barok033aangelsa

Temat: Barok - pojęcie sarmatyzmu.

Sarmatyzm to pojęcie złożone. Obejmuje ono obyczajowość oraz kulturę duchową i
umysłową Rzeczpospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI aż po czasy
rozbiorów. Pojęciem tym określa się również swoisty sposób bycia - rubaszność.,
bujność obyczaju, a także mentalność ówczesnej polskiej szlachty. Sarmatyzm
można również w kategoriach ideologii szlacheckiej, która sankcjonowała
szczególne miejsce szlachty w społecznej kulturze Rzeczpospolitej.

Poprzez odwołania do legendarnej Sarmacji - krainy starożytnej Słowian -
szlachta potwierdzała własny rodowód, czując się spadkobierczynią
rycersko-ziemiańskich tradycji Polski i Słowiańszczyzny w ogóle. Stopniowo w
ciągu XVII wieku pojęcie Sarmaty zaczęto utożsamiać z polskim szlachcicem -
ziemianinem i gospodarzem. Podkreślaniu polskości idei sarmackiej towarzyszyła
niechęć do cudzoziemszczyzny, do wszelkich elementów obcych rodzimemu
obyczajowi. Ta niechęć kształtowała także hasła tradycjonalizmu, gloryfikacji
dawnych praw i obyczajów, w tym także polskiego ustroju państwowego.
Szlachcic-rycerz był obrońcą złotej wolności, systemu społeczno-państwowego,
który gwarantował mu uprzywilejowane miejsce w Rzeczpospolitej.

Już w XVII wieku w ideologii sarmackiej ujawniły się hasła mesjanistyczne,
propagowane i rozwijane przez Kościół. Polska, jej obywatele, a więc rycerska
szlachta, miała odegrać szczególną rolę w całej wschodniej Europie poprzez
krzewienie idei chrześcijańskich. Szlachcic - obrońca wiary, obrońca NMP -
stawał na straży chrześcijańskiej Europy, strzegł przed niebezpieczeństwem
pogaństwa i innowierstwa. Polska odgrywała w ideologii sarmackiej zaszczytną
rolę "przedmurza chrześcijaństwa" - najdalej na wschód wysuniętego bastionu
Rzymu.

W drugiej połowie XVII wieku życie kulturalne i obyczajowe szlachty ulegało
stopniowemu zwyrodnieniu. Pisarze późnego baroku między innymi Wacław Potocki,
Wespazjan Kochowski, podjęli zdecydowaną krytykę przejawów życia szlacheckiego,
akcentując zawłaszcza niezrealizowanie przez nią podstawowych zasad ideologii
sarmackiej. Krytyce - podkreślamy to mocno - podlegała nie sama ideologia, ale
właśnie odstępstwa od niej.