Ekonomia międzynarodowa

Nowe teorie handlu międzynarodowego

Nowe uwarunkowania rozwoju

wymiany międzynarodowej:

•

Lata 60-te – początki integracji europejskiej;

•

postęp technologiczny związany z nową

informatyczną falą innowacji

Współczesna gospodarka światowa a

handel międzynarodowy

- trendy

 Gospodarki wielu krajów upodabniają się do

siebie – efekt procesów integracji ekonomicznej,

umiędzynarodowienia procesów gospodarczych,

ekspansji koncernów wielonarodowych, inwestycji

zagranicznych.

 Wzrost w wielu krajach PKB per capita stąd maleje

znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych,

szczególnie dóbr rolniczych.

 Upowszechnia się model konsumpcji pochodzący

z krajów dobrze rozwiniętych.

 Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne

niż te z modeli klasycznych.

Współczesna gospodarka światowa a

handel międzynarodowy

- trendy (2)

 Znaczna część handlu światowego dokonuje

się pomiędzy krajami uprzemysłowionymi,

nie różniącymi się znacznie od siebie pod

względem czynników produkcji czy

technologii.

 Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr

substytucyjnych niż komplementarnych.

 Wymiana na zasadzie „surowce za artykuły

przetworzone” zmienia się.

Współczesna gospodarka światowa a

handel międzynarodowy

- przykłady

 Francuzi sprzedają Niemcom samochody

Renault, kupując w zamian BMW.

 Polacy piją szwedzką wódkę Absolut,

jednocześnie eksportując Wyborową.

Wspólne założenia dla nowych

modeli:

 Zróżnicowanie dóbr,

 Korzyści skali

 Niedoskonała konkurencja

Połączenie teorii handlu z innymi teoriami ekonomicznymi

– głównie z teorią wzrostu gospodarczego i nową

geografią ekonomiczną – wyjaśnienie takich problemów

jak endogeniczne źródła wzrostu gospodarczego,

warunki konwergencji rozwojowej w skali

krajów/regionów, przestrzennego

rozmieszczenia/koncentracji działalności produkcyjnej i

handlowej

Badania skutków integracji

europejskiej w latach 60 tych

 Redukcja barier handlowych między wysoko

rozwiniętymi krajami Europy prowadzi do

specjalizacji wewnątrz gałęzi a nie pomiędzy

nimi.

 Dobra wymieniane są zróżnicowane, będące

bliskimi substytutami w konsumpcji lub

produkcji – zachodzi handel dwukierunkowy

– eksport i import tych samych produktów

liczących się pewnymi specyficznymi

cechami.



Nowe zjawisko – handel wewnątrzgałęziowy

– podstawa nowej teorii handlu – zakłada

podejmowanie specjalizacji w produkcji i

handlu dóbr zróżnicowanych, będących

bliskimi substytutami, z możliwością realizacji

korzyści skali – zdaniem Balassy –

liberalizacja handlu doprowadziła do wzrostu

handlu raczej wewnątrzgałęziowego niż

międzygałęziowego a stopień specjalizacji był

pozytywnie skorelowany z poziomem rozwoju

gospodarczego kraju.

Postęp technologiczny



Główny czynnik determinujący procesy

ekonomiczne zachodzące w krajach wysoko

rozwiniętych



Decyduje o falach industrializacji w gospodarce

światowej



Powoduje doganianie grupy krajów rozwiniętych

przez kraje przechodzące transformację

przemysłową



Ma wpływ na tempo i kierunek rozwoju

gospodarczego w obu rodzajach krajów



W gospodarce światowej określa strukturę i warunki

współpracy między krajami i firmami

Postęp technologiczny cd



Tworzy specyficzne formy walki konkurencyjnej

pośród zarówno przedsiębiorstw, sektorów jak i

gospodarek, jeśli mniejsze znaczenie maja

tradycyjne instrumenty cenowe, większe natomiast

znaczenie ma dynamika zmiany technologicznej,

tempo działalności innowacyjnej, przebieg learning

by doing, wdrażanie innowacji produktowych i

procesowych



Rośnie rola tzw. Zmiany technologicznej –

chronicznie zakłócającej istniejący układ korzyści

komparatywnych

Postęp technologiczny -

globalizacja

Wyraźne wyodrębnianie się sektora naukowo-

badawczego jako ważnej części gospodarek.

