1. Rozwój człowieka jest efektem wzajemnego oddziaływania:

a) czynnika biologicznego,
b) czynnika społecznego,
c) aktywności własnej podmiotu.

2. Zależnie od tego, jak pojmuje się naturę człowieka i procesy jego rozwoju można wyróżnić różne

koncepcje socjalizacji i zakorzenione w nich modele wychowania. Ewaluowały one wraz
z rozwojem psychologii.

3. Model „pielęgnowania rośliny”:

a) inaczej model pozostawienia zupełnej swobody, permisywny, przyzwalający,
b) właściwości kontaktów społecznych jednostki z otoczeniem mają niewielki wpływ na kierunek

i dynamikę rozwoju człowieka,

c) dorośli powinni unikać wszelkiego wpływu na całkowicie naturalny i spontaniczny proces

rozwoju dziecka – interwencja dorosłych może jedynie ten rozwój zakłócić,

d) naturalizm jako filozofia edukacyjna stanowiąca fundament koncepcji socjalizacji odwołującej

się do metaforu pielęgnowania rośliny,

e) przedstawiciele: J. J. Rousseau (autobiograficzne Wyznania, Emil: czyli o wychowaniu),

J. H. Pestalozzi, Summerhill,

f) idee edukacyjne Rousseau:



każde dziecko przybywa się na świat już wcześniej ukształtowane, ze wszystkimi
podstawowymi aspektami osobowości będącymi w zalążku i mającymi jedynie rozkwitnąć
w ciągu dalszego rozwoju – idea preformacjonizmu,



dorośli mają do odegrania niewielkie role – ich zadaniem jest pozostawianie dziecku
zupełnej swobody, nieprzeszkadzanie w rozwoju, ograniczenie swoich wpływów,
zapewnienie maksymalnie przyzwalającego otoczenia, w którym potencjał dziecka może
się rozwijać,



ich zadaniem jest tworzenie permisywnej atmosfery – zezwalanie dziecku na podejmowanie

dowolnej aktywności zależnej od jego potrzeb w danym momencie,



Rousseau sprzeciwiał się wizji nauczyciela podporządkowującego sobie ucznia – Emil
rozwija się podejmując spontaniczną aktywność, ponosząc konsekwencje swoich wyborów,



po raz pierwszy dziecko w centrum zainteresowania – pajdocentryzm,



dziecko powinno mieć szansę swobodnie wyrażać swoje zainteresowania oraz podejmować
spontaniczną aktywność,



w tym układzie socjalizacja jest procesem, którego inicjatorem jest samo dziecko,



zasługą Rousseau było odkrycia/dowartościowanie dzieciństwa,



dziecko to niewinny, szlachetny dzikus, pierwotna istota, która nie uległa jeszcze
szkodliwym, demoralizującym wpływom społeczeństwa,



dzieciństwo najbardziej naturalne stadium, którym należy się upajać i cieszyć jak najdłużej,



doceniono tu czynniki biologiczne i aktywność własną podmiotu.

g) adekwatność wychowawcza (edukacyjna) oznacza uczenie się tego, na co dana osoba jest

gotowa w określonej fazie rozwoju, nie chodzi więc o przygotowanie jednostki do pełnienia
określonych ról społecznych,

h) model wychowania – oparty na naturalistycznej koncepcji człowieka.

4. Model „lepienia z gliny”:

a) dziecko jest ujmowane tu jako nieusytuowane, bierne i podatne na zewnętrzne oddziaływania,
b) kierunek i tempo rozwoju człowieka zależy od różnych nacisków zewnętrznych (kar i nagród

zorientowanych na wykształcenie określonych nawyków oraz modelowanie zachowań dziecka,

c) behawiorystyczny portret człowieka:



człowiek jest układem zewnątrzsterownym – jego zachowanie jest całkowicie
kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,



system nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do
czego dąży,



środowisko steruje ludzkimi zachowaniami – struktura zachowania jest w dużej mierze
kopią struktury środowiska, które stanowi mozaikę bodźców,



procesy psychiczne nie kierują zachowaniami człowieka – pojęcie wolnej woli jest
semantyczną fikcją,



świadome kierowanie swoim losem jest zbiorową iluzją,



jeśli chcemy ukształtować doskonałego człowieka, to najpierw musimy stworzyć doskonałe
środowisko,



narzędziem wpływu są wzmocnienia pozytywne i negatywne

d) model wychowania – zaplanowanie działania dorosłego i podporządkowanie im aktywności

dziecka.

