N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

42

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

Silikony techniczne

cję putty, czyli podobną do plasteliny.
Czasami, ale bardzo sporadycznie,
mają konsystencję rzadszą. Zaletami
gęstej masy są: łatwość formowania
określonego elementu (masa nie spły-
wa), duża twardość po związaniu, ła-
twość podczas dozowania i miesza-
nia oraz mniejsza zmiana wymiarów
ze względu na dużą zawartość wypeł-
niacza w masie.

Drugą grupę materiałów silikono-

wych stosowanych w pracowni tech-
nicznej stanowią masy typu A. Mate-
riały te polimeryzują poprzez pęka-
nie wiązań podwójnych, położonych
na końcach łańcuchów polimerów.
Podobnie jak w przypadku mas
wyciskowych, proporcje mieszania
pomiędzy bazą i katalizatorem wy-
noszą 1:1. Należy również pamiętać
o tym, że masy tego typu są wrażli-
we na np. siarkę (rękawiczki latekso-
we), adrenalinę oraz niektóre środki
do otwarcia kieszonki dziąsłowej.
Dlatego też, jeśli otrzymamy wycisk
i mamy wykonać maskę dziąsłową,
dobrze jest go dokładnie przemyć
pod strumieniem bieżącej wody,
nie zapominając o zdezynfekowa-
niu. Zaletą materiałów typu A jest
ich stabilność wymiarów w czasie.
Oznacza to, że przedlew lub inny po-
wielony przez nas element może być
bez szkody przechowywany przez
bardzo długi okres.

Pod względem konsystencji ma-

teriały typu A występują w formie
putty, czyli dwóch gęstych plastelin
mieszanych ze sobą w jednakowych

Materiały silikonowe stosowane
są do wykonywania różnego typu
przedlewów, wycisków oraz do po-
wielania części lub całkowitych mo-
deli. Niewątpliwą zaletą tego typu
materiałów jest ich wysoka odpor-
ność na temperaturę – nawet do oko-
ło 180

o

C.

T

YPY

SILIKONÓW

TECHNICZNYCH

Podobnie jak materiały wyciskowe,
silikony techniczne możemy podzie-
lić na dwa typy. Jeśli chodzi o system
wiązania, dzielimy je na silikony ad-
dycyjne (typ A) oraz silikony kon-
densacyjne. Starszego typu i dłużej
znane są materiały typu kondensa-
cyjnego (typ C). Masa bazowa jest
mieszana z katalizatorem w propor-
cji około 10:1, czyli miesza się dużą
ilość bazy (jedna miarka) i małą ilość
katalizatora, np. 2 paski.

M e c h a n i z m w i ą z a n i a m a s

typu C polega na przyłączaniu tetra-
etoksy silanu do grup OH znajdują-
cych się na końcu łańcucha silikono-
wego, czemu towarzyszy wydziele-
nie produktu ubocznego, jakim jest
alkohol etylowy. Substancja ta pod
wpływem czasu odparowuje, dlate-
go też następuje niewielka zmiana
wymiarów podczas przechowywania
przedlewów itp. elementów wyko-
nanych z silikonów typu C. Mate-
riał taki może się skurczyć o około
2% w przeciągu 48 godzin. Masy typu
C, które są stosowane w pracowni
technicznej, mają na ogół konsysten-

TITLE



Prosthetic clasps as direct

retainers

SŁOWA KLUCZOWE



silikony

techniczne, przedlewy, powielanie
modeli

STRESZCZENIE



Celem tego artykułu

jest przedstawienie czytelnikowi
poszczególnych typów materiałów
silikonowych przeznaczonych
do pracowni technicznej.

KEY WORDS



technical silicones,

matrix, reproduce part or complete
models

SUMMARY



The purpose of this paper

is to present the reader with the various
types of silicone materials for technical
workers.

dr Zbigniew Raszewski

D

o niedawna materiały
silikonowe były znane

jako masy wyciskowe

stosowane przez lekarza
stomatologa do pobierania

wycisków. W ciągu ostatnich

10 lat nastąpił bardzo szybki

rozwój tego typu materiałów
i stały się one nieodzowne

w każdej pracowni

techniki dentystycznej.

