Polskie malarstwo tablicowe w okresie gotyku – podaj przykłady typowych

dzieł i ich powstania/wiek, określ technikę wykonania, dokonaj analizy

formalnej i ikonograficznej, określ rolę malarstwa w epoce gotyku.

1. Rola malarstwa w epoce gotyku.

Gotyk w Polsce trwał od połowy XIII wieku do połowy XVI wieku. Rozkwit malarstwa

tablicowego przypada na XV wiek. Malarstwo gotyckie było przede wszystkim sakralne, związane
z mieszczaństwem i zakonami (głównie Cystersi). W związku z dużym analfabetyzmem wśród ludzi
kościół przedstawiał wydarzenia biblijne, nie tylko z kazalnicy, lecz również poprzez Biblię Pauperum,
co z łaciny znaczy „Biblia Ubogich”. Przedstawiała ona niepiśmiennym osobom treść Biblii, za pomocą
obrazów. Była drugą stosowaną w tamtych czasach, zaraz po przemawianiu do ludzi, metodą
ewangelizacji. Niektóre kościoły były nawet oplecione pasami płaskorzeźb, przedstawiających różne
historie biblijne.

2. Technika wykonania

Malarstwo tablicowe w odróżnieniu od kolosalnych malowideł ściennych, czy witraży,

tworzone było na początkowo niewielkich deskach drewnianych lub płytach ceramicznych,
metalowych albo kamiennych. Najczęściej stosowanymi technikami malarskimi są farby temperowe
albo olejne, przed których nałożeniem nakłada się grunt i podmalówkę, a po realizacji konserwuje
werniksem.

3. Przykłady typowych dzieł, wraz z analizą formalną i ikonograficzną

Tryptyk z Trzebuni, są to obrazy anonimowego

artysty, namalowany w latach 1400 – 1430 w formie tryptyku.
Z całości zachowały się dwa skrzydła wykonane z drewna
lipowego z podkładem klejowym wykona techniką temperową
ze złoceniami. Awersy są doskonale zachowane, natomiast
rewersy znacznie uszkodzone.

Awersy przedstawiają dwójkę Świętych, kobietę

i mężczyznę. Ustawieni są w pozycji ¾. Ciemne szaty ukrywają
praktycznie całe ich ciało, widoczne są jedynie dłonie i twarze
postaci. Obie osoby ukazane są na złotym tle, co powoduje
umieszczenie ich w sferze sacrum oraz zastosowanie prawa
ram. Każdy święty ma nimb okalający jego głowę, który składa
się z koncentrycznych kół, z czego zewnętrzne jest najszersze i
ma karbowany brzeg. Obie postacie mają zaburzone proporcję
co powoduje wydłużenie ciała, palców i głowy. Mężczyzna
ubrany jest w ciemnoczerwoną szatę, które opadając tworzą
kanciaste fałdy. Twarz jest starcza, włosy i broda siwe, a oczy
lekko przymknięte. Święty w prawej ręce trzyma topór,
a drugo wskazuje na swoją pierś. Kobieta jest tak jakby

w odbiciu lustrzanym. Również zastosowana prawo ram. Jej szata jest koloru czerwieni biskupiej,
z mocnym uwzględnieniem silnego kontrastu, który wydobywa z ciemnego konturu poszczególne
części ciała. Święta w prawej ręce trzyma makietę kościoła, a w drugiej natomiast różaniec. Wskazują
one na dwie święte, ponieważ obie mają te same artefakty. Są to św. Jadwiga oraz św. Elżbieta,
jednak uważa się, iż jest to św. Jadwiga, gdyż była bardziej związana z polską niż św. Elżbieta.

W obu skrzydłach występuje kompozycja wertykalna, która charakteryzuje się zwartością

i dynamicznością. Źródło światła jest nie widoczne na dziele, jest ono najprawdopodobniej naturalne,
ukazujące obie postacie w dynamicznym ruchu poprzez silny modelunek. Obecnie obraz znajduje się
w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Opłakiwanie z Chomranic, jest to dzieło

anonimowego artysty, jednakże można by
przypuszczać, iż autorem jest wymieniany
w literaturze „Mistrz Opłakiwania”. Pochodzi z
około 1440 roku i wykonany jest techniką
temperową na desce. Swą nazwę zawdzięcza
miejscu, w którym się znajdował, mały kościół w
Chomranicach koło Nowego Sącza. Wykonany
techniką tempera na desce , obecnie znajduje
się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.

Obraz tak jak i poprzedni tego autora,

przedstawia opłakującą śmierć swojego syna
Jezusa Chrystusa, Matkę Boską. Jednak kobieta
nie trzyma go na kolanach, a stoi nad nim i
opłakuje. Centrum geometrycznym jest tu
Maryja, która jest tożsama z tematem obrazu.
Kompozycja jest otwarta, wieloplanowa oraz
dynamiczna poprzez ułożenie ciała Zbawiciela.
Pierwszy plan to trzy postacie, dwóch
dźwigających, Nikodem i Józef z Arymatei,
zwłoki Mesjasza. Drugi plan to Matka boska i Maria Kleofasowa. Ostatni plan to rozmawiający Jan
Ewangelista z Marią Magdaleną (trzymającą puszkę oleju, do balsamowania ciał) oraz ukrzyżowani
wraz z Chrystusem, Dyzma i Gesmas. Występują tu systemy piramidalne, których wierzchołkami są
postacie o ciemnym lub jasnym ubiorze, tak więc pierwszy trójkąt składa się z Jana Ewangelisty,
Nikodema, Józefa z Arymatei, do którego należą również Maria Magdalena i Maria Kleofsowa. Drugi
trójkąt to jasne plamy, czyli Jezus, łotry, z zawarciem Mati Boskiej. Artysta używając
wysublimowanych jasnych barw chciał zwrócić uwagę, na najważniejsze, co jest w tym dziele, czyli
opłakująca Maria i martwy Jezus. Matka Zbawiciela, nie wydaje się jednak na smutną. Cieszy się, że
jej syn przestał cierpieć, udał się do swojego ojca i zbawił całą ludzkość. Światło, które widzimy na
obrazie jest najprawdopodobniej naturalne oraz rozproszone.

