Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk O Wychowaniu

Instytut Psychologii

Rok II

Semestr III

Ró

ż

nice Indywidualne

[

ć

wiczenia]

Mgr Małgorzata Ledwo

ń

1

R

ÓśNICE INDYWIDUALNE

Mgr Małgorzata Ledwoń

p. 212 900 – 1030

[e-mail]

Ćwiczenia 1

Ludzie różnią się od siebie poziomem

stymulacji, który jest im potrzebny do
osiągnięcia dobrego samopoczucia.

Każdy ma inny poziom aktywowalności

kory (reaktywności):

•

osoby

o

niskiej

reaktywności

potrzebują silnych bodźców, szukają
stymulacji

•

osoby o wysokiej reaktywności nawet
przy

małych

bodźcach

mogą

przekroczyć optimum reaktywności

1

Ćwiczenia 2

Teoria Pawłowa

•

nawiązuje do starożytnej typologii Hipokratesa Galena

•

stanowi zapowiedź teorii aktywacyjnych

•

posiada dobre narzędzie pomiarowe

Zasada nerwizmu

•

każde zachowanie jest regulowane i kontrolowane przez ośrodkowy układ nerwowy

Konstrukt hipotetyczny

•

obiekty których nie można bezpośrednio zaobserwować ani zbadać, są badane pośrednio przez
przejawy; np. właściwości układu nerwowego

Fenotyp w teorii Pawlowa – typ układu nerwowego (TUN)
Genotyp – temperament

Cechy genetyczne – zależne jedynie od genów
Cechy wrodzone – tworzone w wyniku interakcji czynników genetycznych z czynnikami

środowiskowymi w czasie rozwoju prenatalnego

Temperament – interakcja między typem układu nerwowego a czynnikami środowiskowymi

Hamowanie ochronne/bezwarunkowe

•

odpowiada za nie przeciążenie organizmu, jeśli
komórka jest narażona na bardzo długą
intensywną stymulacji może ulec zniszczeniu,
przed czym chroni hamowanie bezwarunkowe

Trzy rodzaje hamowania ochronnego:

1.

siła

bodźca rośnie, ale intensywność reakcji

pozostaje na tym samym poziomie

2.

siła bodźca rośnie, a intensywność reakcji
spada

3.

siła

bodźca rośnie, a reakcja całkowicie

zanika (np. zapadniecie w sen)

Cztery właściwości układu nerwowego:

1.

Siła procesu pobudzenia/siła układu nerwowego

•

zdolność komórek nerwowych do wysiłku, wydolność

•

może być rozumiana zarówno jako cecha, jak i jako stan

•

badana poprzez:

o

sprawdzanie na jak silny bodziec jednostka jest w stanie zareagować
adekwatnie

o

podnoszenie poziomu pobudzenia za pomocą środków farmakologicznych

•

osoba o dużej sile procesu hamowania: lubi wyzwania, ryzyko, sytuacje zagrażające nie
powstrzymują jej od działania, skłonna do wykonywania działań w warunkach silnej
stymulacji, wykonywanie zadań pod presją nie zaburza działania, odporna na stres,
zmęczenie i dystraktory

2

2.

Siła procesu hamowania

•

najsłabszy konstrukt w teorii Pawłowa

•

może być rozumiana zarówno jako cecha, jak i jako stan

•

dotyczy hamowania warunkowego (wyuczonego)

•

hamowanie warunkowe – zdolność do hamowania reakcji, powstrzymywania się od
reakcji, przerwania wykonywanego działania, odraczania reakcji, zróżnicowania reakcji
(np. stanie na czerwonym świetle, a jazda na zielonym), wygaszania reakcji (umiejętność
oduczenia się czegoś, gdy zanika wzmocnienie)

•

osoba o dużej sile hamowania: potrafi się kontrolować, dostosowywać do społecznych
norm, potrafi nie ukazywać swoich emocji

3.

Równowaga między siłą procesu pobudzenia a siłą procesu hamowania

•

niezbędna aby skutecznie uczuć się reakcji dodatnich (działanie) i ujemnych
(powstrzymywanie się od działania)

•

obliczana poprzez porównanie SPP i SPH

4.

Ruchliwość

•

zdolność do szybkiej zmiany, elastyczność

•

skrajne wartości (bezwładność – nieumiejętność zmiany bodźców; chwiejność – próba
reagowania na wszystkie bodźce) są niekorzystne, tworzy się kontinuum

Konfiguracja tych czterech cech tworzy typ układu nerwowego!

Sangwinik – umie się przystosować, odporny na stres, panuje nad emocjami, dobrze wykształca

odruchy warunkowe, zdrowy fizycznie i psychicznie, sprawny życiowo, zaradny,
ożywiony i czujny, gdy występują bodźce, senny – gdy ich nie ma, zachowuje
równowagę między organizmem a warunkami środowiska.

Flegmatyk – dobrze przystosowany, sprawnie wytwarza odruchy (choć wolniej niż sangwinik) i dobrze

wygasza, nie lubi zmian, preferuje stałość, zdrowy fizycznie i psychicznie

Choleryk – nieopanowany, ma problemy z hamowaniem reakcji, narażony na stany nerwicowe, kiedy

musi długo powstrzymywać się od działania może cierpieć na depresje, lub wybuchy
agresji

Typ układu nerwowego

Silny

Słaby

Zrównoważony

Niezrównoważony

Ruchliwy

Powolny

siła proces pobudzenia

Melancholik

Choleryk

spp>sph

spp=sph

ruchliwość

sangwik

flegmatyk

3

Melancholik – najmniej przystosowany, ma najgorsze zdrowie fizyczne i psychiczne, wymaga

specjalnych warunków funkcjonowania, odruchy warunkowe (zarówno dodatnie, jak i
ujemne) powstają bardzo wolno i szybko zanikają, już niezbyt silne bodźce wywołują
hamowanie ochronne

Temperament – przejaw TUN w zachowaniu!

Somatyzacja – ujawnianie się problemów psychicznych poprzez choroby somatyczne, kiedy nie mają

one podstaw fizjologicznych

4

Strelau

Kwestionariusz PTS

(Pawlowian Temperament Survey)

•

57 itemów w 3 skalach (SPP – siła prcesu pobudzenia, SPH – siła procesu hamowania, RUCH
– rychliwość)

•

4 skala – Równowaga między siła procesu pobudzenia a siłą procesu hamowania, powstaje w
skutek porównania obu skal

•

losowy układ pozycji

•

odpowiedzi od 1 do 4

•

dobra rzetelność, najsłabsza skala to SPH

1

Ćwiczenia 3

Teoria Eysenck'a

Opisuje cechy:

•

najbardziej stałe

•

uwarunkowane genetycznie

•

pojawiające się we wczesnym dzieciństwie

•

występujące zarówno u ludzi, jak i u zwierząt

•

trwałe w czasie

•

pod kątem formalnym

*cechy te przemawiają za tym, żeby teorie Eysenck'a traktować jako teorię temperamentu a nie teorię
osobowości!