• Rośnie rola przepływów technologii między

krajami:

• Bezpośrednio (sprzedaż patentów, licencji,

know-how)

•Pośrednio (dyfuzja – technological spillover)

•Odbywa się to w środowisku silnej orientacji

krajów na liberalizację wymiany towarowej i

kapitałowej i technologicznej

Technologiczne modele

wymiany międzynarodowej

• Teoria luki technologicznej Posnera

•Model cyklu życia produktu Vernona

•Modele oparte na nowej teorii wzrostu Romera,

Lucasa oraz Grossmana-Helpmana

Zróżnicowanie dóbr – nowa teoria

handlu

 Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są też

dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie

międzynarodowej systematycznie wzrasta.

 Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej

branży, będące przedmiotem handlu

międzynarodowego.

 Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w konsumpcji,

różnią się cechami charakterystycznymi, jakością, ceną.

 Dobra zróżnicowane pojawiają się jako skutek nowych

możliwości produkcyjnych i nowych preferencji

konsumentów. Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na

różnorodność.

 Warunki te są spełnione w krajach uprzemysłowionych.

Zróżnicowanie dóbr – nowa teoria

handlu

 Zróżnicowanie poziome

 - model neo-Chamberlain (dobra

zróżnicowane różnią się wyglądem i stylem,

posiadają identyczne zastosowanie końcowe

i zaspokajają takie same potrzeby, wysoka

elastyczność substytucji popytu, konkurencja

monopolistyczna daje pewien zakres

swobody w dziedzinie kształtowania cen i

strategii marketingowej)

Model neo-Chamberlain

 Konsument-społeczeństwo wykazuje

zainteresowanie zakupieniem wszystkich

dostępnych odmian dobra zróżnicowanego

 „umiłowanie różnorodności”

 reklama

Modele neo-Hoteling

 Podstawę zróżnicowania produktu stanowi

wiązka cech charakterystycznych,

poszukiwanych przez konsumentów i

zawartych w różnych odmianach

oferowanych na rynku (szybkość, komfort,

rozmiar, kolor, kształt)

Model handlu

wewnątrzgałęziowego

Dotąd przedmiotem analizy handel międzygałęziowy, tj.

eksport i import towarów wytwarzanych w różnych

gałęziach (branżach) gospodarki.

Ale we współczesnym handlu światowym kluczową rolę

odgrywa handel wewnątrzgałęziowy, który występuje

wtedy, kiedy określony kraj równolegle eksportuje i

importuje podobne rodzaje towarów, pochodzące z tych

samych gałęzi (czy branż). Przykłady: samochody,

telewizory, komputery, telefony komórkowe itp.

Indeks handlu wewnątrzgałęziowego

Miernikiem

skali

i

intensywności

powyższego

segmentu

miedzynarodowej

wymiany

towarowej

jest

indeks

handlu

wewnątrzgałęziowego, tj. porównanie salda eksportu i importu wyrobów danej gałęzi z łączną wielkością obrotów handlu zagranicznego w tej samej dziedzinie.

Wartość tego indeksu w granicach od 0 do 1: Kiedy dany kraj jest jedynie eksporterem lub importerem określonych towarów, to indeks=0 (np. w przypadku Polski tylko import win gronowych, stąd indeks dla wyrobów przemysłu winiarskiego wynosi 0). Natomiast, jeśli eksport równa się importowi towarów z danej gałęzi, to indeks handlu wewnątrzgałęziowego osiąga swą maksymalną wartość (tzn.=1).

Model handlu

wewnątrzgałęziowego

 Modele międzynarodowego obrotu

produktami podobnymi, pochodzącymi

z tej samej branży np. samochodami

osobowymi różnych marek.

Model handlu wewnątrzgałęziowego (2)

Pojęcie branży

Branża jest agregatem złożonym z dóbr:

 Podobnych pod względem produkcji, ale nie

przeznaczenia – np. pochodne ropy naftowej: smar i

benzyna

 Podobnych pod względem znaczenia

konsumpcyjnego lub inwestycyjnego, ale różniących

się techniką produkcji – np. meble metalowe i

drewniane

 Podobnych pod względem sposobu produkcji i

przeznaczenia – wódka Absolut i Wyborowa.

Model handlu

wewnątrzgałęziowego (3)

Dwa rodzaje zróżnicowania dóbr podobnych:

 Zróżnicowanie poziome

 Zróżnicowanie pionowe

Zróżnicowanie poziome

dóbr podobnych

 Dotyczy cech widocznych (np. barwa

koniaku) i odczuwalnych (np. smak koniaku).

