od kilku do kilkunastu i mierzyć następujące parametry:

–

pomiary poziomu wody w piezometriach,

–

pomiar poziomu wody dolnej,

–

pomiary poziomu wody górnej,

–

pomiary pochyłu konstrukcji jazu,

–

pomiary przemieszczenia konstrukcji jazu,

–

pomiary temperatury wody górnej i piezometrów,

–

pomiar temperatury betonu,

–

pomiary meteorologiczne w stacji METEO.

Impulsy z tych czujników przekazywane są do stacji operatorskiej. Oprogramowanie

umożliwia wydruk w formie wykresu z opisem punktów pomiarowych oraz obróbkę
w arkuszu kalkulacyjnym EXEL. Pomiar jest ciągły z zadanym interwałem czasowym.

Wyniki rejestrowane i archiwizowane są w systemie WIZKON, który umożliwia obróbkę

danych. Ciągła archiwizacja pozwala na odtworzenie, obróbkę i przegląd wyników pomiarów
zarejestrowanych od czasu uruchomienia systemu pomiarowego. Weryfikację prawidłowości
odczytów aparatury kontrolno-pomiarowej należy przeprowadzać raz w roku oraz po
wymianie istotnych elementów systemu, mających wpływ na wiarygodność pomiarów.
–

Geodezyjne sieci pomiarowe - w skład sieci geodezyjnej wchodzą punkty zainstalowane
na obiektach stopnia, które podlegają kontroli przemieszczeń. Na podstawie pomiarów
analizuje się poziome i pionowe przemieszczenia punktów kontrolowanych. Sieć
niwelacyjna składa się z reperów odniesienia zlokalizowanych na lewym i prawym
brzegu oraz reperów kontrolowanych usytuowanych np. na elektrowni, przepławce, jazie

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

i zaporze czołowej. Repery tworzą od 14 ciągów głównych dowiązanych do 9 reperów
odniesienia.

Pomiary przemieszczeń wykonywane są metodą niwelacji precyzyjnej. W ich wyniku

otrzymuje się pionowe przemieszczenia punktów kontrolowanych z danego okresu
porównawczego. Sieć pomiarowa do określania poziomych przemieszczeń bezwzględnych
zbudowana jest ze stanowiska obserwacyjnego, umieszczonego na skarpie prawego brzegu,
z celowników kierunków nawiązania- usytuowanych na budynku elektrowni, oraz budynkach
z obrębu stopnia i z celowników kontrolowanych.

Sieć pomiarowa do określania przemieszczeń poziomych względnych oparta jest na 11

szczelinomierzach dwuosiowych zainstalowanych na dylatacjach filarów jazu i na dylatacji
między elektrownią a pierwszym dokiem jazu. Wyniki pomiarów należy przekazywać do
OTKZ – IMGW.
–

Piezometry na jazie i zaporze - służą do obserwacji, pomiarów i kontroli poziomów wody
w korpusie zapory ziemnej oraz ciśnień piezometrycznych pod płytą fundamentową jazu.
Poziomy zwierciadła wody wykonywane są przy pomocy sond hydrostatycznych SG 25
w piezometrach jazu i zapory podłączonych do ASTKZ. Pomiary wykonywane są
ręcznie, w rurach wyprowadzanych ponad zwierciadło wody, po ich uprzednim
zamontowaniu przez ekipę nurków. Po pomiarach rury są demontowane a otwory
zamykane na poziomie płyty nakręcanymi kołpakami.

–

Łaty wodowskazowe - służą do kontroli i codziennych pomiarów stanu wody.
Najczęściej łaty montuje się na filarze górnego i dolnego stanowisku jazu,
w pompowniach.

–

Punkty poligonowe montuje się na zaporach i brzegach oraz na konstrukcjach
betonowych budowli założone są, zastabilizowane i zaniwelowane słupki, paliki, stalowe
bolce- stanowiące wierzchołki przekrojów, w których wykonywane są 1 raz w roku
pomiary kontrolne dna. Wyniki pomiarów przekazuje się do OTKZ - IMGW.

Wszystkie urządzenia kontrolno-pomiarowe powinny być należycie konserwowane

i w miarę potrzeby remontowane w uzgodnieniu z instytucją wykonującą pomiary.

Przedmiar robót jest to zestawienie rodzajów i ilości robót podstawowych, które są

przewidziane do wykonania wraz z ich szczegółowym opisem i wyliczeniami. Zestawienie
to sporządza się przed wykonaniem robót, na podstawie dokumentacji projektowej oraz
specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych.

Przedmiar stanowi uszczegółowienie dokumentacji projektowej, gdyż zawiera opisy

robót, których konieczność wykonania wynika z rysunków i opisów technicznych, oraz
podaje wyliczenie ilości i jednostkę miary każdej wyszczególnionej w nim roboty
podstawowej. Umożliwia to wykonawcom jednoznaczne określenie ceny, za jaką są skłonni
wykonać zaplanowana pracę. Jednostki miary i ilości robót ustala się dla robót
podstawowych.