Teorie temperamentu zajmują się przede wszystkim aspektem formalnym (jak?), teorie osobowości
poruszają raczej aspekt treściowy (co?).

Teoria Eysenck'a to teoria bodźca-reakcji (S-O-R).

Jednostki różnią się pod względem siły z jaką pojawiają się u nich pobudzenie i hamowanie
oraz pod względem szybkości z jaką hamowanie zanika.

Osobowość (determinuje względnie stały sposób przystosowania się do otoczenia):

•

Inteligencja

•

Charakter

•

Temperament (najbardziej uwarunkowany biologicznie)

Superczynniki:

1.

Psychotyzm

2.

Ekstrawersja

3.

Neurotyzm

^ cechy uniwersalne kulturowo, obecne we wszystkich badaniach nad osobowością, nie zmieniają się w
ciągu życia, są potwierdzone badaniami genetycznymi

Eks-Introwersja

•

osoby, u których potencjał pobudzeniowy tworzy się szybko i z dużą siłą, a hamowanie
reaktywne pojawia się wolno i szybko zanika mają predyspozycje do introwertywnych
zachowań, zaś dla ekstrawertyków wzorzec jest przeciwny

Biologiczne podłoże: cecha uwarunkowana wstępującym układem siatkowatym, który odpowiada za

poziom pobudzenia korowego. Ludzie różnią się poziomem pobudzenia. Introwertyków
cechuje chronicznie podwyższony poziom pobudzenia – już mały bodziec wywołuje silną
reakcję. Ekstrawertycy mają chronicznie obniżony poziom pobudzenia – cechuje ich głód
stymulacji

Introwertyk: szybko warunkuje, zwłaszcza w sytuacjach negatywnych, cechuje go małe

zapotrzebowanie na stymulację, często poddaje swoje zachowania refleksji, woli spędzać
czas samotnie, działać samodzielnie, jest uporządkowany i sumienny, z rozwagą dobiera
przyjaciół, żeby móc przewidywać ich reakcje, kontroluje swoje uczucia, ma wysokie
morale, zna i przestrzega normy społeczne, woli teorię niż praktykę, jest wytrwały, ale
podatny na stres, osiąga lepsze wyniki w nauce w późniejszych latach

2

Ekstrawertyk: towarzyski, impulsywny, lubi zmiany i nowości, aktywny, ruchliwy, optymistyczny, kieruje

się zasadą przyjemności, jest ryzykantem, szuka stymulacji, lubi pracę z ludźmi, raczej
praktykę niż teorię, niezbyt kontroluje swoje życie uczuciowe, osiąga lepsze wyniki w
nauce we wczesnych latach szkolnych

Zabarwienie
emocjonalne

Ekstrawetycy

Introwertycy

Poziom stymulacji

Postulat lekowy:

leki uspokajające – obniżają poziom pobudzenia kory mózgowej, podane introwertykowi sprawiają, że

staje się on bardziej ekstrawertywny, podane ekstrawertykowi powodują, że staje się on skrajnie

ekstrawertywny

Lu + Int => Eks

Lu + Eks => Eks

leki pobudzające – podwyższają poziom pobudzenia kory mózgowej, podane introwertykowi sprawiają,

że staje się on skrajnie introwertywny, podane ekstrawertykowi powodują, że staje
się on bardziej introwertywny

Lp + Int => Int

Lp + Eks => Int

Leki uspokajające zwiększając poziom hamowanie i obniżając poziom pobudzenia prowadzą do
ujawnienia ekstrawertywnych form zachowania; leki pobudzaj – form intrawertywnych.
Postulat podatności na warunkowanie:
Stale podwyższony poziom pobudzenia i niższy hamowania u introwertyków sprawia, że uczą się oni
szybciej niż ekstrawertycy.

Neurotyzm
Stałość, Stabilność emocjonalna <======> Neurotyzm===> Chwiejność emocjonalna, Neurotyzm

Biologiczne podłoże: cecha uwarunkowana przez układ limbiczny i podwzgórze, autonomiczny układ

nerwowy (nie potwierdzono tej hipotezy w badaniach)

Neurotyk: mało odporny na stres, niestabilny emocjonalnie, afektywny negatywnie, wyolbrzymia

znaczenie sytuacje i często reaguje nadmiernie emocjonalnie, ma skłonności do
przeżywania lęku, załamań, bezsenności i hipochondrii, ulega nastrojom, wiecznie narzeka

Stabilny emocjonalnie: zdrowy psychicznie, dobrze przystosowany, odporny na stres

3

Psychotyzm
Normalność, zdrowie psychiczne <=====> Psychotyczność ===> Psychotyzm

•

najsłabszy wymiar w teorii Eysenck'a (nie daje rozkładu normalnego, wyniki przesunięte w
kierunku zaburzeń)

•

wysoki wyniki występują u jednostek aspołecznych, przestępców, ale również u artystów, osób
myślących twórczo i nonkonformistów

Biologiczne podłoże: warunkowanie genetycznie (Eysenck nie zbadał tego, hipoteza nie potwierdzona

badaniami)

Psychotyk: zimny, aspołeczny, nie okazuje uczuć nawet bliskim, agresywny, wrogi, dziwaczny, bywa

okrutny nawet wobec bliskich, niezależny, nonkonformista, twórczy, niekonwencjonalny,
nie analizuje motywów swojego zachowania, hedonista, rzadko się wzrusza,
nieempatyczny, o niskiej samokontroli

Wymiary są niezależne, ale nasilenie współistniejących wymiarów może dawać kreślone skłonności –
predyspozycje:
















wysoka P, wysoka E => dwubiegunowe zaburzenia afektywne
wysoka P, niska E -= >schizofrenia
wysoka N, wysoka E =>histeria
wysoka N, niska E => dystymia (wytłumienie emocjonalne, apatia, pojęcie o szerszym zakresie niż
depresja)
wysoka N, niska P => zaburzenia nerwicowe
niska N, wysoka P => zaburzenia psychotyczne, psychozy
niska N, niska P, przeciętna E => zdrowie psychiczne

Poprawka Grey'a (ucznia Eysenck'a)

Ekstrawersja i Neurotyzm są wymiarami wtórnymi wobec Impulsywności i Lęku
Lęk – wrażliwość na kary i brak nagród
Impulsywność – wrażliwość na nagrody i brak kar

wysoka Impulsywność + wysoki Lęk => wysoka Ekstrawersja + wysoki Neurotyzm => wrażliwość
zarówno na kary jak i nagrody
wysoka Impulsywność + niski Lęk => wysoka Ekstrawersja + niski Neurotyzm => wrażliwość na
nagrody i brak kary

dwubiegunowe

zaburzenie

afektywne,

zaburzenia

psychotyczne

Histeria,

nerwice

dystymia

schizofrenia

predyspozycje do

zachowań

przestępczych

4

Kwestinariusz Eysenck'a

EPQ – R

(Eysenck Personality Questionnaire Revised)