 Nawet jeśli ceny poszczególnych odmian

dóbr byłyby jednakowe, to nabywcy

preferowaliby różne odmiany.

 Ważny jest stosunek kupujących do dóbr –

np. aspiryna firmy Bayer a aspiryna innej

firmy.

Zróżnicowanie poziome

– dwie teorie

 Wersja oparta na teorii konkurencji

monopolistycznej Edwarda Chamberlina –

tzw. Modele neo-Chamberlin

 Wersja oparta na teorii popytu

konsumpcyjnego Hotellinga i Lancastera –

tzw. Modele neo-Hotelling

Modele neo-Chamberlin

 Definicja dóbr zróżnicowanych – dobra

różniące się wyglądem i stylem lecz

posiadające identyczne przeznaczenie

końcowe i zaspokajające te same potrzeby.

 W warunkach konkurencji monopolistycznej

dobra te gwarantują znaczny zakres swobody

cen i strategii marketingowej, w tym reklamy.

Konsumenci w modelach

neo-Chamberlin

 Konsumenci cenią różnorodność i chcą nabywać tak

wiele odmian, jak tylko się da.

 Każdy konsument jest zainteresowany kupieniem

wszystkich odmian dobra zróżnicowanego.

 Konsumenci są usatysfakcjonowani zwiększającym się

wyborem dóbr – umiłowanie różnorodności.

 Każdy nowy model ma zapewnione miejsce w budżetach

konsumentów.

 Handel międzynarodowy umożliwia maksymalizację

zysków producentom z konkurencji monopolistycznej.

Konsumenci w modelach

neo-Chamberlin (2)

 Funkcją handlu jest rozszerzanie dostępności

istniejących odmian w kolejnych krajach.

 Na rynku międzynarodowym toczy się

konkurencja pomiędzy dostawcami dóbr

zróżnicowanych.

 Ważnym narzędziem konkurencji jest

reklama.

Podsumowanie modeli neo-

Chamberlin

 Nie istnieją koszty dostosowania

do handlu poza kosztami marketingu.

 Żadna firma nie jest zmuszona do

opuszczenia rynku w następstwie

rozpoczęcia wymiany.

 Żaden konsument nie traci na handlu.

Modele neo-Hotelling

 Teorie Hotellinga i Lancastera (1980), Helpmana

(1981), Graya (1980, 1988).

 Oparte są na teorii popytu konsumpcyjnego – nowa

interpretacja zachowań konsumenta.

 Podstawę zróżnicowania produktu stanowi wiązka

cech charakterystycznych poszukiwanych przez

konsumentów i zawartych w różnych odmianach

oferowanych na rynku.

 Cechy charakterystyczne: szybkość, komfort,

rozmiar, kolor, kształt.

Konsumenci w modelach neo-

Hotelling

 Konsumenci preferują dobro o określonej

mieszance cech.

 Konsumenci potrafią określić najbardziej

preferowane zestawy cech charakterystycznych.

 Nie chcą mieć wielu odmian, lecz tylko jedną

najbardziej optymalną!

 Na typ (model) gorszy od ideału zgodzą się tylko

wtedy, gdy dostaną go po niższej cenie.

 Preferowane przez konsumentów zestawy cech

charakterystycznych różnią się między sobą.

Zachowania konsumenta w

modelach neo-Hotelling (2)

 Istnieje zapotrzebowanie na całą gamę dóbr

producentów zarówno krajowych, jak i

zagranicznych.

 Mniejsza rola reklamy – konsument, nie potrzebuje

dodatkowych informacji i sugestii co, do podjęcia

decyzji, reklama odgrywa rolę przy obojętności

konsumenta wobec alternatywnych modeli.

 Substytucja dóbr zachodzi w obszarze

największego zbliżenia zestawu cech zawartych w

odmianach.

Zróżnicowanie pionowe

dóbr podobnych

 Wynika z techniki produkcji i niedoskonałości

podażowej rynku.

 Produkty różnią się wyłącznie jakością.

 Wybór konsumenta wynika z różnic w

dochodach nabywców i cen poszczególnych

odmian ( a nie z chęci posiadania optymalnej

odmiany, czy zamiłowania do różnorodności)

 Przykład: samochody o podobnej wielkości,

ale z różnym wyposażeniem.

