1
/ 2 0 1 2
75
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
Protezy termoplastyczne
– placebo czy panaceum?
TITLE
Thermoplastic dentures – placebo
or panacea?
SŁOWA KLUCZOWE
materiały
termoplastyczne, acetal, nylon,
akrylopolimery, uzupełnienia protetyczne
STRESZCZENIE
Od kilku lat firmy
stomatologiczne promują materiały
elastyczne do produkcji uzupełnień
protetycznych cieszących się niesłabnącym
zainteresowaniem ze strony pacjentów.
Protezy te, oprócz wielu zalet, mają
też swoje wady. W pracy dokonano
przeglądu piśmiennictwa pod kątem
oceny materiałów termoplastycznych
wykorzystywanych do wykonywania
protez dentystycznych.
KEY WORDS
thermoplastic materials,
acetyl, nylon, acrylopolimer, prosthetic
dentures
SUMMARY
During last years dental
firms promote elastic materials used
in prosthetic dentures production.
Patients are very interested in these
materials. But virtues of such dentures
in comparison to dentures made
from traditional materials often make
patients blind to their defects. In this
paper we review the bibliography
from evaluation of used thermoplastic
suplements point of view.
lek. dent. Alicja Marcińczyk
1
, lek. dent. Katarzyna Hołownia
2
W
szystkie materiały
termoplastyczne
są jednorodne, mają bardzo
gęstą i nieporowatą strukturę
wewnętrzną, co uniemożliwia
wchłanianie śliny i wody,
a przez to ogranicza
rozwój drobnoustrojów.
W stomatologii stosowane są trzy ro-
dzaje tworzyw termoplastycznych:
nylony, acetale i akrylopolimery.
Każdy z tych materiałów przezna-
czony jest do wykonywania określo-
nego rodzaju protezy i tak:
• nylony (poliamidy) – protezy czę-
ściowe osiadające,
• acetale – protezy podparte, este-
tyczne klamry czy elementy kon-
strukcyjne innych uzupełnień,
• akrylopolimery – protezy całko-
wite oraz korony i mosty tymcza-
sowe.
Bardzo ważne jest stosowanie od-
powiednich tworzyw do właściwych
uzupełnień protetycznych. W innym
przypadku możemy spodziewać się
niepowodzenia terapeutycznego,
a nawet uszkodzenia podłoża prote-
tycznego (1).
S
KŁAD
I
CECHY
MATERIAŁÓW
TERMOPLASTYCZNYCH
Skład chemiczny materiałów termo-
plastycznych wpływa na ich bardzo
dobrą adaptację i brak przypadków
alergii w odróżnieniu od tworzywa
akrylowego. Nylon jest syntetycz-
nym poliamidem, który powstaje
w wyniku polikondensacji kwasu
adypinowego i heksametylenodiami-
ny. Polimer ten ma formę włókien,
które dzielą się na alifatyczne, cyklo-
alifatyczne i aromatyczne. Natomiast
acetal jest termoplastycznym poli-
merem o strukturze krystalicznej,
pozbawionym monomeru. Powstaje
w trakcie polimeryzacji formaldehy-
du. Z kolei akrylopolimer składa się
z polimerów metakrylu i kombinacji
przestrzennych jego składników nie-
zawierających monomeru (2).
Należy też zwrócić uwagę, że ma-
teriały termoplastyczne są naby-
wane w postaci gotowej do użytku
i następnie po uplastycznieniu wtła-
cza się je do formy. Wobec tego nie
wpływa się na pogorszenie jakości
danego materiału, jak to ma miej-
sce w przypadku akryli. Wszystkie
związki na bazie nylonów nie prze-
chodzą polimeryzacji i nie wydziela
się z nich żaden monomer resztkowy
jako produkt niekompletnego proce-
su polimeryzacji. Akryl w wyniku
zbyt krótkiej polimeryzacji może
zawierać 1-2% resztkowego mono-
meru, podczas gdy w skład nylonu
i acetalu nie wchodzi polimetakry-
lan metylu i nie ma ryzyka powsta-
nia monomeru resztkowego (3).
Wszystkie materiały termoplastycz-
ne są jednorodne, mają bardzo gęstą
i nieporowatą strukturę wewnętrz-
ną, co uniemożliwia wchłanianie
śliny i wody, a przez to ogranicza
rozwój drobnoustrojów. Badania mi-
krobiologiczne dowodzą, że szczepy
Candida albicans i Staphylococcus
aureus mają większe powinowactwo
do nylonu niż do akrylu (4).
