Tematem naszego referatu jest Literatura naukowa i rodzaje prac naukowych.

Wystąpienie rozpoczniemy od wstępu zawierającego informacje na temat wiedzy źródłowej i

pozaźródłowej oraz znaczenia literatury w pracy historyka. Następnie przejdziemy do

zagadnień konkretniejszych i zajmiemy się opisaniem poszczególnych rodzajów prac

naukowych.

Wiedza jaką dysponuje każdy człowiek można podzielić na źródłową oraz

pozaźródłową zwaną potoczną. Pochodzenie jednej i drugiej jest niejako oczywiste, jednak na

potrzeby referatu szybko je scharakteryzujemy. Wiedza potoczna określana jest zazwyczaj

jako doświadczenie zdobywane przez człowieka za pomocą obserwacji świata

współczesnego. Wynika ona niejako z ról społecznych jakie pełnimy w społeczeństwie oraz

codziennych bodźców, które dostarczane są nam przez innych uczestników życia

społecznego. Zasób tej wiedzy potocznej jest ściśle zależny od danej osoby (w naszym

przypadku od historyka) tzn. jego aktywności, zainteresowań, jego indywidualnych

predyspozycji oraz tak prozaicznych umiejętności jak czytanie ze zrozumieniem i poprawna

dedukcja. Wiedza ta wiąże się ściśle z wiedzą pozaźródłową naukową. Pochodzi ona z

poznawania i przyswajania rezultatów badań historycznych, do których doszli wszyscy

historycy, z własnych prac badawczych oraz z wyników badań innych nauk. W tym miejscu

wiedza potoczna przekształca się w naukową wiedzą potoczną tj. osiąganą za pośrednictwem

źródeł naukowych. Rezultaty badawcze Dostępne są głównie poprzez publikację naukowe

oraz literaturę naukową. Rola pozaźródłowej wiedzy sprowadza się do ingerencji i ułatwienia

procesu badawczego tj. jest warunkiem wyjściowym w badaniach i tworzy ramy w których

badacz może skonkretyzować swoje poszukiwania.

Podstawowym elementem kształtującym wiedzę pozaźródłową jest literatura

naukowa, która przede wszystkim, wprowadza w problematykę badanej epoki i dostarcza -

zwłaszcza początkującemu historykowi - wiadomości o źródłach jej dotyczących. Następnie,

znajomość literatury naukowej pozwala na zorientowanie się, w jakim stopniu i w jaki sposób

zbadane są poszczególne zagadnienia i umożliwia tym samym badaczowi podejmowanie

kwestii nowych, naukowo płodnych oraz unikania tzw. zjawiska odgrzewania. Dlatego

dokładna, wyczerpująca znajomość literatury naukowej wiążącej się z badanym

zagadnieniem, i to bez względu na język, w jakim została napisana, jest obowiązkiem

każdego historyka. Brak tej znajomości, podobnie jak niedotarcie do źródeł drukowanych

dyskwalifikuje pracę. Powoduje, że nie można uznać jej za pełnowartościowe dzieło

naukowe. Gdyby nie był postawiony tak rygorystyczny wymóg, bez wątpienia mogłoby się

zdarzyć, że powstawałyby prace poprawne pod względem metody, ale powtarzające wyniki

osiągnięte już w innych pracach na ten sam lub podobny temat. Pomijając nawet niecelowość

takiego powtarzania tematów, powstałby problem oryginalności powtarzających się u dwóch

lub więcej autorów twierdzeń; byłby to rodzaj nieświadomego plagiatu. Ponieważ nie istnieje

sposób pozwalający w sposób niezawodny odróżnić plagiat świadomy od nieświadomego,

przeto mogłyby się tu wyłonić dalsze trudności, a nawet otworzyć możliwości dla swoistych

naukowych nadużyć. Dlatego znajomość literatury naukowej dotyczącej badanego

przedmiotu jest tak ważna nie tylko z poznawczego, ale i z etycznego punktu widzenia. O

tym, co dotychczas opublikowano drukiem na interesujący badacza temat, badacz dowiedzieć

się może ze specjalnych wydawnictw zawierających spisy tytułów czyli bibliografii.

