ZAŁOŻENIA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE MUZYCZNE
Już od czasów starożytnych wierzono w magiczną siłę muzyki i w jej szczególna wartość wychowawczą.
Andrzej Pytlak w książce pt. „Podstawy wychowania muzycznego” stwierdza, iż muzyka może zapewnić człowiekowi harmonię wewnętrzną, gdyż jest odbiciem harmonii świata. Uprawianie muzyki prowadzi duszę do cnoty, ma głęboki sens moralny, a poza tym muzyka ma właściwości kathartyczne - uwalnia pewne emocje, które nie powinny zbyt długo zalegać w psychice człowieka. Dzieląc wartości muzyki na:
intelektualne - tj. ład, porządek, harmonia,
moralne - kształtujące charakter człowieka,
kathartyczne - oczyszczające, kojące,
ceniono je w muzyce świeckiej, kościelnej i ludowej od czasów najdawniejszych aż do dzisiaj.
Te argumenty mają głęboki wpływ na znaczenie przedmiotu - muzyka w szkole.
Rozwój muzyczny dziecka przebiega równolegle z rozwojem ogólnym, pogłębiając go przez zaspokajanie potrzeb korzystnych rozwojowo, tj. radości, zabawy, satysfakcji, przezywania, które oprócz dobrego samopoczucia zapewniają równowagę wewnętrzną i pobudzają do działania.
Głównym zadaniem wychowania muzycznego jest - obok kształcenia i wszechstronnego umuzykalnienia - kształtowanie osobowości ucznia i przygotowanie go do uczestnictwa w kulturze i życiu społecznym.
Wychowanie muzyczne nastawione jest zatem na rozwój zdolności estetyczno-muzycznych oraz muzycznych motywacji, które są głównym celem przedmiotu.
We współczesnym systemie oświaty kształcenie podstaw emocjonalnych jest istotnym elementem nowoczesnej pedagogiki, a nasz przedmiot dominuje tu nad pozostałymi.
W książce pt. „wychowanie muzyczne w szkole” - Józef Karol Lasocki i Józef Powrożniak tak piszą o wychowaniu estetycznym: Dąży ono do rozbudzenia potrzeby obcowania z pięknem, pogłębia zdolności przezywania i rozumienia dzieł sztuki, kształci smak artystyczny i umiejętność formułowania prawidłowych ocen estetycznych. Rozwija indywidualne zainteresowania i uzdolnienia artystyczne, a w ten sposób wzbogaca uczucia estetyczne i czyni piękniejszym życie człowieka.
Jak wykazała praktyka, wiek szkolny dziecka jest najbardziej sprzyjającym okresem rozwoju zdolności i zainteresowań muzycznych, dlatego też na nauczyciela spada największa odpowiedzialność za poziom i stan kultury muzycznej szerokich mas społeczeństwa.
Zdolności człowieka nie są wrodzone, lecz rozwijają się z wrodzonych zadatków i tam, gdzie nauczanie śpiewu prowadzi się systematycznie i poprawnie metodycznie, wypadki niedorozwoju muzycznego, objawiającego się brakiem umiejętności poprawnego intonowania, należą do rzadkości.
Szkoła ogólnokształcąca może dziecku otworzyć względnie zamknąć drogę do przyszłego kontaktu z muzyką. Żadna praca wychowawcza z dorosłymi nie może nadrobić tych zaległości, które powstają, gdy w okresie rozwoju psychiki dzieci i młodzieży pewne ich zadatki nie zostaną zaktywizowane, pobudzone do działania. Muzyka zawiera skarby stuleci; jest dorobkiem kulturalnym minionych pokoleń. Trudno jest nią poznać, zrozumieć i właściwie wykorzystać temu, kto się jej nie nauczył, komu zamknięto drogę do jej świata lub nie odkryto jej tajników.
Celem wychowania muzycznego jest ułatwienie jednostce świadomego korzystania z bogatego dorobku muzyki i wejście w aktywne życie muzyczne. Wychowaniem muzycznym należy objąć wszystkie dzieci, aby rozwijać ich wrażliwość na muzykę, bowiem nie rozwijana - zanika.
Wartości i funkcje muzyki w szkole dzielimy na:
rozwojowe,
kształcące,
wychowawcze,
kulturowe.
Chociaż współcześnie zajmują one bardzo ważne miejsce w pedagogice, to nadal nie są w pełni wykorzystywane. Dzisiaj sztuka dostępna jest wszystkim, a jednak większa część społeczeństwa nie potrafi z niej korzystać. Winę ponosi szkoła, która nie wywiązała się z tego zadania. Głębokie przeobrażenia społeczne otworzyły szerokim kręgom ludności dostęp do kultury, będącej w rozwoju dziejowym często przywilejem tylko nielicznych warstw. W tym rozszerzeniu dostępu do kultury szczególne znaczenie ma organizowanie kontaktu ludzi ze sztuką, ponieważ sztuka stanowi jedną z zasadniczych dziedzin kulturalnego życia człowieka. Głównym zadaniem postawionym szkole do realizacji jest rozwinięcie i ukształtowanie trwałego nawyku obcowania z muzyką na co dzień. Może się to dokonać jedynie przez jednoczesne oddziaływanie następujących form przedmiotu na lekcjach muzyki:
śpiewu,
gry na instrumentach,
słuchania dzieł muzycznych,
rozwijania twórczości,
zdobywania wiedzy o twórcach, wiadomości z zakresu muzyki potrzebnych do jej zrozumienia i uprawiania.