PL: Drwal, Brzozowski

•

przeznaczony dla badanych od 16 roku życia

•

zawiera 100 pytań w czterech skalach: Neurotyzm, Psychotyzm, Ekstrawersja i Skala Kłamstwa
(skala aprobaty społecznej, osoba z wysokimi wynikami w tej skali wybiera odpowiedzi, które
uważa za lepiej aprobowane społecznie, jej wyniki należy interpretować bardzo ostrożnie, jest
ona dobrze zsocjalizowana, zna normy społeczne, osoby o niskich wynikach są szczere i
niezsocjalizowane)

•

nie do końca sprawdza się w badaniach indywidualnych - niska rzetelność

Zastosowania PEN:

•

badania kliniczne (ale ostrożnie interpretowane ze względu na niską rzetelność), PEN bywa
wykorzystywany głównie do odróżniania patologii (neurotyzm, psychotyzm) od normy

•

określanie predyspozycji do chorób somatycznych:

✔

wzorzec zachowania A (zawały serca, choroby wieńcowe) => wysoka E, wysoka N

✔

wzorzec zachowania B (zdrowie) => przeciętna E, niska N, niska P

✔

wzorzec zachowania C (choroby nowotworowe) => niska E, wysoki N

•

przewidywanie osiągnięć szkolnych (lepsze wyniki => niska E, wysoka N)

•

przewidywanie osiągnięć sportowych (lepsze wyniki => wysoka E, wysoka P)

•

przewidywanie skłonności do zachowań przestępczych (wysoka E,N, P, niska K)

•

poradnictwo zawodowe

•

przewidywanie skłonności do przeżywania określonych stanów emocjonalnych (afektywność
negatywna => niska E, wysoka N)

•

poradnictwo małżeńskie:

✔

niska N u obojga partnerów zapowiada szczęśliwe małżeństwo

✔

wysoka N, szczególnie u mężczyzn (wysoka N u mężczyzn jest mniej akceptowana
społecznie, oczekuje się od nich odwagi i pewności siebie, a nie nadmiernej
emocjonalności) stanowi zapowiedź problemów małżeńskich

✔

podobieństwa z zakresie PEN zapowiadają szczęśliwe małżeństwo

•

badania naukowe

*Mężczyźni są bardziej psychotyczni niż kobiety. Kobiety - bardziej neurotyczne niż mężczyźni.
* Ekstrawertycy są bardziej aktywni seksualnie niż introwertycy. Psychotycy są bardziej skłonni
tolerować niestandardowe zachowania seksualne. Neurotycy częściej uciekają sie do form zastępczych
seksu np. pornografii, czy masturbacji.

1

Ćwiczenia 4

Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) Strelau'a

Temperament:

•

obserwowalne cechy człowieka

•

odnosi się do aspektów formalnych zachowania

•

pojawia się zarówno u zwierząt, jak i u człowieka

•

jest w dużej mierze determinowany czynnikami biologicznymi

•

ujawnia się we wczesnym dzieciństwie

•

jest elementem większej struktury jaką jest osobowość, podstawą na jakiej się ona kształtuje

•

względnie stałe czasowo i sytuacyjnie (bardziej stały niż cechy treściowe, może ulegać zmianom,
ale niezwykle wolno)

•

zmiany jakie mogą w nim nastąpić:

1.

rozwojowe (związane z rozwojem biologicznym, poziomem hormonów itd.):

➢

progresywne

➢

regresywne

2.

poprzez długotrwały i intensywny wpływ środowiska (wpływ wychowawczy, klimat,
gęstość zaludnienia, długotrwała stymulacja lub deprywacja sensoryczna)

Formalna Charakterystyka Zachowania (FCZ)

•

energetyczna

•

czasowa

Energetyczna Charakterystyka Zachowania:
(mechanizmy związane z poziomem energii, pobudzenia organizmu, określa optimum pobudzenia, określa poziom
pobudzenia w określonej sytuacji i to jak bardo odbiega ono od naszego optimum, pozwala regulować poziom pobudzenia
i stymulacji)

(1)

Reaktywność:

(intensywność poziomu pobudzenia, intensywność reakcji na bodziec, obejmuje wrażliwość i odporność)

•

wrażliwość sensoryczna

•

wrażliwość emocjonalna

•

odporność emocjonalna

•

odporność na zmęczenie

•

odporność na dystraktory

(2)

Aktywność:
(odnosi się do częstości i intensywności działań, wartość stymulacyjna działań i sytuacji, w których porusza się
jednostka, ilość i zakres podejmowanych działań stymulacyjnych)

•

bezpośrednie źródło stymulacji
(np. skok na bungee, szybka jazda samochodem, aktywność fizyczna)

•

pośrednie źródło stymulacji
(stymulacji dostarcza nie samo działanie, ale sytuacja, działanie odbywa się w
warunkach stymulujących, np. dla dobrego kierowcy jazda samochodem nie jest
stymulująca, ale jeśli będzie musiał prowadzić w ciężkich warunkach to będzie to
stymulujące!)

2

Wielkość
reakcji

Osoby nisko reaktywne

Osoby wysoko reaktywne

Intensywność bodźców

*Próg wrażliwości – najmniejszy bodziec na jaki organizm jest w stanie adekwatnie zareagować
*Próg wydolności – najsilniejszy bodziec jaki jest w stanie wywołać adekwatną reakcję

=> teoria ta poddana została ostrej krytyce, szczególnie krytykowano pojęcie Reaktywności, jak by

szerokie i za mało zwracające uwagę na emocję, brakowało również narzędzia pomiarowego do
ECZ

=> Strelau przy współpracy z innymi fachowcami stworzył kwestionariusz FCZ – KT (Formalna

Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu), zmodyfikowano wymiary w ECZ

Energetyczna charakterystyka zachowania

(1)

WT – Wytrzymałość (Odporność na dystraktory + Odporność na zmęczenie)

(2)

RE – Reaktywność emocjonalna (Wrażliwość emocjonalna + Odporność emocjonalna)

(3)

WS – Wrażliwość sensoryczna

(4)

AK – Aktywność

Wytrzymałość (WT)

•

zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej, intensywnej
aktywności lub w warunkach stymulujących

•

powiązana z SPP u Pawłowa

•

ujemnie skorelowana z RE

osoba z wysoką WT: odporna na stres, zagrożenia, trudy, niewygody i dystraktory, umie się
przystosować, pracuje długo i intensywnie, umie wytrzymać niesprzyjające warunki, jest wytrwała i
sumienna

Reaktywność emocjonalna (RE)

•

tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emotogenne, odnosi się głównie do emocji
negatywnych

osoba z wysoką RE: pobudliwa, neurotyczna, nieśmiała, podatna na zranienie emocjonalne,
podejrzliwa, sztywna, często przeżywa stany napięcia, mało elastyczna, występuje u niej tendencja do
wycofywania się z kontaktów społecznych, poddaje się, unika sytuacji trudnych, niepewna siebie,
nieodporna na stres