Materiały termoplastyczne w kon-
takcie z tkankami jamy ustnej mogą
wywoływać nieznaczny stan za-
palny. Argumenty przemawiające
za tym uzyskali badacze, którzy wsz-
czepili szczurom próbki acetalu pod
N
O W O C Z E S N Y
T
E C H N I K
D
E N T Y S T Y C Z N Y
76
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
błonę śluzową policzków i hodowa-
li je przez 6 tygodni. U wszystkich
osobników z acetalem stwierdzono
nacieczenie i stany zapalne węzłów
chłonnych szyjnych, co może wska-
zywać na właściwości alergizujące,
chociaż sam sposób kontaktu ma-
teriału z tkankami jest co najmniej
kontrowersyjny (sam zabieg nacięcia
i zaszycia próbek może wywoływać
podobne objawy) (5). Takich badań
dotyczących nylonu nie przepro-
wadzono, ale musi to być materiał
biozgodny tkankowo, skoro znajduje
zastosowanie w protezach dziecię-
cych, w protezach z obturatorami
przy m.in. rozszczepach podniebie-
nia (6, 7).
Należy nadmienić, że stopień ela-
styczności tych materiałów jest uza-
leżniony od struktury wewnętrznego
układu przestrzennego, tj. udziału
fazy krystalicznej w polimerze. Faza
ta odpowiada za właściwości che-
miczne i fizyczne związku. Ponie-
waż im większy udział krystalitów
w polimerze, tym mniejsza nasiąkli-
wość, lepsze właściwości mechanicz-
ne i mniejsza skłonność materiału
do odkształceń. Niska nasiąkliwość
materiału wiąże się z dłuższym cza-
sem użytkowania w środowiskach
wilgotnych i podatnych na koloniza-
cję drobnoustrojów, jak ma to miej-
sce w jamie ustnej. Z kolei mniejsza
zdolność do odkształceń to większa
kruchość, co sprzyja wzrostowi
prawdopodobieństwa zniszczenia
protezy z tego typu tworzyw. W przy-
padku materiałów plastycznych ob-
ciążenia przekraczające w niewiel-
kim stopniu granicę ich plastyczno-
ści nie powodują zniszczenia, a jedy-
nie odkształcenia, często niegroźne
i niedające trwałych uszkodzeń (8).
Struktura wewnętrzna tych ma-
teriałów, a w szczególności nylonu,
bardzo często wymaga od technika
dentystycznego dużych umiejętno-
ści i cierpliwości w trakcie obróbki.
Sama obróbka odlewu jest nieskom-
1
Proteza częściowa osiadająca z akrylu
2
Proteza częściowa osiadająca z nylonu
3
Szkielet protezy
z acetalu
fot. ar
chiwum autor
ów
1
2
3
1
/ 2 0 1 2
77
T E C H N I K A
D E N T Y S T Y C Z N A
plikowana, konieczne jest przede
wszystkim przestrzeganie kolejno-
ści procedur oraz używanie odpo-
wiednich narzędzi (tj. frezy, gumki
o specjalnym nasypie). Prawidłowo
przeprowadzone końcowe polerowa-
nie powierzchni protezy termoela-
stycznej obala mit o nieprzyjemnym
zapachu czy zmianie barwy, które
powstają w trakcie jej użytkowania
w warunkach jamy ustnej (9, 10).
F
UNKCJONALNOŚĆ
Funkcjonalność, wytrzymałość
i trwałość uzupełnień protetycz-
nych r uchomych wykonanych
z materiałów termoplastycznych za-
leży od indywidualnych warunków
pola protetycznego. W przypadku
opt ymalnego ustawienia zębów
i płytkich powierzchni retencyj-
nych nieporównywalnie lepiej trzy-
ma sztywny metal. Tam gdzie zęby
są „porozchylane” lub mają mocno
wypukłe powierzchnie, acetal czy
nylon pozwala znacznie głębiej
wprowadzić klamrę. Porównanie
grubości konstrukcji protez z mate-
riałów termoplastycznych i metalu
wypada na korzyść tych ostatnich,
gdzie większą wytrzymałość osiąga-
my przy cieńszej płycie podniebien-
nej, przerzucie podjęzykowym, pod-
parciach o grubości wahającej się
między 0,3-0,5 mm. Uzyskanie tak
cienkiej struktury protezy acetalowej
czy nylonowej jest niemożliwe (opti-
mum w tym przypadku to 1,5 mm).
