WIERTACZ ODWIERTOW EKSPLOATACYJNYCH I GEOFIZYCZNYCH 811[02]

Ministerstwo Edukacji Narodowej

PROGRAM NAUCZANIA

WIERTACZ ODWIERTÓW

EKSPLOATACYJNYCH I GEOFIZYCZNYCH

811[02]

Warszawa 2009

811[02]/ZSZ/MEN/2009

Autorzy:

mgr in

. Witold Górski

mgr in

. Jerzy Łuszcz

mgr in

. Tadeusz Wiewiórski

Recenzenci:
mgr in

. Wojciech Krupa

mgr in

. Bogdan Soli

ski

Opracowanie redakcyjne:
dr Grzegorz Rycharski

Opracowanie techniczne:
mgr Rafał Auch-Szkoda

Spis tre

I. Plan nauczania

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych

1. Podstawy geologii i geofizyki

2. Techniczne podstawy zawodu

3. Maszyny i urz

dzenia

4. Technologia wierce

5. Pracownia technologiczna

6. Zaj

cia praktyczne

I. PLAN NAUCZANIA

PLAN NAUCZANIA
Zasadnicza szkoła zawodowa
Zawód: wiertacz odwiertów eksploatacyjnych i geofizycznych 811[02]

Podbudowa programowa: gimnazjum

Lp.

Przedmioty nauczania

Dla młodzie

Dla dorosłych

Liczba
godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba
godzin

tygodniowo

w trzyletnim

okresie

nauczania

Liczba

godzin

w trzyletnim

okresie

nauczania

Klasy I-III

Semestry I-VI

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

1. Podstawy geologii i geofizyki

2. Techniczne podstawy zawodu

3. Maszyny i urz

dzenia

4. Technologia wierce

220

5. Pracownia technologiczna

6. Zaj

cia praktyczne

248

Razem

702

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW

ZAWODOWYCH

PODSTAWY GEOLOGII I GEOFIZYKI

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

scharakteryzowa

geologiczn

budow

Ziemi,

−

okre

procesy geologiczne wpływaj

ce na powstawanie ró

nych

typów skał,

−

posłu

tabel

stratygraficzn

−

okre

podstawowe wła

ciwo

ci skał i minerałów,

−

okre

rejony wyst

powania wa

niejszych surowców mineralnych

Polski,

−

okre

rozmieszczenie złó

kopalin u

ytecznych,

−

rozpozna

skały zbiornikowe,

−

okre

warunki powstawania złó

surowców mineralnych,

−

scharakteryzowa

metody

bada

geofizycznych

stosowane

w wiertnictwie,

−

okre

zasady

pozyskiwania

oraz

zabezpieczania

rdzeni

wiertniczych i próbek okruchowych,

−

skorzysta

z map, poradników, atlasów i innych

ródeł informacji.

Materiał nauczania

1. Podstawy geologii dynamicznej

Wprowadzenie do geologii. Budowa Ziemi. Tabela stratygraficzna.
Dynamika litosfery. Budowa litosfery. Podstawy tektoniki.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie makroskopowe minerałów i skał tworz

cych skorup

ziemsk

•

Okre

lanie zwi

zków przyczynowo-skutkowych mi

dzy procesami

geologicznymi i budow

litosfery.

•

Rozpoznawanie ci

głych i nieci

głych deformacji tektonicznych.

2. Geologiczna budowa Polski
Jednostki geologiczne Polski. Geologiczna budowa Polski na tle
jednostek

geologicznych

Europy.

Budowa

geologiczna

charakterystycznych obszarów Polski.

wiczenia:

•

Odczytywanie

oraz

interpretacja

geologicznych

przekrojów

perspektywicznych obszarów kopalin energetycznych.

•

Rozpoznawanie budowy geologicznej na podstawie przekrojów

przykładowych jednostek geologicznych Polski.

3. Geologia zło

owa

Podstawowe poj

cia. Skały zbiornikowe. Formy wyst

powania kopalin

stałych. Pułapki ropno-gazowe. Charakterystyka przykładowych złó

kopalin u

ytecznych.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie

form

zło

owych

podstawie

przekrojów

geologicznych.

•

Okre

lanie

rodzaju

pułapek

ropno-gazowych

podstawie

dokumentacji zło

owej.

4. Podstawy geofizyki wiertniczej
Fizyczne wła

ciwo

ci skał. Cel i zakres bada

geofizycznych

w otworach wiertniczych. Metody geofizyki wiertniczej.

Metody

sondowania i profilowania geofizycznego.

Zasady wykonywania

pomiaru

rednicy otworu. Zasady wykonywania pomiaru krzywizny otworu.

Zasady profilowania temperatury w otworze wiertniczym. Zasady
wykonywania pomiaru jako

ci zacementowania rur okładzinowych.

Metody lokalizacji miejsca przychwycenia przewodu wiertniczego.
Geofizyczne metody uwalniania przewodu wiertniczego.

wiczenia:

•

Odczytywanie

wykresu

profilowania

temperatury

otworze

wiertniczym.

•

Okre

lanie miejsca przychwycenia przewodu wiertniczego na

podstawie analizy wykresu przychwytomierza.

rodki dydaktyczne

Zbiory skał i minerałów.
Rdzenie wiertnicze.
Mapy fizyczne i geologiczne.
Tabela stratygraficzna.
Przykładowe przekroje geologiczne jednostek geologicznych Polski.
Mapy i przekroje geologiczne złó

surowców mineralnych Polski.

Foliogramy.
Poradniki. Przewodniki.

Atlasy.
Dokumentacja geologiczna.
Zdj

cia aparatury geofizycznej.

Przykładowe wykresy pomiarów geofizycznych w otworach wiertniczych.

Filmy dydaktyczne.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Podstawy geologii i geofizyki obejmuje

podstawowe tre

ci kształcenia z zakresu geologii dynamicznej,

mineralogii, petrografii i tektoniki, geologicznej budowy Polski, geologii
zło

owej, geofizyki wiertniczej.

Tre

ci programowe powinny by

realizowane w korelacji z tematyk

programów

przedmiotów,

jak:

Technologia

wierce

Pracownia

technologiczna.

Szczególn

uwag

nale

zwraca

na realizacj

tre

ci kształcenia

sprawiaj

cych uczniom najwi

cej trudno

ci, jak: rozpoznawanie skał

i minerałów, odczytywanie przekrojów geologicznych, charakterystyka
pułapek

ropno-gazowych,

zasady

wykonywania

pomiarów

geofizycznych.

W procesie kształcenia wskazane jest stosowanie metod nauczania:

wykładu informacyjnego, pokazu z wyja

nieniem, tekstu przewodniego,

wicze

praktycznych. Szczególnie wskazane jest stosowanie metody

wicze

praktycznych.

Zaj

cia dydaktyczne powinny by

organizowane w pracowni

geologiczno-geofizycznej w grupie licz

cej do 15 uczniów, a w miar

potrzeb z podziałem na zespoły 3-4 osobowe.

Wykonywanie

wicze

zamieszczonych w programie oraz

wicze

opracowanych przez nauczyciela powinno umo

liwi

realizacj

celów

kształcenia. Stanowiska

wiczeniowe powinny by

wyposa

one

w niezb

dne materiały, narz

dzia, sprz

t i

rodki dydaktyczne.

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji

zawodowych wymaga równie

kształtowania umiej

tno

ci pracy

w zespole, korzystania z ró

nych

ródeł informacji, uzupełniania

i aktualizowania wiedzy oraz kształtowania po

żą

danych postaw.

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Podstawy geologii dynamicznej

2. Geologiczna budowa Polski

3. Geologia zło

owa

4. Podstawy geofizyki wiertniczej

Razem

108

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia
w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Ocena edukacyjnych osi

gni

ęć

uczniów powinna by

dokonywana

zgodnie z kryteriami ustalonymi na zaj

ciach pocz

tkowych.

Proces sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

uczniów powinien by

prowadzony w trakcie i na zako

czenie realizacji programu przedmiotu.

W wyniku sprawdzania i oceniania uzyskuje si

informacje dotycz

poziomu opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.

Kontrola i ocena osi

gni

ęć

uczniów mo

e by

dokonywana za

pomoc

−−−−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−−−−

testów osi

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

tymi,

−−−−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

Podczas oceniania osi

gni

ęć

uczniów nale

y zwraca

uwag

na:

−

stosowanie poprawnej terminologii,

−

rozpoznawanie skał i minerałów,

−

korzystanie z map fizycznych i geologicznych,

−

zastosowanie bada

geofizycznych w wiertnictwie.

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny post

pów

uczniów. Umo

liwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz

form organizacyjnych pracy uczniów.
W ko

cowej ocenie pracy uczniów nale

y uwzgl

dnia

poziom

wykonania

wicze

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

gni

ęć

Literatura

Bolewski A., Manecki A.: Rozpoznawanie minerałów. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1987
Chodyniecka L., Kapu

ski T.: Podstawowe metody rozpoznawania

minerałów i skał. Wydawnictwo Politechniki

skiej, Gliwice 1994

Czechowski L.: Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi. PWN,
Warszawa 1994
Czubla P., Mizerski W.,

wierczewska-Gładysz W.: Przewodnik do

wicze

z geologii. PWN, Warszawa 2009

Dadlez R.: Tektonika. PWN, Warszawa 1994
Falkowski T., Złotoszewska-Niedziałek H.: Zarys geologii. Wydawnictwo
SGGW, Warszawa 2009
Gabzdyl W.: Geologia złó

. Wydawnictwo Politechniki

skiej, Gliwice

1999
Gruszczyk H.: Nauka o zło

ach. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa

1984
Jaroszewski W., Marks L., Radomski A.: Słownik geologii dynamicznej.
Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985
Jarzyna J., Bała M., Zaorski T.: Metody geofizyki otworowej. Pomiary
i interpretacja. Wydawnictwo AGH, Kraków 1997
Karnkowski P.: Zło

a gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce.

