Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
2. SYSTEM ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ
Decyzje strategiczne i operacyjne (przygotowanie działania i działanie)
2.1 Poziomy zarządzania produkcją
Charakter i stopień szczegółowości decyzji podejmowanych w procesie zarządzania jest
zróżnicowany w zależności od poziomu (szczebla) zarządzania. W obszarze produkcji
wyróżnia się pod tym względem dwa poziomy (rys. 2-1):
• poziom decyzji strategicznych (długookresowych, długofalowych),
• poziom decyzji operacyjnych (średnio- i krótkookresowych).
KO
K NC
N ENT
N RACJ
C A
DE
D CY
C ZJ
Z E
J S
TR
T AT
A E
T G
E I
G C
I ZN
Z E
SKU
K TE
T C
E ZN
Z O
N Ś
O Ć
pr
p o
r j
o e
j ktow
o e
Czy
z r
ob
o imy
m wł
w aś
a ciwe
e r
ze
z c
e zy
z ?
(przyg
y ot
o o
t wa
w ni
n e
e dział
a a
ł ni
n a)
a
(Ar
A e we
e doin
i g th
t e rig
i ht th
t in
i gs?
s )
DE
D CY
C ZJ
Z E
J O
P
O ERAC
A Y
C JNE
N
EFE
F KTY
T W
Y
NO
N Ś
O Ć
pr
p o
r d
o u
d k
u cyj
y n
j e
n
Czy
z r
ob
o imy
m j
e
e w
łaś
a ciw
i i
w e?
e
(dz
d iałan
a i
n e)
e
(Ar
A e we
e doin
i g th
t e th
t in
i gs rig
i ht?
t )
Rys. 2-1. Hierarchia decyzji w zarządzaniu produkcją
W działalności gospodarczej rozróżnienie to wynika z odmiennego charakteru decyzji
strategicznych i operacyjnych w zarządzaniu produkcją.
DECYZJE STRATEGICZNE
Decyzje strategiczne zarządzania produkcją (przypadające naczelnemu kierownictwu
przedsiębiorstwa) mają charakter natury projektowej, przygotowującej system produkcyjny
do działania na poziomie operacyjnym. Skoncentrowane są na osiągnięciu skuteczności
rynkowej przedsiębiorstwa w długofalowym (kilkuletnim) horyzoncie czasu. Pomimo, że
decyzje strategiczne podejmowane są w warunkach dużej niepewności, ich waga dla
PWr / IOZ
2-1
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
przedsiębiorstwa jest największa, decydująca o przyszłości i powodzeniu firmy na rynku.
Kluczowe cechy decyzji strategicznych przedstawiono w tabeli 2-1.
Tabela 2-1. Decyzje strategiczne w zarządzaniu produkcją
DE
D CY
C ZJ
Z E
J STR
T A
R T
A E
T G
E I
G CZN
Z E
N
(p
( ro
r jektowe
w )
) → pr
p z
r yg
y oto
t w
o ani
n e
i dz
d iałani
n a
i
SKUT
U E
T CZ
C N
Z O
N Ś
O Ć
Ko
K n
o c
n ent
n ra
r cja
„R
„ o
R bieni
n e wł
w aści
c w
i y
w c
y h r
z
r eczy”
y (A
( re
r we
w doin
i g the ri
r ght thing
n s ?)
Pr
P o
r jektowa
w nie
i strukt
k ury
y pro
r dukcjij (d
( omen d
ziałal
a noś
o c
ś i
c )
Fa
F za
z
i
i stru
r ktury
r
y (o
( rg
r an
a izac
a jij)
) s
ys
y temu p
ro
r dukc
k yj
y nego
Us
U ta
t lani
n e cel
e ów
ó ,
w stra
r tegiii i prz
r yg
y o
g towa
w nie
e prz
r ys
y złyc
y h
c dział
a ań
a
Za
Z da
d n
a i
n e
(p
( rz
r e
z wa
w ga w
w bu
b dowi
w e st
s ru
r ktury
r
y syst
s emu pro
r dukcyj
y n
j ego)
Zakres strategicznego zarządzania produkcją obejmuje sześć obszarów decyzji długoterminowych
dających odpowiedź na pytania: co wytwarzać, ile, jak, gdzie i przez kogo?