Próg wydolności

Próg wrażliwości

3

Wrażliwość sensoryczna (WS)

•

zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe (tym wyższa im niższy bodziec jest w stanie
wywołać pobudzenie)

•

nie koreluje z innymi wymiarami ECZ

•

najsłabszy konstrukt teorii Strelau'a

osoba z wysoką WS: wrażliwa, delikatna, subtelna, spostrzegawcza, czujna, otarta na otoczenie
zewnętrzne

Aktywność (AK)

•

tendencja do podejmowania takich zachowań, które mają wysoką wartość stymulacyjną

•

podejmowanie działań w sytuacjach a wysokiej wartości stymulacyjnej

•

od niej zależy czy jesteśmy przestymulowani czy niedostymulowani

osoba z wysoką AK: aktywna społecznie, zawodowo i towarzysko, ekspansywna, elastyczna w
zachowaniu, impulsywna, ma tendencję do podejmowania wielu różnorodnych działań, podejmuje
ryzyko, przeżywa wiele pozytywnych emocji, ciężko znosi bierność i monotonię

Czasowa Charakterystyka Zachowania
(odpowiedzialna za szybkość i intensywność reakcji, przebieg reakcji w czasie)

(1)

Ruchliwość
(zdolność do przestawiania się z jednej czynności na inną, umiejętność adekwatnego reagowania na zmiany)

(2)

Szybkość
(szybkość reagowania na bodźce, mierzona czasem latencji)

(3)

Tempo
(jak wiele danych reakcji możemy wykonać w określonej jednostce czasu, np. ile przysiadów możemy wykonać w
ciągu minuty)

(4)

Trwałość:

•

Utrzymywanie
(jak długo trwa reakcja po zaprzestaniu działania bodźca)

•

Powtarzanie
(jak szybko zanika reakcja po wycofaniu wzmocnienia)

(5)

Regularność
(stałość odstępów między reakcjami, najsłabiej opisany konstrukt)

*czas latencji – czas pomiędzy zadziałaniem bodźca a reakcją
=> wykonano analizę czynnikową składowych
=> stworzono tylko dwa nowe wymiary

Czasowa Charakterystyka Zachowania

(1)

śW – śwawość (Ruchliwość, Szybkość, Tempo)

(2)

PE – Perseweratywność (Trwałość: Utrzymywanie, Powtarzanie)

śwawość (śW)

•

tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywania i łatwość
zmiany jednego działania na drugie

osoba z wysoką śW: impulsywna, żyje w ciągłym pośpiechu, wytrzymała, wytrwała, łatwo dostosowuje
się do otoczenia

4

Perseweratywność (PE)

•

ochrona przed nadmierną stymulacją

•

tendencja do trwania, powtarzania reakcji mimo zaniku bodźca

•

koreluje dodatnio z RE

•

służy obniżeniu stymulacji napięcia emocjonalnego

osoba z wysoką PE: długo przeżywa emocje, rozpamiętuje przeszłość, nadmiernie koncentruje się na
przeszłości i na swoich stanach emocjonalnych, bardzo wrażliwa, ma tendencję do reagowania lękiem,
czy napięciem stresowym

Relacje między pewnymi cechami temperamentu są stałe, odzwierciedlają to, w jaki sposób te

cechy regulują dopływ stymulacji.

Temperament jest podstawą systemu regulacji stymulacji, niezbędny, aby dostarczyć optymalną

ilość stymulacji, która odpowiada zapotrzebowaniom jednostki.

(1)

Efektywna regulacja stymulacji

•

poziom stymulacji dostarczanej dopasowany jest możliwości przetwarzania jednostki,
brak przesytu i niedosytu stymulacji, człowiek funkcjonuje w optimum, ma dobre
samopoczucie

•

jest sama w sobie gratyfikująca, więc automatycznie się utrwala

•

występuje u osób ze zharmonizowaną strukturą temperamentu (cechy określające ile
stymulacji się dostarcza są dopasowane do tych cech, które określają ile stymulacji jest
potrzebne)

(2)

Nieefektywna regulacja stymulacji

•

wzbudza negatywne emocje, złe samopoczucie

•

u osób z niezharmonizowaną strukturą temperamentu

•

spowodowane najczęściej sposobem wychowania, wpływem środowiska

5

Struktura

temperamentu

Efektywność

regulacji

stymulacji

Możliwości

przetwarzania

stymulacji

Konfiguracja cech

Odpowiednik

w koncepcji

Hipokratesa

– Galena

Duże

niska Reaktywność
emocjonalna
wysoka Aktywność
wysoka Wytrzymałość
wysoka Wrażliwość
sensoryczna
wysoka śwawość
niska Perseweratywność

sangwinik

Zharmonizowaną

Duża

Małe

wysoka Reaktywność
emocjonalna
niska Aktywność
niska Wytrzymałość
niska Wrażliwość
sensoryczna
niska śwawość
wysoka Perseweratywność

melancholik

Duże

niska Reaktywność
emocjonalna
niska Aktywność
wysoka Wytrzymałość
niska Wrażliwość
sensoryczna
niska śwawość
niska Perseweratywność

flegmatyk

Niezharmonizowaną

Mała

Małe

wysoka Reaktywność
emocjonalna
wysoka Aktywność
niska Wytrzymałość
wysoka Wrażliwość
sensoryczna
wysoka śwawość
wysoka Perseweratywność

choleryk

•

Przeciętne cechy również świadczą o efektywnej regulacji stymulacji i zharmonizowanej
strukturze temperamentu!

6

Regulacyjna Teoria Temperamentu

Do badań Pawłowa i jego następców, jak również do teorii czynności w rozumieniu

Tomaszewskiego odwoływał się Jan Strelau ze współpracownikami tworząc Regulacyjną Teorię
Temperamentu. W myśl tej teorii przez temperament należy rozumieć „zespół względnie stałych
właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i
charakterystyka czasowa zachowania. Cechy te są pierwotnie biologicznie zdeterminowane”. Do
poziomu energetycznego temperamentu zalicza się dwie właściwości organizmu: reaktywność i
aktywność. Przez reaktywność, wywodzącą się z pojęcia siły procesu pobudzenia Pawłowa, rozumiemy
tendencję do określonej, względnie trwałej wielkości reakcji na bodźce. Reaktywność przejawia się we
wrażliwości sensorycznej i emocjonalnej, określanej progiem reakcji oraz odporności, czyli zdolności
organizmu do reagowania na bodźce silne bądź długotrwałe, opisywanej przez próg wydolności.