4

/ 2 0 1 3

proporcjach, lub masy bardziej płyn-
nej, przeznaczonej do powielania
modeli, wykonywania maski dzią-
słowej lub przedlewów.

P

OWIELANIE

MODELI

Często podczas pracy zachodzi ko-
nieczność powielenia modelu gip-
sowego lub jego części i wykonania
drugiego modelu, np. z masy osłono-
wej. W tym celu można posłużyć się
dwoma typami materiałów: masami
agarowymi lub materiałami silikono-
wymi, najczęściej typu A.

Zaletą mas agarowych jest niewąt-

pliwie fakt, że można ich używać
wielokrotnie – podgrzać do fazy
płynnej, zalać model przeznaczony
do powielenia, odczekać do zesta-
lenia się materiału, wyjąć model
i za pomocą gipsu lub masy osłono-
wej wykonać kolejny model. Proces
ten można z powodzeniem powtó-
rzyć dziesięć czy nawet dwanaście
razy. Jest on jednak dosyć czaso-
chłonny. W dodatku powielany mo-
del należy uwalniać bardzo delikat-
nie, gdyż jest mokry. Agar składa się
przecież w 90% z wody.

Alternatywą jest zastosowanie si-

likonów przeznaczonych do powie-
lania modeli. Przed zastosowaniem
materiału powielany element umiesz-
czamy w puszce do powielania, mo-
cując do podstawy, np. za pomocą
wosku. Jeśli powielamy niewielki
element, a zapełnienie puszki wy-
magałoby użycia dużej ilości masy
silikonowej, można pomóc sobie,
stosując lakierowany papier. Z pa-
pieru formuje się pierścień i spina
za pomocą zszywek na podstawie
(płytka szklana itp.). Za pomocą roz-
grzanego wosku mocuje się element
przeznaczony do powielenia do na-
szej podstawy, a następnie, w równej
odległości od tego elementu, mocuje
się za pomocą tego samego wosku
pierścień z papieru.

Silikon do powielenia odmierza

się za pomocą przezroczystej zlewki

z podziałką lub na wadze tak, aby
masa bazowa i katalizator były zado-
zowane w tej samej ilości. Następnie
miesza się przez około 30 sekund,
uzyskując jednakowy kolor masy.
W celu dobrego wymieszania, a jed-
nocześnie dla zapobieżenia zapowie-
trzenia masy silikonowej, można po-
służyć się mieszadłem próżniowym.
W ofercie niektór ych firm (np.
Zhermack) można spotkać specjalne
urządzenie przeznaczone do miesza-
nia mas silikonowych przeznaczo-
nych do powielenia modeli. Z tyłu
urządzenia umieszcza się pojemni-
ki z masą bazową i katalizatorem,
z przodu zakłada się końcówkę mie-
szającą, taką samą jaka stosowana
jest do mas dozowanych z pistoletów
i naboi.

Zaraz po zmieszaniu masy bazo-

wej i katalizatora należy użyć mate-
riał, zalewając puszkę lub pierścień
masą silikonową. Podczas zalewania
należy pamiętać, że silikon leje się
cienkim strumieniem na najwyższy
element powielanego modelu. Za-
bieg ten ma na celu zapobieżenie
zapowietrzeniu się masy i zamknię-
ciu ewentualnych pęcherzyków
powietrza na powierzchni powiela-
nego elementu. Czas wiązania mas
silikonowych przeznaczonych do po-
wielenia może być bardzo różny. Ist-
nieją materiały Extra Fast, których
czas pracy wynosi 2 minuty, a czas,
po którym uwalnia się model, to oko-
ło 10 minut. Czas pracy materiałów
Fast to około 5-6 minut, a czas uwol-
nienia powielonego modelu to około
15 minut. Materiały tradycyjne cha-
rakteryzuje czas pracy około 6 mi-
nut, a model można uwolnić po oko-
ło 15-20 minutach.

Podczas uwalniania modelu można

posłużyć się sprężonym powietrzem,
wkładając końcówkę pomiędzy sili-
kon a model.