Przedmiary sporządza się przed wykonaniem robót na podstawie dokumentacji

projektowej i specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót. Dokumentacja
stanowiąca podstawę przedmiaru powinna zawierać:
–

projekt wykonawczy obiektu,

–

specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót

–

założenia wyjściowe do kosztorysowania.

Obmiar robót jest to mierzenie ich ilości na podstawie stanu rzeczywistego (tzw. obmiar

z natury) po wykonaniu wszystkich prac. Pomiary takie powinny być prowadzone na każdej
budowie, a są obowiązkowe w przypadku rozliczania wartości robót według kosztorysu

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

powykonawczego oraz wystąpienia robót dodatkowych, zanikających lub ulegających
zakryciu.

Zasady wykonania obmiaru robót są takie same jak zasady przedmiarowania. Ilości

wykonanych robót rejestruje się w odrębnym dokumencie, zwanym książką obmiarów (księgą
obmiarów). Wyliczenia i zapisy prowadzi się w specjalnym formularzu (tab. 1).

Pozycje w książce obmiarów powinny odpowiadać pozycjom kosztorysu. Zapisów

należy dokonywać bezpośrednio po zakończeniu roboty, zamieszczane szkice, wymiary
i wyliczenia niezbędne do udokumentowania wykonanych prac. Wyliczone ilości robót
potwierdza podpisem kierownik budowy i inspektor nadzoru inwestorskiego. Roboty
ulegające zakryciu podczas późniejszych prac powinny być obmierzone, odebrane i wpisane
do książki obmiarów przed ich zakryciem. Księgę obmiarów prowadzi kierownik budowy lub
wyznaczony przez niego pracownik.

Tabela 1. Księga obmiarów robót

Lp

Opis pozycji i obmiar robót

Ilość wg obmiaru

Ilość od początku

1

2

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Kontrola i odbiór robót, podobnie jak przy regulacji rzek nizinnych, ma na celu:

sprawdzenie jakości materiałów, dokładności wykonania robót i zgodności z odpowiednimi
normami i wskazówkami zawartymi w części technologicznej projektu lub w Wytycznych
technicznych wykonawstwa i odbioru.

W czasie odbioru robót należy kontrolować:

−

usytuowanie budowli (osie budowli, rzędne ich koron, pochylenie skarp itp.),

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

−

wymiary

budowli

(grubość

podsypek,

narzutów

kamiennych

nadwodnych

i podwodnych),

−

falistość i nierówność powierzchni bruków, wielkość szczelin i dokładność ich
fugowania, do dokładnej kontroli należy wybrać losowo 1 m

2

z każdych 50-h 100 m

2

brukowania,

−

jakość betonu użytego do budowy stopni, progów, żłobów i zapór,

−

grubość i wytrzymałość kamienia użytego do bruków i okładzin,

−

kubaturę wykopów i nasypów.

Stwierdzone w czasie wykonywania lub odbioru niedokładności lub odstępstwa

(nieuzgodnione) powinny być usunięte, a roboty przedstawione do ponownego odbioru
w terminie uzgodnionym protokołem.

Przy wykonaniu robót budowlanych mogą być stosowane:

–

odbiory robót zanikających lub ulegających zakryciu polegające na ocenie ilości i jakości,
których ocena nie byłaby możliwa w toku dalszej realizacji,

– odbiory częściowe polegające na ocenie ilości i jakości wykonanych części robót lub

etapów realizacji inwestycji ustalonych w szczegółowych warunkach umowy,

– odbiór końcowy polegający na ocenie całości wykonanych robót oraz ustaleniu

wynagrodzenia końcowego wykonawcy, przedmiotem odbioru końcowego jest
całkowicie zrealizowane przedsięwzięcie,

–

odbiór ostateczny po zakończeniu okresu gwarancji.

W celu wykonania kontroli i odbioru robót należy sporządzić protokół wg

zamieszczonego poniżej wzoru.

PROTOKÓŁ ODBIORU KOŃCOWEGO NR ………

Spisany w dniu …………………. w miejscowości ……………………………………………

(części) zadania …………………….………….. pod nazwą ……………………………….….

….……………………………………………………………………………………………….

wykonanego przez ………………………………………………………………………………

na podstawie umowy nr ……………………………........... z dnia …………………………….

Zgodnie ze zgłoszeniem gotowości do odbioru pismem

nr. ………………………… z dnia ……………………………..………………

przedstawiciel Wykonawcy ………………………………………………….…………………

przekazuje, a przedstawiciel …………………………………………. w

Warszawie ………………………………………. działający na podstawie pełnomocnictwa

nr. …………….. z dnia ……………. odbiera w/w zadanie.

W trakcie czynności odbioru przedstawiciele strona zapoznali się z przygotowanymi

dokumentami, których wykaz stanowi załącznik do niniejszego protokołu, oraz dokonali

oględzin wykonanych robót i na tej podstawie zgodnie stwierdzają :

1.

Zadanie zostało wykonane w okresie od dnia ……………………………..

do dnia ………………. Zgodnie z zapisem w dzienniku budowy nr. …….

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

2.

Umowa przewidywała termin rozp. dnia ……….......... zakoń. dnia ……….…………..

3.