Modele technologiczne

 Model luki technologicznej - nacisk położony

jest na możliwości rozwoju handlu

międzynarodowego wykorzystując różnice

w poziomie wiedzy technicznej w tempie

postępu technicznego

 Cykl życia produktu - Teoria oparta na

marketingowym pojęciu cyklu życia produktu

Wpływ opóźnienia naśladowczego na handel

zagraniczny według hipotezy M. Posnera

W ramach badań poświęconych empirycznej weryfikacji twierdzenia Heckchera-Ohlina zwrócono m. in. uwagę na fakt, że o

możliwościach produkcji i eksportu wielu towarów decydują nie tylko posiadane zasoby pracy i kapitału, lecz także dostęp do techologii ich wytwarzania. Dlatego też uznano za konieczne uchylenie założenia teorii H-O dotyczącego dysponowania przez wszystkie kraje jednakową technologią produkcji.

Jedną z pierwszych hipotez teoretycznych, wynikających z odrzucenia powyższego założenia, była opublikowana w 1961 r. przez M.

Posnera koncepcja opóźnienia naśladowczego (imitation lag). W myśl tej koncepcji, przyczyną prowadzenia wymiany międzynarodowej może być istnienie odstępu czasowego między momentem

rozpoczęcia produkcji danego towaru w 2 krajach.

Rozwijając swą koncepcję, Posner wprowadził dwa podstawowe pojęcia: opóźnienie popytu i opóźnienie reakcji.

Opóźnienie popytu i opóźnienie reakcji

według koncepcji M. Posnera

Opóźnienie popytu jest równe – według Posnera –

odstępowi czasu między pojawieniem się nowego

towaru w kraju, który go jako pierwszy wyprodukował,

a powstaniem popytu na ten nowy towar w

jakimkolwiek drugim kraju.

Opóźnienie reakcji to odstęp czasu między powstaniem

popytu na dany towar na rynku drugiego kraju a

momentem podjęcia produkcji tego towaru przez

miejscowych przedsiębiorców.

Ekonomika skali

 Korzyści występują wówczas, gdy wielkość

produkcji i zbytu rośnie szybciej niż nakłady

czynników produkcji.

 Osiągane są dzięki specjalizacji, gdy rosną

serie produkcyjne i serie sprzedaży. Tym

samym maleją koszty jednostkowe

produktów i wydajność produkcji.

Wpływ korzyści skali produkcji

na handel międzynarodowy według modelu

M. Kempa

Jednym z upraszczających założeń analizy modelowej, przyjętych w ortodoksyjnych teoriach handlu zagranicznego, jest założenie o braku zależności poziomu przeciętnych kosztów produkcji poszczególnych wyrobów od skali (wielkości) ich produkcji.

Jednak w świetle obserwacji empirycznych powyższe założenie powinno być uchylone, gdyż w praktyce w przypadku większości wyrobów przeciętne koszty spadają w miarę zwiększania wielkości produkcji.

Zjawisko to określane mianem KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI, które mogą mieć charakter korzyści wewnętrznych lub zewnętrznych.

Wewnętrzne korzyści skali produkcji:

Pojęcie, źródła i przejawy

Wewnętrzne korzyści skali występują wtedy, gdy obniżka przeciętnych kosztów wynika ze wzrostu wielkości produkcji danego wyrobu wewnątrz określonego przedsiębiorstwa.

Źródła i przejawy występowania wewnętrznych korzyści skali: a) specjalizacja pracowników dzięki rozłożeniu procesu produkcji na szereg prostych czynności (np. przy szyciu odzieży);

b) istnienie kosztów stałych (np. koszty ochrony budynku);

c) wykorzystanie nowoczesnych, bardziej wydajnych maszyn, urządzeń i linii technologicznych (np. automatyzacja), co opłacalne tylko przy dużej skali produkcji i dużym rynku zbytu;

d) podjęcie produkcji ubocznej (np. wytwarzanie bieżników lub chodników w fabryce dywanów; produkcja kopert w zakładach wytwarzających papier do drukarek).

Zewnętrzne korzyści skali produkcji i korzyści aglomeracji (koncentracji przestrzennej)

Natomiast zewnętrzne korzyści skali występują w sytuacji, kiedy spadek przeciętnych kosztów danego wyrobu wynika nie ze wzrostu

wielkości

jego

produkcji

wewnątrz

samego

przedsiębiorstwa, lecz wiąże się ze zwiększeniem skali produkcji w całej określonej gałęzi lub branży gospodarczej.

