2014-11-17

1

ERGONOMIA 5

Diagnoza ergonomiczna

1

2

Diagnoza

– medyczna, techniczna, ergonomiczna

3

Diagnoza ergonomiczna

jest to diagnoza, której

przedmiotem są relacje zachodzące w układzie
człowiek – maszyna – otoczenie.

Obiektami badań, którymi zajmuje się diagnostyka
ergonomiczna są

układy antropotechniczne i układy

socjotechniczne.

Najprostszym

układem antropotechnicznym

jest

układ składający się ze środka technicznego i
sterującego

nim

człowieka,

nazywanego

operatorem.

4

Układy socjotechniczne

są złożonymi układami, w których

można wyróżnić zasoby w postaci osób, środków
technicznych oraz prostych układów antropotechnicznych
współdziałających ze sobą oraz czasami z operatorem
wyższego rzędu (decydentem).

Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je
od układów antropotechnicznych, jest uwzględnienie
oddziaływań pomiędzy osobami występującymi w tych
układach.

2014-11-17

2

5

6

Układ antropotechniczny może być obiektem badań
zarówno

dla

diagnostyki

medycznej

(badania

dotyczące operatora),

diagnostyki technicznej

(badania

dotyczące

obiektu

technicznego),

diagnostyki

środowiska

(badania

dotyczące

warunków

materialnego środowiska pracy) jak i

diagnostyki

ergonomicznej

(badania

dotyczące

oddziaływań

zachodzących

między

obiektem

technicznym,

operatorem i środowiskiem pracy).

7

Diagnoza

w odniesieniu do człowieka w procesie pracy

dotyczy:


stanu zdrowia pracującego człowieka,



kosztu biologicznego pracy,



cech i możliwości psychofizjologicznych człowieka, tj.

przepustowości

jego

kanałów

sensorycznych

i

motorycznych, która musi być respektowana w budowie i
właściwościach środków technicznych, służących pracy.

8

Diagnoza

w odniesieniu do maszyny obejmuje:



Analizę charakterystyk technicznych i struktury urządzeń

z punktu widzenia ich stanu technicznego,


Metodyki badań diagnostycznych ( planowanie tych

badań i sposoby ich realizacji ),


Techniczne środki realizacji badań diagnostycznych.

Diagnoza

w odniesieniu do otoczenia obejmuje:



Rozpoznanie aktualnych warunków pracy i dotyczy takich

parametrów

jak

hałas,

drgania,

mikroklimat,

zanieczyszczenie

powietrza,

promieniowanie

elektromagnetyczne ( pomiar istniejących stężeń lub natężeń
danego czynnika ),


Porównanie

otrzymanych

wyników

z

normami

higienicznymi określającymi granice tolerancji organizmu
ludzkiego na środowiskowe warunki pracy.

2014-11-17

3

9

Celem diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy

jest

zidentyfikowanie elementów systemu, ich wzajemnych
relacji oraz analiza i ocena, aby działanie stanowisk przy
wykonywaniu określonych zadań przebiegało sprawnie,
bez szkody dla człowieka i bez negatywnych zmian w
otoczeniu.

10

11

12

Procedury diagnostyczne:



ocena obciążenia fizycznego pracą,



ocena obciążenia psychicznego pracą,



ocena antropometryczna obiektów technicznych,



ocena parametrów materialnego środowiska pracy,



kompleksowa ocena stanowiska pracy,



certyfikacja maszyn i urządzeń.

2014-11-17

4

13

Certyfikacja

to ocena zgodności wyrobów z odpowiednimi

wymaganiami bezpieczeństwa i zdrowia użytkowników,
prowadzona przez trzecią stronę przed wprowadzeniem
tych wyrobów do obrotu handlowego.

14

Znak bezpieczeństwa B jest znakiem dobrowolnym,
producent nie ma obowiązku umieszczania tego znaku na
swoich wyrobach.

Znak ten był znakiem obowiązującym na polskim rynku do 30
kwietnia 2004 r., a konieczność jego stosowania wynikała z
określonych przepisów prawnych. Od 1 maja 2004 r., gdy
Polska została członkiem Unii Europejskiej wprowadzono
europejski system zapewnienia bezpieczeństwa wyrobów i
oznakowanie CE. Nie oznaczało to jednak konieczności
rezygnacji z dobrze znanego na polskim rynku znaku B,
zmieniono charakter prawny tego znaku na fakultatywny,
nadzór i prawa do znaku należą obecnie do Polskiego Centrum
Badań i Certyfikacji S. A.

15

Znak CE stanowi deklarację producenta, że wyrób
wprowadzany

do

obrotu

spełnia

zasadnicze

wymagania

określone najczęściej w rozporządzeniach

wydawanych na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr
204 poz. 2087 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565) -
wprowadzających do polskiego prawa tzw. dyrektywy
nowego podejścia.