Koszt robót według umowy …………………………………………………………….

a)

koszt robót wg. Kosztorysu powykonawczego …………………………………

b)

dotychczas zafakturowano ……………………………………………………...

c)

pozostaje do zapłaty ……………………………………………….....................

4.

Zadanie zostało wykonane (bez wad) z wadami nadającymi się do usunięcia

(z wadami nie nadającymi się do usunięcia) wykaz wad i terminy ich usunięcia lub

wartość obniżki wynagrodzenia z tego tytułu stanowi załącznik do niniejszego

protokółu

Łączna kwota potrąceń z tytułu wad wynosi ………………………………

5.

Konieczne jest wykonanie następujących robót dodatkowych :

…………………………………………………………………………...………………

…………………. w terminie do dnia …………………….….

6.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie

……………………………… licząc od dnia ……………………………...

7.

Jakość robót ocenia się jako …………………………………………………………….

8.

Uwagi

dodatkowe

stron

……………………………………………………

…………………………………………………………………………...………………

…………………………………………………………….......

na tym protokół zakończono i po odczytaniu podpisano.

Protokół został sporządzony w …………………. jednobrzmiących egzemplarzach z tego

…………… (w tym oryginał) otrzymuje wykonawca.

Załączników : …………………………………………………………………………………

Przekazujący ……………………………………………………………………........................

Odbierający ……………………………………………………………………........................

W czynnościach odbioru uczestniczyli :

1.

Kierownik budowy …………………………….............. podpis ………………………

2.

Inspektor nadzoru ……………………………............... podpis ……………………….

3.

…………………………………………………………….…………………..................

4.

……………………………………………………………….………………..................

5.

………………………………………………………………….……………..................

6.

…………………………………………………………………………….......................

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Uwagi dodatkowe :

Zakres ilościowo-rzeczowy przedmiotu odbioru………….........................................................

……………………………………………………………………………………..……………

………………………………………………………………………

Wystawiono dowód „OT” nr. ………………………..... dnia …………………..

……………………………………..

(podpis)

Przyjęto do eksploatacji dnia ………………………………….

…………….………………….........

(podpis)

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega zjawisko filtracji wody pod budowlami piętrzącymi?

2.

Jakie są sposoby zabezpieczania gruntu przed filtracją?

3.

Co to jest ścianka szczelna?

4.

Co to jest dylatacja?

5.

Jakie są sposoby wykonywania umocnień wokół budowli piętrzących?

6.

Do czego służy aparatura kontrolno – pomiarowa?

7.

Gdzie umieszcza się piezometry i do czego służą?

8.

W jaki sposób wykorzystuje się łaty wodowskazowe?

9.

Na czym polega przedmiar i obmiar robót?

10.

W jaki sposób przeprowadza się kontrole i odbiór robót?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw zmiany w gruncie wywołane filtracją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Wyposażenie budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt.
4.3.1),

2)

przedstawić zmiany w gruncie wywołanych filtracją,

3)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

modele budowli piętrzących,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

–

film dydaktyczny dotyczący filtracji wody,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Spróbuj wymienić i scharakteryzować rodzaje odbiorów robót budowlanych. Opisz

znaczenie odbioru końcowego dla inwestora i wykonawcy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Wyposażenie budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt.
4.3.1),

2)

wymienić rodzaje odbiorów robót budowlanych,

3)

opisać znaczenie odbioru końcowego dla inwestora i wykonawcy,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

protokoły odbioru końcowego robót,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Opisz jak powinien przebiegać przedmiar i obmiar robót. W tym celu wykonaj i uzupełnij

tabelkę.

Przedmiar robót

Obmiar robót

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Wyposażenie budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt.
4.3.1),

2)

opisać przebieg i obmiar robót,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

3)

uzupełnić tabelkę,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

protokoły odbioru końcowego robót,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wykonaj obmiar robót dla zastawki na małym cieku wodnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział ,,Wyposażenie budowli piętrzących” (materiał nauczania pkt.

4.3.1),

3) wykonać obmiar robót dla zastawki na małym cieku wodnym,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

taśma pomiarowa,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić elementy konstrukcyjne budowli?

2)

określić zasady wykonania fundamentowania budowli wodnych?

3)

wymienić rodzaje fundamentów?

4)

wymienić zasady posadowienia budowli wodnych?

5)

wymienić sprzęt stosowany do robót ziemnych?

6)

scharakteryzować plan organizacyjny budowy?

7)

określić zasady wykonania robót kowalsko - ślusarskich?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.4. Zasady eksploatacji budowli piętrzących

4.4.1. Materiał nauczania

Właściwa eksploatacja dużych obiektów, np. jazów jest trudna i skomplikowana.

Wymaga ona dobrej znajomości użytkowanej budowli, rzeki, na której ją wzniesiono
i warunków naturalnych w jej rejonie, wiadomości fachowych z różnych dziedzin, zdolności
prognozowania oraz działania w warunkach niedających się przewidzieć.

O tym, jak budowla będzie eksploatowana, decyduje się już w projekcie budowli, najlepiej

w jego osobnej części – w projekcie eksploatacji. Na podstawie tego projektu organizuje się
służbę eksploatacyjną oraz wyposaża jaz w niezbędny do jego użytkowania sprzęt
i urządzenia oraz opracowuje instrukcje eksploatacyjne.

