1. Funkcje podręczników

a) według Romana Ingardena

b) według Freineta

c) według K. Lecha

d) według Wincentego Okonia

e) według Czesława Kupisiewicza

2. Struktura i treści podręczników

a) Typologia podręczników szkolnych według Mysłowskiego

b) Kryterium doboru treści podręcznika

3. Forma podręczników

a) Forma językowo-graficzna

b) Strona graficzna podręcznika

Podręczniki to jeden z najważniejszych środków dydaktycznych. Nie należy ich jednak traktowad jako
jedynego środka pracy.

FUNKCJE PODRĘCZNIKÓW WEDŁUG: ROMANA INGARDENA

• swoistą dezorganizację logicznej i rzeczowej strony procesu nauczania, spowodowaną przez

występujące w „żywym nauczaniu” emocjonalne zaangażowanie nauczyciela i uczniów

• zakłócenie przebiegu lekcji przez to, że biorą w niej udział osoby o różnych właściwościach

psychofizycznych i o różnym tempie pracy, wskutek czego lekcja nie dostarcza uczniom
idealnie uporządkowanej, logicznie wykooczonej wiedzy o sprawach, które stanowią temat
zajęd lekcyjnych

• wpływ grupy klasowej na ucznia, przy czym ujawnia się on w tym, że uczeo na lekcji jest

„niejako niesiony przez prąd psychicznych zdarzeo gromadzonego myślenia, a więc pewnej
formy współmyślenia, współpostrzegania, współdociekania”, jeśli zaś w domu pozostawiamy
ucznia własnym siłom – będzie bezradny

• fakt, iż niektórym uczniom gromadne myślenie utrudnia znów pracę na większy wysiłek

indywidualny zdobywają się natomiast w spokoju
i samotności

Były i są takie systemy dydaktyczne, gdzie podręcznik jest na wszystkich szczeblach podstawowym
narzędziem pracy nauczycieli i uczniów, są również takie, gdzie nie tylko jest niepotrzebny, lecz wręcz
zwalczany jako największe zło,
np. w systemie Freineta

FUKNCJE PODRĘCZNIKÓW WEDŁUG FREINETA

Freinet uważał, że wpływ na osobowośd dziecka może mied jedynie wiedza żywa, zdobywana w
sposób bezpośredni i na gorąco przeżywana, inspiruje ona bowiem bezpośrednio myślenie i działanie,
natomiast wiedza książkowa, oderwana od życia, mechanicznie wtłaczana do głów, bez jakichkolwiek
przejawów zainteresowania ze strony dzieci, raczej ogranicza ich rozwój niż mu sprzyja.

FUNKCJE PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH WEDŁUG K. LECHA

• podaje materiał nauczania w sposób odpowiednio uporządkowany, przejrzysty

i dokładny za pomocą ilustracji, schematów obrazowych czy opisów
i wyjaśnieo

• ułatwia uczniom prace poznawczą na lekcjach poprzez uwalnianie ich od konieczności

dokonywania mechanicznych zapisów, streszczeo, rysunków

• umożliwia uczniom sprawne wracanie do przerobionego materiału

i przypominanie poznanych zagadnieo w skróconej formie

• zaznajamia z metodą a zwłaszcza z modelowymi przykładami zadao bądź prac, jakie

uczniowie będą później wykonywad samodzielnie

• umożliwia nauczycielom i uczniom szybkie sprawdzenie, czy wszyscy właściwie zrozumieli

treśd lekcji

• usprawnia zadawanie i sprawdzanie zadao domowych, która może mied na celu:

dokooczenie lub uzupełnienie pracy lekcyjnej (np. zastosowanie zdobytych wiadomości w
praktyce)

przygotowanie do lekcji następnej (np. przez przeczytanie tekstów, których treśd będzie
przedmiotem lekcji następnej)

• uczy zdobywania nowej wiedzy za pośrednictwem książki oraz samodzielnego czytania ze

zrozumieniem nowych tekstów

ukierunkowuje samodzielną pracę przy dokonywaniu syntezy przerobionego materiału w różnych
układach i na różnych pozioma

FUNKCJE PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH WEDŁUG WINCENTEGO OKONIA

• funkcja informacyjna- podręcznik może byd przewodnikiem ucznia

w poznawaniu świata. Funkcja informacyjna polega na udostępnieniu uczniowi wiadomości w
zakresie przewidzianym przez program i stymulowaniu procesu uczenia się oraz umożliwieniu
uzupełnienia wiadomości zdobytych na drodze obserwacji i doświadczeo. Często nie jest to
informacja gotowa lecz pouczenie jak zdobyd dalsze informacje.