Dotyczą one ponad dwudziestu grup produktów - między
innymi urządzeń elektrycznych (w tym sprzętu
elektronicznego i AGD), zabawek, środków ochrony
indywidualnej, materiałów budowlanych, maszyn i wind.
Tylko te wyroby, dla których istnieją zasadnicze
wymagania określone w przepisach, powinny mieć znak
CE.

16

Znak CE nie jest handlowym świadectwem jakości, ani nie
potwierdza pochodzenia towaru z Unii Europejskiej.
Nie jest on również certyfikatem bezpieczeństwa, ponieważ
jego znaczenie jest szersze - oznacza zgodność z
zasadniczymi wymaganiami, które dotyczą również na
przykład emisji zakłóceń elektromagnetycznych, hałasu albo
zużycia energii.

Konsument, kupując w dowolnym państwie Unii
Europejskiej wyrób oznakowany CE, zyskuje pewność,
że może go bezpiecznie i bezproblemowo używać w
swoim kraju.

2014-11-17

5

17

Wytwórca produktu sam umieszcza na nim znak CE, ale
musi uprzednio przedsięwziąć odpowiednie kroki. Jego
obowiązkiem jest przeprowadzenie kontroli zgodności,
stworzenie dokumentacji technicznej i podpisanie deklaracji
zgodności. Taka dokumentacja musi zostać udostępniona
na żądanie odpowiednim organom.

Metody i techniki diagnostyczne

18



metody badań ankietowych,



listy kontrolne ( check-list ),



metody badań testowych,



metody wskaźnikowe,



metody punktowo – wskaźnikowe,



atestacja,



metody analizy sieciowej,



metody bilansowe

19

1. Badania ankietowe

polegają na udzielaniu pisemnych

odpowiedzi na pytania ( w formie swobodnych
wypowiedzi), albo na wyborze niektórych z dołączonych do
każdego pytania alternatyw ( możliwości ).

Zalety:

metoda prosta i łatwa do opracowania w fazie

przygotowania badań

Wady

:

trudności w wykorzystaniu zebranych informacji,

wynikające m.in. z:

• braku uniwersalnego zastosowania raz opracowanej
ankiety dla wszystkich stanowisk pracy,

• konieczności opracowania ankiety wg branż,

• różnego stopnia szczegółowości pytań oraz ich
niejednoznaczności,

• utrudnionej analizy i wnioskowania, itp.

20

2. Listy kontrolne

są rozszerzoną formą ankiety. Celem

tych list jest usystematyzowanie, analiza oraz ocena
różnych czynników pracy i wydajności pracy.

Lista opracowana przez zespół pod kierunkiem G.C.
Burgera, tzw.

Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy

Układów (Ergonomic System Analysis Checklist, w
skrócie ESAC), zwana też Listą Dortmundzką.

•10 pytań wstępnych,
•155 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A ) i
•188 pytań szczegółowych ( oznaczonych literą B ).

Dortmundzka Lista Kontrolna stała się wzorcem podejścia do

badań diagnostycznych.

2014-11-17

6

21

CET-II ( The Control Ergonomic Test – II )

unowocześniona wersja listy Dortmundzkiej. W skład tej
listy wchodzi:

• 11 pytań ogólnych ( oznaczonych cyframi rzymskimi ),
• 68 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A i

kolejnymi cyframi arabskimi ),

• 138 pytań szczegółowych typu B,
• 99 pytań szczegółowych typu C,
• 45 pytań szczegółowych typu D.

22

Wszystkie

pytania

podzielono

na

sześć

grup,

dotyczących:

1. przestrzeni pracy,
2. metod pracy,
3. obciążeń czynnikami środowiskowymi,
4. organizacji pracy,
5. obciążenia czynnościowego i całkowitego,
6. wydajności układu.

Przykłady:

Lista Kontrolna K.F.H. Murrella, Lista Ogińskiego, Lista
Problemowa L. Pacholskiego umożliwiająca zastosowanie
techniki komputerowej, Lista Kontrolna CBKO (Centralne
Biuro Konstrukcji Obrabiarek)

23

3. Badania testowe

to znormalizowane badanie

(normalizacja dotyczy materiałów lub narzędzi

pomiaru ) w celu uzyskania informacji o cechach

badanego zjawiska.

( ocena stanu organizacji stanowisk roboczych )

Narzędziem stosowanym w badaniach testowych są

tzw.

karty stanu organizacyjnego stanowisk roboczych.

Przez

bardziej precyzyjne ukierunkowanie i formułowanie pytań
uzyskuje się mniejszą różnorodność i dowolność
odpowiedzi.