Budowle wodne są wyposażone w dwa rodzaje instrukcji. Pierwsze z nich, które można

nazwać instrukcjami operacyjnymi, czyli zawierają wskazówki, jak gospodarować wodą, aby
osiągnąć zamierzone cele budowy, jak organizować pracę elektrowni wodnej, by była
najbardziej efektywna. Drugim rodzajem są techniczne instrukcje eksploatacyjne, które
określają czynności niezbędne dla zapewnienia sprawnej i bezpiecznej pracy budowli.
Czynności te obejmują: prawidłową obsługę (np. właściwą kolejność otwierania zamknięć),
przeglądy przeprowadzane w celu sprawdzenia, czy urządzenia są sprawne albo czy trzeba je
naprawić, konserwację, remonty, pomiary oraz badania i obserwacje, które stanowią
podstawowy element kontroli stanu budowli. Będą to więc czynności: operacyjne,
zapobiegawcze, które mają uchronić od powstania szkód, i naprawcze, polegające na
naprawie już powstałych uszkodzeń.

Bezpieczeństwo budowli wodnych – instrukcja eksploatacyjna

Instrukcja eksploatacyjna jazu, gdy jest on budowlą dużą i skomplikowaną, składa się:

z części ogólnej, instrukcji obsługi, utrzymania budowli, przeprowadzenia obserwacji i badań
oraz z wydzielonych części dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR) mechanizmów
i urządzeń elektrycznych.
–

Część ogólna powinna zawierać podstawowe informacje o jazie i o budowlach z nim
związanych lub użytkowanych, o składzie obsługi oraz o wymaganiach i warunkach, które
mają zapewnić bezpieczeństwo i pewność użytkowania. Przede wszystkim będą tu
podane: rodzaj jazu, jego wymiary, rzędne zwierciadła wód, charakterystyki urządzeń
mechanicznych i elektrycznych ograniczone do informacji podstawowych, liczba
pracowników, ich obowiązki i wymagane kwalifikacje, a w wypadku dużej załogi - także
jej schemat organizacyjny. W części ogólnej są określane podstawowe wymagania, które
powinny być spełnione w toku gospodarowania wodą i wykonywania wszelkich
czynności obsługi oraz konserwacji i remontów, mające na celu zapewnienie
bezpieczeństwa obiektu, urządzeń z nim związanych i terenów położonych w zasięgu
zagrożenia, które wystąpiłoby na skutek awarii obiektu. W związku z tym niezbędne są
dane

o

maksymalnych

jednostkowych

natężeniach

przepływu,

przepływie

nienaruszalnym, nieszkodliwym i dopuszczalnym poniżej jazu, nieprzekraczalnych
rzędnych zwierciadła wody, ważniejsze dane o gospodarce wodnej oraz przewidywane
rozmycia, niszczenia brzegów, zamuleń itp. Powinny być też określane zasady
postępowania w razie wystąpienia awarii oraz sposób utrzymania łączności z jednostką
nadrzędną, komitetem przeciwpowodziowym, policją, strażą pożarną i innymi
organizacjami, których współdziałanie może być konieczne w okresach zagrożenia
i katastrofy. Między innymi niezbędne są ustalenia, jaki sprzęt i materiały powinny być
zgromadzone i gotowe do użycia dla zapobiegania lub przeciwdziałania awariom, jaka
ma być ilość tych środków i gdzie je należy magazynować. Jeśli uszkodzenie lub awaria

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

jazu stanowi zagrożenie dla życia ludzkiego lub może spowodować znaczne straty
gospodarcze, to w części ogólnej instrukcji są podawane informacje o łączności
ostrzegawczej i systemie alarmowym. W części ogólnej są również podawane wykazy
obowiązujących instrukcji eksploatacyjnych lub ich części oraz wykazy dokumentacji
projektowej i geologiczno-inżynierskiej ze wskazaniem miejsca, gdzie dokumenty te są
przechowywane.

–

Instrukcja obsługi jazu stanowi ona podstawowy zbiór wszystkich wskazówek
i wymagań eksploatacyjnych i jest niezbędna dla każdej, nawet najmniejszej, budowli.
Zależnie od wielkości i stopnia złożoności jazu wskazówki te mogą być bardzo
rozbudowane lub ujęte w skróconej formie, zawierającej kilka zaledwie postanowień.

Instrukcja powinna zawierać przede wszystkim następujące wskazówki:

–

na jakich rzędnych należy utrzymywać zwierciadło wody górnej i dolnej, w jakim czasie
i w jakich okolicznościach, położenia zwierciadła wody mogą być uzależnione od:
natężenia przepływu, stanów na określonych wodowskazach, zapotrzebowania na wodę
poniżej lub powyżej budowli oraz od innych okoliczności, które w instrukcji powinny
być podane,

–

jakie natężenie przepływu, w jakim czasie oraz w jaki sposób należy przepuszczać przez
jaz,

