Opracowanie: mgr Ewa Półtoranos
Nauczyciel muzyki i plastyki
Gimnazjum w Mogilnie

ZAŁOŻENIA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE MUZYCZNE

Już od czasów starożytnych wierzono w magiczną siłę muzyki i w jej szczególna wartość

wychowawczą.

Andrzej Pytlak w książce pt. „Podstawy wychowania muzycznego” stwierdza, iż muzyka może

zapewnić człowiekowi harmonię wewnętrzną, gdyż jest odbiciem harmonii świata. Uprawianie muzyki

prowadzi duszę do cnoty, ma głęboki sens moralny, a poza tym muzyka ma właściwości kathartyczne –

uwalnia pewne emocje, które nie powinny zbyt długo zalegać w psychice człowieka

1

. Dzieląc wartości

muzyki na:

- intelektualne – tj. ład, porządek, harmonia,

- moralne – kształtujące charakter człowieka,

- kathartyczne – oczyszczające, kojące,

ceniono je w muzyce świeckiej, kościelnej i ludowej od czasów najdawniejszych aż do dzisiaj.

Te

argumenty

mają głęboki wpływ na znaczenie przedmiotu – muzyka w szkole.

Rozwój muzyczny dziecka przebiega równolegle z rozwojem ogólnym, pogłębiając go przez

zaspokajanie potrzeb korzystnych rozwojowo, tj. radości, zabawy, satysfakcji, przezywania, które

oprócz dobrego samopoczucia zapewniają równowagę wewnętrzną i pobudzają do działania.

Głównym zadaniem wychowania muzycznego jest – obok kształcenia i wszechstronnego

umuzykalnienia – kształtowanie osobowości ucznia i przygotowanie go do uczestnictwa w kulturze

i życiu społecznym.

Wychowanie muzyczne nastawione jest zatem na rozwój zdolności estetyczno-muzycznych oraz

muzycznych motywacji, które są głównym celem przedmiotu.

We

współczesnym systemie oświaty kształcenie podstaw emocjonalnych jest istotnym

elementem nowoczesnej pedagogiki, a nasz przedmiot dominuje tu nad pozostałymi.

W

książce pt. „Wychowanie muzyczne w szkole” – Józef Karol Lasocki i Józef Powrożniak tak

piszą o wychowaniu estetycznym: Dąży ono do rozbudzenia potrzeby obcowania z pięknem, pogłębia

zdolności przeżywania i rozumienia dzieł sztuki, kształci smak artystyczny i umiejętność formułowania

prawidłowych ocen estetycznych. Rozwija indywidualne zainteresowania i uzdolnienia artystyczne,

a w ten sposób wzbogaca uczucia estetyczne i czyni piękniejszym życie człowieka.

2

1

Ptylak A. – „Podstawy wychowania muzycznego”, Warszawa 1977, WSiP, s. 24

1

2

Lasocki J. K., Powrożniak J. – „Wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 11

Jak

wykazała praktyka, wiek szkolny dziecka jest najbardziej sprzyjającym okresem rozwoju

zdolności i zainteresowań muzycznych, dlatego też na nauczyciela spada największa odpowiedzialność

za poziom i stan kultury muzycznej szerokich mas społeczeństwa.

Zdolności człowieka nie są wrodzone, lecz rozwijają się z wrodzonych zadatków i tam, gdzie

nauczanie śpiewu prowadzi się systematycznie i poprawnie metodycznie, wypadki niedorozwoju

muzycznego, objawiającego się brakiem umiejętności poprawnego intonowania, należą do rzadkości.

Szkoła ogólnokształcąca może dziecku otworzyć względnie zamknąć drogę do przyszłego

kontaktu z muzyką. Żadna praca wychowawcza z dorosłymi nie może nadrobić tych zaległości, które

powstają, gdy w okresie rozwoju psychiki dzieci i młodzieży pewne ich zadatki nie zostaną

zaktywizowane, pobudzone do działania. Muzyka zawiera skarby stuleci; jest dorobkiem kulturalnym

minionych pokoleń. Trudno jest ją poznać, zrozumieć i właściwie wykorzystać temu, kto się jej nie

nauczył, komu zamknięto drogę do jej świata lub nie odkryto jej tajników.

Celem wychowania muzycznego jest ułatwienie jednostce świadomego korzystania z bogatego

dorobku muzyki i wejście w aktywne życie muzyczne. Wychowaniem muzycznym należy objąć

wszystkie dzieci, aby rozwijać ich wrażliwość na muzykę, bowiem nie rozwijana – zanika.

Wartości i funkcje muzyki w szkole dzielimy na:

- rozwojowe,

- kształcące,

- wychowawcze,

- kulturowe.