Jednakże po latach użytkowania
struktura protez termoelastycznych
jest nadal sprężysta i klamry działają
tak, jak zostały zaprojektowane pier-
wotnie, czego w stosunku do prac
ze stopów metali nie możemy powie-
dzieć. Jeśli z kolei chodzi o dłuższy
czas użytkowania ruchomych uzu-
pełnień protetycznych, to raczej nie
powinien to być główny argument
przemawiający za wyborem mate-
riału. Proteza nie powinna być użyt-
kowana dłużej niż 3-5 lat, ponieważ
w tym czasie dochodzi do zmiany
parametrów pola protetycznego
(wyrostka zębodołowego, uzębie-
nia resztkowego itd.) w stosunku
do warunków wyjściowych. Poza
tym pacjenci nie mają nawyku wizyt
kontrolnych. Natomiast długoletnie
(np. 20-letnie) użytkowanie protezy
ruchomej przyniesie w obrębie ukła-
du stomatognatycznego więcej strat
niż korzyści (11, 12).
Argumentem, który często powo-
duje, że pacjenci rezygnują z uzu-
pełnień z materiałów termoplastycz-
nych, jest ich koszt. Są to protezy,
których proces wykonania wymaga
znacznego nakładu technologiczne-
go od technika dentystycznego (od-
powiednie urządzenia wtryskowe
stosowane tylko do tego typu prac
protetycznych). Poza tym sprzęt jest
często przystosowany do danego
systemu i powoduje, że pracownia
protetyczna, nie chcąc ograniczać
wachlarza usług wykonywanych
uzupełnień, ponosi dodatkowe kosz-
ty, aby kupić wtryskarki obsługują-
ce inne materiały termoplastyczne.
Same surowce, tj. nylon czy acetal,
są niedrogie (13).
Dodatkowo należy zwrócić uwagę
na fakt, że protezy termoplastyczne
nie składają się jedynie z acetalu czy
akrylopolimerów. Oprócz podstawo-
wego składnika, płyty protezy, jest
potrzebny materiał do połączenia
z zębami sztucznymi (ten problem
nie występuje w przypadku protez
całkowitych, gdyż tam technologia
wykonania protezy eliminuje tzw.
dodatkowy składnik łączący). Za-
zwyczaj w protezach z acetalu sto-
sowane jest również tworzywo akry-
lowe. Najpierw odlewana jest płyta
uzupełnienia, a potem na niej mode-
lowane jest siodło protezy z wosku
modelowego i ustawiane są zęby
sztuczne. Po etapie próby protezy
w jamie ustnej jest ona puszkowana,
a wosk zamieniany na akryl. Dlatego
nie możemy jednoznacznie stwier-
dzić, że uzupełnienia tego rodzaju
nie wywołują alergii.
P
ODSUMOWANIE
Po d s u m ow uj ą c p r e z e n t owa ny
przegląd piśmiennictwa odnośnie
do uzupełnień protetycznych z ma-
teriałów termoplastycznych, można
stwierdzić, że pacjenci wysoko oce-
niają komfort użytkowania protez
termoplastycznych. Technicy den-
tystyczni również są zadowoleni
z właściwości nowych materiałów.
Jednakże błędy przy odlewnictwie
czy obróbce skutkują wykonaniem
wadliwego produktu finalnego, ja-
kim jest proteza.
Argumenty przemawiające za ma-
teriałami termoplastycznymi jako
tworzywami protez niealergizu-
jących to: brak porowatości, brak
procesu polimeryzacji, brak szko-
dliwych składników ulegających
uwolnieniu z materiału, brak re-
akcji chemicznych w jamie ustnej
i rozpuszczalności w płynach orga-
nicznych. Dodatkowymi zaletami
takich uzupełnień protetycznych
jest: konstrukcja klamer wyklucza-
jąca kontakt z przyzębiem, likwida-
cja działania sił dźwigni pomiędzy
stronami protezy czy inny model
przenoszenia sił nacisku na podłoże
protetyczne (13).
N i e m o ż e my j e d n o z n a c z n i e
twierdzić, że są to materiały lepsze
od wcześniej stosowanych, dlatego
że nie są idealne. Stanowią natomiast
alternatywę dla osób, które nie mogą
używać protez konwencjonalnych.
W miarę rozwoju technologicznego
musimy być otwarci na „nowe”, ale
nie powinniśmy odrzucać rozwiązań
starych i sprawdzonych (fot. 1-3).
1
Prywatny Gabinet Stomatologiczny
18-423 Przytuły
ul. Supska 7
2
Prywatny Gabinet Stomatologiczny
18-400 Łomża
ul. Małachowskiego 8/46
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.