Towarzystwo Geosynoptyków Geos. AGH, Kraków 1993
Kozera A., Makownik Z., Plewa St., Tarnowski H.: Geofizyka
poszukiwawcza. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1987
Kozłowski S.: Ochrona litosfery. Pa

stwowy Instytut Geologiczny,

Warszawa 1998
Kozłowski S.: Surowce skalne Polski. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1986
Ksi

ąż

kiewicz M.: Geologia dynamiczna. Wydawnictwa Geologiczne,

Warszawa 1979
Libwr-Madziarz E., Teisseyre B.: Mineralogia i petrografia. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2000
Leworsen A.I.: Geologia ropy naftowej i gazu ziemnego. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1972
Mizerski W.: Geologia dynamiczna. PWN, Warszawa 2006
Mizerski W.: Geologia historyczna dla geografów. PWN, Warszawa 2005
Mizerski W.: Geologia regionalna kontynentów. PWN, Warszawa 2004
Mizerski W.: Geologia Polski. PWN, Warszawa 2009

Mizerski W.: Słownik geologiczny. PWN, Warszawa 2002
Orłowski S.: Przewodnik do

wicze

z geologii historycznej.

Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1986
Ryka W., Maliszewska A.: Słownik petrograficzny. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1991
Stupnicka E.: Geologia regionalna Polski. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1989
Czasopisma specjalistyczne.

Wykaz literatury powinien by

aktualizowany w miar

ukazywania si

nowych pozycji wydawniczych.

TECHNICZNE PODSTAWY ZAWODU

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

sporz

dzi

szkice i rysunki techniczne cz

ęś

ci maszyn,

−

rozpozna

rodzaje materiałów oraz okre

ich zastosowanie,

−

okre

zasady wykonywania

pomiarów warsztatowych,

−

scharakteryzowa

zasady r

cznej i mechanicznej oraz cieplno-

plastycznej obróbki metali,

−

okre

rodzaje obci

ąż

i napr

ęż

−

okre

zasady ł

czenia elementów metalowych,

−

posłu

podstawow

terminologi

z zakresu maszynoznawstwa,

−

okre

rodzaje i zastosowanie narz

dzi wiertniczych,

−

scharakteryzowa

rodzaje zabezpiecze

przeciwkorozyjnych,

−

scharakteryzowa

elementy układów przeniesienia nap

du,

−

dokona

klasyfikacji i charakterystyki pomp, spr

ęż

arek, silników

nap

dowych,

−

scharakteryzowa

maszyny i urz

dzenia elektryczne,

−

skorzysta

z ró

nych

ródeł informacji.

Materiał nauczania

1. Elementy rysunku technicznego
Materiały i przybory do rysowania. Rodzaje i znaczenie rysunku
technicznego. Zasady sporz

dzania rysunku technicznego. Zasady

wymiarowania rysunków technicznych. Rysunki schematyczne. Rysunki
wykonawcze, monta

owe i zło

eniowe.

wiczenia:

•

Szkicowanie widoków i przekrojów z odwzorowaniem wewn

trznych

kształtów maszyn.

•

Odczytywanie rysunków schematycznych.

•

Odczytywanie rysunków wykonawczych i monta

owych.

2. Podstawy materiałoznawstwa
Wła

ciwo

ci materiałów. Stopy

elaza z w

glem. Metale nie

elazne i ich

stopy. Materiały uszczelniaj

ce i izolacyjne. Materiały stosowane do

wykonania cz

ęś

ci maszyn i urz

dze

Inne materiały stosowane

w wiertnictwie.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie rodzajów materiałów na podstawie próbek.

•

Okre

lanie wła

ciwo

ci oraz zastosowania metali i stopów metali.

•

Rozpoznawanie materiałów stosowanych do wykonania cz

ęś

maszyn.

3. Zasady obróbki metali
Wyposa

enie stanowiska obróbki r

cznej. Podstawy trasowania.

Techniki ci

cia metali. Techniki piłowania. Technologia wiercenia,

rozwiercania i pogł

biania otworów. Technologia gwintowania. Podstawy

obróbki skrawaniem. Technologia toczenia, frezowania i szlifowania.
Podstawy obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej. Podstawy odlewnictwa.

wiczenia:

•

Dobieranie

rednicy otworu i trzpienia do wykonania gwintu.

•

Dobieranie parametrów obróbki skrawaniem.

4. Wytrzymało

ść

materiałów

Siła i jej wła

ciwo

ci. Warunki równowagi sił. Poj

cie obci

ąż

i napr

ęż

. Rodzaje obci

ąż

. Rodzaje napr

ęż

. Napr

ęż

enia

dopuszczalne. Zm

czenie materiału.

wiczenia:

•

Wyznaczanie warunków równowagi przestrzennego układu sił.

•

Obliczanie napr

ęż

wyst

puj

cych w trakcie pracy przewodu

wiertniczego.

5. Podstawy maszynoznawstwa
Podstawowe poj

cia z zakresu maszynoznawstwa. Technologia ł

czenia

materiałów

poprzez

lutowanie.

Metody

spawania

gazowego

i elektrycznego. Zasady ł

czenia materiałów poprzez zgrzewanie,

klejenie. Techniki nitowania. Narz

dzia, przyrz

dy i urz

dzenia

stosowane do ł

czenia materiałów. Poj

cie korozji i jej rodzaje.

Zabezpieczenia przeciwkorozyjne cz

ęś

ci maszyn.

wiczenia:

•

Dobieranie metod spawania.

•

Dobieranie

metod

zabezpieczenia

przed korozj

elementów

urz

dzenia d

wigowego wiertnicy.

6. Cz

ęś

ci maszyn i urz

dze

Podstawowe

ęś

maszyn.

Urz

dzenia

nap

dowe.

Elementy

przeniesienia nap

du. Hamulce. Zawory i zasuwy. Rodzaje pomp

i spr

ęż

arek. Siłowniki hydrauliczne i pneumatyczne. Pr

dnice

i generatory.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie elementów oraz podzespołów maszyn i urz

dze

•

Dobieranie parametrów pracy pompy płuczkowej.

7. Podstawy elektrotechniki i automatyki
Podstawowe poj

cia z zakresu elektrotechniki.

ródła i rodzaje pr

elektrycznego. Elementy obwodów elektrycznych. Praca i moc pr

elektrycznego.

Pomiary

podstawowych

wielko

elektrycznych.

Elementy automatyki przemysłowej. Oznaczenia urz

dze

elektrycznych

i elektronicznych.

wiczenia:

•

Rozró

nianie elementów obwodów elektrycznych.

•

Dobieranie przyrz

dów do pomiarów wielko

ci elektrycznych.

•

Odczytywanie oznacze

elektrycznych.

rodki dydaktyczne

Tablice ilustruj

ce zasady szkicowania, rzutowania prostok

tnego,

wykonywania widoków i przekrojów, zasady wymiarowania.

Modele brył geometrycznych.
Modele przekrojów cz

ęś

ci maszyn.

Próbki metali i ich stopów.
Próbki tworzyw sztucznych.
Narz

dzia do obróbki r

cznej i mechanicznej.

Zestawy do

wicze

dotycz

cych ł

czenia i uruchamiania typowych

obwodów elektrycznych.
Podstawowe przyrz

dy do pomiaru wielko

ci elektrycznych.

Schematy instalacji elektrycznych i układów elektronicznych typowych
maszyn i urz

dze

Plansze, foliogramy.
Filmy dydaktyczne.
Przykłady Dokumentacji Techniczno-Ruchowej maszyn i urz

dze

Polskie Normy.
Instrukcje stanowiskowe.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu przedmiotu Techniczne podstawy zawodu

jest opanowanie przez uczniów podstawowej wiedzy i umiej

tno

z zakresu rysunku technicznego, materiałoznawstwa, obróbki metali,
wytrzymało

materiałów,

maszynoznawstwa,

ęś

maszyn

i urz

dze

, elektrotechniki i automatyki.

Program powinien by

realizowany w pracowni mechanicznej

w grupie licz

cej do 15 uczniów, a w miar

potrzeb z podziałem na

zespoły 3-5 osobowe.

Wykonywanie

wicze

zamieszczonych w programie przedmiotu oraz

wicze

opracowanych przez nauczyciela wpływa na efektywn

realizacj

celów kształcenia. Stanowiska

wiczeniowe powinny by

wyposa

one w niezb

dne materiały, narz

dzia, sprz

t i

rodki

dydaktyczne. Uczniowie powinni korzysta

z ró

nych

ródeł informacji,

jak: normy, instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna, czasopisma
specjalistyczne, Internet.

Wskazane

jest

stosowanie

metod

nauczania:

wykładu

informacyjnego,

pokazu

wyja

nieniem,

tekstu

przewodniego,

projektów.

Szczególn

uwag

nale

y zwraca

na realizacj

tre

ci programowych

sprawiaj

cych uczniom najwi

cej trudno

ci, jak: odczytywanie rysunków

monta

owych i zło

eniowych, rozpoznawanie materiałów stosowanych

do wykonania cz

ęś

ci maszyn, dobieranie parametrów obróbki metali

metod

skrawania, okre

lanie rodzajów obci

ąż

i napr

ęż

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji

zawodowych wymaga równie

kształtowania umiej

tno

ci pracy

w zespole, korzystania z ró

nych

ródeł informacji, uzupełniania

i aktualizowania wiedzy oraz kształtowania po

żą

danych postaw.

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Elementy rysunku technicznego

2. Podstawy materiałoznawstwa

3. Zasady obróbki metali

4. Wytrzymało

ść

materiałów

5. Podstawy maszynoznawstwa

6. Cz

ęś

ci maszyn i urz

dze

7. Podstawy elektrotechniki i automatyki

Razem

108

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia

w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

y. Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

zgodnie z kryteriami ustalonymi na zaj

ciach pocz

tkowych.

Podstawowym kryterium oceny osi

gni

ęć

uczniów jest poziom

opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.
Proces oceniania powinien obejmowa

−

diagnoz

poziomu wiedzy i umiej

tno

ci uczniów na pocz

tku

procesu kształcenia,

−

identyfikacj

post

pów uczniów oraz rozpoznawanie trudno

w realizacji celów kształcenia,

−

ocen

wiedzy i umiej

tno

ci uczniów po zako

czeniu realizacji

poszczególnych działów tematycznych i całego programu przedmiotu.

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów mo

e by

dokonywane za

pomoc

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

tymi,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

W trakcie procesu oceniania nale

y zwraca

uwag

na:

−

organizacj

stanowiska pracy,

−

poziom opanowania wiedzy i umiej

tno

ci,

−

jako

ść

wykonania

wicze

−

merytoryczn

warto

ść

wypowiedzi ustnych i pisemnych,

−

posługiwanie si

poprawn

terminologi

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny post

pów

uczniów. Umo

liwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz

form organizacyjnych pracy uczniów.