–

dopuszczalne prędkości opuszczania i podnoszenia zwierciadła wody powyżej i poniżej
jazu, zbyt szybkie opadanie wody powoduje powstanie w zboczach doliny lub
w brzegach rzeki znacznych ciśnień spływowych, pogarszających warunki równowagi
skarp i wywołujących ich zsuwy, natomiast zbyt szybkie podnoszenie się zwierciadła
wody w rzece poniżej jazu może spowodować szkody gospodarcze, a nawet zagrażać
ż

yciu ludzkiemu,

–

zasady przeprowadzania wezbrań, tzn. kolejność otwierania poszczególnych świateł jazu,
wielkości otwarcia oraz położenia, w których ze względu na możliwość uszkodzenia
konstrukcji stalowej zasuw, segmentów i innych niedopuszczalne jest zatrzymanie
zamknięć,

–

niezbędne w okresie zimowym prace, mające na celu ochronienie zamknięć przed
parciem lodu oraz ich obmarzaniem (przeręble przed zamknięciami, zabezpieczenie przed
obmarzaniem części jezdnych zamknięć, prowadnic i uszczelnień, obrąbywanie lodu,
ogrzewanie), sposób przepuszczania przez jaz lodu i ryżu i niezbędne tknięć tym celu
grubości warstwy przelewającej się przez zamknięcie wody lub inne środki:

–

potrzebę, sposób i termin usuwania namułów sprzed jazu,

–

przepuszczanie ciał pływających lub ich zatrzymywanie przed jazem, sposób ich
wydobycia i odtransportowania.

Wszystkie wymienione i wymagające wskazówek czynności mają zapewnić bezpieczne

spełnienie zadań jazu jako całości. Poza tym do załogi należy również obsługa
zainstalowanych mechanizmów, ich włączanie, wyłączanie i sterowanie przez nie
zamknięciami, a pośrednio i przepływem.

Wskazówki postępowania przy obsłudze mechanizmów są podane w dokumentacji

techniczno - ruchowej. Instrukcja obsługi reguluje ponadto sprawy przekazywania stanowisk
pracy przez pracowników zmianowych, czynności przed i po uruchomieniu mechanizmów,
opisów czynności w dziennikach manewrowania zamknięciami.

– Instrukcja utrzymania budowli powinna zawierać wymagania i zalecenia odnoszące się do

przeprowadzania przeglądów, konserwacji i remontów budowli i urządzeń.

Przeglądy dzieli się na okresowe, awaryjne i poawaryjne.

– Przeglądy okresowe przeprowadza się z reguły przed trudnymi okresami pracy lub po

nich, jak np. przed zimą i przed wezbraniami oraz po przejściu wielkich wód. Przeglądy
przed wystąpieniem trudnych warunków służą sprawdzeniu, czy budowla i urządzenia są

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

odpowiednio przygotowane do wypełnienia zadań w tych okresach i czy nie występuje
potrzeba stosowania dodatkowych środków zabezpieczających. Przeglądy po przejściu
wielkich wód są wykonywane w celu określenia powstałych szkód i zagrożeń i ustalenia
potrzeby i zakresu napraw. Instrukcja utrzymania powinna określić terminy i sposób
przeprowadzenia przeglądów. W instrukcji są określone rodzaje robót konserwacyjnych,
ich zakres i terminy wykonania oraz określone czynności niezbędne do utrzymania
czystości i porządku na obiekcie. Terminy zakończenia robót konserwacyjnych zwykle
wiążą się z koniecznością przygotowania budowli do zadań w ciężkich okresach
eksploatacji.

Roboty naprawcze (remonty) dzielone są na bieżące i kapitalne.

–

Remonty bieżące polegają na wymianie konstrukcji i usuwaniu niewielkich uszkodzeń
bez przerwy lub ograniczeń w użytkowaniu jazu, jak np. drobne naprawy części
betonowych budowli, uzupełnienie uszkodzonych części umocnień dna i skarp, wymiana
części konstrukcji zamknięć i mechanizmów, nakładanie powłok antykorozyjnych,
malowanie itp.

–

Remonty kapitalne wymagają na ogół przerwania lub ograniczenia użytkowania jazu,
budowy gródz lub zakładania zamknięć remontowych i odwodnienia budowli,
przykładowo mogą to być: wymiana lub odbudowa elementów betonowych (części
filarów, płyty jazowej, przyczółków, skrzydeł), umocnień, drenaży, uszczelnień,
wymiana, odbudowa lub przebudowa konstrukcji stalowych i mechanizmów itp.
Remonty wykonuje się na podstawie uprzednio przygotowanej dokumentacji technicznej.

–

Instrukcja obserwacji, badań i kontroli stanu budowli zawiera rodzaje, zakres, sposób
i terminy wykonywania badań (obserwacji, pomiarów) oraz metody rejestracji
i opracowywania wyników. Najbardziej potrzebne i najczęściej wykonywane badania
obejmują: pomiary przemieszczeń poziomych i pionowych budowli (przesunięcia
i osiadania), rozmyć poniżej budowli i zamuleń powyżej, ciśnień wody w pobliżu i za
przyczółkami oraz ogólne obserwacje stanu budowli.

Protokół - wzór

z

komisyjnego

przeglądu

zasadniczego…………………………….

stanu

technicznego obiektów przeprowadzonego w dniach ………………………………………….