1. Wybór i projektowanie produktu – domen działalności ( co wytwarzać?, kupować czy produkować? )
2. Planowanie zdolności produkcyjnej ( ile wytwarzać? )
3. Wybór i projektowanie procesu produkcyjnego ( jak wytwarzać? )
4. Wybór lokalizacji ( gdzie wytwarzać? ) – aspekt zewnętrzny
5. Projektowanie rozmieszczenia ( gdzie wytwarzać?) – aspekt wewnętrzny
6. Projektowanie pracy ( jak organizować i mierzyć pracę? )
Jak można zauważyć, przedstawiony zakres decyzji strategicznych zawiera obszary
skoncentrowane na rozwiązania projektowe dotyczące przyszłych produktów (domen
działalności) przedsiębiorstwa jak również obszary, w których kształtowane są rozwiązania projektowe dotyczące struktury (organizacji) systemu produkcyjnego. O długookresowym
sukcesie firmy i jej skuteczności rynkowej podstawowe znaczenie ma pierwszy obszar
decyzyjny. Zadaniem pozostałych, mających do niego charakter wtórny, jest przygotowanie systemu produkcyjnego do wytworzenia w przyszłości zamierzonego profilu działalności
przedsiębiorstwa.
Nie wszystkie obszary będą również brały udział w kształtowaniu decyzji strategicznych zarządzania produkcją. Zależne to będzie przede wszystkim od tego, czy dotyczyć to będzie
przedsiębiorstwa nowego czy już istniejącego, jak również wyrobów (domen działalności) już
w przedsiębiorstwie produkowanych, modernizowanych bądź całkiem nowych.
PWr / IOZ
2-2
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
DECYZJE OPERACYJNE
Decyzje operacyjne zarządzania produkcją (przypadające średniemu i niższemu kierownictwu
produkcji), mają charakter natury wykonawczej (produkcyjnej). Podejmowane są w trakcie
funkcjonowania systemu produkcyjnego i skoncentrowane na osiąganiu efektywności operacyjnej
przedsiębiorstwa. Kluczowe cechy decyzji operacyjnych przedstawiono w tabeli 2-2.
Tabela 2-2. Decyzje operacyjne w zarządzaniu produkcją
DE
D CY
C Z
Y J
Z E
E OP
O ERAC
A Y
C JNE
N (p
( ro
r duk
u cyj
y ne)
) → dz
d iał
a ani
n e
EFE
F KTY
T W
Y
NOŚ
O Ć
Ś
Ko
K n
o c
n ent
n r
t acja
„R
„ o
R b
o ienie rz
r ec
e zy
y wł
w aściw
i i
w e”
e (A
( re
r we
w
e doing the th
t ings ri
r ght
h ?)
Fa
F za
Fu
F nkcjono
n wa
w n
a ie
i sys
y temu pro
r dukcyj
y nego
g
Pl
P anowa
w ni
n e i ster
e owa
w nie re
r aliz
i acj
c ą pro
r dukcj
c i
Za
Z da
d ni
n e
ce
c lem wy
w t
y wo
w rz
r e
z nia poż
o ądanyc
y h produktów
(p
( rz
r ewa
w ga w
w infrast
s ru
r kturz
r e
e sys
y temu
u pro
r dukcyj
y nego)
Zadaniem decyzji operacyjnych jest kształtowanie planów produkcji oraz uruchamianie
i efektywne wykorzystanie zasobów produkcyjnych celem wytworzenia produktów
zaspokajających potrzeby rynku. Charakter tych decyzji wpływa na ich przewagę w bieżącym
funkcjonowaniu infrastruktury systemu produkcyjnego.