Formy ciał, nie są tu dopracowane lecz lepsze niż w pierwszym dziele. Postacie tworzone są

według ówczesnego kanonu, odbiega od rzeczywistej budowy człowieka.

Pieta z Tubądzina, to już drugie tablicowe dzieło

malarskie, wykonane w technice tempery na desce, przez
„Mistrza Opłakiwania”. Malunek stworzony został około
roku 1450.

Obraz przedstawia opłakującą śmierć swojego

syna Jezusa Chrystusa, Matkę Boską, zgodnie ze
schematem piety. Ukazana jest w centralnej części
obrazu, który za razem jest centrum tematycznym.
Kompozycja jest otwarta, wieloplanowa oraz diagonalna.
Na pierwszym planie przedstawieni są wcześniej
wspomniani Jezus i Maria. Matka Boska przedstawiona
jest w ciemnej żałobnej sukni, która kontrastuje z jasnym
ciałem Zbawiciela, siedzi ona na ziemi i trzyma głowę
swojego przed chwilą zdjętego z krzyża syna.
Bezwładność zmarłego ukazana jest idealnie za pomocą
bezwładnie wiszącej prawej ręki opadającej po tym
samym skosie co włócznia, która ostatecznie rozwiała
wątpliwości dotyczące końca męki Chrystusa. Na dalszym
planie znajdują się aniołowie oraz klęcząca postać
w habicie. Jest to najprawdopodobniej fundator obrazu, lecz nie znamy go niestety z imienia
i nazwiska. Wysłannicy boscy dzierżą nie wszystkie, ale insygnia śmierci Jezusa. Jeden ma włócznie z
gąbką nasączoną octem, a drugi tę, która przebiła jego serce. Kolory szat aniołów są białe, żeby nie
odwracać uwagi od głównej sceny, którą jest opłakiwanie Jezusa. Ostatni plan jest jednolicie pokryty
złotem z wyjątkiem widocznej części krzyża oraz zarysu góry golgoty, na której to dokonało się
zbawienie ludzkości.

W porównaniu, do poprzednich dzieła widać większy realizm oraz nie wykorzystanie prawa

ram (pierwsze dzieło), które nie zawsze jest warte zastosowania. Różnicą, którą można zauważyć od
razu jest zastosowanie tła, które, innego niż złota płaszczyzna, ukazane są tu drzewa rosnące na
górze, co pokazuje, iż Jezus, Bóg (złote tło) poświęcił swoje życie dla ludzi (zarys góry) i przybył na
ziemię w tym właśnie celu.

Ukrzyżowanie w Korzennej jest to obraz przedstawiający ukrzyżowanie Jezusa, wraz z piątką

znajdujących się pod krzyżem osób. Obraz powstał w latach 1440-1450 namalowany techniką
temperową na desce, a obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Dzieło malarskie przedstawia moment, w którym strażnik przebija bok Jezusa. Kompozycja

jest pełna symetrii i równowagi postaci, które wyłączając konającego układają się w kształt figury
piramidalnej. Na pierwszym planie znajduje się Maria Magdalena klęcząca, przed obliczem
Zbawiciela, ubrana jest w niebieski płaszcz podszywany pięknym czerwienią wiśniową. Na głowę
narzuconą ma białą chustę, z której wyłaniają się długie rude włosy. Podaje ona ręce pogrążonej w
żałobie Matce Boskiej, umieszczonej na planie drugim. Szata kobiety jest całkowicie czarna na twarzy
maluje się smutek, ze straty syna, ale zdaje sobie ona sprawę, że ta jedna śmierć pozwoli na
wstąpienie milionów dusz ludzkich do Nieba. Naprzeciw Matki Boskiej stoi Jan Ewangelista
przedstawiony, jak się zwykło, jako młodzieniec bez zarostu trzymający książkę. Ubrany jest w
swobodnie opadającą szatę, w kolorze czerwieni brzoskwiniowej. Te trzy osoby, wraz z Jezusem
posiadają okalające głowy nimby, są to wycięte fragmenty złotego tła, otoczone złotym łukiem. Na

trzecim planie znajduje się ukrzyżowany Jezus oraz dwie
postacie, po lewej, żołnierz zadający ostateczne pchnięcie,
a po prawej ubrany w zbroję, rycerz, najprawdopodobniej
fundator. Mimika Chrystusa, prezentuje spokój, co oznacza
ulgę, która spowodowana jest przez śmierć. Żołnierz, który
zadaje ostateczne pchnięcie ma zamknięte oczy, co może
nam nasuwać stwierdzenie, iż nie chciał wykonać tego
czynu, robi to w obawie o swoje życie, które mogłaby
spotkać rychła śmierć, nie wykonawszy polecenia.
Prawdopodobny fundator namalowany jest w sposób
uproszczony. Jego uniesiona ręka z wyciągniętym palcem
wskazuje centrum tematyczne obrazu oraz zachowuje
symetrię dzięki włóczni po stronie przeciwnej.

Tutaj, jak i w poprzednich dziełach światło jest

naturalne i rozproszone, a tło złote stwarzające sferę
sacrum.