Przeglądu dokonała komisja, powołana zarządzeniem nr ……… z dnia …….. Dyrektora

……………………………w składzie:

1.

……………………………..

- Przewodniczący Komisji upr. bud.

2.

………………………………

- Sekretarz Komisji

3.

…………………………….

- Członek Komisji

4.

……………………………

- Członek Komisji

5.

……………………………..

- Członek Komisji

6.

…………………………………..

- Członek Komisji

przy udziale:

1…………………………………………………………………………….

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

2…………………………………………………………………………….

I.

Komisja zapoznała się z następującymi dokumentami:

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………..

II.

Komisja dokonała przeglądu następujących obiektów:

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………….

III.

Spostrzeżenia, wnioski i zalecenia komisji:

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

Wnioski końcowe

………………………………………………………………………………………………

Sekretarz Komisji

Przewodniczący

Komisji

Tabela 2. Książka przeglądów i pomiarów - wzór

Lp.

Data

Nazwisko,

imię, grupa

kwalifikacyjna

konserwatorów

Nazwa

badanego

urządzenia

Ocena

stanu

badanego

urządzenia

Szczegóły

zauważonych

usterek,
doraźne

naprawy

Podpis

Uwagi

1

2

3

4

5

6

7

8

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy

Wszyscy pracownicy, bezpośrednio lub pośrednio podlegają różnego rodzaju zagrożeniom

związanym z wykonywaną przez nich pracą. Zagrożenie życia lub zdrowia pracownika może
być spowodowane wypadkami przy pracy, uciążliwością pracy, chorobami zawodowymi lub
niedostateczną opieką lekarską. Każda z wymienionych przyczyn wymaga, więc stosowania
odpowiednich środków zapobiegawczych.

Ochrona życia i zdrowia pracowników należy do najważniejszych obowiązków każdego

pracodawcy. Jest to jedna z podstawowych zasad prawa pracy, która została bezpośrednio
wyrażona w art. 15 kodeksu pracy. Zgodnie z kodeksem pracy również na pracownikach ciążą
określone obowiązki, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Takie rozwiązanie jest
konieczne, ponieważ pracownicy są często nie w pełni świadomi wszystkich zagrożeń dla życia
i zdrowia związanych z wykonywaną pracą.

Obowiązki pracodawcy i pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy są

regulowane za pomocą przepisów kodeksu pracy (dział X – Bezpieczeństwo i higiena pracy),
przepisów wykonawczych wydanych na podstawie kodeksu, przepisów dotyczących
szczególnych dziedzin prowadzonej działalności oraz regulaminów pracy, obowiązujących
w poszczególnych zakładach pracy.

Swoje zadania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy pracodawca wykonuje min.

przy pomocy służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowy zakres działań służby bhp
określono w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704).

Służba bhp w danym zakładzie pracy, to wyodrębnione komórki organizacyjne

o charakterze jednoosobowym lub wieloosobowym. Służba bhp podlega bezpośrednio
pracodawcy, a w przypadku jednostki organizacyjnej (np. osoby prawnej) osobie zarządzającej
lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego.

Liczbę pracowników służby bhp określa pracodawca, uwzględniając stan zatrudnienia

oraz warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe. Ponadto pracownicy służby bhp
muszą spełniać określone dokładnie we wspomnianym rozporządzeniu wymagania, dotyczące
wykształcenia i doświadczenia zawodowego.

Zakres działania służby bhp jest bardzo szeroki. Do jej najważniejszych zadań należy:

−

stałe informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, w postaci
składanych wniosków o usunięcie tych zagrożeń,

−

sporządzanie i przedstawianie pracodawcy (przynajmniej raz w roku) okresowych analiz
o stanie bhp, które zawierają propozycje rozwiązań technicznych i organizacyjnych,
umożliwiających poprawę warunków pracy oraz ochronę życia i zdrowia pracowników,

−

udział w opracowywaniu ogólnych i szczegółowych zarządzeń, regulaminów i instrukcji,
dotyczących warunków bhp w danym zakładzie pracy,

−

udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kompletowanie
i przechowywanie dokumentacji powypadkowej (patrz podrozdział: Wypadki przy pracy),

−

doradztwo w zakresie przepisów bhp oraz organizacji i metod pracy na stanowiskach
pracy, gdzie występują niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia warunki.

Przy realizacji swoich zadań służba bhp powinna ściśle współdziałać z określonymi

podmiotami lub osobami. Do tej grupy zaliczają się, m.in.: lekarze sprawujący opiekę nad
pracownikami, laboratoria dokonujące badań i pomiarów czynników szkodliwych dla życia
i zdrowia pracowników, społeczna inspekcja pracy oraz zakładowe organizacje związkowe.
Na mocy wspomnianego rozporządzenia służba bhp korzysta z określonych uprawnień, które
pozwalają jej bezpośrednio reagować na zagrożenia stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Do najważniejszych uprawnień służby bhp należą:

−

kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania odpowiednich przepisów
w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,

−

występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do
pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,

−

niezwłoczne wstrzymanie pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w przypadku
wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,

−

wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego
części lub w innym miejscu przeznaczonym do wykonywania pracy w przypadku
stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób,

−

niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika, który jest zatrudniony przy pracy
wzbronionej lub który swoim zachowaniem albo sposobem wykonywania pracy stwarza
bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia dla siebie albo innych osób.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie obowiązują wymagania dotyczące eksploatacji budowli piętrzących?