Strelau zaczerpnął z prac Tiepow i Niebylicym założenie, że stosunek progu wrażliwości do

progu wytrzymałości jest względnie stały. Nawiązując do poglądów Hebba zmodyfikowanych przez
Eliasza w RTT przyjmuje się, że jednostka dąży do zachowania optymalnego poziomu pobudzenia,
czyli takiego stanu pobudzenia organizmu, w którym zapewnione jest dobre samopoczucie, wysoka
efektywność działania, a organizm jest w stanie uwzględnić najwięcej sygnałów ze swojego otoczenia.
W RTT optimum aktywacji jest przedziałem na continuum aktywacji. Dawkę stymulacji potrzebną
danej jednostce do znalezienia się w optimum aktywacji nazywamy optimum stymulacji. Optimum
stymulacji osób niskoreaktywnych przesunięte jest w stronę wyższych wartości stymulacji, podczas gdy
optimum stymulacji wysokoreaktywnych mieści się w części continuum z niższymi wartościami
stymulacji.

Drugą właściwością odnoszącą się do poziomu energetycznego temperamentu jest aktywność,

opisująca częstość i intensywność działań jednostki. Funkcją aktywności jest regulacja stymulacji w
sposób bezpośredni (sama czynność jest źródłem stymulacji) lub pośredni powodując unikanie lub
poszukiwanie stymulacji w środowisku.

Bezpośrednie sposoby dostarczania stymulacji przez aktywność:

•

aktywność ruchowa pobudzająca receptory, które przekazują pobudzenie do wyższych
ośrodków nerwowych. Zjawisko to nazywa się mechanizmem aferentacji zwrotnej.

•

większość czynności wykonywanych przez człowieka pociąga za sobą powstanie stanu
emocjonalnego, który sam w sobie może być źródłem stymulacji.

•

źródłem dodatkowej stymulacji może być również stopień trudności i złożoności
podejmowanych przez podmiot zachowań.

7

Formalna Charakterystyka Zachowania

- Kwestionariusz Temperamentu

Strelau

•

6 skal, po 20 pytań w układzie losowym

•

odpowiedzi: Tak/Nie

•

wysoka rzetelność i trafność wszystkich skal

•

Wrażliwość sensoryczna jest najsłabszym konstruktem i ma najniższą rzetelność

•

kwestionariusz bardzo wrażliwy na różnice indywidualne

1

Ćwiczenia 5

Transakcyjny Model Temperamentu Eliasza (TMT)

Temperament:

•

zbiór mechanizmów (*mechanizm – dynamiczny, cecha – statyczna) regulacji stymulacji
stymulacji, dotyczy głównie formy/dynamiki zachowań

•

stały koherentnie (stały w pewnych klasach sytuacji, ale silnie zróżnicowany między klasami,
różnica pomiędzy klasami jest czymś stałym, stałość w ramach klas sytuacji)

•

rodzimy się mało zróżnicowani reaktywnie, ale w miarę zdobywania doświadczeń temperament
dzieli się na klasy (klas sytuacji może być nieskończenie wiele w zależności od doświadczeń)

•

jest elementem złożonego systemu regulacji stymulacji

•

nie ma jednego mechanizmu fizjologicznego odpowiadającego za temperament, bo to złożony
system

•

temperament wpływa na: emocje, procesy poznawcze, aktywność motoryczną

Reaktywność - reguluje względnie stałą dynamikę reakcji na bodziec, odpowiada za zachowania typu

respondent

Aktywność – zbiór mechanizmów celowych, sprawczych, regulujących pobudzenie, związana z

zachowaniami typu operant

Zachowania typu respondent – reakcja na bodziec
Zachowania typu operant – wywołane własna inicjatywą jednostki

Forma regulacji stymulacji

Na poziomie

Aktywna

Bierna

Zachowania

Aktywność zgodna z

zapotrzebowaniem na

stymulację, celowe

poszukiwanie/unikanie

stymulacji

Nie zgodne z

zapotrzebowaniem

paradoksalne zachowanie

oddalające od optimum

stymulacji

Mechanizmów fizjologicznych

Wzrost lub spadek wrażliwości

na bodźce, zgodnie z

zapotrzebowaniem na

stymulację

Paradoksalny wzrost lub spadek

wrażliwości na bodźce,

niezgodny zapotrzebowaniem

na stymulację

=>sprzężenie zwrotne ujemne =>sprzężenie zwrotne dodatnie

Osobowości

Przewartościowanie, zmiana celów

Forma bierna, choć pozornie jedynie oddala od optimum, służy mobilizacji, przyśpieszeniu

przejścia do aktywnej formy regulacji stymulacji na następnym poziomie lub powrotu do aktywnej
formy regulacji stymulacji na poprzednim poziomie.

Przejście z aktywnej do biernej formy regulacji stymulacji zależy od:

•

czasu trwania rozbieżności dostarczanej stymulacji od potrzeb

•

efektów poprzednich form regulacji stymulacji

•

wielkości rozbieżności dostarczanej stymulacji od potrzeb

2

Warunki konieczne do wystąpienia sprzężenia zwrotnego ujemnego:

•

poznanie swojego optimum stymulacji

•

rozpoznawanie kiedy jest się poza optimum stymulacji

•

wiedza w jaki sposób można przywrócić optimum (występuje tylko u dorosłych, dzieci regulują
stymulację w formie biernej)

Psychopaci pierwotni – nie odczuwają niskich odchyleń od optimum, nie potrafią rozpoznawać

swojego zapotrzebowania na stymulację, są skrajnie niskoreaktywni,
odczuwają dopiero głód stymulacji, zaspokajają go w sposób gwałtowny i
nieakceptowany społecznie (co jest dodatkowym źródłem stymulacji)

Osoby niskoreaktywne mają szerszy zakres optimum, są mniej wrażliwi na odchylenia od

optimum, ale przez to wolniej uczą się regulacji stymulacji, bo nie zależy im na precyzyjnej regulacji
stymulacji. Są bardziej zorientowani na środowisko fizyczne niż na społeczne (środowisko społeczne
jest najsilniejszym źródłem stymulacji, osoby wysokoreaktywne są bardzo wrażliwe na kary, których
wiele dostarcza środowisko społeczne, jeśli się na nie nie zważa, dlatego więcej przywiązują uwagi do
pielęgnowania właściwych stosunków społecznych i precyzyjnego dobierania znajomych).

Środowisko zewnętrzne może utrudniać nauczenie się efektywnej regulacji stymulacji. Na ogół

dzieje się tak w wyniku złego wychowania, kiedy rodzice nie pozwalają dziecku efektywnie regulować
stymulacji za bardzo je ograniczając. Dziecko zaczyna tłumić swoje potrzeby i przestaje rozpoznawać
swoje OPS, co może prowadzić do zmian w osobowości.