Chociaż współcześnie zajmują one bardzo ważne miejsce w pedagogice, to nadal nie są w pełni

wykorzystywane. Dzisiaj sztuka dostępna jest wszystkim, a jednak większa część społeczeństwa nie

potrafi z niej korzystać. Winę ponosi szkoła, która nie wywiązała się z tego zadania. Głębokie

przeobrażenia społeczne otworzyły szerokim kręgom ludności dostęp do kultury, będącej w rozwoju

dziejowym często przywilejem tylko nielicznych warstw. W tym rozszerzeniu dostępu do kultury

szczególne znaczenie ma organizowanie kontaktu ludzi ze sztuką, ponieważ sztuka stanowi jedną

z zasadniczych dziedzin kulturalnego życia człowieka. Głównym zadaniem postawionym szkole do

realizacji jest rozwinięcie i ukształtowanie trwałego nawyku obcowania z muzyką na co dzień. Może się

to dokonać jedynie przez jednoczesne oddziaływanie następujących form przedmiotu na lekcjach

muzyki:

- śpiewu,

- gry na instrumentach,

- słuchania dzieł muzycznych,

- rozwijania twórczości,

2

- zdobywania wiedzy o twórcach, wiadomości z zakresu muzyki potrzebnych do jej

zrozumienia i uprawiania.

Ograniczenie się do jednej z form nie przynosi zamierzonych efektów. Zadowolenie i radość,

jakie płyną z czynnego uprawiania muzyki, tj. śpiewu lub gry na instrumentach, posiadają większą

wartość niż rezultaty, bowiem właśnie w działaniu wyraża się i kształtuje psychika człowieka.

Najważniejsze jest zatem zaangażowanie i aktywność dziecka. Muzykowanie w szkole opiera się na

utworach łatwych pod względem technicznym i aby móc wejść w świat arcydzieł należy zająć się

drugim zasadniczym elementem wychowania muzycznego, a mianowicie – słuchaniem kompozycji.

Obok przeżycia istotna jest obserwacja utworu, która pozwoli wykształcić smak i oceny estetyczne.

Powszechny i ogromny jest wpływ muzyki na człowieka, a jej funkcje różnorodne. Towarzyszy

ona człowiekowi w całym życiu i w każdej sytuacji. W życiu społecznym służy do podnoszenia

nastroju, uświetniania chwil uroczystych i poważnych. Potrzebują jej i stosują wszystkie instytucje.

Jest to sztuka najbardziej rozpowszechniona wśród szerokich mas, jak i ludzi o wysokiej kulturze

duchowej, o czym Karol Szymanowski pisze: Muzyka wśród innych sztuk pięknych jest tą właśnie

siłą, której przeznaczeniem jest budzić i kształtować drzemiące w każdej, najpierwotniejszej nawet

duszy ludzkiej tęsknoty i dążenia do życia na wyższym poziomie świadomości. Ten demokratyczny

charakter pozwala jej z łatwością przeniknąć w największe głębie społeczne, tam gdzie nie dotrze już

żaden promyk najbardziej idealistycznej i wzniosłej poezji ani najpiękniejszej wizji świata, zaklętej w

genialnym malarskim czy rzeźbiarskim dziele

3

.

Żadna inna sztuka nie potrafi tak oddziaływać na fizjologię oraz sferę uczuciową naszej psychiki,

dzięki komunikatywności i bezpośredniości. Może wywoływać stereotypowe reakcje i odruchy

fizjologiczne, jak np. przyspieszona lub zwolniona praca serca, zmiana ciśnienia, oddechu czy

dreszcze. W czasach pierwotnych wierzono w uzdrawiającą siłę muzyki oraz w jej hipnotyczne

działanie. Uprawianie muzyki wpływa na rozwój fizyczny, zwłaszcza na system nerwowy. Badania

niemieckiego laryngologa H. Gutzmanna

4

wykazały, iż śpiew, a szczególnie ćwiczenia wokalne,

dzięki swemu oddziaływaniu na funkcje płuc, akcję serca i przemianę materii, wywierają na zdrowie

człowieka tak korzystny wpływ, jakim nie może wykazać się żaden rodzaj gimnastyki.

Muzyka rozwija psychikę, uwagę, spostrzegawczość, wyobraźnię, pamięć i myślenie, pobudza

intelekt. Wpływa również na postawę i wolę człowieka. Wychowanie muzyczne posiada zatem nie

tylko charakter aktywny (muzykowanie), ale także kontemplacyjny, a więc – sensoryczny

(spostrzeganie), intelektualny (poznanie, myślenie) i emocjonalny (przeżywanie).

Siła napędową w postępowaniu człowieka są uczucia, a muzyka – środkiem ich pobudzania

i wyrażania. Aby uniknąć lekceważenia życia uczuciowego należy pogłębiać i wzbogacać emocje,

3

Szymanowski K. – „Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie” (W zbiorze „Z pism”), Kraków 1958, PWN

w: Lasocki J. K., Powrożniak J. – „Wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 36

3

4

Lasocki J. K., Powrożniak J. – „Wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 37

4

uaktywniać wewnętrzne siły człowieka przez słuchanie wartościowej muzyki, która działa tym

mocniej na psychikę, im jest doskonalsza. Potwierdzają to słowa Karola Szymańskiego: Muzyka

o wielkiej wartości przez osobliwy swój patos wpływa niewątpliwie na wysubtelnienie i zwiększenie

wrażliwości ludzkiej, czyniąc ją zdolną do głębszego uświadomienia sobie etycznej istoty życia.

5

Muzyka

–

jeżeli będzie występowała często – może stać się przyjacielem, a w myśli starego

przysłowia nie pomoże, ale pocieszy.

5

Szymanowski K. – „Wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie” (W zbiorze „Z pism”), Kraków 1958, PWN

w: Lasocki J. K., Powrożniak J. – „Wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 39