2.

Z jakich elementów składa się instrukcja eksploatacyjna budowli piętrzących wodę?

3.

Jakie przepisy określają bezpieczeństwo i higienę pracy?

4.

Jakie informacje należy wpisywać do książki przeglądów i pomiarów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj instrukcję eksploatacyjną dla jazu na małym cieku wodnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować rozdział ,,Zasady eksploatacji budowli piętrzących” (materiał nauczania
pkt.4.4.1),

2)

wykonać instrukcję eksploatacyjną dla jazu na małym cieku wodnym,

3)

zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,

4)

dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

instrukcje eksploatacyjne,

–

literatura z rozdziału 6

Ćwiczenie 2

Przedstaw wymagania dotyczące eksploatacji budowli piętrzących.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział ,,Zasady eksploatacji budowli piętrzących” (materiał nauczania

pkt.4.4.1),

2) przedstawić wymagania dotyczące eksploatacji budowli piętrzących,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna,

–

literatura z rozdziału 6

Ćwiczenie 3

Sporządź protokół z przeglądu zasadniczego dla wybranej budowli piętrzącej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rozdział ,,Zasady eksploatacji budowli piętrzących” (materiał nauczania

pkt.4.4.1),

2) sporządzić protokół z przeglądu zasadniczego dla wybranej budowli piętrzącej,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) dokonać oceny poprawności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

dokumentacja techniczna,

–

protokoły odbioru zasadniczego,

–

literatura z rozdziału 6

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić wymagania dotyczące eksploatacji budowli piętrzących?

2)

wymienić elementy instrukcji eksploatacyjnej?

3)

wymienić procedury bezpieczeństwa i higieny pracy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu wykonywania budowli
piętrzących. Są to zadania wielokrotnego wyboru.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Budowle służące uzyskaniu zbiornika wodnego o różnorodnych celach np. energetyczne,

przeciwpowodziowe, żeglugowe, dla potrzeb komunalnych to

a) zapory.

b) jazy.

c) przepławki.
d) śluzy.

2. Podstawowym aktem prawnym zakresie ochrony i kształtowaniu środowiska jest Ustawa

z dnia

a) 21 marca 1994 r.

b) 21 marca 2004 r.

c) 7 lipca 1995 r.

d) 1 stycznia 2007 r.

3. Największymi obiektami hydrotechnicznymi na rzekach spiętrzającymi wody są

a) upusty powierzchniowe.

b) jazy i zapory.

c) jazy i zastawki.

d) zapory i zbiorniki retencyjne.

4.

W zależności od rodzaju konstrukcji rozróżnia się jazy

a)

stałe oraz jazy ruchome - z zamknięciami w postaci zasuw.

b)

wodne oraz jazy ruchome - z zamknięciami w postaci zasuw.

c)

podwodne oraz jazy nawodne - z zamknięciami w postaci zasuw.

d)

główne oraz jazy boczne - z zamknięciami w postaci zasuw.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

5.

Retencyjny zbiornik jest to akwen utworzony przez człowieka, powstały wskutek

przegrodzenia doliny rzecznej

a)

ś

luzą.

b)

jazem.

c) jazem oraz przez podpiętrzenie rzeki.

d) zaporą lub przez podpiętrzenie jeziora.

6.

Zbiorniki retencyjne charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahania
stanów zależą od wielkości dopływu

a)

wody z rzeki oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników.

b)

wody ze zlewni oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników.

c)

wody ze zbiornika oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników.

d)

wody ze zlewni, rzeki, zbiornika.

7.

Budowla hydrotechniczna wznoszona na kanałach żeglownych, rzekach oraz pomiędzy
jeziorami, w celu umożliwienia podczas żeglugi pokonywania różnic poziomu wody
przez jednostki pływające to

a) przepławka.

b) jaz.

c) zapora.

d) śluza wodna.

8. Upusty powodziowe wykonane przez zniżenie korony zapory na pewnej długości oraz

przez nadanie jej kształtu do spływu wody to

a) przelewy.

b) upusty.

c) lewary.

d) jazy.

9.

Bezpieczeństwo i niezawodność budowli piętrzących regulują przepisy zawarte
w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie z dnia

a) 1 stycznia 2000 r.

b) 20 kwietnia 1997 r.

c) 20 kwietnia 2007 r.

d) 1 marca 1999 r.