5. Model konfliktowy:

a) dzieci nie są bierne – od urodzenia są aktywne, a aktywność ta jest determinowana

wewnętrznymi dążeniami dziecka do reagowania w określony sposób,

b) postępowanie zgodne z naturą dziecka jest w opozycji do przyjmowanych w społeczeństwie

zasad – to jest płaszczyzna konfliktu,

c) dzieci są w konflikcie ze swoimi opiekunami, których zadaniem jest zmuszenie dziecka do

porzucenia przez nie swoich naturalnych preferencji i przyjęcie nienaturalnych dla niego ról,
które stanowią społecznie akceptowane wzory zachowania,

d) dziecko ukierunkowane jest na bezpośrednie zaspokojenie potrzeb, to jednak jest sprzeczne

z wymaganiami społecznymi,

e) psychodynamiczny portret człowieka:



ludzkie działanie jest ukierunkowany przez zwykle nieuświadomione siły motywacyjne,
dzięki którym często zachodzi konflikt,



człowiek jest aktorem, który nie zna przyczyn swojego dramatu,



to nie środowisko i system wzmocnień, lecz wzajemne siły motywacyjne warunkują to, do
czego człowiek dąży i przed czym się broni,



człowiek dąży do zaspokojenia popędów, do uzyskania gratyfikacji,



natura ludzka jest antyspołeczna, instynkty dzieci są samolubne i destrukcyjne, niezgodne

z wymaganiami społeczeństwa,



osiągnięcie gratyfikacji, usunięcie stanu napięcia wynikającego z dążenia do realizacji
potrzeby/popęd może być utrudnione przez konflikty zewnętrzne i wewnętrzne.

f) model wychowania oparty na psychodynamicznej koncepcji rozwoju:



podstawowym zadaniem opiekunów jest zmuszenie dziecka do porzucenia jego
egocentrycznych preferencji i do przyjęcia niezgodnych z naturą dziecka (ale społecznie
akceptowanych) sposobów zachowania – w relacje wychowawcze wpisany jest konflikt
między rozwijającym się dzieckiem a jego opiekunem,



rozwijające się dziecko i jego opiekunowie mają sprzeczne wobec siebie cele i intencje –
wychowawca dysponuje większą władzą, dąży do rozwiązania konfliktu poprzez
narzucenie dziecku swojej woli (tzw. spotkanie dyscyplinujące),



podwójny konflikt:
o

między wewnętrznymi dążeniami dziecka i zewnętrznymi wymaganiami,

o

różne wymagania stawiane dziecku w zależności od sytuacji (efekt wahadła – reguły
dawania i cofania przyzwolenia są dla dziecka nieczytelne).



wpływ dorosłych to przede wszystkim zakazy, polecenia, napomnienia, groźby –
samolubne i agresywne dzieci wymagają właśnie takiego traktowania (aby w rezultacie
przyswoiły sobie społecznie akceptowane wzory zachowań).

6. Model wzajemności i współdziałania:

a) założenia dotyczące rozwoju człowieka zakorzenione we współczesnej psychologii

rozwojowej,

b) dzieci nie są bierne, są aktywnymi uczestnikami procesu socjalizacji (oddziaływanie jest

dwustronne),

c) podstawowym motywem interakcji rodzice-dzieci jest wzajemne dostosowywanie, a nie

konflikt,

d) model socjalizacji oparty jest na wzajemności między rodzicami a dziećmi (każdy wnosi swój

odmienny wkład do interakcji).

7. Podsumowanie:

a) omówione koncepcje socjalizacji/wychowania stanowią fundamenty konkretnych relacji

wychowawczych, tj, każdy z modeli wyznacza określony typ wzajemnych odniesień dorosłego
i dziecka (cele i przebieg interakcji oraz podejmowane w jej ramach działania),

b) w remach każdego z tych podejść inaczej są realizowane odniesienia dorosły-dziecko.