Przed powielaniem modelu gipso-

wego należy pamiętać, aby usunąć
wszelkiego typu artefakty, zagłębie-

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

44

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

1

Maska dziąsłowa. Nałożenie separatora

2

Maska dziąsłowa. Etap 2 – udrożnienie kartusza

3

Maska dziąsłowa. Etap 3

4

Maska dziąsłowa. Utwardzona masa silikonowa

5

Maska dziąsłowa. Nałożenie gipsu

6

Maska dziąsłowa. Gips po związaniu

7

Maska dziąsłowa. Gotowy model

8

Mieszanie silikonu typu C

7

8

5

6

3

4

1

2

fot. ar

chiwum autora

4

/ 2 0 1 3

45

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

nia wypełnić woskiem lub gipsem. Dodatkowo model nie
może być mokry na powierzchni, gdyż może to zakłócić
proces wiązania silikonu. Jeśli powielimy taki model,
to podczas uwalniania z masy na jego powierzchni bę-
dzie widoczna lepka oleista warstwa. Dlatego też, je-
śli mamy model gipsowy, który jest mokry, dobrze jest
położyć go w ciepłym miejscu na około 1 godzinę, aby
nadmiar wody odparował z powierzchni.

Niestety, proces wiązania silikonu jest nieodwracalny,

ale zawsze można go jeszcze pociąć na drobne kawałki
i użyć jako wypełniacza podczas kolejnego powielania.

Po pocięciu materiału na kawałki o wielkości około

2 x 2 cm umieszcza się je w puszce obok powielanego ele-
mentu, a następnie całość zalewa nową porcją silikonu.
Pozwala to zaoszczędzić około 30% nowego materiału.

Silikony do powielania charakteryzują się twardością

– od 8

o

do 32° w skali Shore’a. Najbardziej miękkie mają

zastosowanie do powielenia niewielkich elementów,
takich jak zasuwy, zatrzaski itp.

S

ILIKONY

DO

WYKONYWANIA

PRZEDLEWÓW

Materiały do tego typu prac mają konsystencję plasteli-
ny, a podczas zarabiania nie powinny kleić się do rąk.
Jak już wspomniałem wyżej, mogą być to materiały typu
A lub C mieszane w odpowiednich proporcjach. Na sa-
mym początku należy więc odmierzyć ilość potrzebnego
materiału za pomocą miarki i katalizatora – jeśli jest
to materiał typu C – lub dwóch jednakowych miarek –
jeśli mamy do czynienia z materiałem typu A. Zmieszać
należy tak, aby masa miała jednakowy kolor, po czym
należy docisnąć ją do elementu. Czas pracy takiej masy
wynosi około 2 minuty, a czas wiązania – około 5-6 mi-
nut. Wykonany przedlew można zdjąć z modelu po oko-
ło 10 minutach. Przedlew może być nam potrzebny np.
podczas pracy z ceramiką. Z wosku formujemy kształt
i wielkość przyszłej korony, wykonujemy przedlew
i przystępujemy do nakładania ceramiki. Podobnie po-
stępujemy podczas wykonywania koron tymczasowych
z akrylu lub kompozytu, kiedy to przedlew jest naszą
formą przyszłego zęba.

Tradycyjnym już zastosowaniem przedlewów są pro-

tezy szkieletowe, kiedy to na metalu, po przymiarce,
modelujemy z wosku oraz ustawiamy zęby. W następnej
kolejności z silikonu formujemy przedlew, dociskając
go do powierzchni wosku i zębów. Kiedy materiał zwiąże,
możemy przystąpić do wyparzenia wosku. W następnej
kolejności zęby, po dokładnym wyparzeniu, umieszcza
się w przedlewie i wycina za pomocą skalpela otwór,
przez który później wleje się akryl.

Uwaga! Trzeba pamiętać, że silikony mogą wchłaniać

monomer z akrylu, dlatego też, przed wlaniem lub na-

łożeniem akrylu do przedlewu, powierzchnię silikonu
należy przetrzeć monomerem.

Wówczas masa silikonowa „wypije” pierwszą partię

monomeru i nie przesuszy ciasta akrylowego podczas
polimeryzacji. Jeśli tego nie uczynimy, powierzchnia
akrylu może być lekko matowa lub chropowata.