Dwie składowe temperamentu:

(1)

czynnik biologiczny (uwarunkowany genetycznie, odpowiada za stałość temperamentu,
decyduje o przeciętnym poziomie danego aspektu dynamiki zachowania, wyznacza OPS, może
podlegać zmianom w czasie, ale jedynie bardzo powolnym i na skutek silnego, długotrwałego
oddziaływania)

(2)

czynnik społeczny (wypadkowa wpływów biologicznych i środowiskowych, odpowiedzialny za
transsytuacyjne zróżnicowanie temperamentu)

3

T

ransakcyjny Model Temperament

Temperament jest tu traktowany jako element złożonego systemy regulacji stymulacji, do którego należą

również mechanizmy osobowości. W TMT podkreśla się, że temperament opisuje formalną charakterystykę
szeroko rozumianych zachowań: emocji, procesów poznawczych i aktywności motorycznej.
Poziomy regulacji stymulacji

Eliasz wyróżnia aktywną i bierną regulację stymulacji, które mogą przebiegać na różnych poziomach.

Regulacja aktywna na poziomie zachowań przejawia się w celowym poszukiwaniu źródeł stymulacji w przypadku
niedostymulowania organizmu lub unikaniu dodatkowej stymulacji w sytuacji przestymulowania. Gdy
rozbieżność między opimum stymulacji a stymulacją rzeczywistą jest zbyt duża, lub trwa zbyt długo, włącza się
mechanizm biernej regulacji stymulacji na poziomie zachowań – człowiek paradoksalnie podejmuje zachowania
jeszcze bardziej oddalające go od optimum. Proces ten przyśpiesza włączenie się regulacji aktywnej na poziomie
mechanizmów fizjologicznych, czyli następuje zmniejszenie wrażliwości na bodźce w przypadku
przestymulowania lub zwiększenie w sytuacji niedostymulowania. Część danych empirycznych potwierdza
istnienie aktywnej formy regulacji stymulacji na poziomie fizjologicznym – na przykład zwiększenie wydzielania
hormonów tarczycy podnosi wrażliwość organizm w przypadku deprywacji sensorycznej. Gdy i ten mechanizm
regulacji nie jest w stanie przywrócić optimum aktywacji, włącza się mechanizm biernej regulacji stymulacji na
poziomie mechanizmów fizjologicznych, który na zasadzie sprzężenia zwrotnego dodatniego oddala organizm
od optimum aktywacji. Jednostce pozostają wtedy jedynie głębokie zmiany w strukturze osobowości, które mogą
sprawić, że w danej sytuacji bodźcowej będzie możliwe zachowanie optimum. Włączanie się poszczególnych
mechanizmów regulacji stymulacji jest najprawdopodobniej warunkowane nieefektywnym działaniem
wcześniejszego mechanizmu i nie musi następować w określonej kolejności.
OPA i OPS

W TMT zakłada się, że osoby niskoreaktywne w porównaniu z wysokoreaktywnymi, mają szersze

optimum stymulacji i są mniej wrażliwe na odchylenia od optimum, ale trudniej uczą się regulacji stymulacji.
Założenie to znajduje potwierdzenie w części badań. Wysokoreaktywni jako bardziej wrażliwi na bodźce
negatywne i kary są zorientowani przede wszystkim na otoczenie społeczne, podczas gdy niskoreaktywni
przeważnie koncentrują się na bodźcach ze środowiska fizycznego.
Trassytuacyjne różnicowanie temperamentu

Według założeń TMT temperament zawiera w sobie czynnik biologiczny, uwarunkowany genetycznie raz

czynnik społeczny – czyli modyfikację temperamentu biologicznego pod wpływem środowiska. Biologiczna
składowa temperamentu ujawnia się we wszelkiego rodzaju zachowaniach człowieka, natomiast czynnik
społeczny ma powodować transytuacyjne różnicowanie się temperamentu. Stąd też człowiek w ciągu życia może
w danej klasie sytuacji podwyższać swoją reaktywność, by w innych sytuacjach ją obniżyć. W ten sposób możemy
wyróżnić wiele rodzajów reaktywności czy aktywności, w zależności od podziału sytuacji na klasy, odpowiednio
do potrzeb. Na przykład Eliasz przy konstrukcji pierwszego kwestionariusza temperamentu wyróżnił sytuacje
fizyczne, społeczne, poznawcze i odpowiednio trzy różne rodzaje reaktywności i aktywności, oraz reaktywność i
aktywność ogólną. Przestrzenne różnicowanie się temperamentu zabezpiecza organizm przed
przestymulowaniem, przez co zwiększa stałość czasową temperamentu. TMT zakłada więc stałość koherentną
polegającą na transsytuacyjnej zmienności temperamentu przy jednoczesnej względnej stałości tych zmian w
czasie. W ten sposób temperament może zmieniać się (na przykład różnicować transsytuacyjnie) nie tylko pod
wpływem wyjątkowo silnych oddziaływań środowiskowych, ale także w wyniku powtarzających się sytuacji
codziennego życia.

Jak zauważa Eliasz u dzieci stosunkowo często obserwuje się regulację stymulacji na zasadzie sprzężenia

zwrotnego dodatniego. Nawet dzieci o stosunkowo małej potrzebie stymulacji przejawiają dużą aktywność
psychoruchową i wykazują skłonność do intensywnej, wyczerpującej zabawy mimo już dużego zmęczenia.
Nieraz obserwuje się zasypianie prawie na stojąco wyczerpanych zabawą dzieci. Eliasz tłumaczy to zjawisko
nieumiejętnością regulacji stymulacji prze dzieci i rodzicom przypisuje wolę powstrzymania dziecka od nadmiaru
stymulacji dla jego własnego dobra. W toku dalszego życia przed małym człowiekiem stoi zadanie uczenia się
regulacji stymulacji, aby zapewnić sobie komfort dobrego samopoczucia i wysoki poziom wykonywania różnych
czynności życiowych. To rodzice są osobami, które mogę tę naukę ułatwić wspierając zachowania dziecka
zgodne z jego zapotrzebowaniem na stymulację. W ten sposób formują się zręby osobowości, będącej w zgodzie
z zapotrzebowaniem dziecka na stymulację.