MODELE INTERAKCJI

1. Model pielęgnowania rośliny (quasipodmiotowy) – spontaniczne działania ucznia i dostosowujące

się do nich działania nauczyciela:
a) relacja jest niesymetryczna: dominuje uczeń, nauczyciel jest podporządkowany,
b) pełna swoboda i spontaniczność ucznia, wycofująca postawa nauczyciela (brak ingerencji

w aktywność ucznia),

c) uczeń ma mieć zapewnione warunki do swobodnej eksploracji i poznawania sensu otoczenia,

ale to tylko od jego aktywności i jego zasobów zależy jak tę ofertę wykorzysta,

d) zadaniem nauczyciela jest szybkie i trafne rozpoznawanie potrzeb ucznia,
e) nauczyciel ma jedynie zorganizować przestrzeń sprzyjającą aktywności ucznia (dostęp do

różnych przedmiotów) – działa zatem reaktywnie,

f) nauczyciel dostosowuje swoją ofertę do potrzeb i poziomu gotowości ucznia – jest narzędziem

realizacji jego potrzeb,

g) zagrożenia:



zanik motywacji poznawczej ucznia (przy braku sukcesów),



uprzedmiotowienie nauczyciela – brak poczucia sprawczości.

2. Model lepienia z gliny (przedmiotowy) – zaplanowane działanie nauczyciela i kierowanie przezeń

działania ucznia:
a) uczeń jest sprowadzony do roli biernie poddającego się stosowanym przez nauczyciela

procedurom – nauczyciel zajmuje pozycję dominującą,

b) nauczyciel jest uprzedmiotowiony, bo realizuje narzuconą ofertę wychowawczą,
c) program działania jest więc zewnętrzny tak wobec nauczyciela, jak i wobec ucznia,
d) aktywność ucznia jest ściśle koordynowana przez nauczyciela, uczeń wykonuje jego polecenia,
e) nauczyciel działa w przekonaniu o słuszności i niepodważalności własnej wiedzy i systemu

wartości,

f) realizacja narzuconego programu wyklucza twórczą aktywność nauczyciela i ucznia (kontakt

instrumentalny, rzeczowy, a nie osobowy),

g) zagrożenia:



uczeń – niskie poczucie kompetencji, jego wiedza jest sfragmentaryzowana, zagrożenie
indoktrynacją,



nauczyciel – sztywność poznawcza, brak informacji zwrotnych umożliwiających korektę

własnych działań, brak okazji rozwoju osobistego, rutyna działania i stereotypy.

3. Model konfliktowy (quasipodmiotowy lub przedmiotowy) – zależnie od sytuacji: czasem

interakcja quasipodmiotowa (model permisywny), czasem przedmiotowa (model lepienia z gliny)
– zależy od przyzwolenia dorosłego na spontaniczną aktywność dziecka bądź od wycofania tego
przyzwolenia.

4. Model wzajemności i współdziałania – skoordynowane działania dorosłego i dziecka (model

podmiotowy):
a) relacja dwupodmiotowa,
b) styl wzajemnego kontaktowania się ucznia i nauczyciela respektujący potrzeby obydwojga,

wzajemne oddziaływanie, ale również oddzielne realizowanie specyficznych zadań,

c) bezpośredni kontakt i współpraca, wymiana wiedzy i doświadczenia, wzajemne korzystanie ze

swych kompetencji i wzajemne uczenie się od siebie,

d) naturalna różnica w poziomie kompetencji jest czynnikiem stymulującym do podejmowania tak

wspólnych, jak i samodzielnych wysiłków w celu opanowania czegoś,

e) w rezultacie:



u obu partnerów interakcji kształtuje się poczucie sprawstwa, kompetencji, wysokie

poczucie własnej wartości,



efektywne uczenie się: gromadzenie doświadczeń i ich przepracowywanie, ocenianie
i bycie ocenianym, pomaganie i korzystanie z pomocy – każdy występuje w różnych rolach,



związek między aktywnością ucznia i nauczyciela.

NA EGZAMIN:
 założenia poszczególnych modeli wychowania,
 scharakteryzować rolę nauczyciela i ucznia,
 rodzaj interakcji do każdego modelu,
 konsekwencje interakcji.