10. Fundament powinien być zagłębiony w gruncie

a) poniżej strefy przemarzania.

b) powyżej strefy przemarzania.

c) poniżej strefy zamarzania.

d) powyżej strefy zamarzania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

11. Konstrukcje ustawiane na fundamencie dzielą się na

a)

stopy, ławy pod ściany, ławy bliźniacze, ławy szeregowe, ruszty fundamentowe.

b)

stopy pod słupy, ławy pod ściany, ławy szeregowe pod rząd słupów, ruszty
fundamentowe pod krzyżujące się rzędy słupów oraz płyty i skrzynie fundamentowe pod
całym budynkiem, gdy grunt jest mało nośny.

c)

ławy pod ściany, ławy bliźniacze pod dwa słupy będące blisko siebie, ławy szeregowe
pod rząd słupów, ruszty fundamentowe pod krzyżujące się rzędy słupów oraz płyty
i skrzynie fundamentowe pod całym budynkiem, gdy grunt jest mało nośny.

d)

stopy pod słupy, ławy pod ściany, ławy bliźniacze pod dwa słupy będące blisko siebie,
ławy szeregowe pod rząd słupów, ruszty fundamentowe pod krzyżujące się rzędy
słupów oraz płyty i skrzynie fundamentowe.

12. Fundamenty w wodzie oraz w gruntach silnie nawodnionych wykonuje się na

a) kesonach.

b) palach.

c) żerdziach.

d) zaporach.

13. Ze względu na rodzaj podwozia, na którym zamocowana jest koparka, rozróżniamy

koparki
a)

ciągnikowe i samochodowe.

b)

ciągnikowe mocowane na ciągniku, najczęściej wraz z innym narzędziem,
np.spycharką, samochodowe na podwoziu samochodowym, samojezdne kołowe
i gąsienicowe.

c)

ciągnikowe mocowane na ciągniku, najczęściej wraz z innym narzędziem, np.
spycharką, samochodowe na podwoziu samochodowym, i gąsienicowe.

d)

samochodowe na podwoziu samochodowym, samojezdne kołowe i gąsienicowe.

14. Celowo utworzona szczelina w konstrukcji hydrotechnicznej nosi nazwę

a) ścianki szczelnej.

b) przerwy dylatacyjnej.

c) przerwy kesonowej.

d) przerwy przestrzennej.

15. Najprostszym sposobem wzmacniania gruntów piaszczystych, pod małymi i lekkimi

obiektami jest

a) zagęszczanie.

b) nasypywanie.

c) nadsypywanie.

d) ubijanie.

16. Odbiór polegający na ocenie ilości i jakości wykonanych części robót lub etapów

realizacji inwestycji ustalonych w szczegółowych warunkach umowy to odbiór
a) końcowy.

b) zanikający.

c) częściowy.

d) ostateczny.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

17. Mierzenie ilości robót na podstawie stanu rzeczywistego (z natury) po wykonaniu

wszystkich prac to
a) nadmiar.
b) zamiar.

c) przedmiar.

d) obmiar.

18. Kontrola i odbiór robót ma na celu

a)

sprawdzenie jakości materiałów, dokładności wykonania robót i zgodności
z odpowiednimi normami i wskazówkami zawartymi w części technologicznej
projektu.

b)

sprawdzenie jakości materiałów oraz dokładności wykonania robót.

c)

sprawdzenie dokładności wykonania robót i zgodności z odpowiednimi normami oraz
wskazówkami zawartymi w części technologicznej projektu.

d)

sprawdzenie jakości materiałów.

19. Instrukcja eksploatacyjna jazu, gdy jest on budowlą dużą i skomplikowaną, składa się z

a)

części ogólnej, instrukcji obsługi, utrzymania budowli, przeprowadzenia obserwacji
badań oraz z wydzielonych części dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR)
mechanizmów i urządzeń elektrycznych.

b)

części ogólnej, instrukcji obsługi oraz utrzymania budowli.

c)

części ogólnej i instrukcji obsługi.

d)

części ogólnej, instrukcji obsługi, utrzymania budowli oraz przeprowadzenia
obserwacji i badań.

20. Podstawowy zbiór wszystkich wskazówek i wymagań eksploatacyjnych zawiera

a) instrukcja utrzymania budowli.

b) instrukcja ogólna.

c) instrukcja obserwacji, badań i kontroli stanu budowli.

d) instrukcja obsługi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie budowli piętrzących

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

6. LITERATURA

1.

Adamiec T.: Prawne podstawy działalności w budownictwie. WSiP, Warszawa 1998

2.

Arkuszewski A., Kiciński T., Romańczyk Cz., śbikowski A.: Budownictwo wodne cz.
III, WSiP, Warszawa 1991

3.

Begemann W., Schiechtl H.: Inżynieria ekologiczna w budownictwie wodnym
i ziemnym. Arkady, Warszawa 1999

4.

Ciepielowski A., Kiciński T.: Budownictwo wodne cz. I, WSiP, Warszawa 1991

5.

Maj T.: Obiekty w środowisku cz. I. Rozwój techniki budowlanej. Budynki WSiP,
Warszawa 2003

6.

Maj T.: Obiekty w środowisku cz. II. Obiekty inżynierii lądowej i wodnej. Procesy
urbanizacyjne. WSiP, Warszawa 2004

7.

Zawada E., śbikowski A.: Budownictwo wodne cz. II, WSiP, Warszawa 1991

8.

ś

bikowski A., śelazo J.: Ochrona środowiska w budownictwie wodnym. Agencja Falstaf

1993

−

Akty prawne regulujące prawo budowlane.

−

Prawo budowlane.

−

Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie.

−

Ustawa o Ochronie Środowiska.