Silikony do wykonywania przedlewów mogą być bardzo

pomocne również podczas przygotowania tradycyjnych

Ostrza z żyletek
ograniczające
obszar masy
na maskę
dziąsłową

Transfer
implantu

Schemat oddzielenia transferu implantu za pomocą dwóch kawałków
żyletek w wycisku.
Pomiędzy te ograniczniki zostanie naniesiona masa na maskę dziąsłową,
a po jej zwianiu w resztę wycisku zostanie wlany gips.

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

46

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

z porcelaną lub na implantach. Pole-
ga na odtworzeniu zasięgu dziąsła
za pomocą miękkiego silikonu. Mate-
riały do tego typu zastosowań są sili-
konami typu A, dostępnymi w kartu-
szach, wyciskanymi za pomocą pisto-
letu. W zależności od zastosowania
masy mogą mieć różną twardość. Dla
przykładu – Gingifast Righid do za-
stosowań związanych z implantami
oraz Gingifast Elastic przy pracach
związanych z porcelaną.

Metody wykonania tej maski

są dwie. Pierwsza polega na wyko-
naniu modelu gipsowego. Na nim
wykonuje się przedlew, który swo-
im zasięgiem obejmie obszar oszli-
fowanych zębów i zębów sąsiadu-
jących. Następnie, kiedy silikon
ulegnie utwardzeniu, zdejmuje się
go z modelu gipsowego. Powierzch-

na oczyszczenie przestrzeni między-
zębowych z resztek gipsu.

Materiały do wykonywania przed-

lewów powinny odznaczać się wy-
soką twardością, aby podczas dzia-
łania wysokiego ciśnienia nie uległy
odkształceniu. Twardość ta wynosi
od 80° do 95

o

Shore’a. W przypadku

silikonów typu C twardość jest uza-
leżniona od ilości użytego kataliza-
tora. Jeśli jest go mniej o około 10%,
przykładowa twardość może wynieść
np. 80° zamiast 85°. Kolejną ważną
sprawą jest czas, po jakim jest mierzo-
na twardość – po dwóch godzinach
będzie ona wyższa niż po godzinie.

W

YKONANIE

MASKI

DZIĄSŁOWEJ

Wykonanie maski dziąsłowej jest
szczególnie potrzebne podczas pracy

protez akrylowych. Na modelu gipso-
wym formuje się zasięg płyty protezy
za pomocą wosku modelowego i usta-
wia zęby. Następnie powierzchnię
zębów i powierzchnię płyty pokrywa
się warstwą silikonu technicznego.
Należy pamiętać, że warstwa siliko-
nu na guzkach zębowych powinna
być jak najcieńsza, aby silikon nie
ugiął się podczas późniejszego pra-
sowania akrylu i nie spowodował
przemieszczenia się zębów. Dodat-
kowo w silikonie technicznym należy
wykonać różne elementy retencyjne,
które w mechaniczny sposób połączą
ze sobą przedlew silikonowy i gips,
który zostanie nalany do kontry pusz-
ki polimeryzacyjnej.

Stosując w ten sposób silikon,

można zaoszczędzić ponad godzinę,
którą należałoby potem poświęcić

9

Pocięte fragmenty silikonu do powielania jako wypełniacz

10

Powielony model

11

Przedlew z silikonu technicznego. Zetalabor z widocznym otworem wlewowym

12

Silikon techniczny jako element retencyjny

9

11

10

12

4

/ 2 0 1 3

T E C H N I K A

D E N T Y S T Y C Z N A

nię wewnętrzną silikonu, z którego
wykonany jest przedlew, należy po-
kryć za pomocą izolatora znajdują-
cego się w zestawie. Model gipsowy
opracowuje się w tradycyjny spo-
sób – tnie na poszczególne słupki
i opracowuje każdy ze słupków tak,
aby widoczne było dno kieszonki.
W następnym etapie słupki składa
się wraz z resztą modelu w całość,
a na opracowane słupki i zęby są-
siadujące zakłada się przedlew wy-
konany z silikonu. W przedlewie
wykonuje się dwa otwory. Przez
jeden z nich, za pomocą końcówki
mieszającej zaopatrzonej w oral tips
wtłacza sie silikon do wykonywa-
nia maski dziąsłowej, aż jego nad-
miar wydostanie się drugim otwo-
rem. Po około 5 minutach z mode-
lu zdejmuje się przedlew gipsowy
wraz z maską dziąsłową i uwalnia
tę ostatnią z przedlewu, odcinając
za pomocą skalpela nadmiary.