Jak widać z przedstawionej krótkiej charakterystyki poziomów zarządzania produkcją
obydwa poziomy decyzyjne są w przedsiębiorstwie istotne i ściśle ze sobą integrowane.
Skuteczne rynkowo kierownictwo produkcji musi opracować w tym zakresie właściwą
strategię i przygotować system do działania, a następnie efektywnie na bieżąco zarządzać przepływem produkcji aby ją realizować.
2.2 Hierarchia systemu zarządzania produkcją
Procedury związane z podejmowaniem strategicznych i operacyjnych decyzji produkcyjnych
realizowane są w odpowiednim systemie zarządzania. System zarządzania produkcją posiada
budowę hierarchiczną, wieloszczeblową, której schemat przestawiono na rys. 2-2.
PWr / IOZ
2-3
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
DEC
E YZJ
Y E DŁ
D UG
U OOK
O RE
R S
E OWE
W
St
S rate
t gi
g c
i zny
y p
r
p ogr
g am
m pr
p o
r d
o u
d k
u c
k j
c i
j
(P
( R
P OJ
O EK
E TO
K
WA
W N
A I
N E)
E
PL
P AN
A O
N WAN
A I
N E
Pl
P an
a
n p
r
p od
o u
d k
u cj
c i
j (
za
z g
a re
r go
g wa
w n
a y
n )
ŚR
Ś E
R D
E N
D I
N OO
O KR
K ES
E O
S WE
y
E
FAZ
A A
Z
PL
P AN
A O
N W
O
AN
A I
N A
Ha
H r
a mon
o o
n g
o r
g am
a
m pr
p od
o u
d k
u c
k j
c i
j
PL
P AN
A O
N WAN
A I
N E
KR
K ÓT
Ó KO
K OOKR
K E
R SO
S WE
W
Pl
P an
a
n po
p t
o rz
r eb
b m
at
a e
t ria
i ł
a ow
o yc
y h
FA
F Z
A A
Z
A STE
T R
E O
R W
O
AN
A I
N A
St
S e
t row
o an
a i
n e
e z
ao
a pa
p tr
t zeni
n em
St
S ero
r w
o an
a i
n e
e pr
p od
o u
d k
u cj
c ą
(re
r a
e lilz
i ac
a ja
j )
(zle
l cen
e ia
i
a zak
a up
u u)
u
(zle
l cen
e ia
i
a p
rod
o u
d k
u cyj
y ne
n )
in
i f
n or
o ma
m cje
j
e pla
l n
a is
i tycz
c n
z e
inf
n or
o ma
m cje
j
e ew
e i
w d
i en
e c
n yjn
j o-
o k
- ont
n r
t ol
o ne
n
Rys. 2-2 . Hierarchia systemu zarządzania produkcją.
Nadrzędny (najwyższy) poziom w hierarchii zarządzania produkcją przynależny jest
obszarowi decyzji strategicznych natury projektowej. Ich rezultatem przekazywanym na
poziom operacyjny jest, oprócz strategii produkcji, ustalony strategiczny program produkcji określający zakres profilowy produktów (domen działalności), które przedsiębiorstwo
zamierza wytwarzać w okresie najbliższych lat.
Pozostałe poziomy systemu przynależne są decyzjom operacyjnym. Ich (przedstawiony niżej)
zakres obejmuje obszary decyzji średnio- i krótkoterminowych podejmowanych dla czterech
poziomów struktury produktu (rodzin wyrobów, wyrobów, składników i operacji).
1. Planowanie produkcji (średniookresowe) – poziom rodzin wyrobów
(kształtowanie efektywnej strategii planowania dla prognozowanych potrzeb rynku)
2. Harmonogramowanie produkcji (krótkookresowe) – poziom wyrobów
(co, ile i na kiedy produkować, aby zaspokoić bieżące potrzeby rynku?)