• funkcja badawcza- pobudzanie uczniów do samodzielnego rozwiązywania problemów lecz

również do samodzielnego podejmowania badao

• funkcja praktyczna (operacyjna)- zadaniem podręcznika jest przygotowanie do praktycznego

przekształcania rzeczywistości. Chodzi tu o pokazywanie możliwości przełożenia wiedzy
teoretycznej na praktyczne zastosowania

• funkcja samokształceniowa- spełnianie tej funkcji oznacza gwarancję,

że posługiwanie się danym podręcznikiem nie zniechęca do dalszego, samorzutnego już
uczenia się i samokształcenia, lecz stanowi naturalna kolej rzeczy. Ta drogą jest przede
wszystkim budzenie i rozwijanie zdolności poznawczych, technicznych i artystycznych
człowieka, jego zainteresowao
i pozytywnej motywacji w procesie uczenia się.

FUNKCJE PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH WEDŁUG CZESŁAWA KUPISIEWICZA

• motywacyjna – polega na rozwijaniu sfery emocjonalno - motywacyjnej ucznia,

a przede wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowania oraz pozytywnego nastawienia do
uczenia się danego przedmiotu

• informacyjna – podręcznik umożliwia uczniom wzbogacenie zasobu posiadanej przez nich

wiedzy, nie tylko za pomocą tekstu lecz również fotografii, rysunków, poleceo odsyłających
do innych źródeł i metod zdobywania informacji,
jak obserwacja czy eksperyment

• ćwiczeniowa – sprowadza się do kształtowania u uczniów pożądanych umiejętności i

nawyków niezbędnych w procesie nauczania - uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki
szkolnej jak i innych przedmiotów, ułatwia uczniom zrozumienie i posługiwanie się nimi gdy
tego wymaga sytuacja

TYPOLOGIA PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH WEDŁUG MYSŁAKOWSKIEGO

TRZY TYPY PODRĘCZNIKÓW SZKOLNYCH:

1) PODRĘCZNIK WŁAŚCIWY - ściśle związany z programem i kursem danego przedmiotu

podręcznik uniwersalny - zawiera tekst systematyczny, prezentujący za pomocą słów i sposobów
graficznych daną dziedzinę rzeczywistości, oraz problemy do rozwiązania, pomysły badawcze,
dwiczenia i zadania praktyczne

podręcznik systematyczny - obejmuje uporządkowaną wiedzę, w zasadzie obejmującą rocznemu
programowi jakiegoś przedmiotu; podręczniki takie spotyka się w szkole podstawowej, jednak
terenem ich zainteresowania są licea, studium korespondencyjne i uczelnia wyższa.

podręcznik do ćwiczeo i zajęć praktycznych - może mied charakter podręcznika zwartego, np. książka
do dwiczeo gramatycznych czy ortograficznych

podręcznik programowy - może obejmowad częśd rocznego kursu danego przedmiotu lub jego
całości.

2) UZUPEŁNIAJĄCA KSIĄŻKA - wspiera uczenie się danego przedmiotu

3) KSIĄŻKI PODRĘCZNE – słowniki wszelkiego rodzaju, encyklopedie i inne

Książka uzupełniająca jak i książki podręczne nie muszą odpowiadad zasadom dotyczącym
podręczników właściwych.

KRYTERIUM DOBORU TREŚCI PODRĘCZNIKA

pierwsze kryterium - pozwala ze stanowiska merytorycznej dyscypliny nauki ocenid podręcznik, nie
daje się jednak zastosowad do dydaktycznej analizy podręcznika, do oceny dydaktycznych walorów
jego treści

• analiza zdao zawartych w podręczniku, wyróżnienie zdao opisowych, wyjaśniających,

oceniających i normujących

• stosunek podręcznika do programu nauczania

drugie kryterium - doboru treści podręcznika dotyczył spojrzenia na tę treśd do strony ucznia: jakie
wiadomości ma on sobie przyswoid w „gotowej” postaci, jakie może ogarnąd jako problemy
rozwiązane w podręczniku, to jest jako logiczne struktury, ale z pełnymi danymi, jakie problemy ma
sam rozwiązad, jakie badania, dwiczenia, zadania prace praktyczne wykonad.

trzecie kryterium - dotyczy wiązania nauki z życiem. Szczególnie jest ono aktualne dla matematyki i
przedmiotów przyrodniczych, lecz także dla nauki o społeczeostwie i nauki języków

czwarte kryterium - stosunek podręcznika do programu, na pozór zbędne, gdyż autorów obowiązuje
trzymanie się „litery” programu w rzeczywistości jednak możliwe jest zarówno zlekceważenie
względnie słusznych dyrektyw programu, jak też wprowadzenie do podręcznika rozwiązao lepszych
niż w programie. Badacza interesuje więc nie tyle sama zgodnośd podręcznika z programem,
co wszelkie odchylenia od niego.

Ważnym elementem podręcznika jest ilustracja.

Powinna ona odpowiadad następującym warunkom:

• Pełna zgodnośd z teksem

• Ma wartośd dokumentu – wolna od błędów merytorycznych

• W pełni czytelna – techniczna doskonałośd

• Wysokie walory estetyczne