W ko

cowej ocenie pracy uczniów nale

y uwzgl

dnia

poziom

wykonania

wicze

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

gni

ęć

Literatura

Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpo

arowej oraz

wzór instrukcji bezpiecze

stwa po

arowego dla obiektów szkół. MEN,

Warszawa 1997
Bastion P., Wicher W., Schuberth G.: Praktyczna elektrotechnika ogólna.
REA, Warszawa 2004
Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 2004
Bo

enko L.: Maszynoznawstwo dla szkoły zasadniczej. WSiP,

Warszawa 1998
Buksi

ski T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1996

Chochowski A.: Elektrotechnika z automatyk

wiczenia. WSiP,

Warszawa 1996
Dobrza

ski L. A.: Metaloznawstwo i obróbka cieplna. WSiP, Warszawa

1996
Dobrza

ski T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004

Hansen A.: Bezpiecze

stwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Giełdowski L.: Rzutowanie prostok

tne. Widoki. WSiP, Warszawa 2004

Giełdowski L.: Przekroje. WSiP, Warszawa 2004
Giełdowski L.: Wymiarowanie. WSiP, Warszawa 2004
Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych.
WSiP, Warszawa 2005
Górecki A., Grzegórski Z.:

lusarstwo przemysłowe i usługowe.

Technologia. WSiP, Warszawa 1989
Hansen A.: Bezpiecze

stwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Kurdziel R.: Elektrotechnika dla szkoły zasadniczej. Cz. I-II. WSiP,
Warszawa 1999
Lewandowski T.: Zbiór zada

z rysunku technicznego dla mechaników.

WSiP, Warszawa 2004
Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1999
Mac S., Leowski J.: Bezpiecze

stwo i higiena pracy dla szkół

zasadniczych. WSiP, Warszawa 2000
Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 2004
Malinowski J.: Pasowania i pomiary. WSiP, Warszawa1991
Markiewicz A.: Zbiór zada

z elektrotechniki. WSiP, Warszawa 1972

Markiewicz H.: Zagro

enia i ochrona od pora

w instalacjach

elektrycznych. WSiP, Warszawa 2000
Michel K., Sapi

ski T.: Czytam rysunek elektryczny. WSiP, Warszawa

2004
Mistur L.: Spawanie gazowe i elektryczne. WSiP, Warszawa 1999
Pietrzak A.: Wypadek przy pracy, pierwsza pomoc. OSPiP, Wrocław
1999
Praca zbiorowa: Mały poradnik mechanika. T. I-II. WNT, Warszawa 1996

Praca zbiorowa: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 2004
Rutkowski A.: Cz

ęś

ci maszyn. WSiP, Warszawa 2004

Rutkowski A., St

pniewska A.: Zbiór zada

z cz

ęś

ci maszyn. WSiP,

Warszawa 2004
Rysunek techniczny i rysunek techniczny maszynowy. Zbiór Polskich
Norm. Wydawnictwa Normalizacyjne, Warszawa 2002
Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004
Siuta W., Rosi

ski S., Kozak B.: Zbiór zada

z mechaniki technicznej.

WSiP, Warszawa 2004
Waszkiewiczowie E. S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 2004
Zaj

c B.: Materiałoznawstwo. Materiały pomocnicze. WSiP, Warszawa

1997
Zastosowanie barw dla celów bezpiecze

stwa. OSPiP, Wrocław 2002

Czasopisma specjalistyczne.

Wykaz literatury powinien by

aktualizowany w miar

ukazywania si

nowych pozycji wydawniczych.

MASZYNY I URZ

DZENIA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

posłu

instrukcjami obsługi maszyn i urz

dze

−

odczyta

dokumentacj

techniczn

monta

u i demonta

u urz

dze

wiertniczych,

−

okre

zastosowanie automatyki przemysłowej w wiertnictwie,

−

rozpozna

rodzaje urz

dze

wiertniczych,

−

scharakteryzowa

budow

urz

dze

do sporz

dzania, tłoczenia

i oczyszczania płuczek wiertniczych,

−

okre

zasady obsługi urz

dze

do sporz

dzania i oczyszczania

płuczki,

−

okre

sposoby przenoszenia nap

du na narz

dzia wierc

ce,

−

okre

zasady regulacji parametrów pracy urz

dzenia wiertniczego,

−

scharakteryzowa

elementy układów d

wigowych oraz systemów

olinowania,

−

oceni

stan techniczny maszyn i urz

dze

wigowych,

−

okre

zasady

obsługi

maszyn

urz

dze

stosowanych

w szybie wiertniczym,

−

okre

zasady posługiwania si

osprz

tem i narz

dziami

wiertniczymi,

−

posłu

obcoj

zycznym nazewnictwem narz

dzi, maszyn

i urz

dze

−

skorzysta

z ró

nych

ródeł informacji.

Materiał nauczania

1. Charakterystyka urz

dze

wiertniczych

Podstawowe poj

cia. Rodzaje urz

dze

wiertniczych. Schematy

kinematyczne urz

dze

wiertniczych.

wiczenia:

•

Okre

lanie sposobu przenoszenia nap

du na elementy urz

dzenia

wiertniczego na podstawie schematu kinematycznego.

•

Rozpoznawanie urz

dze

wiertniczych.

2. Elementy urz

dze

wiertniczych

Budowa

urz

dzenia

wiertniczego.

Silniki

nap

dowe

spalinowe

i elektryczne. Przekładnie, reduktory, sprz

gła. Spr

ęż

arki. Wyci

wiertniczy. Stół wiertniczy. System d

wigowy. Pompy płuczkowe.

Urz

dzenia systemu płuczkowego.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie elementów urz

dzenia wiertniczego na podstawie

zdj

ęć

i schematów.

•

Obliczanie wydajno

ci pomp płuczkowych dwutłokowych (duplex)

i trójtłokowych (triplex).

3. Zasady monta

u urz

dze

wiertniczych

Prace przygotowawcze. Schemat zabudowy terenu wiertni. Sposoby
monta

u urz

dze

wigowych: masztów, wie

omasztów, wie

wiertniczych. Zasady monta

u systemu nap

dowego i płuczkowego

urz

dzenia wiertniczego. Rodzaje zasilania wiertni w energi

elektryczn

. Zbiorniki paliwowe.

wiczenia:

•

Sporz

dzanie schematu rozmieszczenia elementów urz

dzenia

wiertniczego.

•

Okre

lanie sposobu monta

u danego typu urz

dzenia d

wigowego.

4. Osprz

t i narz

dzia wiertnicze

Charakterystyka osprz

tu i narz

dzi wiertniczych. Rodzaje i budowa

elewatorów. Zawiesia elewatorowe. Kliny i

ciski bezpiecze

stwa. Klucze

maszynowe r

czne i mechaniczne. Wkłady stołu wiertniczego. Frezy

i poszerzacze.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie rodzajów osprz

tu i narz

dzi wiertniczych na

podstawie zdj

ęć

i eksponatów.

•

Okre

lanie zasad bezpiecznego posługiwania si

osprz

tem

i narz

dziami w trakcie zapuszczania i wyci

gania przewodu

wiertniczego.

5. Urz

dzenia przeciwerupcyjne

Głowice przeciwerupcyjne. Rodzaje, zadania głowic przeciwerupcyjnych.
W

zeł zatłaczania i dławienia. Ł

czniki dwukołnierzowe. Elementy

przeciwerupcyjnego zabezpieczenia przewodu wiertniczego. Sterownie
głowic

przeciwerupcyjnych.

Zasady

monta

elementów

przeciwerupcyjnego zabezpieczenia otworu wiertniczego.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie głowic przeciwerupcyjnych.

•

Dobieranie

elementów

zabezpieczenia

przeciwerupcyjnego

w zale

ci od klasy i kategorii zagro

enia.

rodki dydaktyczne

Schematy kinematyczne urz

dze

wiertniczych.

Plansze z przekrojami elementów urz

dze

wiertniczych.

Zdj

cia i eksponaty osprz

tu i narz

dzi wiertniczych.

Modele osprz

tu i narz

dzi wiertniczych.

Instrukcje obsługi i monta

u urz

dze

wiertniczych.

Schematy zabezpiecze

przeciwerupcyjnych.

Filmy instrukta

owe.

Dokumentacja techniczna.

Uwagi o realizacji

Program przedmiotu Maszyny i urz

dzenia obejmuje tre

ci dotycz

ce:

urz

dze

wiertniczych, podzespołów wchodz

cych w skład urz

dze

wiertniczych, osprz

tu i narz

dzi stosowanych w procesie wiercenia,

urz

dze

przeciwerupcyjnych.

Program powinien by

realizowany w pracowni technologii wiertniczej

w grupie licz

cej do 15 uczniów, a w miar

potrzeb z podziałem na

zespoły 3-5 osobowe.

Wykonywanie

wicze

zamieszczonych w programie oraz

wicze

opracowanych przez nauczyciela powinno umo

liwi

realizacj

celów

kształcenia. Stanowiska

wiczeniowe powinny by

wyposa

one

w niezb

dne materiały, narz

dzia, sprz

t i

rodki dydaktyczne.

Uczniowie powinni korzysta

z ró

nych

ródeł informacji, jak: normy,

instrukcje,

poradniki,

dokumentacja

techniczna,

czasopisma

specjalistyczne, Internet.

Wskazane jest stosowanie metod nauczania: pokazu z wyja

nieniem,

pokazu z instrukta

em,

wicze

praktycznych.

Szczególn

uwag

nale

y zwraca

na realizacj

tre

ci programowych

sprawiaj

cych

uczniom

najwi

cej

trudno

ci,

jak:

odczytywanie

schematów kinematycznych, posługiwanie si

instrukcjami obsługi

i monta

u urz

dze

wiertniczych, u

ytkowanie osprz

tu, narz

dzi

i urz

dze

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji

zawodowych wymaga równie

kształtowania umiej

tno

ci pracy

w zespole, korzystania z ró

nych

ródeł informacji, uzupełniania

i aktualizowania wiedzy oraz kształtowania po

żą

danych postaw.