Mając maskę dziąsłową jesteśmy

w stanie ocenić, jak nasza korona
lub most z napaloną porcelaną pasu-
je oraz czy nie będzie uciskać dziąseł
pacjenta.

Drugim sposobem jest wykona-

nie maski dziąsłowej metodą bez-
pośrednią. Ma ona zastosowanie
podczas prac implantologicznych.
Kiedy w wycisku znajdują się trans-
fery implantów, powierzchnię masy
wyciskowej pokrywa się za pomocą
separatora, czeka około 2-3 minut,

aż rozpuszczalnik zawarty w sepa-
ratorze odparuje. Następnie za po-
mocą końcówki mieszającej dozuje
się materiał przeznaczony na maskę
dziąsłową do wysokości połowy
długości transferów implantologicz-
nych. Po około 5-6 minutach, gdy
materiał silikonowy ulegnie całkowi-
temu utwardzeniu, można przystąpić
do zarobienia gipsu klasy IV i wyko-
nania reszty modelu.

Jeśli mamy do czynienia z pojedyn-

czymi brakami lub jednym implan-
tem w otoczeniu zębów, to miejsce,
w które będziemy nakładać materiał
na maskę dziąsłową, należy od resz-
ty zębów oddzielić za pomocą pocię-
tych żyletek.

I

NNE

ZASTOSOWANIA

SILIKONÓW

TECHNICZNYCH

Niektóre silikony techniczne mogą
być z powodzeniem wykorzystywa-
ne do wykonywania modeli zamiast
gipsu, np. podczas napraw lub pod-
ścieleń protez osiadających, do od-
tworzenia powierzchni żujących czy
kęsków zgryzowych.

P

RZEZROCZYSTE

SILIKONY

TECHNICZNE

Na rynku istnieje też specjalny ma-
teriał silikonowy (Elite Transparent),
który jest dostępny w postaci naboju.
Po związaniu materiał ten ma bardzo
dużą przezierność. Dlatego też znaj-
duje szerokie zastosowanie podczas

wykonywania różnego typu uzupeł-
nień z materiałów polimeryzowa-
nych światłem lub do formowania
włókien szklanych na modelu.

Na modelu gipsowym formuje się

za pomocą wosku kształt i wielkość
przyszłego uzupełnienia. Następnie
za pomocą pistoletu wyciska się prze-
zroczysty silikon tak, aby miniwycisk
(przedlew) objął swoim zasięgiem
uzupełnienie oraz sąsiadujące z nim
zęby. Po utwardzeniu masy zdejmu-
je się ją z modelu, a wewnętrzną
powierzchnię czyści z ewentualnej
mikrowarstwy wosku za pomocą
gorącej wody. Następnie na modelu
formuje się przyszłe uzupełnienie,
nakładając kolejne warstwy mate-
riału kompozytowego i utwardzając
za pomocą lampy polimeryzacyjnej.
Kiedy zarys przyszłego uzupełnienia
jest już w pełni gotowy, nakłada się
ostatnią warstwę materiału kompo-
zytowego w fazie mocno plastycznej
(uprzednio należy ją dobrze wyrobić
za pomocą narzędzia), a następnie
dociska przedlew wykonany z prze-
zroczystego silikonu. Dociskając
przedlew, powodujemy, że ostania
warstwa materiału dopasowuje się
idealnie do kształtu matrycy wyko-
nanej z silikonu. Następnie utwardza
się materiał kompozytowy poprzez
formę silikonową. Pozwala to na cał-
kowite utwardzenie kompozytu
i uniknięcie wytworzenia warstwy
niedopolimeryzowanej.

‰