Ograniczenie się do jednej z form nie przynosi zamierzonych efektów. Zadowolenie i radość, jakie płyną z czynnego uprawiania muzyki, tj. śpiewu lub gry na instrumentach, posiadają większą wartość niż rezultaty, bowiem właśnie w działaniu wyraża się i kształtuje psychika człowieka. Najważniejsze jest zatem zaangażowanie i aktywność dziecka. Muzykowanie w szkole opiera się na utworach łatwych pod względem technicznym i aby móc wejśc w świat arcydzieł należy zająć się drugim zasadniczym elementem wychowania muzycznego, a mianowicie - słuchaniem kompozycji. Obok przeżycia istotna jest obserwacja utworu, która pozwoli wykształcić smak i oceny estetyczne.
Powrzechny i ogromny jest wpływ muzyki na człowieka, a jej funkcje różnorodne. Towarzyszy ona człowiekowi całym życiu i w każdej sytuacji. W życiu społecznym służy do podnoszenia nastroju, uświadomienia chwil uroczystych i poważnych. Potrzebują jej i stosują wszystkie instytucje. Jest to sztuka najbardziej rozpowszechniona wśród szerokich mas, jak i ludzi o wysokiej kulturze duchowej, o czym Karol Szymanowski pisze: Muzyka wśród innych sztuk pięknych jest tą właśnie siłą, której przeznaczeniem jest budzić i kształtować drzemiące w każdej, najpierwotniejszej nawet duszy ludzkiej tęsknoty i dążenia do życia na wyższym poziomie świadomości. Ten demokratyczny charakter pozwala jej z łatwością przeniknąć w największe głębie społeczne, tam gdzie nie dotrze już żaden promyk najbardziej idealistycznej i wzniosłej poezji ani najpiękniejszej wizji świata, zaklętej w genialnym malarskim czy rzeźbiarskim dziele.
Żadna sztuka nie potrafi tak oddziaływać na fizjologię oraz sferę uczuciową naszej psychiki, dzięki komunikatywności i bezpośredniości. Może wywoływać stereotypowe reakcje i odruchy fizjologiczne, jak np. przyspieszona lub zwolniona praca serca, zmiana ciśnienia, oddechu czy dreszcze. W czasach pierwotnych wierzono w uzdrawiającą siłę muzyki oraz w jej hipnotyczne działanie. Uprawianie muzyki wpływa na rozwój fizyczny, zwłaszcza na system nerwowy. Badania niemieckiego laryngologa H. Gutzmanna wykazały, iż śpiew, a szczególnie ćwiczenia wokalne, dzięki swemu oddziaływaniu na funkcje płuc, akcję serca i przemianę materii, wywierają na zdrowie człowieka tak korzystny wpływ, jakim nie może wykazać się żaden rodzaj gimnastyki.
Muzyka rozwija psychikę, uwagę, spostrzegawczość, wyobraźnię, pamięć i myślenie, pobudza intelekt. Wpływa również na postawę i wolę człowieka. Wychowanie muzyczne posiada zatem nie tylko charakter aktywny (muzykowanie), ale także kontemplacyjny, a więc - sensoryczny (spostrzeganie), intelektualny (poznanie, myślenie) i emocjonalny (przeżywanie).
Siła napędową w postępowaniu człowieka są uczucia, a muzyka - środkiem ich pobudzania i wyrażania. Aby uniknąć lekceważenia życia uczuciowego należy pogłębiać i wzbogacać emocje, uaktywniać wewnętrzne siły człowieka przez słuchanie wartościowej muzyki, która działa tym mocniej na psychikę, im jest doskonalsza. Potwierdzają to słowa Karola Szymańskiego: Muzyka o wielkiej wartości przez osobliwy swój patos wpływa niewątpliwie na wysubtelnienie i zwiększenie wrażliwości ludzkiej, czyniąc ją zdolną do głębszego uświadomienia sobie etycznej istoty życia.
Muzyka - jeżeli będzie występowała często - może stać się przyjacielem, a w myśli starego przysłowia nie pomoże, ale pocieszy.
Ptylak A. - „Podstawy wychowania muzycznego”, Warszawa 1977, WSiP, s. 24
Lasocki J. K., Powrożniak J. - „wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 11
Szymanowski K. - „wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie” (W zbiorze „Z pism”), Kraków 1958, PWN w: Lasocki J. K., Powrożniak J. - „wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 36
Lasocki J. K., Powrożniak J. - Wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 37
Szymanowski K. - „wychowawcza rola kultury muzycznej w społeczeństwie” (W zbiorze „Z pism”), Kraków 1958, PWN w: Lasocki J. K., Powrożniak J. - „wychowanie muzyczne w szkole”, Kraków 1970, PWN, s. 39