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Charakterystyka urz

dze

wiertniczych

2. Elementy urz

dze

wiertniczych

3. Zasady monta

u urz

dze

wiertniczych

4. Osprz

t i narz

dzia wiertnicze

5. Urz

dzenia przeciwerupcyjne

Razem

216

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia
w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Oceny edukacyjnych osi

gni

ęć

uczniów dokonuje si

zgodnie

z kryteriami ustalonymi na zaj

ciach pocz

tkowych.

Proces sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

uczniów powinien by

prowadzony w trakcie i na zako

czenie realizacji programu przedmiotu.

W wyniku sprawdzania i oceniania uzyskuje si

informacje dotycz

poziomu opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.

Kontrola i ocena osi

gni

ęć

uczniów mo

e by

dokonywana za

pomoc

−−−−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−−−−

testów osi

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

tymi,

−−−−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

W trakcie oceniania osi

gni

ęć

uczniów nale

y bra

pod uwag

: poziom

opanowania wiedzy i umiej

tno

ci, merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi

ustnych i pisemnych, posługiwanie si

poprawn

terminologi

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny post

pów

uczniów. Umo

liwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz

form organizacyjnych pracy uczniów.
W ko

cowej ocenie pracy uczniów nale

y uwzgl

dnia

poziom

wykonania

wicze

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

gni

ęć

Literatura

Materiały pomocnicze na szkolenie osób dozoru ruchu w zakresie
doskonalenia metod efektywnego i bezpiecznego prowadzenia robót
wiertniczych. Centrum Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego Górnictwa
Naftowego w Krakowie, Kraków 2007
Nguyen J. P.: Drilling. Editions Technip, Paris 1996
Osiecki J., Paraszczak W., Półchłopek T.: Wiertnictwo i udost

pnianie

złó

. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985

Uliasz J., Dudek L., Herman Z.: Poradnik zapobiegania i likwidacji
erupcji. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1984
Wojnar K.: Wiertnictwo: Technika i technologia. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1993
Wojnar K.: Wiertnictwo obrotowe mało

rednicowe. Wydawnictwa

Geologiczne, Warszawa 1966
Wojnar

K.:

Wiertnictwo

obrotowe

normalno

rednicowe

i wielko

rednicowe. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1967

Obowi

zuj

ce przepisy, instrukcje i zarz

dzenia.

Czasopisma specjalistyczne.

Wykaz literatury powinien by

aktualizowany w miar

ukazywania si

nowych pozycji wydawniczych.

TECHNOLOGIA WIERCE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

scharakteryzowa

metody wiercenia otworów wiertniczych,

−

posłu

dokumentacj

technologiczn

−

okre

zasady doboru elementów wgł

bnej i napowierzchniowej

konstrukcji otworu wiertniczego,

−

okre

procedury zwi

zane z przygotowaniem rur okładzinowych,

osprz

tu i narz

dzi do rurowania otworu wiertniczego,

−

okre

zasady przygotowania otworu wiertniczego do rurowania

i cementowania,

−

okre

metody cementowania rur okładzinowych,

−

dokona

charakterystyki narz

dzi wierc

cych,

−

dobra

narz

dzia wierc

ce w zale

ci od warunków geologicznych,

−

okre

zasady stosowania osprz

tu wiertniczego,

−

scharakteryzowa

elementy przewodu wiertniczego,

−

okre

rodzaj i wielko

ść

poł

cze

gwintowych,

−

okre

technologiczne parametry wiercenia,

−

scharakteryzowa

systemy

kontrolno-pomiarowe

stosowane

w procesie wiercenia,

−

scharakteryzowa

rodzaje prac zwi

zanych z dowiercaniem,

−

okre

czynno

ci zwi

zane z przygotowaniem otworu i przewodu

wiertniczego do opróbowania,

−

okre

sposoby opróbowania horyzontów produktywnych,

−

okre

czynno

zwi

zane

udost

pnianiem

zło

i wywoływaniem produkcji,

−

scharakteryzowa

metody

rekonstrukcji

likwidacji

otworów

wiertniczych,

−

okre

liwo

ci wyst

pienia awarii wiertniczych,

−

okre

sposoby zapobiegania awariom wiertniczym,

−

okre

metody likwidacji awarii wiertniczych,

−

rozpozna

objawy erupcji wst

pnej,

−

okre

sposoby zamkni

cia wylotu otworu wiertniczego,

−

okre

metody likwidacji erupcji wst

pnej,

−

zastosowa

przepisy i zasady bezpiecze

stwa i higieny pracy,

przepisy ochrony przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

dobra

rodki ochrony indywidualnej w zale

ci od rodzaju

wykonywanej pracy,

−

udzieli

pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

rozró

podstawowe akty normatywne oraz okre

miejsce ich

publikacji,

−

posłu

podstawow

terminologi

dotycz

prawa

geologicznego i górniczego,

−

okre

zakres

obowi

zywania

prawa

geologicznego

i górniczego,

−

okre

zakres uprawnie

stwowego nadzoru geologicznego

i górniczego,

−

okre

podstawy prawne dotycz

ce prowadzenia prac wiertniczych,

−

zastosowa

przepisy prawa geologicznego i górniczego,

−

skorzysta

z ró

nych

ródeł informacji oraz z doradztwa

specjalistycznego.

Materiał nauczania

1. Podstawowa terminologia
Rys historyczny wiertnictwa. Podstawowe poj

cia z zakresu wiertnictwa.

Klasyfikacja wierce

. Rodzaje otworów wiertniczych. Wska

niki

wiercenia.

wiczenia:

•

Klasyfikowanie otworów wiertniczych ze wzgl

du na cel wiercenia.

•

Okre

lanie rodzajów otworów wiertniczych ze wzgl

du na przebieg

osi otworu.

•

Obliczanie mechanicznej i marszowej pr

dko

ci wiercenia.

2. Konstrukcja otworu wiertniczego
Projekt Geologiczno-Techniczny Otworu (PGTO).

Konstrukcja otworu

wiertniczego. Kolumny rur okładzinowych. Uzbrojenie kolumny rur
okładzinowych. Kolumny rur wydobywczych. Uzbrojenie kolumny rur
wydobywczych. Wi

ęź

by rurowe. Ł

czniki dwukołnierzowe. Głowice

przeciwerupcyjne.

Głowice

eksploatacyjne.

Procedury

zwi

zane

z przygotowaniem rur okładzinowych, osprz

tu i narz

dzi do rurowania.

Zasady przygotowania otworu do rurowania i cementowania. Metody
cementowania otworów wiertniczych. Urz

dzenia do cementowania.

Próby szczelno

ci rur i chłonno

ci warstw skalnych. Pomiar jako

zacementowania rur okładzinowych.

wiczenia:

•

Odczytywanie z PGTO danych dotycz

cych procesu wiercenia.

•

Dobieranie głowic przeciwerupcyjnych w zale

ci od klasy

zagro

enia erupcyjnego oraz kategorii zagro

enia siarkowego.

•

Sporz

dzanie metryki zapuszczanych rur okładzinowych.

•

Dobieranie elementów uzbrojenia kolumny rur okładzinowych oraz

osprz

tu do cementowania.

3. Narz

dzia wierc

Podstawowe poj

cia:

wider, koronka wiertnicza, gryz, wieniec, ło

ysko.

Zwiercalno

ść

cierno

ść

cieralno

ść

skał. Sposoby urabiania skał.

Klasyfikacja narz

dzi wierc

cych. Charakterystyka narz

dzi wierc

cych.

Kryteria doboru narz

dzi wierc

cych do przewiercanych warstw

skalnych.

Stopie

ycia

narz

dzi

wierc

cych.

Zasady

ewidencjonowania pracy narz

dzi wierc

cych.

wiczenia:

•

Dobieranie narz

dzi wierc

cych do rodzaju przewiercanych skał.

•

Wypełnianie karty pracy narz

dzia wierc

cego.

•

Okre

lanie stopnia zu

ycia narz

dzi wierc

cych.

4. Przewód wiertniczy
Poj

cie przewodu wiertniczego. Poł

czenia gwintowe. Szczelno

ść

poł

cze

. Elementy przewodu wiertniczego. Charakterystyka elementów

przewodu wiertniczego. Aparaty rdzeniowe. Zasady u

ytkowania

aparatów

rdzeniowych.

Zasady

doboru

elementów

przewodu

wiertniczego. Zasady doboru osprz

tu do zapuszczania i wyci

gania

przewodu wiertniczego.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie rodzajów poł

cze

gwintowych.

•

Rozpoznawanie elementów przewodu wiertniczego.

•

Dobieranie osprz

tu do zapuszczania i wyci

gania przewodu

wiertniczego.

5. Parametry wiercenia
Rodzaje parametrów wiercenia: nacisk, obroty, wydajno

ść

i ci

nienie

płuczki. Zasady ustalania parametrów wiercenia. Systemy kontroli
i rejestracji procesu wiercenia. Bilans płuczki obiegowej. Metody pomiaru
krzywizny otworu.

wiczenia:

•

Okre

lanie maksymalnych i minimalnych parametrów wiercenia.

•

Sporz

dzanie bilansu płuczki obiegowej.

6. Zasady dowiercania i opróbowania horyzontów produktywnych
Operacje zwi

zaniem z dowiercaniem horyzontów perspektywicznych.

Technologia dowiercania. Płuczki stosowane w procesie dowiercania.
Profilaktyka przeciwerupcyjna. Cele i metody opróbowania. Rurowe
próbniki zło

a. Technologia opróbowania. Przyrz

dy do pomiaru

temperatury i ci

nienia w otworze. Zasady przygotowania otworu

wiertniczego do opróbowania. Czynno

ci zwi

zane z przygotowaniem

przewodu wiertniczego do opróbowania.

wiczenia:

•

Dobieranie płuczki wiertniczej do rodzaju dowiercanych skał

zło

owych.

•

Kompletowanie elementów próbnika zło

•

Odczytywanie wykresów zmian ci

nienia wgł

bnego.

7. Techniki udost

pniania horyzontów i wywoływania dopływu

płynów zło

owych

Zasady udost

pniania zło

a. Perforacje w otworach wiertniczych.

Rodzaje perforatorów. Zasada działania ładunków kumulacyjnych.
Perforacja zintegrowana. Czynno

ci zwi

zane z przygotowaniem otworu

do perforacji. Metody ustalania gł

boko

ci zapuszczania perforatora.