W tym miejscy należałoby się mocniej zastanowić nad specyficznym rodzajem

konfliktu pokoleń związanego z podejściem do najnowszych publikacji naukowych. Wiele

osób bardzo krytycznie ustosunkowuje się do nowszych prac, podkreślając znaczenie

literatury starszej aczkolwiek bardziej kompetentnej. Osoba, która uważa się za znawcę

tematu nie może przyjmować takiego toku rozumowania. Powinna pamiętać, że nowa

literatura, choć często wydawać by się mogło, tworzona przez laików, jest nieodłącznym

elementem w drodze do poszerzania wiedzy z danej dziedziny. Każda praca stanowi ogniwo

w ogólnym postępie badawczym, tak od strony coraz pełniejszego poznawania minionej

rzeczywistości, jak i w zakresie doskonalenia sposobu jej odtwarzania.

Wychodząc od postulatu jaki wyłania się za pośrednictwem literatury naukowej, należałoby

przeanalizować poziom badawczy na którym aktualnie znajduje się dana nauka. W naszym

przypadku to historia, a miejsce w którym możemy znaleźć informacje dotyczące poziomu

opracowania danego zagadnienia to dzieła poświęcone historii historiografii. Historia

historiografii stanowi wyodrębnioną nauką, której zadaniem jest właśnie badanie rozwoju

literatury historycznej, jej ocena oraz odpowiednia klasyfikacja. Prace z zakresu historii

historiografii przynoszą mam więc wiadomości o tym, jacy historycy w różnych czasach

zajmowali się odtwarzaniem dziejów społeczeństwa, zawierają dane o ich życiu i twórczości

naukowej, a także innej działalności, rejestrują problemy, które były przedmiotem ich

zainteresowań. Ponadto zawierają ocenę wartości prac historycznych oraz dociekania

dotyczące roli poszczególnych badaczy w rozwoju nauki historycznej. Niezależnie od tego

znajdziemy w nich informacje o tzw. szkołach historycznych, tj. związkach bądź

rozbieżnościach w poglądach poszczególnych badaczy na sposób rozumienia i odtwarzania

dziejów. "Ukazują nam one zarazem pewne ogólne nurty czy tendencje rozwojowe w

historiografii, ich postępowość bądź wsteczność oraz wpływ na sposób rekonstrukcji procesu

dziejowego.

Podstawowym materiałem z jakiego korzysta historyk przy tworzeniu pracy naukowej

to źródła. Umożliwienie dostępu do nich jest również bardzo ważnym celem w pracy

historyka. Publikacja takiego źródła pozwala na uchronienie dokumentu od zaginięcia ale

także pozwala szerszej społeczności na korzystanie z informacji zawartych w danym źródle

historycznym. Praca nad wydawaniem źródeł jest niezwykle uciążliwa, wymaga dużej

dokładności i sumienności, jednakże oddaje ogromne usługi pracy badawczej. Do wydawcy

należy analiza zachowanych rękopisów danego źródła, odczytanie ich oraz ustalenie

pierwotnego brzmienia tekstu źródła i wskazanie możliwych niedokładności, jakie zakradły

się w jego odpisach. Osoba publikująca musi wykazać się wiedzą interdyscyplinarną. Musi

dokonać krytyki źródła tj. dociekać autentyczności i wiarygodności wydawanego tekstu

poprzez ustalenie czasu jego powstania, autorstwa. Dokonuje również analizy treści a także

porównuje opracowane źródło z innymi współczesnymi mu tekstami. Wydawnictwo

źródłowe pozwala nam również zdobycie wiedzy na temat wcześniejszych materiałów

wykorzystanych przy tworzeniu danej relacji, kroniki etc. Wydawnictwo źródłowe składa się

zwykle ze wstępu, w którym publikujący omawia poruszone wyżej problemy, i z tekstu

źródła, w języku oryginału lub tłumaczeniu polskim (często wydaje się źródła w języku

oryginału i tłumaczeniu), opatrzonego komentarzem, który zawiera objaśnienie

występujących skrótów, utożsamienie miejscowości i osób oraz wskazówki co do

datowania zawartych w źródle faktów. Niesposób niezawuażyć wielkiej pożyteczności takiej

pracy. Źródła starożytne i średniowieczne, ze względu na ich stosunkowo małą liczbę, wydaje

się wszystkie. Publikowanie wszystkich materiałów źródłowych do czasów nowożytnych czy

najnowszych nie jest możliwe ani też celowe. Źródła te wydawane są zwykle w postaci

wyboru materiałów. Tutaj główna trudność wydawnicza wiąże się z właściwą selekcją źródeł.

Chodzi o publikowanie tych materiałów, które mają zasadnicze, węzłowe znaczenie dla

charakterystyki rozwoju procesu dziejowego.