24

Odmianą metod testowych są tzw.

arkusze ocen.

Arkusz oceny zawiera zbiór hasłowo sformułowanych
zagadnień, będących podstawą do dokonania oceny
rozwiązania. W ocenie uwzględniona jest

trzystopniowa

skala: ocena właściwa, z zastrzeżeniem, niewłaściwa.

Zasada:

końcowa ocena nie może być pozytywna, jeżeli

choć jedna z cech wymienionych w arkuszu otrzymała
ocenę - „niewłaściwa”.

2014-11-17

7

25

4. Metody wskaźnikowe

mają charakter uniwersalny,

oparte

są

na

metodach

matematycznych,

charakteryzują się możliwością bezpośredniego

przeprowadzenia porównań.

Za podstawę oceny przyjmuje się określone wskaźniki
obliczone

według

uprzednio

przyjętych

wzorów

matematycznych.

26

5.

Metody punktowo – wskaźnikowe

polegają na

jakościowej

budowie

kryteriów

oceny,

wykorzystujących wg określonego klucza zestaw

ocen punktowych.

Celem metody jest poznanie, analiza i ocena stanu
organizacyjnego

stanowisk

pracy,

określenie

i

zlokalizowanie występujących nieprawidłowości i zakłóceń,
wyznaczenie i wskazanie dalszych badań szczegółowych i
umożliwienie opracowania projektu usprawnień.

Oceny cząstkowe poszczególnych czynników, jak i ocenę
ogólną przeprowadza się zazwyczaj w skali trzystopniowej
(może też być pięciostopniowa)

27

6. Atestacja

należy do rzędu podstawowych procedur

diagnostyczno

–

organizacyjnych

służących

racjonalizacji i modernizacji zakładowego systemu

pracy. Polega ona na kompleksowym badaniu i

ocenie

stanowisk

pod

względem

poziomu:

technicznego, organizacyjnego, ekonomicznego,

ergonomicznego oraz bhp.

Celem atestacji jest

:

• zbilansowanie stanowisk pracy z zasobami pracy oraz
udoskonalenie organizacji na stanowisku roboczym,

• ocena stopnia nowoczesności technologii i konstrukcji
wyrobów, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz
unowocześniania i poprawy poziomu technicznego
wyposażenia stanowisk pracy,

28

Syntetyczne wyniki procedury atestacyjnej, a

szczególnie orzeczenia o skali bezpieczeństwa,

opisuje się w dokumencie zwanym

atestem.

•

ocena zużycia i wykorzystania środków trwałych,

• podnoszenie kwalifikacji pracowników,

• ocena warunków i bezpieczeństwa pracy oraz
ergonomii,

• likwidacja nieefektywnych stanowisk pracy,

• ocena stanu organizacyjnego przedsiębiorstwa i
usprawnianie wewnętrznych struktur organizacyjnych
oraz ich funkcji, a także podniesienie poziomu organizacji
pracy w przedsiębiorstwie.

2014-11-17

8

29

7. Metoda analizy sieciowej

polega na rejestracji stanu

dotychczasowego i wnioskowania przy usprawnianiu
organizacji stanowisk roboczych. Wykorzystuje ona
siatki powiązań czynności wykonywanych wg zasad
obowiązujących w znanych metodach analizy sieciowej
(CPM, PERT, itp.)

(ścieżki krytyczne, czynności krytyczne)

8. Metoda bilansowa

opiera się na technice mierzenia

czasu pracy ( normowaniu ), na podstawie którego
ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych

Poszczególne metody oceny różnią się między sobą:

30

• liczbą ocenianych czynników ergonomicznych –

narzuconych zwykle przez autorów metody,

• przedmiotem

oceny (

wyróżniamy tu metody

uniwersalne, mogące znaleźć zastosowanie w różnych
układach człowiek – maszyna – otoczenie i
specjalistyczne, przeznaczone tylko dla układów ściśle
określonych ),

• sposobem oceny ( ilościowy, jakościowy, ilościowo –

jakościowy ),

31

• formą oceny, tj. zbiorem pytań, listą problemów,

specjalnie opracowanym arkuszem oceny opartym
na zbiorze kryteriów ilościowych, normatywnych,

• wynikiem oceny ( opisowy, wskaźnikowy ),

• obszarem

oceny

(jednostanowiskowy,

wielostanowiskowe, itd.),

• zakresem metody: pełna i częściowa ( wszystkie

aspekty układu człowiek – maszyna – otoczenie lub
tylko wybrane jego elementy ).

32

Na podstawie analizy różnych metod można stwierdzić, że
każda z nich, aby mogła spełnić swoje zadanie, musi
zawierać:



merytoryczny zakres oceny,



sposób oceny,



technikę zbierania informacji,



mierniki oceny