Metody wywoływania dopływu płynów zło

owych do otworu. Zabiegi

wpływaj

ce na zwi

kszenie przepuszczalno

ci strefy przyotworowej.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie rodzajów i typów perforatorów.

•

Dobieranie

materiału

podsadzkowego

szczelinowania

hydraulicznego.

8. Sposoby rekonstrukcji i likwidacji otworu wiertniczego
Cele rekonstrukcji otworu. Projekt rekonstrukcji. Cele likwidacji otworu.
Sposoby likwidacji otworów. Metody rekultywacji terenu.

wiczenia:

•

Okre

lanie czynno

ci zwi

zanych z rekonstrukcj

otworu na

podstawie projektu.

•

Okre

lanie czynno

ci dotycz

cych likwidacji otworu na podstawie

projektu.

9. Awarie wiertnicze
Rodzaje awarii wiertniczych. Przyczyny awarii wiertniczych. Awarie
przewodu wiertniczego zwi

zane z jego przychwyceniem. Sposoby

uwalniania przewodu wiertniczego. Techniki obwiercania, rozkr

cania,

odcinania, omijania przewodu. Awarie zwi

zane z uszkodzeniem

poł

cze

gwintowych, urwaniem oraz wypłukaniem elementów przewodu

wiertniczego. Awarie powodowane uszkodzeniami narz

dzi wierc

cych.

Narz

dzia ratownicze. Utrata cyrkulacji. Zaniki płuczki.

wiczenia:

•

Obliczanie obj

ci wanny wodnej i olejowej.

•

Obliczanie gł

boko

ci przychwycenia przewodu wiertniczego.

•

Dobieranie narz

dzi ratowniczych do wyci

gni

cia urwanego

przewodu wiertniczego.

10. Erupcje płynów zło

owych

Charakterystyka płynów zło

owych. Rozkład ci

nie

w otworze

wiertniczym i strefie przyotworowej. Klasy i kategorie zagro

. Objawy

erupcji wst

pnej. Zabezpieczenia przeciwerupcyjne. Metody likwidacji

erupcji wst

pnej: metoda wiertacza, metoda jednego obiegu. Profilaktyka

przeciwerupcyjna.

wiczenia:

•

Rozpoznawanie elementów przeciwerupcyjnego zabezpieczenia

otworu.

•

Obliczanie g

sto

ci płuczki obci

ąż

onej.

11. Bezpiecze

stwo i higiena pracy. Ochrona

rodowiska

Szkolenia wst

pne i stanowiskowe.

rodki ochrony indywidualnej.

Zagro

enia dla

rodowiska w trakcie prac wiertniczych. Metody ochrony

rodowiska.

wiczenia:

•

Dobieranie

rodków ochrony indywidualnej w zale

ci od rodzaju

wykonywanej pracy.

12. Przepisy prawa geologicznego i górniczego
Rodzaje i struktura aktu prawnego. Podstawowe rodzaje aktów
normatywnych. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych. Akty
administracyjne. Decyzje administracyjne. Zakres obowi

zywania prawa

geologicznego i górniczego. Podstawowa terminologia: zło

e kopalin,

obszar górniczy, teren górniczy, projekt zagospodarowania zło

zakład górniczy, przedsi

biorca, prace geologiczne, roboty geologiczne.

Przepisy

prawa

reguluj

prowadzenie

prac

geologicznych

i wiertniczych.

wiczenia:

•

Wyja

nianie podstawowych poj

ęć

i terminów z zakresu prawa

geologicznego i górniczego.

•

Analiza

przepisów

prawa

warunkuj

cych

prowadzenie

prac

wiertniczych.

•

Posługiwanie si

aktami prawa geologicznego i górniczego.

13. Instytucje nadzoru geologicznego i górniczego
Organizacja pa

stwowej administracji geologicznej i górniczej. Organy

nadzoru górniczego. Kwalifikacje kierownictwa i dozoru ruchu zakładu
górniczego. Stanowiska w ruchu zakładu górniczego wymagaj

szczególnych kwalifikacji. Rodzaje działalno

ci wymagaj

ce uzyskania

koncesji. Projekt zagospodarowania zło

a. Rodzaje dokumentacji

geologicznej. Plan ruchu zakładu górniczego.

wiczenia:

•

Odczytywanie dokumentacji geologicznej i górniczej.

•

Okre

lanie kwalifikacji wymaganych na poszczególne stanowiska

zakładu górniczego.

rodki dydaktyczne

rzykładowe Projekty Geologiczno-Techniczne Otworów

Schematy konstrukcji otworów wiertniczych.
Schematy poł

cze

gwintowych rur okładzinowych.

Rysunki, zdj

cia, modele elementów uzbrojenia rur okładzinowych.

Schematy uzbrojenia przeciwerupcyjnego wylotu otworu wiertniczego.
Schematy metod cementowania rur okładzinowych.
Schematy, zdj

cia urz

dze

do cementowania rur okładzinowych.

Modele, zdj

cia, schematy

widrów i koronek wiertniczych.

Zdj

cia, przekroje elementów przewodu wiertniczego.

Charakterystyki elementów przewodu wiertniczego.
Schematy i zdj

cia aparatów rdzeniowych.

Modele, zdj

cia narz

dzi i osprz

tu do zapuszczania i wyci

gania

przewodu wiertniczego
Nomogramy parametrów pracy narz

dzi wierc

cych.

Schematy i zdj

cia inklinometrów wiertniczych.

Schematy rurowych próbników zło

Wykresy rozkładu ci

nie

rejestrowanych za pomoc

rurowych

próbników zło

Schematy perforatorów wiertniczych.
Schematy procesu likwidacji otworów i odwiertów wiertniczych.
Schematy i zdj

cia narz

dzi ratowniczych.

Dokumentacja techniczna.
Filmy dydaktyczne.
Przepisy prawa geologicznego i górniczego.
Plansze graficzne i mapy tematyczne dotycz

ce zakresu stosowania

prawa geologicznego i górniczego.
Zestawy foliogramów.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze.
Dzienniki Ustaw.
Monitor Polski.
Dziennik Urz

dowy.

Przykłady dokumentacji geologicznej.
Przykłady planu ruchu zakładu górniczego.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu przedmiotu Technologia wierce

jest

opanowanie przez uczniów podstawowej wiedzy i umiej

tno

dotycz

cych: prac wiertniczych, konstrukcji otworu wiertniczego,

narz

dzi wierc

cych, elementów przewodu wiertniczego, parametrów

wiercenia, sposobów dowiercania, opróbowania i udost

pniania

horyzontów zło

owych, wywoływania płynów zło

owych, rekonstrukcji

i likwidacji otworów wiertniczych, odwiertów eksploatacyjnych.

Szczególn

uwag

nale

zwraca

realizacj

tematyki

programowej dotycz

cej: awarii wiertniczych i erupcji płynów zło

owych,

doboru narz

dzi wierc

cych do warunków geologicznych i technicznych,

doboru elementów przewodu wiertniczego, doboru parametrów
wiercenia, metod cementowania rur okładzinowych, doboru narz

dzi

i osprz

tu, doboru elementów przeciwerupcyjnego uzbrojenia wylotu

otworu wiertniczego i wylotu przewodu wiertniczego, post

powania

zwi

zanego

usuwaniem

awarii

wiertniczych,

odczytywania

dokumentacji geologicznej i planu ruchu zakładu górniczego.

Program powinien by

realizowany w pracowni technologii wiertniczej

w grupie licz

cej do 15 uczniów, a w miar

potrzeb z podziałem na

zespoły 3-5 osobowe.

Wykonywanie

wicze

zamieszczonych w programie przedmiotu oraz

wicze

opracowanych przez nauczyciela umo

liwia efektywn

realizacj

celów kształcenia. Stanowiska

wiczeniowe powinny by

wyposa

one w niezb

dne materiały, narz

dzia, sprz

t i

rodki

dydaktyczne. Nale

y zapewni

uczniom mo

liwo

ść

korzystania

z ró

nych

ródeł informacji, jak: normy, instrukcje, poradniki,

dokumentacja techniczna, Dzienniki Ustaw, czasopisma specjalistyczne,
Internet.

Wskazane jest stosowanie metod nauczania: pogadanki, wykładu

informacyjnego, pokazu z wyja

nieniem, tekstu przewodniego,

wicze

praktycznych. Szczególnie wskazane jest stosowanie metody pokazu
z wyja

nieniem oraz metody

wicze

praktycznych.

Tre

ci programowe powinny by

realizowane w korelacji z tematyk

przedmiotów nauczania: Podstawy geologii i geofizyki, Techniczne
podstawy zawodu, Maszyny i urz

dzenia, Pracownia technologiczna.

Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych na targi,

wystawy i pokazy oraz do miejsc potencjalnego zatrudnienia
absolwentów, w celu poznania współczesnych technik i technologii
pracy.

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Podstawowa terminologia

2. Konstrukcja otworu wiertniczego

110

3. Narz

dzia wierc

4. Przewód wiertniczy

5. Parametry wiercenia

6. Zasady dowiercania i opróbowania horyzontów

produktywnych

7. Techniki udost

pniania horyzontów i wywoływania

dopływu płynów zło

owych

8. Sposoby rekonstrukcji i likwidacji otworu

wiertniczego

9. Awarie wiertnicze

10. Erupcje płynów zło

owych

11. Bezpiecze

stwo i higiena pracy. Ochrona

rodowiska

12. Przepisy prawa geologicznego i górniczego

13. Instytucje nadzoru geologicznego i górniczego

Razem

576

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia
w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Proces sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

uczniów powinien by

realizowany zgodnie z ustalonymi kryteriami.

Podstawowym kryterium oceny osi

gni

ęć

edukacyjnych jest poziom

opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia przedmiotu.

Proces sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

uczniów powinien by

prowadzony w trakcie i na zako

czenie realizacji programu przedmiotu.

Kontrola i ocena osi

gni

ęć

uczniów mo

e by

dokonywana za

pomoc

−−−−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−−−−

testów osi

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

tymi,

−−−−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

W ocenie osi

gni

ęć

uczniów nale

y bra

pod uwag

poziom

opanowania wiedzy i umiej

tno

ci, merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi

ustnych i pisemnych, posługiwanie si

poprawn

terminologi

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny post

pów

uczniów. Umo

liwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz

form organizacyjnych pracy uczniów.