4

Eliasz, Karwowska, Sodolska

Kwestionariusz Reaktywności

•

reaktywność i aktywność mierzone w 3 klasach, a także jako generalne składniki

•

testowane klasy sytuacji: sytuacje fizyczne, sytuacje społeczne, sytuacje poznawcze

•

do każdej klasy sytuacji przypisane są 2 szczegółowe opisy sytuacji i pytania

1

Ćwiczenia 6

Temperament a działanie

Style działania:

•

stały dla jednostki sposób reagowania, stała forma reagowania (determinowana przez
reaktywność, ale będąca przejawem aktywności)

•

styl działania jest związany z aktywnością (służy dostarczaniu odpowiedniej ilości stymulacji
jednostce)

•

różne style działania dostarczają różnej ilości stymulacji

•

kształtują się przez interakcje temperamentu i środowiska (głównie z doświadczeniem i
wychowaniem)

Czynności zasadnicze: bezpośrednio prowadzą do osiągnięcia celu
Czynności pomocnicze:chronią przed porażką i przestymulowaniem (obniżają napięcie), organizują

warunki dla przeprowadzenia czynności zasadniczych, mają zadbać i
zachowanie zasobów, cztery rodzaje:

(1)

przygotowawcze

(2)

kontrolne

(3)

korekcyjne

(4)

zabezpieczające

Styl prostolinijny

•

CzZ>=CzP

•

przewaga czynności zasadniczych nad pomocniczymi lub równowaga między jednymi i drugimi

•

preferowany przez osoby niskoreaktywne

Styl wspomagający

•

CzZ<CzP

•

zdecydowana przewaga czynności pomocniczych nad czynnościami zasadniczymi

•

preferowany przez osoby wysokoreaktywne

Jeżeli może wybrać styl zgodnie potrzebami i temperamentem to nie ma różnicy w efektywnym

funkcjonowaniu między osobami wysoko i niskoreaktywnymi. Jednak gdy styl zostaje nam narzucony
(np. przez pracodawcę, rodziców) osoby wysokoreaktywne radzą sobie gorzej i ponoszą wyższe kosztu
psychofizjologiczne.

Osoby inteligentne lepiej dostosowują swój styl działania do zapotrzebowania zgodnie ze swoim

temperamentem.

Badania nie wykazały czy osoby niskoreaktywne preferują czynności jedno/różnorodne i

ciągłe/przerywane. Zależy to od trudności i ciekawości konkretnego zadania. Dla czynności prostych i
monotonnych niskoreaktywni preferują czynności różnorodne i przerywane, ale gdy zadanie wymaga
wysiłku, jest wymagające i ciekawe preferują oni czynność jednorodną i ciągłą. Odwrotnie jest w
przypadku osób wysokoreaktywnych.

Reaktywność nie ma wpływu na preferencje zawodowe (większy wpływ wywierają tutaj np.:

potrzeba osiągnięć, system wartości, presja społeczna itd.). Mają jednak duży wpływ na awersje
zawodowe. Osoby niskoreaktywne odrzucają mało stymulujące zawody, osoby wysokoreaktywne –
wysoko stymulujące zawody.

Zawody typu 'pomoc' (np. strażak, policjant, ratownik) preferują prostolinijny styl działania, gdyż

wymagają natychmiastowych reakcji.

2

Temperament a zadowolenie z pracy:
tendencja do niezadowolenia z wykonywanej pracy: wysoka reaktywność, neurotyzm, wysoka

reaktywność emocjonalna

tendencja do zadowolenia poznawczego z pracy (satysfakcji): wysoka aktywność (ponieważ osoby

aktywne podejmują więcej działań z własnej inicjatywy, są więc pozytywniej oceniane prze
przełożonych, co daje im satysfakcję)

Style działania

Reaktywność wpływa na sposób wykonywanie zadań przez ludzi. W sytuacji możliwości wyboru

stylu działania jednostki niskoreaktywne i wysokoreaktywne nie różnią się ani efektywnością działania
ani ponoszonymi kosztami psychofizjologicznymi. Przez styl działania rozumiemy typowy dla jednostki
sposób wykonywania czynności. Według Tomaszewskiego wszystkie czynności możemy podzielić ze
względu a rolę jaką pełnią w osiąganiu wyników na czynności zasadnicze i pomocnicze. Czynności
zasadnicze bezpośrednio prowadzą do zamierzonego cel, natomiast czynności pomocnicze (wśród
których wyróżniamy przygotowawcze, korekcyjne, kontrolujące i zabezpieczające) mają za zadanie
ułatwić wykonywanie czynności zasadniczych, a tym samym również osiągnięcie celu. Z punktu
widzenia regulacji stymulacji czynności pomocnicze organizując czynności zasadnicze obniżają wartość
stymulacyjną działania lub sytuacji w której dane działanie jest podejmowane. Okazuje się, że w sytuacji
możliwości wyboru osoby niskoreaktywne preferują prostolinijny styl działania charakteryzujący się
przewagą czynności zasadniczych nad pomocniczymi lub równowagą miedzy nimi. Styl taki zapewnia
dużą wartość stymulacyjną wykonywanych czynność. Natomiast osoby wysokoreaktywne wolą
korzystać ze wspomagającego stylu działania, charakteryzującego się względną przewagą czynność
pomocniczych nad zasadniczymi. W ich przypadku duża ilość czynności pomocniczych obniża wartość
stymulacji podejmowanego działania. W ten sposób osoby nisko i wysokoreaktywne w sytuacji
możliwości wyboru preferują odmienne style działania pozwalające a osiągniecie podobnego poziomu
wykonania przy braku nadmiernych koszów fizjologicznych.

1

Ćwiczenia 7

Temperament a stres
Stres: rozbieżność między naszymi aktualnymi/obecnymi możliwościami a wymaganiami środowiska
Stres nadmierny: rozbieżność między potencjalnymi możliwościami jednostki a wymaganiami

środowiska

Stan nadmiernego stresu: zmiany fizjologiczne i biochemiczne, które odbiegają od stanu spokoju

Temperament wpływa na: reakcje na stresory, ilość stresorów które zauważamy, ilość stresorów, które

sobie dostarczamy (bo modyfikuje aktywność), radzenie sobie ze stresem, koszty
psychofizjologiczne stresu

Wymagania:

•

zewnętrzne (środowiskowe)

•

wewnętrzne (cechy osobowości, system wartości, potrzeby, aspiracji)

•

subiektywne (zależą od specyficznej oceny jednostki, np. kłopoty dnia codziennego, zmiany
życiowe)

•

obiektywne (dla każdego są stresorami, np. kataklizm, wojna)

Radzenie sobie ze stresem: utrzymywanie równowagi między wymaganiami środowiska a

możliwościami jednostki, redukcja rozbieżności

Umiejętność radzenia sobie ze stresem zależy od:

•

stylu radzenia sobie

•

cech temperamentalnych i osobowościowych

•

sytuacji (natężania stresorów)

•

aktualnego stanu jednostki

•

inteligencji

•

wiedzy

•

wsparcia społecznego

•

zdolności specyficznych

•

doświadczenia

•

cech fizycznych jednostki (odporności fizycznej)

Mała rozbieżność między wymaganiami środowiska a możliwościami jednostki jest korzystna i

niezbędna dla rozwoju jednostki.

stres dla WR

n

admierny stres dla NR

i W

stres dla NR

nadmierny stres dla NR i WR

Im bliżej skraju biegunów, tym mniej się różnią osoby nisko i wysokoreaktywne.

nadmierny

stres NR

nadmierny

stres WR

możliwości

wymagania

2

Radzenie sobie ze stresem

Nastawione na działanie

Nastawione na emocje

Niska Reaktywność

Wysoka Reaktywność

Silny TUN

Słaby TUN

Duża SPP

Mała SPP

Wysoka Aktywność

Niska Aktywność

Wysoka Ekstrawersja

Niska Ekstrawersja

Niski Neurotyzm

Wysoki Neurotyzm

Temperament wpływa na skutki stresu:

1)

wydatkowanie wysiłku w sytuacji stresu jest wyższe u wysokoreaktywnych przy danej stymulacji

2)

w sytuacji małej stymulacji wydatkowanie wysiłków jest na tym samym poziomie u nisko i
wysokoreaktywnych

3)

przy bardzo małej stymulacji wyższe wydatkowanie stresu następuje u niskoreaktywnych

Temperamentalny czynnik ryzyka: cecha lub konfiguracja cech temperamentu, które w interakcji

innymi czynnikami działającymi często lub długo zwiększa ryzyko występowania zaburzeń
zachowania lub chorób somatycznych np. wysoka reaktywność, potrzeba osiągnięć, neurotyzm,
introwersja, niezharmonizowana struktura temperamentu.