3. Planowanie potrzeb materiałowych (krótkookresowe) – poziom składników
(co, ile i kiedy kupować? co, ile i kiedy wytwarzać?)
4. Sterowanie zaopatrzeniem – poziom surowców i składników
(uruchamianie i kontrola realizacji zakupów)
5. Sterowanie produkcją – poziom operacji
(uruchamianie i kontrola realizacji produkcji)
PWr / IOZ
2-4
Tadeusz Zbroja
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
Decyzje operacyjne zarządzania produkcją podejmowane są w ramach realizacji czterech
podstawowych funkcji zarządzania: planowania, organizowania, przewodzenia i kontroli.
Tak rozumiany zakres funkcjonalny decyzji pozostaje w komplementarnej relacji
do rzeczowych (logistycznych) funkcji przedsiębiorstwa: zaopatrzenia, produkcji
i sprzedaży (rys. 2-3).
Fun
u k
n cj
c e r
zec
e zo
z w
o e (lo
l g
o is
i t
s yc
y zn
z e
n )
Fun
u k
n c
k je
za
z rząd
ą z
d an
a i
n a
ZAO
A P
O AT
A RZ
R E
Z N
E IE
PR
P OD
O U
D K
U CJA
SP
S R
P ZE
Z D
E Aś
A
PLA
L N
A O
N WA
W N
A IE
OR
O G
R AN
A I
N ZO
Z WA
W N
A IE
PR
P ZE
Z W
E
O
W DZ
D E
Z N
E IE
KO
K N
O T
N RO
R L
O O
L WA
W N
A IE
Rys. 2-3. Relacje między funkcjami zarządzania i funkcjami rzeczowymi (logistycznymi) przedsiębiorstwa Podstawowe funkcje zarządzania realizowane są na poziomie przedsiębiorstwa jako całości oraz, w sposób bardziej szczegółowy i zgodny z przyjętymi celami i strategią ogólną firmy, w każdym obszarze jej działalności (produkcja, marketing, finanse itp.). W obszarze produkcji
na poziomie operacyjnym realizacja funkcji zarządzania przejawia się w następującej postaci.
Planowanie
– ustalanie zadań produkcyjnych oraz sposobów ich efektywnej
realizacji.
Organizowanie – uruchamianie zasobów produkcyjnych celem realizacji planowanych
zadań.
Przewodzenie
– motywowanie i kierowanie wykonaniem zadań produkcyjnych.
Kontrolowanie – ocena wykonania zadań i (w miarę potrzeby) podejmowanie działań
korygujących..
Zarządzanie jest procesem dynamicznym, realizowanym w sposób ciągły w miarę upływu
czasu. Celem osiągnięcia ciągłości zarządzania w obszarze produkcji realizację funkcji
zarządzania zamyka się w cykl zarządzania. Wyniki kontroli wykonania zadań upływających
okresów oraz stwierdzone odchylenia od zadań zaplanowanych dla tych okresów stanowią
podstawę korekty planów ustalanych dla przyszłych okresów. W ten sposób tworzona jest zamknięta „pętla” zarządzania produkcją, gwarantująca bieżącą aktualność planów produkcji
w miarę upływu czasu (rys. 2-4).
PWr / IOZ
2-5
Tadeusz Zbroja
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
Fa
F za
pl
p a
l no
n w
o ani
n a
i
pr
p od
o u
d k
u cji
PLA
L N
A O
N WA
W NI
N E
I
KON
O T
N R
T O
R LO
L WAN
WA I
N E
OR
O GA
G NI
N Z
I O
Z WA
O
N
WA I
N E
Fa
F za
z
PRZE
Z WOD
WO Z
D E
Z NI
N E
st
s ero
r w
o ani
n a
i
pr
p o
r d
o u
d k
u cją
j
Rys. 2-4. „Pętla” ciągłości zarządzania produkcją
W realizacji funkcji zarządzania produkcją wyróżnia się (przedstawione na rys. 2-4) dwie podstawowe fazy:
• faza planowania, realizowana przed rozpoczęciem działania systemu produkcyjnego, obejmująca funkcję planowania produkcji,
• faza sterowania, realizowana w trakcie działania systemu produkcyjnego, obejmująca
funkcje organizowania, przewodzenia i kontrolowania.