W ko

cowej ocenie pracy uczniów nale

y uwzgl

dnia

poziom

wykonania

wicze

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów i testów

osi

gni

ęć

Literatura

Boraty

ski J.: Podstawy prawa. WSiP, Warszawa 2000

stka J.: Wiertnictwo. Wydawnictwo

sk, Katowice 1975

Dubiel St., Chrz

szcz W., Rzyczniak M.: Problemy opróbowania warstw

perspektywicznych

rurowymi

próbnikami

zło

Uczelniane

Wydawnictwa Naukowo-Techniczne AGH, Kraków 2003
Gonet A., Rzyczniak M., Stryczek St.: Zadania do

wicze

z wiertnictwa.

Wydawnictwa AGH, Kraków 1997
Górski W., Wesołowski K.: Elementy prawa. Uniwersytet Szczeci

ski,

Szczecin 2003
Habrat St.: Rury okładzinowe i wydobywcze. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1973
Herman Z., Osiecki J., Paradowski R., Paraszczak W., Turkowski Z.,
Znój T.: Wiertnictwo i udost

pnianie złó

. Cz.III. Wydawnictwa

Geologiczne, Warszawa 1986
Hołuj J., Osiecki J., Turowski Z.: Wiertnictwo i udost

pnianie złó

. Cz. I.

Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985

pnianie

złó

. Cz. II. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985

Poradnik Techniczny. Zakład Robót Górniczych w Kro

nie, Krosno 2003

Staszewski

R.:

Prawo

geologiczne

górnicze

pytaniach

i odpowiedziach dla studentów i in

ynierów górnictwa nafty i gazu.

Wydawnictwo AGH, Kraków 1995
Szostak L., Chrz

szcz W., Wi

niowski R.: Narz

dzia wierc

ce.

Wydawnictwa AGH, Kraków 1996
Szostak L.: Dowiercanie i udost

pnianie złó

ropy i gazu. Wydawnictwa

Geologiczne, Warszawa 1971
Szostak L.: Technologia cementowania. Nafta & Gaz Biznes. Wydanie
specjalne nr 5d/99, Kraków 1999
Szostak L.: Wiertnictwo. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1989
Uliasz J., Dudek L., Herman Z.: Poradnik zapobiegania i likwidacji
erupcji. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1984
Wajgner M.: Prawo i post

powanie administracyjne. Wydawnictwo REA,

Warszawa 2003
Wojnar K.: Wiertnictwo. Technika i technologia. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1993
Obowi

zuj

ce przepisy, instrukcje i zarz

dzenia.

Obowi

zuj

ce ustawy, przepisy, zarz

dzenia i rozporz

dzenia

Czasopisma specjalistyczne.

Wykaz literatury powinien by

aktualizowany w miar

ukazywania si

nowych pozycji wydawniczych.

PRACOWNIA TECHNOLOGICZNA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

posłu

dokumentacj

technologiczn

oraz Dokumentacj

Techniczno-Ruchow

maszyn i urz

dze

−

posłu

normami, katalogami i instrukcjami,

−

zorganizowa

stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wykona

pomiary wielko

ci fizycznych płynów wiertniczych,

−

okre

rodzaje i przeznaczenie płuczek wiertniczych,

−

sporz

dzi

płuczki wiertnicze na podstawie receptur,

−

sporz

dzi

zaczyny cementowe zgodnie z projektem cementowania,

−

okre

zasady regulacji parametrów pracy pomp płuczkowych,

−

dobra

optymalne parametry wiercenia,

−

okre

zasady eksploatacji lin wiertniczych,

−

wyja

zasady obliczania pracy liny wielokr

ąż

kowej,

−

oceni

stopie

ycia liny wielokr

ąż

kowej,

−

dobra

rodki ochrony indywidualnej w zale

ci od rodzaju

wykonywanej pracy,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

skorzysta

z ró

nych

ródeł informacji.

Materiał nauczania

1. Posługiwanie si

dokumentacj

technologiczn

Odczytywanie danych zawartych w normach dotycz

cych wiertnictwa.

Posługiwanie si

Dokumentacj

Techniczno-Ruchow

oraz instrukcjami

obsługi maszyn i urz

dze

Odczytywanie schematów kinematycznych urz

dze

wiertniczych.

Odczytywanie danych technicznych i technologicznych z tabel,
wykresów i nomogramów.

2. Pomiar wielko

ci fizycznych

Odczytywanie oraz przeliczanie jednostek według układu SI.
Wykonywanie pomiarów ci

ęż

aru, temperatury i obj

ci cieczy.

Dokonywanie pomiaru ci

nienia gazu i cieczy.

Obliczanie ci

nienia hydrostatycznego cieczy.

Obliczanie g

sto

ci i ci

ęż

aru wła

ciwego cieczy.

3. Sporz

dzanie płuczek wiertniczych

Okre

lanie przeznaczenia płuczek wiertniczych.

Dobieranie rodzajów płuczek do rodzaju przewiercanych warstw
skalnych.
Okre

lanie fizycznych wła

ciwo

ci płuczek wiertniczych.

Sporz

dzanie płuczek wiertniczych.

Pomiar ci

ęż

aru wła

ciwego płuczki wiertniczej.

Pomiar lepko

ci płuczki wiertniczej.

Pomiar strukturalnej wytrzymało

ci płuczki.

Dokonywanie pomiaru filtracji płuczki, grubo

ci osadu iłowego oraz

warto

ci pH.

Regulacja fizycznych wła

ciwo

ci płuczki wiertniczej.

4. Sporz

dzanie zaczynu cementowego

Sporz

dzanie zaczynu cementowego według współczynnika wodno-

cementowego (W/C).
Okre

lanie

oraz

regulacja

fizycznych

wła

ciwo

zaczynu

cementowego.

5. Optymalizacja procesu wiercenia
Okre

lanie parametrów pracy pompy płuczkowej.

Okre

lanie zasad przygotowania oraz wykonania próby zwiercalno

ci.

Okre

lanie wpływu parametrów wiercenia na mechaniczn

dko

ść

wiercenia.

6. Okre

lanie zasad eksploatacji lin wiertniczych

Rozpoznawanie rodzajów lin wiertniczych.
Odczytywanie schematów olinowania urz

dzenia d

wigowego wiertnicy.

Okre

lanie stopnia zu

ycia liny wiertniczej.

Obliczanie pracy wykonanej przez lin

wiertnicz

w jednym marszu.

Okre

lanie kolejno

ci operacji zwi

zanych z przesuni

ciem, wyci

ciem

oraz wymian

liny wiertniczej.

7. Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa pracy oraz wymaga

ergonomii

Okre

lanie wpływu ergonomii na wydajno

ść

pracy.

Organizowanie stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii.
Dobieranie

rodków ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej

pracy.
Okre

lanie wpływu prac wiertniczych na

rodowisko.

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym (w warunkach
symulowanych).

rodki dydaktyczne

Polskie Normy.
Dokumentacja Techniczno-Ruchowa maszyn i urz

dze

wiertniczych.

Schematy kinematyczne urz

dze

wiertniczych.

Przyrz

dy do pomiaru ci

ęż

aru, temperatury, ci

nienia.

Waga Baroid.
Lepko

ciomierz Fanna.

Lejek Marsha.
Prasa filtracyjna.
Przyrz

d do pomiaru pH płuczki.

Odczynniki i materiały do sporz

dzania oraz regulacji parametrów

płuczek wiertniczych.
Odczynniki i materiały do sporz

dzania zaczynów cementowych.

Zestaw przyrz

dów do pomiaru parametrów zaczynów cementowych.

Próbki lin wiertniczych.
Nomogramy do obliczania pracy liny wiertniczej.
Filmy dydaktyczne.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu przedmiotu Pracownia technologiczna jest

opanowanie przez uczniów umiej

tno

ci korzystania z Dokumentacji

Techniczno-Ruchowej,

instrukcji

obsługi

maszyn

urz

dze

stosowanych w procesie wiercenia, sporz

dzania płuczek wiertniczych

i zaczynów cementowych, optymalizacji procesu wiercenia, eksploatacji
lin wiertniczych, bezpiecznego prowadzenia prac wiertniczych.

Wskazane jest stosowanie metod nauczania: pokazu z wyja

nieniem,

tekstu przewodniego,

wicze

praktycznych, projektów. Szczególnie

wskazane jest stosowanie metody

wicze

praktycznych.

Program powinien by

realizowany w pracowni technologii wiertniczej

wyposa

onej w niezb

dne materiały, narz

dzia, sprz

t i

rodki

dydaktyczne.

Zaj

cia powinny by

organizowane w grupie licz

cej do 15 uczniów,

a w miar

potrzeb z podziałem na zespoły 3-5 osobowe.

Przed przyst

pieniem do wykonywania zada

nale

y zapozna

uczniów

rodzajem

oraz

zakresem

realizowanych

prac,

z zasadami obsługi aparatury oraz z przepisami bezpiecze

stwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej, obowi

zuj

cymi na

poszczególnych stanowiskach pracy.

Szczególn

uwag

nale

y zwraca

na realizacj

tematyki sprawiaj

cej

uczniom najwi

cej trudno

ci, jak: sporz

dzanie płuczek wiertniczych

zaczynów

cementowych,

obliczanie

udziału

procentowego

poszczególnych składników płuczek i zaczynów cementowych,
posługiwanie si

przyrz

dami pomiarowymi.

Nale

y zapewni

uczniom mo

liwo

ść

korzystania z przykładowej

dokumentacji technologicznej, norm, katalogów oraz Dokumentacji
Techniczno-Ruchowej maszyn i urz

dze

Realizacja zada

zamieszczonych w poszczególnych działach

tematycznych oraz zada

opracowanych przez nauczyciela powinno

umo

liwi

opanowanie umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych

celach kształcenia.

Tematyka przedmiotu powinna by

realizowana w korelacji

z programami przedmiotów: Techniczne podstawy zawodu, Maszyny
i urz

dzenia, Technologia wierce

W trakcie realizacji programu nale

y wdra

uczniów do

samodzielnej

pracy

oraz

kształtowa

takie

postawy,

jak

odpowiedzialno

ść

za wykonywanie pracy i powierzone mienie,

dokładno

ść

oraz umiej

tno

ść

pracy w zespole.