Schemat powstawania W

Z

A (wysoka potrzeba osiągnięć, duża aktywność)

i W

Z

B (zdrowy wzór zachowania)

OPS WR

OPS WR

:)

:(

:(

:)

:(

:(

:)

1

Ćwiczenia 8

Temperament a osobowość

•

wszystkie cechy osobowości noszą znamiona cech temperamentalnych

•

obecnie istnieje tendencja do oddzielania cech temperamentalnych od osobowościowych,
jednak wielu teoriach traktuje się je jako odpowiedniki

•

uznaje się, że osobowość i temperament mogą na siebie oddziaływać – osobowość powstaje na
bazie temperamentu

Kryteria rozróżnienia osobowości i temperamentu:

•

czas powstania (cechy temperamentalne zauważalne są od urodzenia, osobowościowe –
zarysowują się koło 10 roku życia, w pełni ukształtowane są dopiero w dorosłości)

•

typ cech (temperamentalne – formalne, osobowościowe – treściowe)

•

funkcja (temperament – ekspresja i modyfikacja zachowania, osobowość – funkcja centralna,
integrująca)

•

wartościowanie (temperament – niewartościowany, osobowość – wyraźnie wartościowana)

*Istnieją jednak cechy, które trudno jednoznacznie dopasować do temperamentu lub osobowości, np.
ekstrawersja, lęk, pierwotny.
*Niektóre teorie wcale nie uwzględniają istnienia temperamentu, np. psychoanaliza.

Syndrom oziębłości/chłodu/tendencja machiawiellistyczna: główna idea to „cel uświęca środki”, osoba

z taką tendencją jest odporna na nacisk społeczny, nie respektuje celów i potrzeb innych, ma
tendencje do kontrolowania, manipulowania, inicjowania działań.

Syndrom ciepła/przychylności: osoba z takim syndromem jest wrażliwa na wpływ społeczny, ulega

naciskom innych osób, koncentruje się na partnerze, ich aktywność nie wykracza poza
respektowane normy.

Relacje między temperamentem a osobowością

(1)

T

emperament

=>Ś

rodowisko

=>O

sobowość

Temperament wyznacza formę zachowania, intensywność reakcji, co jest w pewien sposób
odbierane przez środowisko, które reaguje na to dając wzmocnienie negatywne lub pozytywne,
co kształtuje pewne cechy osobowości, np. bardzo aktywne, niskoreaktywne dziecko może być
wspierane przez rodziców, wtedy jego aktywność, potrzeba osiągnięć itd.. rozwinie się jeszcze
bardziej

(2)

Ś

rodowisko

=>T

emperament

=>O

sobowość

To samo środowisko jest w różny sposób odbierane przez osoby o różnym temperamencie, co
wywołuje u nich zmiany w osobowości, np. osoba wysokoreaktywna przeprowadza się do
dużego miasta, odbiera je jako zbyt hałaśliwe i przytłaczające, w efekcie spada jej samoocena

(3)

T

emperament

=>A

ktywność

=>O

sobowość

W zależności od temperamentu ludzie wybierają różne rodzaje aktywności, które są wzmacniane
pozytywnie, bądź negatywnie i kształtuje w ten sposób cechy osobowości, np. niskoreaktywna
osoba, bardzo aktywna, od najmłodszych lat angażuje się w działania społeczne, które są
gratyfikowane, zapisuje się do partii politycznej i postanawia zostać premierem, co zwiększa jej
samopoczucie i zmienia cele życiowe

(4)

O

sobowość

=>S

tymulacja

=>T

emperament

Niektóre cechy osobowości same w sobie są stymulujące (np. rozbieżność między 'ja realnym' i
'ja idealnym'), co wpływa na temperament i kształtowanie się jego klas, np. nieśmiała osoba
stara się walczyć z tą cechą, co powoduje obniżenie reaktywności, a także wytworzenie się klas
sytuacji np. w domu, w których nie jest nieśmiała

1

Ćwiczenia 9

Inteligencja

I. Nurt francuski (Binet) – początek badań wśród dzieci szkolnych (jako test predyspozycji
szkolnych), dla każdej dziecięcej grupy wiekowej określoną konkretną ilość zadań jakie powinno
się wykonać

II. Nurt amerykański – początek badań przy rekrutacji do służby wojskowej, w czasie emigracji,
w związku z tym powstały dwie wersje testu dla osób biegle posługującym się angielskim
(wersja werbalna,

) i dla analfabetów lub osób nie znających angielskiego (wersja niewerbalna,

wykonaniowa,

).

Wiek umysłowy – liczba wykonanych zadań odpowiednich dla danego wieku życia

=> nie można było porównywać osób w różnym wieku, dlatego stworzono iloraz inteligencji II

Iloraz Inteligencji=Wiek Umysłowy/Wiek śycia*100
II=WU/Wś*100 [w miesiącach]
*za każde zadanie przyznaje się 2 miesiące umysłowe

Staś (9 lat)

•

wszystkie zadanie dla 9latków -108

•

4 zadania dla 10latków - 8

•

1 zadanie dla 11latków – 2

= 118

II=118/108*100=109

=> nie można było porównywać dorosłych
Ustalono, że II ma rozkład normalny, można więc obliczyć ilość odchyleń standardowych od normy.
Obliczono II dla każdej grupy wiekowej i ocenił średnią arytmetyczną w każdej grupie jako 100 >
dewiacyjny iloraz inteligencji.

Inteligencja:

•

płynna (obniża się wraz z wiekiem po 25 r.ż.)

•

skrystalizowana (rośnie, wraz z doświadczeniem)

•

czynnik G – inteligencja ogólna

Poziom inteligencji ogólnej (w kolejności):

1)

śydzi

2)

Azjaci

3)

Biali

4)

Czarni

Poziom zdolności werbalnych:

1)

śydzi

2)

Białe kobiety

3)

Azjaci i Biali mężczyźni

Poziom zdolności percepcyjno-przestrzennych:

1)

Azjaci

2)

Biali mężczyźni

3)

śydzi i Białe kobiety