Stąd część systemu zarządzania produkcją przynależną decyzjom operacyjnym określa się
zamiennie jako system planowania i sterowania produkcją1.
2.3 System planowania i sterowania produkcją
Decyzje operacyjne (średnio- i krótkookresowe) realizowane w systemie planowania
i sterowania produkcją mają kluczowe znaczenie w kształtowaniu struktury przepływów
materiałowych w przedsiębiorstwie. Jak wspomniano wcześniej, ich zadaniem jest budowa
planów produkcji oraz uruchamianie i efektywne wykorzystanie zasobów produkcyjnych
celem wytworzenia produktów zaspokajających potrzeby rynku. Wymienione procedury
dotyczą efektywnego gospodarowania zarówno zasobami materiałowymi (zasileniowymi) jak
i obiektowymi (zdolnościami produkcyjnymi) przedsiębiorstwa. Kształtowanie właściwych
w tym zakresie rozwiązań realizowane jest na wielu poziomach zarządzania operacyjnego
w fazie hierarchicznego planowania produkcji, co przedstawiono na rys. 2.5.
1 Używane również nazwy: system planowania i kontroli produkcji, system planowania i ewidencji produkcji itp.
PWr / IOZ
2-6
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
PLA
L N
A O
N WAN
A IE
I Z
AS
A OB
O ÓW
Ó
W
PL
P AN
A O
N WAN
A IE
I Z
AS
A OB
O ÓW
Ó
Ro
R d
o z
d aj
a e zasob
o ó
b w
ó
ZAS
A I
S LE
L NI
N OW
O
Y
W CH
C
OB
O IE
I KT
K O
T W
O
YC
Y H
C
(ma
m ter
e i
r ał
a owy
w ch)
h
(zd
z olno
n śc
ś i p
ro
r du
d kc
k y
c jnyc
y h
c )
Za
Z rz
r ądzanie
i
e pop
o yt
y em
Pl
P ano
n w
o ani
n e
i pr
p od
o u
d k
u cji
j
Pl
P ano
n w
o ani
n e
i zasob
o ó
b w
IA
ó
IAN
(p
( rogn
g ozy,
y za
z mó
m wie
i nia
i )
(z
( ag
a re
r gowa
w ne)
pr
p od
o u
d k
u cyj
y nyc
y h
A
WONA
Harm
r o
m n
o o
n g
o r
g amo
m w
o an
a i
n e
e
Ws
W tępn
p e
n
e pl
p an
a o
n w
o ani
n e
e
L
pr
p od
o u
d k
u cji
j
zdo
d l
o no
n ś
o ci
c
i pr
p od
o u
d k
u cyj
y ne
n j
PA
Harm
r o
m n
o o
n g
o ra
r mo
m wani
n e
ZA
mo
m n
o t
n ażu
u koń
o c
ń ow
o e
w go
g
F
Pl
P a
l no
n w
o ani
n e
i po
p t
o rz
r eb
b
Do
D k
o ładn
d e
n pl
p ano
n w
o an
a i
n e
ma
m teria
i łow
o yc
y h
zdo
d l
o no
n ś
o ci
c
i pr
p od
o u
d k
u cyj
y ne
n j
FA
F Z
A A
St
S er
e ow
o an
a i
n e za
z op
o a
p trz
r eni
n em
St
S e
t row
o an
a i
n e
e pr
p od
o u
d k
u cją
ST
S E
T R
E O
R W
O
AN
A I
N A
(zle
l cenia
i
a zak
a upu)
u
(zle
l ce
c nia
i
a prod
o ukcy
c j
y ne)
e
Rys. 2-5. Planowanie zasobów materiałowych i zdolności produkcyjnych
w systemie planowania i sterowania produkcji
Zadaniem hierarchicznego planowaniu produkcji jest opracowywanie coraz bardziej szczegółowych
(w miarę przechodzenia na niższe poziomy) planów produkcyjnych, które powinny spełniać następujące postulaty:
• skuteczności – zaspokajać potrzeby odbiorców,
• efektywności – minimalizować koszty produkcji,
• realności – być zbilansowanym z dostępną zdolnością produkcyjną.