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Posługiwanie si

dokumentacj

technologiczn

2. Pomiar wielko

ci fizycznych

3. Sporz

dzanie płuczek wiertniczych

4. Sporz

dzanie zaczynu cementowego

5. Optymalizacja procesu wiercenia

6. Okre

lanie zasad eksploatacji lin wiertniczych

7. Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa pracy

oraz wymaga

ergonomii

Razem

180

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia
w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

y. Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

zgodnie z kryteriami ustalonymi na zaj

ciach pocz

tkowych.

Podstawowym kryterium oceny osi

gni

ęć

uczniów jest poziom

opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.
Oceny osi

gni

ęć

edukacyjnych dokonuje si

za pomoc

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkni

tymi,

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania okre

lonych zada

W procesie kontroli i oceny nale

y zwraca

uwag

na:

−

organizacj

stanowiska pracy,

−

jako

ść

i sprawno

ść

wykonania pracy,

−

zaanga

owanie w realizacj

zada

−

posługiwanie si

poprawn

terminologi

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny post

pów

uczniów. Umo

liwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz

form organizacyjnych pracy uczniów

W ko

cowej ocenie pracy uczniów nale

y uwzgl

dnia

jako

ść

i poprawno

ść

wykonania zada

oraz wyniki stosowanych sprawdzianów

i testów osi

gni

ęć

Literatura

stka J.: Wiertnictwo. Wydawnictwo

sk, Katowice 1975

pnianie

złó

. Cz. II. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985

Poradnik Techniczny. Zakład Robót Górniczych w Kro

nie, Krosno 2003

Szostak L., Chrz

szcz W., Wi

niowski R.: Narz

dzia wierc

ce.

Wydawnictwo AGH, Kraków 1996
Szostak L.: Technologia cementowania. Nafta & Gaz Biznes. Wydanie
specjalne nr 5d/99, Kraków 1999
Szostak L.: Wiertnictwo. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1989
Wojnar K.: Wiertnictwo: Technika i technologia. Wydawnictwa
Geologiczne, Warszawa 1993
Obowi

zuj

ce przepisy, instrukcje i zarz

dzenia.

Czasopisma specjalistyczne.

Wykaz literatury powinien by

aktualizowany w miar

ukazywania si

nowych pozycji wydawniczych.

ZAJ

CIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

wykona

pomiary warsztatowe,

−

wykona

czenia elementów metalowych,

−

wykona

podstawowe

operacje

zakresu

obróbki

cznej

i mechanicznej,

−

wykona

operacje z zakresu obróbki cieplnej i plastycznej,

−

wykona

powłoki ochronne i zabezpieczenia antykorozyjne,

−

odczyta

wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej,

−

wykona

proste naprawy i konserwacj

maszyn i urz

dze

−

okre

struktur

organizacyjn

przedsi

biorstwa wiertniczego,

−

scharakteryzowa

organizacj

pracy wiertni,

−

scharakteryzowa

zasady

pracy

dozoru

górniczego

w przedsi

biorstwie wiertniczym,

−

okre

formy doskonalenia zawodowego w przedsi

biorstwie

wiertniczym,

−

dokona

monta

u i demonta

u zespołów i podzespołów urz

dzenia

wiertniczego,

−

obsłu

zespoły i podzespoły urz

dzenia wiertniczego,

−

oceni

stan

techniczny

systemu

wigowego

urz

dzenia

wiertniczego,

−

obsłu

maszyny i urz

dzenia do sporz

dzania i oczyszczania

płuczki wiertniczej,

−

dokona

regulacji parametrów elementów systemu nap

dowego

urz

dzenia wiertniczego,

−

dobra

narz

dzia wierc

ce w zale

ci od warunków geologicznych,

−

dobra

osprz

t wiertniczy do elementu przewodu wiertniczego,

−

zastosowa

osprz

t wiertniczy,

−

dobra

elementy przewodu wiertniczego,

−

dobra

poł

czenia gwintowe,

−

odczyta

wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej,

−

dokona

bezpiecznego zapuszczenia i wyci

gni

cia przewodu

wiertniczego,

−

przygotowa

obci

ąż

niki, rury okładzinowe, płuczkowe i wydobywcze

do zapuszczenia do otworu wiertniczego,

−

przygotowa

otwór

wiertniczy

rurowania,

cementowania,

opróbowania i pomiarów geofizycznych,

−

rozpozna

objawy erupcji wst

pnej,

−

wykona

czynno

ci zwi

zane z opanowaniem i likwidacj

erupcji

wst

pnej,

−

wykona

operacje zwi

zane z usuwaniem awarii wiertniczej,

−

sporz

dzi

podstawow

dokumentacj

wiertnicz

−

dobra

rodki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

−

udzieli

pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Materiał nauczania

1. Zaj

cia wprowadzaj

Zapoznanie uczniów z organizacj

warsztatów szkolnych.

Omówienie regulaminu obowi

zuj

cego w miejscu realizacji zaj

ęć

praktycznych, wymaga

stawianych uczniom, przepisów bezpiecze

stwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Okre

lenie zasad zachowania si

w przypadku ewentualnych zagro

które mog

wyst

na terenie warsztatów szkolnych.

Poznanie przez uczniów zasad udzielania pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym.
Zapoznanie uczniów z drog

ewakuacji.

Podział zespołu uczniów na grupy szkoleniowe.

2. Obróbka r

czna

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania operacji

lusarskich.

Wykonywanie pomiarów
Dobieranie przyrz

dów do wykonania pomiarów. Wykonywanie

pomiarów z zastosowaniem suwmiarki, mikrometru,

rednicówki.

Trasowanie
Dobieranie narz

dzi i przyrz

dów do trasowania. Posługiwanie si

narz

dziami traserskimi. Trasowanie na płaszczy

nie.

cie materiałów

Okre

lanie sposobu ci

cia. Dobieranie narz

dzi do rodzaju materiału.

cie materiałów piłk

i no

ycami. Ci

cie pr

tów, płaskowników,

towników i blachy.

Piłowanie
Dobieranie rodzaju pilnika do wykonania okre

lonych operacji. Piłowanie

zgrubne

wyko

czaj

powierzchni

płaskich,

równoległych

i usytuowanych pod k

tem prostym. Piłowanie powierzchni kształtowych.

cie i prostowanie

Dobieranie narz

dzi do gi

cia i prostowania. Gi

cie pr

tów

i płaskowników z zastosowaniem imadła. Prostowanie pr

tów,

płaskowników i blachy.

Wiercenie, rozwiercanie i pogł

bianie

Dobieranie wierteł. Obsługa wiertarek. Wiercenie otworów w stali,

eliwie, stopach metali kolorowych, w tworzywach sztucznych i drewnie.

Wiercenie otworów przelotowych i nieprzelotowych. Stosowanie cieczy
chłodz

cych. Pogł

bianie i rozwiercanie otworów.

Gwintowanie
Rozpoznawanie rodzajów gwintów. Dobieranie gwintowników i narzynek
stosowanych podczas gwintowania r

cznego. Dobieranie

rednicy

otworu i pr

ta do wykonania gwintu. Nacinanie gwintu zewn

trznego

i wewn

trznego. Gwintowanie otworów przelotowych i nieprzelotowych.

3. Obróbka mechaniczna
Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania operacji obróbki skrawaniem.

Toczenie i wytaczanie
Toczenie powierzchni walcowych i czołowych. Obróbka otworów. Dobór
narz

dzi. Mocowanie materiałów i narz

dzi.

Frezowanie i struganie
Dobór narz

dzi. Mocowanie materiałów i narz

dzi. Frezowanie

powierzchni płaskich i kształtowych.

Szlifowanie
Dobór narz

dzi. Mocowanie materiałów i narz

dzi. Szlifowanie

powierzchni.

4. Wykonywanie poł

cze

nierozł

cznych

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania poł

cze

nierozł

cznych.

Nitowanie, zgrzewanie, spawanie, klejenie
Dobór urz

dze

, przyrz

dów, narz

dzi i materiałów do wykonania

poł

cze

nierozł

cznych. Nitowanie za pomoc

nitów jednostronnych

i dwustronnych. Zgrzewanie metali. Spawanie łukowe. Spawanie
gazowe. Dobieranie rodzaju spoiwa do klejenia. Klejenie materiałów na
zimno i na gor

5. Organizacja pracy w przedsi

biorstwie wiertniczym

Zapoznanie uczniów ze struktur

organizacyjn

przedsi

biorstwa

wiertniczego.
Zapoznanie uczniów z wewn

trznym regulaminem przedsi

biorstwa,

z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej

oraz ochrony

rodowiska.

Zapoznanie uczniów z organizacj

pracy na terenie wiertni.

Okre

lanie zasad sporz

dzania dokumentacji pracy wiertni.

Zapoznanie uczniów z prac

dozoru w przedsi

biorstwie wiertniczym.

Zapoznanie uczniów z warunkami pracy oraz z prawami i obowi

zkami

pracownika i pracodawcy.
Poznanie przez uczniów form doskonalenia zawodowego.

6. Wykonywanie prac monta

owych i demonta

owych

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania prac monta

owych i demonta

owych.

Odczytywanie oraz sporz

dzanie planu zagospodarowania terenu

wiertni.
Wykonywanie prac ziemnych.
Wykonywanie prac załadunkowych i wyładunkowych.
Monta

urz

dze

wiertniczych samojezdnych i przewo

nych.

Monta

podzespołów urz

dzenia wiertniczego.

Kolaudacja urz

dzenia wiertniczego.

7. Obsługa zespołów i podzespołów urz

dzenia wiertniczego

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania prac zwi

zanych z obsług

zespołów i podzespołów

urz

dzenia wiertniczego.

Obsługa silników nap

dowych.

Sterowanie prac

silników.

Sterowanie prac

sprz

gieł i skrzy

redukcyjnych.

Obsługa wyci

gu wiertniczego, hamulca hydraulicznego i ta

mowego.

Przesuwanie i wycinanie liny wiertniczej.
Obsługa stołu wiertniczego i górnego nap

du (Top driver).

Obsługa

kluczy

maszynowych

cznych

mechanicznych.

Obsługa klinów i wkładów.
Obsługa układu d

wigowego.