Przykładem polskie górnictwo węglowe: Wzrost produkcji w skali całej tej gałęzi pozwala na tańsze zakupy maszyn i urządzeń oraz usług, jak też na zmniejszenie nakładów na marketing i sieć zbytu, na badania i rozwój (BiR) oraz na kształcenie pracowników (co przyczyniać się powinno do obniżki

przeciętnych kosztów produkcji 1 tony węgla).

Podobny charakter mają korzyści koncentracji przestrzennej, zwane też korzyściami aglomeracji. Wynikają one z lokalizacji przedsiębiorstw z tej samej gałęzi w jednym regionie (np.

polskie kopalnie na Górnym Śląsku lub amerykańki przemysł

technologii informatycznych w Dolinie Krzemowej).

Korzyści koncentracji przestrzennej produkcji w kontekście teorii „biegunów wzrostu” i koncepcji tzw.

klastrów

W niedawnej przeszłości korzyści koncentracji przestrzennej (aglomeracji), w literaturze światowej uznawane były za

podstawę teoretycznej koncepcji „biegunów wzrostu”. Głównym twórcą i popularyzatorem tej koncepcji był wybitny francuski ekonomista F. Perroux. Chociaż wzbudzała kontrowersje,

wykorzystywano ją zwłaszcza w teorii rozwoju regionalnego.

Z kolei w ostatnim okresie dużą popularnością cieszy się koncepcja tzw. klastrów (clusters), „gron”

lub „skupisk branżowych” (wg określenia A.

Zorskiej), traktowanych jako metoda poprawy

konkurencyjności międzynarodowej i pobudzania

innowacyjności.

Zdaniem M. Portera, klaster to „grupa znajdujących

się w geograficznym sąsiedztwie przedsiębiorstw i

powiązanych z nimi instytucji, zajmujących się

określoną dziedziną, połączona podobieństwami i

wzajemnie się uzupełniająca”. Przykładem klaster

meblarski pod Poznaniem.

Teoria nakładających się

popytów (Lindler)

 Koncentruje się na dobrach wytworzonych

 Handel odbywa się pomiędzy krajami

o zbliżonym poziomie PKB per capita (tzn. w

przeliczeniu na 1 obywatela)

 Podobieństwo struktur popytu (nakładanie się

wzorców popytu)

Szwedzki ekonomista S. Linder w roku 1961 zaproponował

własną

hipotezę

wyjaśniającą

przyczyny

handlu

międzynarodowego, ograniczając analizę tylko do kwesti popytu rynkowego na przetworzone wyroby przemysłowe (tj.

abstrahując od strony podaży oraz nie uwzględniając

surowców i artykułów rolnych).Dodatkowe założenia Lindera:

Każdy kraj eksportuje tylko te towary, które są też sprzedawana na rynku wewnętrznym.

Struktura popytu krajowego (czyli zestaw poszukiwanych towarów) zależy od poziomu rozwoju mierzonego wysokością

PKB per capita.

HIPOTEZA GŁÓWNA Lindera: Eksport wyrobów gotowych

występuje tylko w przypadku tych towarów, na które popyt w

dwóch partnerskich krajach pokrywa się (tj. występuje równolegle).

Teoria przewagi konkurencyjnej

narodów (Porter)

Handel międzynarodowy obejmuje dobra, w

których osiągamy przewagę konkurencyjną.

Cztery czynniki przewagi konkurencyjnej:

 struktura popytu

 zasoby czynników produkcji

 gałęzie przemysłu

 strategie firm, struktura rynku, konkurencja na

rynku

Eksport nowego towaru przez „ kraj-innowatora” do innego kraju w okresie równym różnicy między

opóźnieniem popytu i opóźnieniem reakcji.

Przykłady dóbr, których eksport wynikał z

opóźnienia naśladowczego: sprzedaż po II wojnie

światowej

w

krajach

Europy

Zachodniej

amerykańskich pończoch elastycznych i tkanin

syntetycznych; eksport do Polski w latach 60.

zagranicznych okryć z ortalionu i koszul męskich

typu non-iron (po uruchomieniu produkcji własnej

w naszym kraju import tych produktów został

wstrzymany).