Rezultatem planowania są ustalone do realizacji zadania produkcyjne sparametryzowane
w trzech przekrojach dotyczących: przedmiotu planowania, podmiotu wykonawczego i czasu.
1. Przekrój przedmiotowy – ustalenie obiektu planowania (co i ile produkować/kupować?).
2. Przekrój podmiotowy – ustalenie wykonawcy (kto będzie realizować zadanie?).
3. Przekrój czasowy – ustalenie terminów (kiedy realizować zadanie?).
W przekroju czasowym zadań produkcyjnych funkcjonują dwa pojęcia:
• horyzont planowania – przedział czasu objęty planowaniem,
• okres planowania – ustalony w ramach horyzontu planowania odcinek czasu dla potrzeb
terminowania zadań i bilansowania obciążenia zdolności produkcyjnych.
Omówione parametry planowania, charakterystyczne dla kolejnych poziomów w hierarchii
planowania, zestawiono w tabeli 2-3 (w tabeli scharakteryzowano również parametry
dotyczące projektowania działalności na poziomie strategicznym).
PWr / IOZ
2-7
Zarządzanie produkcją i usługami (temat 2)
Tabela 2-3. Parametry planowania produkcji.
PO
P ZI
Z O
I M
O
PR
P Z
R E
Z D
E M
D I
M OT
O
PO
P D
O MI
M O
I T
HO
H R
O YZ
Y ON
O T
N
OK
O R
K ES
E
S
PL
P AN
A O
N W
O
AN
A I
N A
PL
P AN
A O
N W
O AN
A IA
I
WYK
Y ON
O A
N W
A CZ
C Y
Z
PL
P A
L N
A O
N WAN
A I
N A PL
P AN
A O
N WAN
A I
N A
De
D c
e yz
y je
e s
tra
r teg
e icz
c ne
domen
e a
> ro
r k
prz
r edsi
s ęb
ę iors
r tw
t o
w
ro
r k
(p
( roj
o e
j kto
t w
o a
w n
a i
n e)
e
dzi
z ała
ł lnoś
o c
ś i
(k
( i
k lka
k lat)
t
Plan
a o
n w
o an
a i
n e
e p
ro
r d
o u
d k
u cj
c i
j
ro
r dzi
z na
prz
r edsi
s ęb
ę iors
r tw
t o
w
ro
r k
mi
m esi
s ąc
ą
(z
( ag
a re
r g
e ow
o a
w n
a e
n )
wy
w ro
r bów
Ha
H r
a mo
m n
o o
n gr
g a
r mo
m wan
a i
n e
i
e
wy
w ró
r b
prz
r edsi
s ęb
ę iors
r tw
t o
w
< ro
r k
ty
t dzie
i ń
pr
p o
r d
o uk
u c
k j
c i
mo
m du
d ł opcj
c ona
n lny
Pla
l no
n w
o an
a i
n e
e po
p t
o rzeb
e
b
el
e eme
m nt
wy
w dzia
i ł
< ro
r k
ty
t dzie
i ń
ma
m t
a e
t ria
i ł
a ow
o yc
y h
c
(s
( kł
k ad
a nik)
za
z opat
a r
t z
r enie
i
PWr / IOZ
2-8