Sterowanie prac

pomp płuczkowych.

Wymiana tulei, tłoków i zaworów.
Obsługa kompensatorów pompy płuczkowej.
Obsługa układu ss

co-tłocz

cego.

Sporz

dzanie płuczki wiertniczej.

Obsługa urz

dze

systemu oczyszczania płuczki.

8. Obsługa aparatury kontrolno-pomiarowej
Obsługa pulpitu sterowniczego.
Obsługa ci

ęż

arowskazu.

Odczytywanie wskaza

momentomierzy.

Odczytywanie wskaza

obrotomierza.

Odczytywanie wskaza

manometrów.

Obsługa liczników suwów pomp, płynowskazów zbiornikowych.
Obsługa rejestratorów graficznych.
Odczytywanie wskaza

aparatury serwisowej.

9. Eksploatacja przewodu wiertniczego

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania prac zwi

zanych z zapuszczaniem i wyci

ganiem

przewodu wiertniczego.
Dobieranie elementów przewodu wiertniczego.
Dobieranie poł

cze

gwintowych.

Szablonowanie elementów przewodu wiertniczego.
Dobieranie

widrów i koronek wiertniczych.

Przykr

canie i odkr

canie

widrów i koronek.

Wykonywanie

operacji

zapuszczania

wyci

gania

przewodu

wiertniczego.
Posługiwanie si

osprz

tem do zapuszczania i wyci

gania przewodu

wiertniczego.
Sporz

dzanie metryki przewodu wiertniczego.

Kompletowanie i kontrola aparatu rdzeniowego.
Wybijanie rdzenia.
Stosowanie frezów i poszerzaczy.
Składowanie elementów przewodu wiertniczego na rampie rurowej.

10. Rurowanie, cementowanie, opróbowanie otworu wiertniczego

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas

wykonywania prac w otworze wiertniczym.
Wykonywanie otworu pomocniczego i bocznego.
Przygotowywanie rur okładzinowych do zapuszczania do otworu
wiertniczego.
Sporz

dzanie metryki rur okładzinowych.

Dobieranie wgł

bnego uzbrojenia kolumny rur okładzinowych.

Dobieranie osprz

tu do rurowania i cementowania.

Przygotowywanie otworu do rurowania i cementowania.
Dobieranie urz

dze

do cementowania rur okładzinowych.

Przeprowadzanie próby szczelno

ci instalacji do tłoczenia zaczynu

cementowego.
Obsługa głowic cementacyjnych.

Sporz

dzanie zaczynu cementowego.

Badanie wła

ciwo

ci zaczynu cementowego.

Przeprowadzanie próby szczelno

ci kolumny rur okładzinowych.

Monta

klinów w wi

ęź

bie rurowej.

Zwiercanie korka cementowego.
Wykonywanie próby chłonno

ci.

Wykonywanie korków cementowych.
Skr

canie i zapuszczanie rurowych próbników zło

Wywoływanie przypływu płynu zło

owego do otworu wiertniczego.

Wykonywanie zabiegu intensyfikacji przypływu płynu zło

owego.

11. Usuwanie awarii wiertniczych

Przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy.

Zapobieganie zanikom i ucieczkom płuczki.
Usuwanie zaników i ucieczek płuczki.
Wykonywanie prac wiertniczych w trudnych warunkach geologicznych.
Monta

przeciwerupcyjnego uzbrojenia otworu.

Rozpoznawanie objawów erupcji wst

pnej.

Post

powanie po ogłoszeniu alarmu przeciwerupcyjnego.

Zamykanie i otwieranie głowic przeciwerupcyjnych.
Obsługa w

zła dławienia.

Wymiana wkładu zaworu iglicowego.
Obsługa zaworu podgraniatkowego i nadgraniatkowego.
Przykr

canie zaworu zwrotnego.

Uwalnianie przychwyconego przewodu wiertniczego.
Rozkr

canie przychwyconego przewodu wiertniczego.

Wykonywanie wanny wodnej i olejowej.
Obwiercanie przychwyconego przewodu wiertniczego.
Wyci

ganie z otworu pozostawionego przewodu wiertniczego.

Usuwanie elementów metalowych z dna otworu wiertniczego.
Dobieranie i stosowanie narz

dzi ratowniczych do usuni

cia awarii

wiertniczej.

rodki dydaktyczne

Instrukcje do wykonania zada

Zestawy przyrz

dów pomiarowych i narz

dzi do trasowania.

Zestawy narz

dzi do obróbki r

cznej

Narz

dzia r

czne i elektronarz

dzia

Zestawy kluczy, wkr

taków, młotków,

gaczy do ło

ysk.

Lutownice. Materiały do lutowania.
Wiertarki. Szlifierki. Tokarki. Frezarki.
Spawarka elektryczna.
Urz

dzenia do spawania gazowego.

Narz

dzia, osprz

t, maszyny i urz

dzenia stanowi

ce wyposa

enie

przedsi

biorstwa wiertniczego.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu Zaj

ęć

praktycznych jest kształtowanie

umiej

tno

ci niezb

dnych do wykonywania zada

zawodowych.

Tre

ci kształcenia dotycz

ce obróbki r

cznej i mechanicznej oraz

poł

cze

materiałów powinny by

realizowane w warsztatach szkolnych.

Tematyka programowa dotycz

ca wykonywania prac wiertniczych

powinna by

realizowana w przedsi

biorstwach wiertniczych.

Niezale

nie od miejsca prowadzenia zaj

ęć

oraz technicznych

i organizacyjnych mo

liwo

ci szkoły i przedsi

biorstwa wiertniczego,

w trakcie realizacji programu nale

y stosowa

przede wszystkim metod

wicze

praktycznych.

Pierwsze zaj

cia nale

y przeznaczy

na omówienie regulaminu

obowi

zuj

cego w warsztatach szkolnych, wymaga

stawianym

uczniom, a tak

e przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej

oraz

ochrony

rodowiska,

szczególnym

uwzgl

dnieniem zasad zachowania si

w przypadku zaistnienia po

aru

i pora

enia pr

dem elektrycznym oraz zasad udzielania pierwszej

pomocy w nagłych przypadkach.

trakcie

zaj

ęć

nale

zwraca

uwag

poprawne

i bezpieczne wykonywanie przez uczniów powierzonych zada

Szczególn

uwag

nale

y zwraca

na przestrzeganie przepisów

bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

arowej.

W procesie realizacji programu zaj

ęć

praktycznych wa

rol

pełni

instrukta

wst

pny, bie

żą

cy i ko

cowy. Instrukta

powinien zawiera

wskazania, wyja

nienia oraz informacje dotycz

ce wykonania czynno

ci,

doboru narz

dzi i materiałów, przestrzegania warunków technicznych

oraz

przepisów

bezpiecze

stwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Przed

przyst

pieniem

wykonywania

zada

praktycznych

konieczne jest zapoznanie uczniów z przepisami bezpiecze

stwa

obowi

zuj

cymi

poszczególnych

stanowiskach

pracy

oraz

wiadomienie uczniom zagro

zwi

zanych z wykonywan

prac

Uzyskanie przez uczniów odpowiedniego poziomu kompetencji

zawodowych wymaga równie

kształtowania umiej

tno

ci pracy

w zespole, korzystania z ró

nych

ródeł informacji, uzupełniania

aktualizowania

wiedzy

oraz

kształtowania

postaw,

jak:

systematyczno

ść

, dokładno

ść

, odpowiedzialno

ść

za wykonywana prac

i powierzone mienie, zaanga

owanie w realizacj

powierzonych zada

przestrzeganie dyscypliny i porz

dku w miejscu pracy, racjonalne

wykorzystywanie materiałów, energii, narz

dzi, maszyn i urz

dze

Proponuje si

nast

puj

cy podział godzin na realizacj

działów

tematycznych:

Lp.

Działy tematyczne

Orientacyjna

liczba godzin

1. Zaj

cia wprowadzaj

2. Obróbka r

czna

3. Obróbka mechaniczna

4. Wykonywanie poł

cze

nierozł

cznych

5. Organizacja pracy w przedsi

biorstwie wiertniczym

6. Wykonywanie prac monta

owych i demonta

owych

7. Obsługa zespołów i podzespołów urz

dzenia

wiertniczego

8. Obsługa aparatury kontrolno-pomiarowej

9. Eksploatacja przewodu wiertniczego

10. Rurowanie, cementowanie, opróbowanie otworu

wiertniczego

102

11. Usuwanie awarii wiertniczych

102

Razem

648

Zamieszczony w tabeli orientacyjny podział godzin na realizacj

poszczególnych działów tematycznych dotyczy procesu kształcenia
w trzyletniej zasadniczej szkole zawodowej dla młodzie

Nauczyciel

e dokonywa

zmian w zale

ci od aktualnych potrzeb

edukacyjnych.

Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

zgodnie z kryteriami ustalonymi na zaj

ciach pocz

tkowych.

Podstawowym kryterium oceny osi

gni

ęć

edukacyjnych jest poziom

opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w szczegółowych celach

kształcenia.
Ocena pracy uczniów mo

e by

dokonywana na podstawie:

−

obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zada

−

sprawdzianów praktycznych z zadaniami typu próba pracy.

Przed przyst

pieniem do realizacji zada

praktycznych nale

y sprawdzi

poziom wiedzy i umiej

tno

ci uczniów niezb

dnych do ich wykonania.

W trakcie kontroli i oceny osi

gni

ęć

uczniów nale

y zwraca

uwag

na zastosowanie opanowanej wiedzy, merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi,

posługiwanie si

poprawn

terminologi

W procesie kontroli i oceny nale

y zwraca

uwag

na:

−

organizacj

stanowiska pracy,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

dobór parametrów technicznych,

−

posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

−

przestrzeganie kolejno

ci wykonania zada

−

zachowanie porz

dku na stanowisku pracy,

−

jako

ść

i sprawno

ść

wykonania pracy.

Na zako

czenie realizacji programu wskazane jest stosowanie

sprawdzianów

praktycznych

zadaniami

typu

próba

pracy,

zaopatrzonymi w kryteria oceny i schemat punktowania.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów nale

y uwzgl

dnia

jako

ść

wykonania zada

zamieszczonych w programie przedmiotu oraz wyniki

sprawdzianów praktycznych.